E Maiu Ana Taeka Iehova

Reirei Aika Kakawaki man te Boki ae Te Tua-Kaua

TE RIRIKI aei bon 1473 B.C.E. Ai abwi te ririki n nako man te tai are e kainaaomataia iai I-Iteraera Iehova man tautoronakiia i Aikubita. E tuai man reke oin abaia tibun Iteraera i nanon ririki aikai ake a kabanei n nakonakoia i nanon te rereua. Ma a bon roko ngkai n tian te Aba ni Berita. Tera ae e na riki nakoia ngkai a nang taua bwa abaia? Baikara kangaanga aika a na kaaitara ma ngaai, ao tera aroia ae a riai iai ni kaaitarai?

Imwain touan te Karaanga are Ioretan n rin n te aba are Kanaan, ao e katauraoia moa ana aomata Mote ibukin mwiokoaia aika bati ake a mena imwaia. N te aro raa? Rinanon ana kabwarabwara ake a kaungaki iai nanoia, a kaumakaki iai, a reireinaki ao a kauringaki naba iai. E kauringia I-Iteraera bwa e bon riai n taromauriaki Iehova ae te Atua n tii ngaia, ao a aki riai n irarang n aroaroia botannaomata ake i rarikia. A kaotaki kabwarabwara aikai n angiin kiibu ni bokin te Baibara ae Te Tua-Kaua. Ao reirei ake a reke mai iai, boni ngaai raoi aika ti kainnanoi ni boong aikai, ibukina bwa ngaira naba ti a maeka n te aonnaba ae e a kona n rangi ni kangaanga iai taromaurian Iehova n tii ngaia.​—Ebera 4:12.

Bon tii kabanean mwakoron Te Tua-Kaua ae e aki koreaki iroun Mote, ao rongorongo ake i nanona a riki i nanon uoua tabun te namwakaina.a (Te Tua-Kaua 1:3; Iotua 4:19) Ti na nora aron te reirei iai ae e na buokira n tangira Iehova ae te Atua ma nanora ni kabane, ao ni kakaonimaki ni beku irouna.

‘TAI MWANUOKI BAIKE A NORI MATAM’

(Te Tua-Kaua 1:1–4:49)

N ana moan kabwarabwara Mote, ao e taekin iai bwaai tabeua ake a riki n te rereua, ao riki reirei ake a na buokiia tibun Iteraera, ngke a tabe ni katauraoia imwain tauan te Aba ni Berita. Rongorongon rineakia taani moti, e bae ni kauringia bwa Iehova e baireia ana aomata n te aro are e kaotia iai bwa e mwamwannanoia. E karakina naba te rongorongo ae aki kaunganano mairouia taan tuatua ake tengaun, ae karika aki-rinia kaain te roro are imwaina nakon te aba ni berita. Iangoa te reirei ae matoatoa are e bae n reke irouia ana taan ongora Mote man te kauring aei, ngke e ria te aba arei.

Ururingan taian tokanikai ake e a tia n anga Iehova nakoia Iteraera imwain touan Ioretan, e bae ni kakorakoraiia ma n angania te ninikoria, ngke a tauraoi ni moana tauan te aba ni berita. E taabangaki taromaurian bouannanti n te aba are a nang maeka iai. Ai riai ra ana kauring ae matoatoa Mote ni kaineti ma taromaurian bouannanti!

A Kaekaaki Titiraki i aon te Baibara:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6​—Bukin tera bwa tibun Iteraera a tiringia tabeman aomata ake a maeka i mainikun Ioretan ao a aki tiringia ake tabeman ake a mena iai? E tua Iehova bwa a na aki buaka Iteraera ma kanoan Etau. Bukin tera? Ibukina bwa aomata akekei boni kanoan tarin Iakoba. Tibun Iteraera a na aki bwainikirinia ke ni buaka ni kaaitaraia tibun Moaba ao tibun Ammon ibukina ngke boni kanoan ai natin Aberaam are Rota. Ma akea raraaia n Iteraera uean Amoraite aika Taion ma Oka mangaia are akea riaia n ababa n te aba anne. Mangaia are ngke e rawa Taion ni kariaia tibun Iteraera bwa a na rinanon abana ao e a manga buakania tibun Iteraera Oka, ao e tua Iehova nakoia tibun Iteraera bwa a na kamaunai aia kaawa n akea temanna ae e na rawea maiuna.

4:15-20, 23, 24​—Te koaua bwa tukan karaoan banna, e nanonna bwa e kairua n taai nako karaoan banna aika bwaai ni katamaroa? Tiaki ngaia anne. E kaineti te totoko aei ma karaoan banna bwa a na taromauriaki, ao e katabuaki te “katorobubua ni bobaraki nako ia, ma n toro i rouia.” E aki katabuakaki n te Baibara kaarakin atibu ibukin karaoan bannan te bwai teuana ke karaoan taamnein bwaai tabeua ibukin te katamaroa.​—1 Uea 7:18, 25.

Reireiara:

1:2, 19. A mwamwananga I-Iteraera i nanon te rereua i nanon te maan ae 38 te ririki, e ngae ngke kaean Kateti-baanea ai bon tii “tengauni ma tebongina bongin te nako mai Oreba [te tabo ae maungaunga ae katobibia te Maunga are Tinai ike a anganaki iai Tuua Ake Tebwina] n te kawai ri rarikin te Maunga are Teira.” Ai kamaaku ra boon te aki ongotaeka iroun Iehova ae te Atua!​—Warekaia Iteraera 14:26-34.

1:16, 17. E teimatoa n titeboo ana kaetieti te Atua ibukin karaoan te motikitaeka ni boong aikai. Te koraki ake a mwiokoaki bwa a na kaaina te komete ni kaboowi n te ekaretia, a aki riai ni kariaia te inanonano ke maakakia aomata bwa e na kabwaoua aia moti.

4:9. Ngkana a na tokanikai I-Iteraera, a aki riai ni ‘mwanuokin baike a nori mataia.’ Ngkai e a kaan te aonnaba ae boou, moan te kakawaki bwa ti na kabotoi ara iango i aon ana mwakuri aika kamimi Iehova, man arora n riki bwa taan reiakina ana Taeka aika botumwaaka iai.

TANGIRA IEHOVA AO TOU MWIN ANA TUA

(Te Tua-Kaua 5:1–26:19)

N ana kauoua ni kabwarabwara Mote, ao e a manga karakina anganakia te Tua n te Maunga are Tinai, ao e kaokioki Tuua ake Tebwina. Itiua mwaitin te botannaomata ae taekinaki bwa a na kamaunaki ni kabane. A kauringaki I-Iteraera taekan te reirei ae kakawaki aei ae a a tia n reiakinna n te rereua: “E aki maiu te aomata n ti te berena, ma e maiu ni bwaai ni kabane aika oti nako mai win Iehova.” E ngae ngke e a bitaki te tabo ae a mena iai ma a riai ni bon teimatoa ni “kakawakina te tua ni kabanea.”​—Te Tua-Kaua 8:3; 11:8.

Ngkana a maeka n te aba ni berita, a na kainnanoi tuua tibun Iteraera tiaki tii ni kaineti ma te taromauri, ma ibukin naba karaoan te motikitaeka, te tautaeka, te buaka, ao ai waaki ake a kaakaraoaki ni katoa bong ma aroaroni maiuiia aika riai n raba. E rinanon tuua aikai Mote ao ni katereterea riain tangiran Iehova ao touan ana tua ni kabanea.

A Kaekaaki Titiraki i aon te Baibara:

8:3, 4​—N te aro raa ae e aki mane iai kunnikaia tibun Iteraera ao e aki tibu naba waeia n aia tai ni mwamwananga i nanon te rereua? Aei bon te kakai mairoun te Atua n ai aron naba te manna. A kabonganai kunnikai ao kaau tibun Iteraera ake a kabonganai ngkoa ni moan mwanangaia, ao a bae ni kabutii kunnikaia ma aia kau i bon i marenaia i nanon te tai are a ikawai riki iai aia ataei ao ni mate naba iai aia ikawai. E oti man karaoan wareaomata aika uoua ni moan ao n tokin te mwananga n te rereua, bwa e aki rikirake mwaitiia tibun Iteraera, ai ngaia are mwaitin kunnikai ma kaau aikai a na bae naba n tau ibukiia.​—Warekaia Iteraera 2:32; 26:51.

14:21​—Bukin tera bwa tibun Iteraera a angan te iruwa ke ni kabooa nakoina te man ae mate ae e aki katinakoaki raraana, ae a aki kona ngaiia ni kanna? N te Baibara ao te taeka ae “iruwa” e nanona te aomata ae tiaki te I-Iteraera are rairaki man ana Aro ke te aomata ae tiaki kaain te aba are e maeka iai, ao e aantaeka i aan tuan te aba ma e aki riki bwa te tia taromauria Iehova. Te iabatera ke te iruwa are a aki rairaki man aia Aro, a aki mena i aan te Tua ao a kona ni kabonganai maan aika aki katinakoaki raraaia n aanga aika bati. A kariaiakaki tibun Iteraera bwa a na anga ke ni kabooi nako maan n aron akanne nakoia aomata aikai. Te aomata ae rairaki man ana Aro e kabaeaki i aan te Tua. N aron ae kaotaki n Nakoaia Ibonga 17:10, te aomata anne e katabuakaki bwa e na kana raraan te man.

24:6​—Bukin tera bwa kamatoan tauan ‘te bwai n ii baraua ke te atibu n ii baraua are mai eta’ e katiteboaki ma kamatoan tauan “roon te aomata”? Te bwai n ii bwaraua ao te atibu n ii baraua are mai eta, a tei ibukin “roon te aomata,” ke bwaai ake e kainnanoi ibukin maiuna. Tauan teuana mai buakon baikai, e na aki karekea te amwarake ae a kainnanoia kaain te utu ibukin maiuiia.

25:9​—Tera ae e kateretereaki man kabwaran te kau-ni-wae ao bawarean matan te aomata are e rawa n reita nako ana katei utu tarina? Ni kaineti ma “aroaroia Iteraera ngkoa ae aron te kabo aaba . . . , e buuta ana kau te aomata, ao e angan raona.” (Ruta 4:7) Buutan te kau mairoun te aomata are e rawa n reita nako ana katei utu tarina, e kaotaki raoi iai bwa e a tia ni kakeaa bongan rikina ao riaina n riki bwa te tia karika temanna ae e na ababa n ana bwai tarina are e a tia ni mate. E korakora ribaakin te aro aei. (Te Tua-Kaua 25:10) Bawarean ubuna bon te mwakuri ae e kamaamaeaki iai.​—Warekaia Iteraera 12:14.

Reireiara:

6:6-9. N aron are a tuangaki tibun Iteraera bwa a na ataa te Tua, ti riai naba ngaira n atai ana tua nako te Atua, ni katei i matara n taai nako, ao ni karinna i nanoia natira. Ti riai ni ‘kabaei bwa te kanikina i aoni baira’ are nanonaki bwa ara mwakuri, kioina ngke ti mwakuri ma baira, a riai ni kaotaki iai bwa ti ongeaba nakon Iehova. Ara ongeaba e na riai n noraki irouia aomata ni kabane n aron are e nanonaki ‘ni burakitere i marenani matara.’

6:16. Ti bia aki kataa Iehova n aroia tibun Iteraera are a karaoa te mwakuri n aki-kakaonimaki i Mata, ike a ngureakina iai taren te ran.​—Te Otinako 17:1-7.

8:11-18. Te mataai ni kanibwaibwai e kona ni kamwaninganakoira taekan Iehova.

9:4-6. Ti riai n tarataraira bwa ti na aki karaoiroira i bon iroura.

13:6. Ti aki riai ni kariaia temanna bwa e na atikira nako man taromauriakin Iehova.

14:1. Korokorean oin rabwatara e kaota aki-karinean rabwatara, ao e kona n iai irekereken aei ma te Aro ae kewe ao ti riai ni kararoaira mai iai. (1 Uea 18:25-28) Ara kaantaninga ibukin te manga-uti e kabuakakaa te aro ane rangi n riao anne, ibukin tanginiweneian te mate.

20:5-7; 24:5. A riai ni mutiakinaki te koraki ake iai aroaroia aika okoro, e ngae ngkana e kakawaki te mwakuri are e riai ni katiaaki.

22:23-27. Te anga ae uaana riki ae e na kamaiua iai te aine ae e tabareaki iroun te mwaane, bon te takarua.

“KO NA RINEA TE MAIU”

(Te Tua-Kaua 27:1–34:12)

N ana katenua ni kabwarabwara Mote, ao e taekinna iai bwa n touan Ioretan, a riai tibun Iteraera ni korea te Tua i aon atibu aika totoa ao n atong taeka ni karereanti ibukia te koraki ake a aki-ongeaba ma ni kakabwaiaia te koraki ake a ongeaba. Te kaaua ni kabwarabwara e moanaki ma kaboouan te tua i marenan Iehova ma Iteraera. E a manga kauring riki Mote ni kaineti ma te aki-ongeaba ao e kaungaia aomata bwa a na “rinea te maiu.”​—Te Tua-Kaua 30:19.

Irarikin taekinan kabwarabwara akana aua, e maroroakina naba te bitaki Mote ni kaineti ma te aro ni kairiri ao n reiakinia tibun Iteraera te kuna ae tamaroa are e neboaki iai Iehova, ao ni kauringia naba taekan rekenikai ake a kona n reke man te aki-kakaonimaki. Imwin kakabwaiakin taiani baronga, ao e mate Mote ngke 120 ana ririki ao e taunaki. E wene nako te nanokawaki i nanon 30 te bong, are e kan titeboo ma iteran te tai are e karakinaki n Te Tua-Kaua.

A Kaekaaki Titiraki i aon te Baibara:

32:13, 14​—Kioina ngke a katabuakaki tibun Iteraera ni kana te nenea, tera ngkanne ae e nanonaki ngke a kana “neneaia tiibu aika ataei”? Te nenea e kabonganaki n te aro ni kaikonaki ikai, ao e nanona manin te nanai aika moan raraoi. E kaotaki aron kabonganakina n te aro ni kaikonaki n te kibu naba anne, are e taekinaki iai “neneani kirinen uita” ao “raran te kurebe.”

33:1-29​—Bukin tera bwa e aki taekinaki Timeon n te kakabwaia are e karaoia Mote i aoia I-Iteraera? Ibukina bwa Timeon ma Rewi, a a tia ni karaoa te mwakuri ni “kamamate” ao e “tiritiri” unia. (Karikani Bwaai 34:13-31; 49:5-7) Tibwangaia e aki titeboo ma mwaitin are e reke irouia kaain baronga ake tabeua. E karekei kaawa aika 48 mwaitiia Rewi, ao tibwan Timeon e mena n aban Iuta. (Iotua 19:9; 21:41, 42) Mangaia are e aki mwaneweaki aran Timeon iroun Mote. Ma e kaotaki kakabwaian Timeon n taeka ni kakabwaia aika karaoaki nakon Iteraera.

Reireiara:

31:12. A riai ataei n tekateka i rarikiia ikawai ni bobotakin te ekaretia, ao ni kananomwaakaia n ongora ao ni karekei reireiaia.

32:4. A bane ni kororaoi ana mwakuri nako Iehova ngkai e kaotiota iai ana kaetitaeka ae riai, wanawanana, ana tangira, ao korakorana n te aro ae kororaoi.

Moan te Manena Ibukira

E kaotaki n Te Tua-Kaua bwa Iehova bon “Iehova ae ti temanna.” (Te Tua-Kaua 6:4) Bon te boki ibukia aomata aika iai reitakiia ae okoro ma te Atua. E kauring naba te boki ae Te Tua-Kaua ni kaineti ma taromaurian bouannanti ao ni katereterea riain taromauriakin te Atua ae koaua n tii ngaia.

Ni koauana, te boki ae Te Tua-Kaua e rangi ni manena ibukira! E ngae ngke ti aki mena i aan te Tua, ma ti kona ni karekea reireiara ae bati mai iai are e na buokira n ‘tangira Iehova ae Atuara ma nanora ni kabane, rabwatara ni kabane, ao korakorara ni kabane.’​—Te Tua-Kaua 6:5.

[Kabwarabwara ae nano]