Bwaai n Ibuobuoki Ibukin Te Boki n Reirei ae Maiura ao Ara Mwakuri ni Minita

RITEMBWA 3-9

BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | MWAKURI 9-11

nwtsty study note​—Mwa 10:6

Timon ae te tia karaoa kunin te man: E mwakuri te tia karaoa kunin te man ma kunia maan, ao e kabongana te kabira teuana ae renganaki ma te raim ni kanakoa iai buraen ke irikon te man ao mwaetena. Imwina e kamaraa kunin te man n te kamanging ae matoatoa bwa e aonga ni kabonganaaki ibukini karaoani baika kakaokoro. E boiraa te mwakuri anne ao e tangira te ran ae bati, ao tao anne bukina ngkai e maeka Timon i rarikin taari, ae e bae ni mena i tabon te kaawa i Iobe. Ni kaineti ma te Tua Rinanoni Mote, e kamwara te aomata ae mwakuri ma rabwataia maan aika mate. (NI 5:2; 11:39) Ngaia are a taraa ni mangori taani karaoa kunin te man irouia I-Iutaia aika bati ao a aki kani maeka ma ngaiia. E taekinaki imwina riki n te Talmud taekan te mwakuri anne bwa e mangori riki nakon te tia kanakoa nakotaarin te man. Ma e aki inanonano Betero ni kamangora Timon ao e maeka i rarikina. Aroni Betero n aki inanonano n te itera aei e a katauraoia imwaini mwiokoana ae kamimi are imwina ae kawaran ana auti te Tientaire. A taku tabeman taan rabakau bwa te taetae ni Kuriiti ibukin “te tia karaoa kunin te man” ae (byr·seusʹ) bon ana kauoua n ara Timon.

RITEMBWA 10-16

Ukerani Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki:

nwtsty study notes​—Mwa 13:9

Tauro are arana naba Bauro: Man te tai aei, e a aranaki Tauro bwa Bauro. E bungiaki te abotoro aei bwa te Ebera ao ngaia naba te I-Rom. (Mwa 22:​27, 28; Brb 3:5) Ngaia are e bae n ae man uarerekena, iai arana n Ebera ae Tauro ao arana n Rom ae Bauro. A taneiai n uoua araia kaain I-Iutaia n te tai anne, moarara riki naake a maeka i tinanikun Iteraera. (Mwa 12:12; 13:1) Iai tabeman ana koraki Bauro aika iai naba araia n Rom ao ni Kuriiti. (Ro 16:​7, 21) Ngkai Bauro bon ‘te abotoro ae kanakoaki nakoia aomata aika tiaki I-Iutaia,’ e a mwiokoaki bwa e na tataekina te rongorongo ae raoiroi nakoia ake tiaki I-Iutaia. (Ro 11:13) E bae n iangoia bwa e na kabongana arana n Rom, are e bae n rangi ni butimwaeaki riki iai. (Mwa 9:15; Kar 2:​7, 8) Tabeman a iangoia bwa e kabongana arana n Rom ibukini karinean Terekio Baurati, ao tiaki anne ana iango kioina ngkai e teimatoa ni kabongana naba arana ae Bauro imwini kitanani Kubero. A iangoia tabeman bwa e rawa Bauro ni kabongana arana n Ebera ibukina bwa atongana n te taetae ni Kuriiti e kuri n titeboo ma te taeka ni Kuriiti ae kaineti nakon te aomata (ke te man) ae nakonako ni kainikatonga.​—Nora study note​—Mwa 7:58.

Bauro: N te Koroboki ni Kristian ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti, te ara ae Pauʹlos man te taetae n Ratine ae Paulus ke Baurati ae nanona “Uarereke,” e kabonganaaki 157 te tai ibukin te abotoro Bauro ao tii teuana te tai ibukin te kowana ae kaaini Kubero ae arana Terekio Baurati.​—Mwa 13:7.

RITEMBWA 17-23

BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | MWAKURI 15-​16

Ukerani Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki:

nwtsty study note​—Mwa 16:37

kaain Rom ngaira: Ae nanona, kaain te aba ae Rom. Bauro bon te I-Rom ao tao Tira naba. N te tua n Rom ao ngkana kaain te aba ngkoe e riai ni kaboowiaki moa taekam ao ko aki riai ni katuuaaeaki n akea kaboowiam. E karekea inaomatana ao kakabwaiaana te aomata ae te I-Rom n taabo nako ake a mena i aan te embwaea n Rom. E boni mena i aan te tua n Rom te aomata anne ma tiaki i aan tuan taiani kaawa. Ngkana e bukinaki ni karaoan te bure, e kona ni kariaia bwa e na tei n te kaboowi, ni kaineti ma tuan te aba, ma bon iai inaomatana bwa e na ongoraeaki n te kaboowi n Rom. Bon iai naba inaomatana ni bubutii bwa e na tei i matan te embera ngkana e karaoa te bure are te tuuaa iai te mate. E uarongorongo te abotoro Bauro ni kabutaa te Embwaea n Rom. E kamanena inaomatana ngkai kaain Rom ngaia n taai aika tenua aika koreaki taekaia. Te moan, bon i aoni Biribi ngke e tuangia taani moti aika kaaini Biribi bwa a urua inaomatana ngke a oreia.​—Ibukin taai ake uoua, nori study notes​—Mwa 22:25; 25:11.

RITEMBWA 24-30

BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | MWAKURI 17-18

nwtsty study notes​—Mwa 17:​2, 3

reireinia: E aki tii tuangia te rongorongo ae raoiroi Bauro. E boni kamataataa ao e kaota te bwai ni kakoaua man te Koroboki ae Tabu, ae te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera ae kairaki koreana n te taamnei. E bati riki ae e karaoia nakon tii warekana; e reireinia mai iai, ao e kaangaraoa ana reirei nakoia taan ongora. Te weabe ni Kuriiti ae di·a·leʹgo·mai e kabwarabwaraaki bwa “te uaia ni kaekaeka; te uaia ni maroro.” E kaotaki iai te maroro i marenaia aomata. E kabonganaaki naba te taetae ni Kuriiti aei ni Mwa 17:17; 18:​4, 19; 19:​8, 9; 20:​7, 9.

kakoauai mani baika koreaki: Te taetae ni Kuriiti iai nanona raoi “kaaki i rarikina (katikua irarikina).” E bae n nanonaki iai bwa e karaua Bauro ni kabotaui taetae ni burabeti ibukin te Mesia n te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera ma baike a riki ni maiun Iesu, ae kaotaki iai aron Iesu ni kakoroi nanon taetae ni burabeti akanne.

nwtsty study note​—Mwa 17:17

te tabo ni mwakete: E tei te tabo ni mwakete i Meangimaeaon Acropolis, i Atenai (Kuriiti, a·go·raʹ) ae 12 te eka buburana ke e nako riki. Bon tiaki tii te tabo ni boobwai ao ni kaboonakoi bwaai. Bon nibwan te waaki ni bitineti, te waaki n tautaeka, ao kateimatoaani katein te aba. A tangiria kaain Atenai ni botaki n te tabo aei ibukini mamaroroakinan te kaboo rabakau.

nwtsty study note​—Mwa 17:​22, 23

Nakon te Atua ae Aki Ataaki: Taetae ni Kuriiti aika A·gnoʹstoi the·oiʹ aikai a koreaki naba i aon te baonikarea teuana i Atenai. A kaota maakakin taian atua kaain Atenai n aroia ni katei tembora ao baonikarea aika bati. A katei naba baonikarea ibukia atua, n aron te atua ibukin te Kakannato, te Nanoraoi, te Korakora, te Anainano, ao te Nanoanga. Tao a maaka are a kona ni kakeaa te atua temanna ao e na karekei kaia, ngaia are a katabua te baonikarea teuana “nakon te Atua ae Aki Ataaki.” Man te baonikarea anne, a kaotia aomata aikai bwa a kakoauaa ae iai te Atua ae a aki ataia. E wanawana Bauro bwa e kabongana te baonikarea aei bwa aan ana uarongorongo ni kaota nakoia taan ongora taekan te Atua ae te Atua ae koaua are a tuai n ataia n taai akanne.

Ukerani Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki:

nwtsty study note​—Mwa 18:21

Ngkana nanon Iehova: Te kibuntaeka aei e kamataataa riain iaiangoan nanon te Atua ngkana e na karaoaki te bwai teuana ke ni baireaki. E teimatoa te abotoro Bauro n iaiangoa te boto n reirei aei. (1Ko 4:19; 16:7; Ebr 6:3) E kaungaia taani wareware te abotoro Iakobo bwa a na kangai: “Ngkana nanon Iehova ao ti na maiu ao ti na karaoa aei ke anne.” (Iak 4:15) A aki riai taeka akanne n riki bwa taeka aika akea nanoia; te aomata ae taetae ma nanona ni koaua ni kangai “ngkana nanon Iehova” e riai ni karaoa ae boraoi ma nanon Iehova. Tiaki nanona bwa ko na taekinna n taai nako ni kabaibati bwanaam, ma n angiin te tai e iangoaki iroun te aomata.​—Nori study notes​—Mwa 21:14; 1Ko 4:19; Iak 4:15 ao Buk. C.