Bwaai n Ibuobuoki Ibukin Te Boki n Reirei ae Maiura ao Ara Mwakuri ni Minita
EBERI 2-8
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | MATAIO 26
nwtsty media
Amwaraken te Toa ae te Riao
Bwaai aika kainnanoaki ibukin te Toa ae te Riao: te tiibutetei ae umunaki (e aki riai n oteaki riina) (1); te bwerena ae aki karikaki (2); ao baanikai aika kiriin aika mao (3). (TO 12:5, 8; WI 9:11) Baanikai aika kiriin aika mao n aron ae taekinaki n te Mishnah ae te tua n I-Iutaia, a bae n ae te lettuce, te chicory, te pepperwort, te endive, ke te dandelion. A kauringaki iai tibun Iteraera tautoronakia ae karawawata i Aikubita. E kabongana Iesu te bwerena ae aki karikaki bwa bannan rabwatana n aomata ae kororaoi. (Mt 26:26) Ao te abotoro Bauro e taekina Iesu bwa “ara karea ibukin te Toa ae te Riao.” (1Ko 5:7) N te moan tienture, e kamanenaaki te wain (4) bwa amwaraken naba te Toa ae te Riao. E kabongana Iesu te wain ibukini bannan raraana, are e na kawawaeaki bwa te karea.—Mt 26:27, 28.
nwtsty study note—Mt 26:26
tei . . . bukin: Te taeka ni Kuriiti ae e·stinʹ (nanona raoi “bon”) ikai e kona n nanonaki naba bwa “katotongan; bannan.” E mataata nanona irouia abotoro, kioina ngkai n te tai aei e boni mena rabwatan Iesu ae kororaoi i mataia ao ai aron naba te bwerena ae aki karikaki are a nang katoongnga. Ngaia are te bwerena bon tiaki rabwatana ni koaua. Te taeka ni Kuriiti anne e kabonganaaki naba ni Mt 12:7, ao n rairai aika bati n te Baibara a rairia bwa “tei ibukin.”
nwtsty study note—Mt 26:28
raraan te berita: E bwai te berita ae boou ae i marenan Iehova ao Kristian aika kabiraki n ana karea Iesu. (Ebr 8:10) E kabongana ikai Iesu te taeka naba are e kabongana Mote ngke e riki bwa kaanga te tia Raoi ao e a bwai te berita n Tua ma tibun Iteraera n te Maunga ae Tinai. (TO 24:8; Ebr 9:19-21) N aron raraaia kaao mwaane ao kooti are a kamatoaa te berita n Tua i marenan te Atua ma te natannaomata ae Iteraera, e a kamatoaaki n raraan Iesu te berita ae boou are e na karaoia Iehova ma te Iteraera n taamnei. E bwai te berita anne ni Bentekota 33 C.E.—Ebr 9:14, 15.
Ukerani Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
nwtsty study note—Mt 26:17
Ni moanibongin te toa ae te Bwerena ae Aki Karikaki: E moanaki te Toa ae te Bwerena ae Aki Karikaki n Nitian 15, imwin te Toa ae te Riao (Nitian 14), ao e waakinaki i nanon itiua te bong. (Nora Buk. B15.) Ma n ana tai Iesu, te Toa ae te Riao e a moanna n rangi n irekereke ma te toa aei ao boong aika wanua aikai n ikotaki ma Nitian 14, a bane n aranaki n tabetai bwa “te Toa ae te Bwerena ae Aki Karikaki.” (Rk 22:1) N te rongorongo aei, te taeka ae “Ni moanibongin” e kona n rairaki bwa “Imwain te bong anne.” (Kabotaua ma Io 1:15, 30, are te taetae ni Kuriiti ibukin te taeka ae “moan” [proʹtos] e rairaki bwa “imwaiu,” ae koreaki iai bwa “kaman iai ngaia [proʹtos] imwaiu.”) Ngaia are n te moani koroboki n te Taetae ni Kuriiti n ikotaki naba ma te katei n I-Iutaia, e kona n eti naba taekinan ae taan rimwini Kristo a tabeka aia titiraki nakon Iesu n Nitian 13. Ngke e a ngaina n Nitian 13, a katauraoi ibukin te Toa ae te Riao taan rimwin Iesu, are e a bukamaruaki imwina riki “ngke e a moantairiki” ni moanakin Nitian 14.—Mrk 14:16, 17.
nwtsty study note—Mt 26:39
kararoaa te mwangko aei: N te Baibara, e kabonganaaki n tabetai “te mwangko” n te aro ni kaikonaki ibukin nanon te Atua, ke te “mwioko” ibukin te aomata. (Nora study note—Mt 20:22.) E rangi n rawawata nanon Iesu ibukin te kabuakaka ni kaineti ma kamateana ae e bukinaki iai bwa aongkoa e taetae ni bakannatua ao ni karitei, are e a rotaki iai te Atua. Ibukin anne, e a tataro bwa e na kararoaaki “te mwangko” aei mairouna.
EBERI 9-15
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | MATAIO 27-28
nwtsty study notes—Mt 28:19
reireinia . . . bwa a na riki bwa taan rimwiu: Te weabe ni Kuriiti ae ma·the·teuʹo e kona n rairaki bwa “reireiaki” ma iangoani karekeaia aomata aika a na reirei ke taan rimwini Kristo. (Kabotaua ma Mt 13:52, ae rairaki iai bwa “reireinaki.”) Te weabe ae “bwabetitoia” ao “reireinia” e kaotaki iai irekerekena ma te tua ae “reireinia . . . bwa a na riki bwa taan rimwiu.”
aomata mai buakoia botannaomata nako: Rairana raoi bon “botannaomata ni kabane,” ma n te rongorongo aei e mataata bwa e kaineti nakoia aomata mai buakoia botannaomata aikai ao tiaki te botannaomata ae bwanin, kioina ngkai te onea n nauna ni Kuriiti ae rairaki bwa “iia” n te taeka ae bwabetitoiia e kabonganaaki ibukin te mwaane ao tiaki ibukin te bwai.” E boou te tua aei ae riai ni karokoaki irouia “aomata mai buakoia botannaomata nako.” Imwain ana mwakuri ni minita Iesu, e taekinaki n te Koroboki ae Tabu bwa a kariaiakaki Tientaire n roko i Iteraera ngkana a na beku ibukin Iehova. (1Ue 8:41-43) Ma n te tua aei, e mwiokoiia Iesu taan rimwina bwa a na karababaanako te mwakuri n uarongorongo nakoia aomata ake tiaki naba I-Iutaia, ni katuruturua iai abwakin te mwakuri ni Kristian ibukini karekeaia taan rimwina ni katobibia te aonnaba.—Mt 10:1, 5-7; Kao 7:9; nora study note—Mt 24:14.
nwtsty study note—Mt 28:20
reireinia: Te taeka ni Kuriiti ae rairaki bwa “reireina” e irekereke naba ma te kaetieti, te kamataata, bukini kaetani bwaai, ao kaotani bwaai ni kakoaua. (Nora study notes—Mt 3:1; 4:23.) Reireiakia bwa a na kakairi ni bwaai ni kabane ake e tua Iesu nakoia bon te mwakuri ae reitinako karaoana, ae irekereke naba iai reireinaia te baere e a tia n reireinia, maiuakinan ana reirei, ao te kakairi n ana katoto.—Io 13:17; Ebt 4:21; 1Be 2:21.
Ukerani Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
nwtsty study notes—Mt 27:51
keeten: Te kunnikai ae katamaroaaki aei e tine n te tembora ni kaokoroa te Ruu ae Moan te Tabu ma te Ruu ae Tabu. E kaotaki n aia rongorongo I-Iutaia bwa te keeten ae tinebu aei tao bon 18 te mita (60 te buuti) abwakina, 9 te mita (30 te buuti) raababana, ao 7.4 te tientemita (2.9 te inti) matentenna. Ngke e raeuaaki te keeten mai nukana, e aki tii kaota unna Iehova nakoia naake a tiringa Natina ma e kaotaki naba iai bwa e a uki ngkai te kawai nako karawa.—Ebr 10:19, 20; Nora Nanon Taeka.
tembora: Te taeka ni Kuriiti aei ae na·osʹ e nanonaki iai te kateitei ae iai i nanona te Ruu ae Tabu ao ae Moan te Tabu.
nwtsty study note—Mt 28:7
tuangia taan rimwina bwa e a kautaki: Aine aikai aika taan rimwin Iesu a moani kaongoaki taekani mangautin Iesu ao a tuangaki naba bwa a na kaongoia taan rimwin Iesu ake tabeman. (Mt 28:2, 5, 7) Ni kaineti ma aia katei I-Iutaia ae e aki aanaki man te Baibara, e aki kariaiakaki te aine bwa e na anga ana kaotioti n te boowi n tua. Ma ni kaitaraan anne, e karineia aine ana anera Iehova ngke e angania mwiokoaia ae kakukurei aei.
EBERI 16-22
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | MAREKO 1-2
nwtsty study note—Mrk 2:9
Tera ae bebete riki: E kona ni bebete iroun temanna taekinan ae e kona ni kabwarai buure, kioina ngkai e aki kainnanoaki te bwai ni kakoaua ae otara bwa e aonga ni kakoauaaki ana taeka. Ma taekinan ae, Teirake . . . ao nakonako, e kainnanoaki te mwakuri ni kakai bwa e aonga n noraki irouia aomata ae iai mwaakan Iesu ni kabwarai buure. Te rongorongo aei ao are n Ita 33:24 a kaotia bwa e reke te aoraki iroura ibukina bwa taani bure ngaira.
Ukerani Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
nwtsty study notes—Mrk 1:11
e roko te bwanaa mai karawa: Bon te moani kibu mai buakoni kibun taian Euangkerio aika tenua, are taekinaki iai bwa e taetae Iehova nakoia aomata n akea te tia raoi i marenaia.—Nora study notes—Mrk 9:7; Io 12:28.
Bon Natiu ngkoe: Bon Natin te Atua Iesu ngke e mena i karawa. (Io 3:16) Man te tai are e bungiaki Iesu nako aon te aba ao bon temanna mai buakoia “natin te Atua” ngaia, n aron naba Atam ngke e kororaoi ngkoa. (Rk 1:35; 3:38) Ma e ngae n anne, e taraa n ae eti ao n riai ae ana taeka te Atua aei e aki tii taekinaki ibukini kaotan ae antai Iesu. N taekinan aei ao kabirakina n te taamnei ae raoiroi, e boni kaotia te Atua bwa te mwaane ae Iesu e riki bwa Natina ae kabiraki, ae “manga bungiaki” ma kantaningaan ae e na manga oki ao ni maiu i karawa ao ni kabiraki n te taamnei iroun te Atua bwa te Uea ao te Ibonga ae Rietata.—Kabotaua ma Io 3:3-6; 6:51; Rk 1:31-33; Ebr 2:17; 5:1, 4-10; 7:1-3.
I kakatonga iroum: Ke, “I kukurei iroum; I rangi ni kimwareirei iroum.” E kabonganaaki naba te kibuntaeka anne ni Mt 12:18, ae e mwaneweaki man It 42:1 ibukin te Mesia ae beritanaki, ke te Kristo. Kabwaroan te taamnei ae raoiroi ao ana taeka te Atua ibukin Natina bon te kanikina ae teretere ibukin Iesu are e na riki bwa te Mesia ae beritanaki.—Nora study notes—Mt 3:17; 12:18.
nwtsty study note—Mrk 2:28
Uean . . . te bongi n Taabati: E taekina aei Iesu i bon ibukina (Mt 12:8; Rk 6:5), ni kaotia bwa e uki kabonganaan te Bongi n Taabati ibukini karaoan te mwakuri are e tua karaoana Tamana. (Kabotaua ma Io 5:19; 10:37, 38.) N te Bongi n Taabati, e karaoi kakai tabeua Iesu aika rianako, n ikotaki naba ma kamarurungaia aoraki. (Rk 13:10-13; Io 5:5-9; 9:1-14) E kaotaki n aei bannan te mwakuri n akoi ae e na karaoia ngkana e a tautaeka n te Tautaeka n Uea, ae te motirawa ae ai aron te bongi n taabati.—Ebr 10:1.
EBERI 23-29
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | MAREKO 3-4
nwtsty study note—Mrk 3:5
ma te marakinnano, bwa e rangi n rawawata nanona: Tii ana rongorongo Mareko ae koreaki iai ana namakin Iesu ngke e nora matoatoan nanoia mataniwi n Aaro n te tai aei. (Mt 12:13; Rk 6:10) Betero, bon te aomata ae korakora ana namakin, ao tao boni ngaia are e kabwarabwaraa aron ana namakin Iesu n te tai aei.—Nora “Kabwarabwaraan Mareko.”
Ukerani Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
nwtsty study notes—Mrk 3:29
kabuakakaa te taamnei ae raoiroi: Te kabuakaka bon te uarao, te taetae ae kammaraki, ke te taetae ae kamatauningaa te Atua mai baika tabu. Kioina ngkai te taamnei ae raoiroi e bon nako mairoun te Atua, kaitaraani ke kakeweani mwamwakurina n oin nanom e a kabuakakaaki iai te Atua. N aron ae oti ni Mt 12:24, 28 ao Mrk 3:22, mataniwi n te Aro n I-Iutaia a nora mwamwakurin taamnein te Atua iroun Iesu ngke e karaoi kakai; ma a taekinna bwa e nako te mwaaka aei mairoun Tatan te Riaboro.
teimatoa ni bukinaki iai: E taraa n ae e nanonaki iai te bure ae karaoaki n oin te nano ae e na aki kabwaraaki n aki toki; akea te angakarea ibukini kabwaraan te bure anne.—Nora study note—kabuakakaa te taamnei ae raoiroi n te kibu aei ao study note—Mt 12:31, bwa titeboo taekaia.
EBERI 30–MEI 6
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | MAREKO 5-6
nwtsty study note—Mrk 5:39
e aki mate . . . bwa e matu: N te Baibara, e aki toki ni kabotauaki te mate ma te matu. (TA 13:3; Io 11:11-14; Mwa 7:60; 1Ko 7:39; 15:51; 1Te 4:13) E a mwananga Iesu bwa e na kauta te teinnaine ngaia are e bae n taekina aei ibukina bwa e nang kaotia bwa ngkai a kona aomata ni kautaki man te matu, a kona naba ni manga kautaki man te mate. Mwaakan Iesu ni kauta te teinnaine e roko mairoun Tamana, “ae e kamaiuia maate ma n taekini baike a tuai n riki bwa aongkoa a a tia n riki.”—Ro 4:17.
Ukerani Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
nwtsty study note—Mrk 5:19
kaongoraeia: Ni kaitaraan ana kaetieti Iesu are e aki toki n taekinna bwa a na aki taekinaki kakai ake e kakaraoi (Mrk 1:44; 3:12; 7:36), e tua nakon te mwaane aei bwa e na tuangia ana koraki te bae e riki. Tao e riki aei ibukina bwa e tuangaki Iesu bwa e na kitana te aono ao e a aki kona ngkanne n angania te bwai ni kakoaua; e kona naba n riki bwa kaitaraan ribooti aika kewe n te baere riki ni mateia beeki.
nwtsty study note—Mrk 6:11
ioi tanoni waemi: Te aroaro aei e kaotaki iai bwa a na aki bukintaeka taan rimwini Kristo n te baere e na karaoia te Atua. E kabonganaaki naba te aeka n taeka aei ni Mt 10:14; Rk 9:5. Ni Mareko ao n Ruka a a manga reitia ma te taeka ae bwa te bwai ni kaotioti nakoia [ke, “ibukin aia kairua”]. A kabongana te kaetieti aei Bauro ao Barenaba i Antioka are i Bitiria (Mwa 13:51), ao ngke e karaoa ae aron naba aei Bauro i Korinto ngke e taetaea ana kauaatao, e a manga reitia ni kangai: “A na mena raraami i aon atumi. I a itiaki.” (Mwa 18:6) A bae ni kaman atai aroaro akanne taan rimwin Iesu; I-Iutaia aika taua te Aro ake a mwamwananga rinanon aia kaawa Tientaire a riai n taetaea te tano man aia kau imwain rinia n aia aono I-Iutaia bwa a taku bwa a aki itiaki iai. E ngae n anne, e kaokoro te baere e nanonna Iesu ngke e anga kaetieti aikai nakoia taan rimwina.