Iai te Kawai Ibukin Karekean te Kakukurei n te Utu?

1. Bukin tera ngkai utu aika a boutokaaki raoi a bongana nakon te botannaomata?

TE UTU bon te rabwata ae e a bongata i aon te aonnaba, ao moan te kakawaki ana mwakuri ibukin kanakoraoan te botannaomata. N taai ake rimoa ni karokoa ngkai, utu aika a boutokaaki raoi, a a tia n ibuobuoki ni kariki natannaomata aika a waaki raoi. Te utu, bon te babaire ae te kabanea n tamaroa ibukin kaikawaaia ataei bwa a na riki bwa ikawai ni koaua.

2-5. (a) Kabwarabwaraa mweeraoin te tei ae e namakinna ngkana e mena n te utu ae kakukurei. (b) Baikara kangaanga tabeua aika a ribootinaki irouia utu tabeua?

² Te utu ae kakukurei, bon te nne ni motirawa ae mano ao e kamwengaraoi. Iangoa moa te utu ae e rangi n nakoraoi arona. I nanon aia tai ni katairiki, kaaro aika a mwamwannano, a uaia n tekateka ma natiia ao a maroroakina kanoan te ngaina arei. A roko nanoia ataei ni karaki nakon tamaia ao tinaia n taekin bwaai ake a riki n aia tabo n reirei. Te kaokirii ae a bane ni karaoia aio e kaungai nanoia ni kabane nakon tabeia ake a na manga karaoi i tinanikun te mwenga n te bong are imwina.

³ N te utu ae kakukurei, te tei e ataia bwa tamana ao tinana a na bon tararuaia ngkana e aoraki, ao tao a na uateina kaainakin rarikin ana kainiwene ni kangainaa. E ataia bwa e kona ni kawara tinana ke tamana ma ana kangaanga ake e boo ma ngaai i nanon uarerekena, ao ni karekei taeka n reirei, ao boutokaana. Eng, te tei e na bon namakina te mwengaraoi, e ngae ngke e a bon rangi ni bati te kangaanga ae kaona te aonnaba.

⁴ Ngkana a ikawai ataei, a tataneiai n iein ao ni manga katea ae bon oin aia utu. “Te aomata, e a tibwa ataa aron korakoran baena irouia ana karo ngkana e a reke oin natina,” e taekina anne te taeka n rabakau ni kawai man aaba ake i Mainiku. Ma ataei aika a a tia n ikawairake aikai, aika a on nanoia n te kakaitau ao te tangira, a kataia ni manga karekea te kakukurei n oin aia utu, ao a tabeakinia naba aia karo ake a kara ngkai, ake a rangi ni kukurei ni bobotaki ma tibuia.

⁵ Tao ko na boni bae n iango ngkai ni kangai: ‘I tangiriia au utu, ma e aki katotonga ae e a tibwa taekinaki aei. Ngai ma kainnabau, a kakaokoro ara tai ni mwakuri, ao e kuri ni kangaanga kaitiboora. N angiin te tai, ti maroroakin ara kangaanga ibukin te mwane.’ Ke tao ko na kangai, ‘Natiu ao tibu a maeka n te kaawa teuana, ao e rangi ni kangaanga irou bwa N na noriia.’ N angiin te tai, ibukin bwaai aika a riki aika akea mwaakaia iai, a mwaiti utu aika a maiuakina te maiu n utu ae aki kororaoi. Ma bon iai naba tabeman aika a kukurei n te maiu n utu. E kanga n reke anne? Iai te kawai ibukin karekean te kakukurei n te utu? Te reke, bon eng. Ma imwain ae ti maroroakina anne, ti riai ni kaeka moa te titiraki ae kakawaki ae teuana aei.

TERA TE UTU?

6. Aekaki n utu ra aika a na maroroakinaki n te boki aei?

⁶ N aba ake i Maeao, angiia utu a kaainaki iroun te tama, te tina, ao ataei. Tiibu, a kona ni maeka n oin aia auti i nanon te tai are a boni konaa uotaia iai. E ngae ngke e boni waakinako aia itoman ma aia koraki ake a mwangaanga nako riki, ma e bon uarereke tabeia nakoia. Bon aio te aeka n utu are ti na maroroakinna n te boki aei. E ngae n anne, ma bon iai naba aeka n utu tabeua ake a tabe n rikirake i nanon ririki aika a tibwa nako​—ae te utu are tii temanna iai te karo, te utu are te karo temanna bon tiaki oin aia karo ataei, ao te utu are te tama ao te tina a aki uaia ni maeka n te mwenga ae tii teuana ibukin kangaanga ake a riki i marenaia.

7. Tera te utu ae mwangaanga nako?

⁷ N aaba tabeua, e bati ni bwainaki naba te utu ae mwangaanga nako. N te babaire aei, ngkana e kona n reke, a bon tataneiai n tararuaki kaara irouia natiia, ma irarikin anne, e korakora naba tabeia ao aia itoman kaain te utu aei ma aia koraki ake a mwangaanga nako riki. N aron anne, kaain te utu a kona n ibuobuoki ni karekei maiuiia, ni kaikawaiia, ma ni kabwakai rooia ai natiia aika aine ao mwaane, ke aia koraki ake a raroa riki. Reirei ake a maroroakinaki n te boki aio a irekereke naba ma te utu ae mwangaanga nako.

E TABE NI KARAWAWATAKI TE UTU

8, 9. Baikara kangaanga n aaba tabeua ake a kaotia bwa e a tabe ni bibitaki te utu?

⁸ E a tabe ni bitaki te maiu n utu ni boong aikai​—ao e kananokawaki taekinana, bwa e a aki rikirake n tamaroa. Te katoto teuana e noraki i Inria, ike te buu-te-aine e kona ni maeka ma ana utu buna, ao ni mwakuri n te mwenga i aan aia babaire ana karo buna. Ni boong aikai, e a noraki bwa buu-aine i Inria a kakakaaei aia mwakuri i tinanikun te mwenga. E ngae n anne, ma a boni kaantaningaki naba bwa a na karaoi tabeia n te mwenga ae katautauaki n te katei. E tabekaki te titiraki teuana n aaba aika mwaiti ae kangai, Ni kabotauaki ma kaain utu tabeua, mwaitira te mwakuri ae e riai ni karaoia n te mwenga, te aine ae te tia mwakuri naba i tinanikun te mwenga?

⁹ N aaba ake i Mainiku, e bwainaki iai te reitaki ae korakora i marenaia kaain te utu ae mwangaanga nako. Ma e ngae n anne, e a tabe ni mamaara riki te utu nikawai are mwangaanga nako arei, n rotakia n aroaro man aaba ake i Maeao n aron te kan inaaomata, ao kangaanga ibukin te mwane. Mangaia are a mwaiti aomata aika a taraia bwa tararuakia kaara n te utu, bon te uota ae rawawata, ao ai tiaki oin tabeia, ke tiaki naba te kakabwaia nakoia. Tabeman kaaro aika a kara a bwainikirinaki. Ni koauana raoi, te iowawa ao bakaineaia kaara, e a waakinaki n aaba aika a mwaiti ni boong aikai.

10, 11. Baikara kakoaua aika a kaotia bwa te utu e a tabe ni bibitaki, n aaba ake n te aono n Eurobe?

¹⁰ E a rikirake ni korakora te buu-raure n taai aikai. N 1990 e a noraki i Tibein bwa e a tia n rikirake mwaitin te buu-raure nakon 1 mai buakon 8 te mare​—ae te kibarake ae rangi n raka man 1 mai buakon 100, ae te mwaiti ae noraki 25 te ririki n nako. Buritan, are e ribootina te kabanea ni bubura ni mwaiti ni ware n te buu-raure mai buakoia kaain Eurobe (ae 4 mai buakon mare aika 10 ake a kaantaningaki bwa a na aki nakoraoi), e a tia n nora biriraken mwaitiia utu aika tii temanna te karo iai.

¹¹ A mwaiti I-Tiaman ake a taraa ni kakeaa te babaire nikawai ibukin te utu. Man 1990 ni karokoa 2000, 35 te katebubua mai buakon mwenga ni kabane i Tiaman aika tii temanna kaaia, ao 31 te katebubua aika tii uoman kaaia. E uarereke naba aia mare kaaini Buranti, ao te koraki ake a mare, e a bati riki ae a moantaai ni buu-raure iai. E rikirake mwaitiia aomata aika a kukurei riki n tekateka n aki katabetabeaki n te mare. Te rikirake aei e a noraki ni kabutaa te aonnaba.

12. E kanga aroia ataei n rotaki buaka ibukin bibitakin te utu n taai aikai?

¹² Ma tera aroia ataei? N te United States ao aaba riki tabeua, e a rikirake mwaitiia ataei aika a bungiaki i tinanikun te mare, ao tabeman a bungiaki mairouia kaain te roro ae tebwi tabun te ririki. A mwaiti kaain te roro ae tebwi tabun te ririki ake aine ake a bati natiia ma a kakaokoro tamaia. Rongorongo ni katobibia te aonnaba a karakin taekaia ataei aika mirion ma mirion mwaitiia aika akea mwengaia ao a aiwaa n aki akaka n te kawai, ake a mwaiti mai buakoia ake a birinako man bwainikirinaia ni mwengaia, ke a kanakoaki mairouia aia utu ake a aikoa kona ni karekea maiuia.

13. Baikara kangaanga aika a rababanako ngkai, aika a kimoaa kakukurein te utu?

¹³ Eng, e a tabe ni karawawataki ngkai te maiu n utu. N reitaki ma are e a tia n taekinaki, ana karitei te roro are tebwi tabun te ririki, bwainikirinaia ataei, iowawaia raao ni mare, tautoronakin te aomata n te manging, ao kangaanga riki tabeua aika kakaiaki, a boni kimoaa te kakukurei n te utu. Ibukia ataei ao ikawai aika mwaiti, te utu ngkanne e a bon raroanako ma arona are te nne ni motirawa ae mano.

14. (a) N aia koaua tabeman, baikara bwaai aika a karika te kangaanga ae kakaiaki nakon te maiu n utu? (b) E kanga te rooia n te moan tienture ni kabwarabwaraa te aonnaba ni boong aikai, ao tera aron rotakin te maiu n utu ni kakoroan bukin ana taeka?

¹⁴ Bukin tera bwa a a kakaiaki kangaanga n te maiu n utu? Tabeman a bukina kateirakeaia aine n taabo ni mwakuri, bwa e karekei kangaanga aika kakaiaki nakon te maiu n utu ni boong aikai. Tabeman a bukina maunan te aroaro ni maiu ae riai ni boong aikai. Iai riki bukina tabeua ake a taekinaki. Ni kaaniia uoua tenga te ririki n nako, te rooia ae rangi ni kinaaki e a kaman taekinna bwa a na bati rawawata aika e na rotaki buaka iai te utu, ngke e korea ae kangai: “Ma ko na ata aei, ba ane a na roko tai aika kamamate ni boong aika kaitira. Ba ane a na riki aomata ba taan tangiriia i bon i rouia, n taani kani manemane, taani kamoamoaia, taani kainikatonga, taan taetaebuaka te Atua, taan aki iri nanoia aia karo, taani bangaomata, taan aki itiaki, taani babakaine, taani kainamatoa, taani winanti, taan aki tauu baangia, taan tiritiri, taan riba te raoiroi, taani kamwanea te aba, taan tautau aroia, taan nanorietata, taan tangira riki te maie nakon te Atua.” (2 Timoteo 3:1-4) Antai ae nanououa ni koron bukin taeka aikai ni boong aikai? N te aonnaba ma ana waaki aikai, tiaki bwa ti na aki riai ni mimi ngkai a tiraua utu aika a reke n te kangaanga?

TE KAWAI IBUKIN KAREKEAN TE KAKUKUREI N TE UTU

15-17. N te boki aei, tera te bwai ni kaetieti are e na baireaki bwa ngaia te bwai ae e kaota te kawai ibukin karekean te kakukurei n te utu?

¹⁵ Iai te reirei ibukin karekean te kakukurei n te utu ae waakinaki n taabo ni kabane. N te itera Maeao, a teimatoa ni kakaraoaki n aki toki bwaai n ibuobuoki aika booki ma maekatiin, aika a anga taeka n reirei. Te kangaanga iai, bwa taan anga reirei n ibuobuoki, a manga kaunibetoa i marenaia, ao reirei aika a taraa n nakoraoi ni boong aikai a kona n taraaki bwa a na aki manena ni boong aika a na roko.

¹⁶ Iia ngkanne ae ti kona ni karekea iai te kairiri n te maiu n utu are e kona n onimakinaki? Ko kani kabongana te boki are e a tia aron karaoana 1,900 te ririki n nako? Ke n am namakin, te boki ae aron aei e a tia ni kamani bane taina? Te koaua iai, bwa te kawai ni koaua ibukin karekean te kakukurei n te maiu n utu, e boni kuneaki iai.

¹⁷ Te boki anne bon te Baibara. Kakoaua ni kabane a katereterea bwa te boki aei e kairaki koreana iroun te Atua. Ti kunei taeka aikai n te Baibara: “E anganaki te aba te Baibara ni kabanea iroun Tamnein te Atua, ao e manena nakon te reirei, ao nakoni kaotan ana buakaka te aomata nako ina, ao nakoni manga-kaetana, ao nakoni kawanawanana n te raoiroi.” (2 Timoteo 3:16) N te boki aei, ao ti a kaungako bwa ko na iangoa aron te Baibara ni kona ni buokiko ni ‘kaetii bwaai’ ngkana ko a kaaitara ma te karawawataki ao kangaanga aika a rotaki iai utu ni boong aikai.

18. Bukin tera ngkai e raoiroi bwa e na kariaiakaki te Baibara bwa te bwai ni kaetieti ibukin kanakoraoan te mare?

¹⁸ Ngkana ko iangoia bwa ko na aki kariaia ana konaa n ibuobuoki te Baibara ni karekea te kukurei n utu, ao iangoa aei: Teuare e kaira korean te Baibara, boni ngaia te tia Karaoa te babaire ibukin te mare. (Karikani Bwaai 2:18-25) E taku te Baibara bwa aran teuaei bon Iehova. (Taian Areru 83:18) Boni ngaia te tia Karikiriki ao ‘te Tama, are e reke mairouna aran taian utu nako i karawa ao i aon te aba.’ (I-Ebeto 3:14, 15, BK) Iehova e a tia n tuoa raoi te maiu n utu ma ngke a moan karikaki aomata. E atai kangaanga aika a kona n riki, ao e a tia n anga te reirei ibukin kaetakiia. Ma ngkekei ni karokoa ngkai, te koraki ake a kabongana ana reirei te Baibara ni maiuia n aia utu, a a tia ni kunea te kakukurei ae bati riki.

19-21. Baikara rongorongo n taai aikai aika a kaota aron mwaakan te Baibara ni kona ni kanakoraoi kangaanga n te mare?

¹⁹ N te katoto teuana, temanna te ainenuumwa i Indonesia, ae te tia takaakaro n te mwane rimoa. I nanon ririki aika a bati, ao e aki tabeakinia natina aika teniman, ao e katoa tai ni kauntaeka ma buuna. Ngkanne, e a moanna n reirei n te Baibara. Teutana imwin teutana, te aine aei e a moanna ni kakoauaa are e taku te Baibara. Ngke e a maiuakina te reirei mai iai, e a riki bwa te buu-te-aine ae raoiroi riki arona. Ana kekeiaki mwaaka are boto i aon te reirei man te Baibara, are e a bon uota te kakukurei nakoia kaain ana utu ni kabane.

²⁰ E taku temanna te ainenuumwa i Tibein: “Ti a bon tibwa mareaki teuana te ririki n nako, ao e a moanna naba n reke ara kangaanga ae kakaiaki.” Neiei ma buuna, bon akea te bwai ae a boonnano iai, ao a kuri n aki bati n tataetae nikawai, ma tii ngkana a kauntaeka. E ngae ngke iai natia te aine ae uarereke, ma a boni baireia naba bwa a na karekea aia buu raure man te tautaeka. Ma imwain moa rikin anne, ao a kaungaaki bwa a na rinanon te Baibara. A reiakina ana reirei ibukiia mwaane ao aine aika a mareaki, ao a moanna ni kabonganai. E aki rangi ni maan, ao a tibwa kona ni mamaroro raoi, ao aia utu ae uarereke aei e a kakukurei ma ni katiiteuanaki.

²¹ Te Baibara e buokiia kaara naba. N aron aei, iangoa rongorongoia te taanga ni mare i Tiaban. Teuare te buu-te-mwaane e kakaiun, ao n tabetai e a bon iowawa. N te moan tai, natiia te taanga aei aika aine a moanna n reirei n te Baibara, ao a aki tabe ma aia totoko aia karo. Imwina riki, te buu-te-mwaane e iriia natina aika aine, ma te buu-te-aine e bon teimatoa naba n totoko. Imwin bwakanakon tabeua te ririki, te aine aei e a nora uaan kamanenakin reirei man te Baibara n ana utu. Natina ake aine a rangi n tabeakinna, ao buuna e a moanna riki n aamarau nakoina. Bitaki aikai a kaira te aine aei bwa e na nenera te Baibara i bon irouna, ao e a manga buokaki naba iai. Te aine ae e a kara aei e aki toki ni kibunikooratiia ae kangai: “Ti a riki raoi bwa ai bon taanga ni mare ni koaua.”

22, 23. E kanga te Baibara ni buokiia aomata mai buakoia botannaomata nako, ni karekea te kakukurei n te maiu n utu?

²² Te koraki aikai a bon raoniia aomata aika a mwaiti, aika a a tia naba n reiakina te kawai ibukin karekean te kakukurei n te utu. A a tia ni butimwaea ana reirei te Baibara ma ni maiuakinna. Te koaua bwa a maeka naba n te aonnaba ae tiritiri, ae e bati te wene ni bure iai, ao e kangaanga te kataumwane iai, n aroia naba aomata nako. Irarikina, a aki-kororaoi, ma e ngae n anne, a a boni kunea te kakukurei ngkai a kataia ni karaoa nanon te tia Karaoa te maiu n te utu. N aron are e taku Iehova ae te Atua n te Baibara: “I reireiko arom ae ko na kabaia iai, ae I kaiririko i nanon te kawai ae riai ba ko na nakonako iai.”​—Itaia 48:17.

²³ E ngae ngke e a maan n tia aron korean te Baibara, bwa e a kaan uoua tengaa te ririki n nako, ma ana reirei a rangi ni manena ibukin taai aikai. Irarikin anne, e boni koreaki ibukiia aomata ni kabane. Te Baibara bon tiaki te boki n Amerika, ke bokin te itera Maeao. Iehova “e karikiia botanaomata ni kabaneia mairoun te aomata ae ti temanna,” ao E ataa aroaroia aomata n taabo nako. (Mwakuri 17:26, BK) Ana reirei te Baibara a bongana ibukiia aomata ni kabane. Ngkana ko kabonganai raoi, ao ko kona naba n ataa iai te kawai ibukin karekean te kakukurei n te utu.