Bwaai n Ibuobuoki Ibukin Te Boki n Reirei ae Maiura ao Ara Mwakuri ni Minita
TEBETEMBWA 6-12
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | TE TUA-KAUA 33-34
“Kamanoko ni ‘Bain Iehova ae Teimatoa’ ”
it-2 51
Ieturun
Te nakoa ae rine ibukia I-Iteraera. N te Greek Septuagint, te taeka ae “Ieturun” e riki bwa te taeka ae kaotaki iai te namakin, ao e rairaki bwa “tangiraki.” E riki te ara ae “Ieturun” bwa kauringaia tibun Iteraera ana berita Iehova ma ngaiia ao te tua ibukia are a na kateimatoa raoiroin aroia. (TTK 33:5, 26; It 44:2) E kamanenaaki te ara ae Ieturun n te aro ae kaokoro n Te Tua-Kaua 32:15. N oneani mwin are e na maiuakina nanon arana ae Ieturun Iteraera, e a karitei, e kakeaa te tia Karaoia, ao n ribaa te tia Kamaiua.
rr 120, bwaoki
Buokara ni Manga Tei i Aoni Waera
Ti bae ni kauringaki ae irabubua te ririki imwain ana bong Etekiera, ao e taekinna te burabeti are Mote bwa e aki tii mwaaka Iehova, ma e boni kani kabongana naba korakorana ibukia ana aomata. E korea ae kangai Mote: “Bon te tabo ni kamanomano te Atua mangkoangkoa, a mena baina aika teimatoa i aam.” (TuaKau. 33:27) Eng, ti kona ni kakoauaa ae ngkana ti tang nakon Atuara n taai ni karawawata, e na boni kaaki baina Iehova i aara, e na karaua n tabekira, ao ni buokira ni manga tei i aoni waera.—Etek. 37:10.
w11 15/9 19 ¶16
Kananomwaakako Ni Biri N Te Kabobirimwaaka
16 N aron Aberaam, e aki nora kakoroani bukin ana berita Iehova i nanoni maiuna Mote. Ngke a a tauraoi tibun Iteraera n rinnako n te Aba ni Berita ao e tuangaki Mote ae kangai: “Ko na nora te aba ane i mwaim; ma ko na aki rin iai n te aba ae I angania tibun Iteraera.” E riki aio ibukina bwa imwain anne, ao a un ngaia ma Aaron ngke a karitei aomata nakoia ao a “bure nakon [te Atua] i buakoia tibun Iteraera n ranni Meriba.” (Te Tua-Kaua 32:51, 52, BG) E bwara nanoni Mote ke e maraki nanona? E aki. E taekina kakabwaiaia aomata ao e motikia n taeka aikai: “Iteraera, ko a kabaia: Ai antai ae ai arom, ae te botanaomata ae ko kamaiuaki iroun Iehova, Ae otangani buokam, Ao ae te kabaang ae e toka am kai iai?”—Te Tua-Kaua 33:29, BG.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-2 439 ¶3
Mote
Bon 120 ana ririki Mote ngke e mate. E taekinaki n te Baibara korakorani marurungina ni kangai: “E aki rikirake ni maabubu ana taratara, ao e aki naba nako korakorana.” E taunna Iehova n te tabo ae aki ataaki ni karokoa ngkai. (TTK 34:5-7) Tao e totokoa kaririaia tibun Iteraera nakon te taromauri ae kewe ni karaoan ruanimatena bwa te tabo n taromaurii bouannanti. E oti koauan ae kani kamanena rabwatan Mote te Riaboro ibukin te iango anne ngke e taekina ae kangai Iuta are tia rimwini Kristo ao ai tarin Iesu Kristo: “Ngke e kauntaeka Mikaere are te anera are mataniwia anera ma te Riaboro n uneakina rabwatani Mote, ao e maaku ni motika taekana ni kabuakakaa, ma e taku: “E bia boaiko Iehova.’ ” (Iu 9) Imwain ae a rinanon te karaanga nako Kanaan n iterana are teuana i aan ana kairiri Iotua, a tanginiwenei tibun Iteraera ibukini Mote i nanon 30 te bong.—TTK 34:8.
TEBETEMBWA 13-19
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOTUA 1-2
“Te Anga ae E na Nakoraoi Arom Iai”
Bwaina Te Ninikoria Bwa E Memena Iehova Iroumi!
7 Ngkana ti na karekea te ninikoria ibukini karaoan nanon te Atua, ti riai n ukeuke n reirei n ana Taeka ao ni maiuakinna. Aio te bwai are e tuangaki Iotua bwa e na karaoia ngkana e na ruamwini Mote: “Ko na ti korakora, ma ni bati n ninikoria, ni kawakina te kakairi n te tua ni kabanea, are e tuangko Mote are au toro. . . . E na tai nako bokin te tua aei mai nanoni wim, ma ko na iangoia ni ngaina ao ni bong, ba ko aonga ni kawakina te kakairi ni bwaai ni kabane aika koreaki i nanona: ba ane ko na kakabaia kawaim iai, ao ane ko na tetekeraoi.” (Iotua 1:7, 8, BG) E ira raoi te reirei ni kairiri anne Iotua ao ‘e kakabwaiaaki kawaina iai.’ Ngkana ti karaoa naba anne, ti a kaninikoriaaki riki ao ni kabwaia n ara beku ibukin te Atua.
Bwaina Te Ninikoria Bwa E Memena Iehova Iroumi!
20 E kangaanga uaiakinani karaoan nanon te Atua ribuakoni kataaki aika ti aitara ma ngaai n te aonnaba ae buakaka aei. Ma e ngae n anne, bon tiaki tii ngaira. E memena iroura te Atua ma Natina are Atun te ekaretia. A raonira naba tarira aika taani Kakoaua ibukin Iehova aika raka i aon 7,000,000 mwaitiia ni katobibia te aonnaba. Ti bia kateimatoaaki ma ngaiia ni kaotiota te onimaki ao n tataekina te rongorongo ae raoiroi, ngkai ti aki toki n ururinga ara kibu ibukin te ririki 2013 ae kangai: “Ko na korakora ma n ninikoria . . . E memena Iehova ae Atuam i roum ike ko na nako iai.”—Iotua 1:9, BG.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Reirei Aika Kakawaki man te Boki ae Iotua
2:4, 5—Bukin tera ngke e mwamwanaia ana aomata te uea ake a ukoukoria taan tutuo, Nei Raaba? E kamanoia taan tutuo Nei Raaba e ngae ngke e kurimaraa maiuna iai, ibukin iangoan kamaiuana kioina ngke e a tia ni moanna n onimakina Iehova. Mangaia are bon akea riaina bwa e na kaota te tabo are a mena iai taan tutuo aikai, nakoia taani kakaae ake a ukoukora bwainikirinakiia ana aomata te Atua. (Mataio 7:6; 21:23-27; Ioane 7:3-10) Ni koauana, e “karaoiroaki n ana makuri” Nei Raaba, n ikotaki naba ma arona ni mwamwanaia ana tia kakaae te uea.i—Iakobo 2:24-26.
TEBETEMBWA 20-26
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOTUA 3-5
“E Kakabwaiai Iehova Mwakuri Aika Irekereke ma te Onimaki”
it-2 105
Ioretan
N angiin te tai, iteran te Ioretan are i aan Namani Kariraia e katautauaki bwa 1 nakon 3 te mita iabutina ao raababana 27 nakon 30 te mita. Ma n tain te abue ao e taorake te Ioretan n te aro are a raababanako ao n iabuti riki. (Iot 3:15) N tain te ieka, e na boni karuanikai ibukia te natannaomata ae Iteraera aika mwaane, aine, ao ataei bwa a na rinanon te Ioretan, moarara riki are uakaan ma Ieriko. E rangi ni korakora te ieka n te tabo anne ao n taai aika tibwa nako a tia taan tebotebo iai ni katikaki nako n te aira. Ma e katei ranin te Ioretan Iehova n te kakai, n te aro are a a kona tibun Iteraera n rinanona i aon te tano ae mwau. (Iot 3:14-17) Imwin tienture aika bati, e karaoa te kakai n aron anne Eria ngke raona Eritai ao e karaoia naba Eritai teuana te tai.—2Ue 2:7, 8, 13, 14.
Kaota Kukureim Ae Bati N Ana Kauring Iehova
17 N te aro raa ae ti na buokaki iai ni karikirakea onimakinan Iehova man ara mwakuri aika irekereke ma te onimaki? Iangoa te rongorongo man te Baibara ni kaineti ma rinia tibun Iteraera n te Aba ni Berita. E anga ana kaetieti Iehova nakoia ibonga bwa a na uota te ati ni berita ni karokoa rokoia n te Karaanga ae Ioretan. Ma ni mwanangaia anne, a a noria bwa e a taonako ranin te karaanga man te karau are ni moan iteran te ririki. Tera are a riai ni karaoia tibun Iteraera? A na katei aia kaembwa i etan te karaanga tabeua te wiki ke e nako riki n tataningaa ikinakona? A aki, bwa a onimakina Iehova ma nanoia ni kabane ao n tou mwin ana kaetieti. Tera mwina? E taekinaki n te rongorongo ae kangai: “Ngke a a tibwa toko waeia ibonga n te ran, e a bon toki naba raangan te ran, . . . ao a tei ibonga i nukan te karaanga are e a mwau are i Ieriko ni karokoa a a bane aomata n rinanon te karaanga.” (Iotua 3:12-17, Contemporary English Version ) Iangoa aroni kaungaan nanoia n noran tein ranin te karaanga bwa kaanga te tabuki! Ni koauana, e a korakora riki onimakinan Iehova irouia tibun Iteraera ibukina bwa a onimakin ana kaetieti.
Kaota Kukureim Ae Bati N Ana Kauring Iehova
18 E a aki karaoi aeka ni kakai akanne Iehova ibukia ana aomata ni boong aikai, ma e boni kakabwaiai aia mwakuri ao aia onimaki. E kakorakoraia mwaakan te Atua ae mwamwakuri bwa a na waakinaanako mwiokoaia ae tataekinan te rongorongo ibukin te Tautaeka n Uea ni katobibia te aonnaba. Ao te tia Kakoaua ibukin Iehova ae te kabanea ni kakannato ae kautaki are Kristo Iesu, e boni karaui nanoia taan rimwina bwa e na boutokaiia n te mwakuri ae kakawaki aei ni kangai: “Mangaia are naako, reireinia aomata mai buakoia botannaomata nako . . . N na memena iroumi ni boongi ni kabane ni karokoa tain tokin te waaki ae ngkai i aon te aba.” (Mataio 28:19, 20) A bati taani Kakoaua aika tao iai ngkoa kabwakaia bwa a mamaamaa ke ni mamaaku aika a kona ni kakoauaa bwa e a tia te taamnei ae raoiroi mairoun te Atua n angania te ninikoria bwa a na kataetaeia aomata aika a aki kinaia n te mwakuri ni minita.—Wareka Taian Areru 119:46; 2 I-Korinto 4:7.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Reirei Aika Kakawaki man te Boki ae Iotua
5:14, 15—Antai “te mataniwi n ana taanga Iehova”? Te nati n uea are e roko ni kakorakoraa Iotua ngke e moanaki buakanakin te Aba ni Berita, bon akea okorona ma “te Taeka,” are Iesu Kristo imwain rokona i aon te aba. (Ioane 1:1; Taniera 10:13) Ai kaunganano ra te taeka ni karaunano aei, ae e bon raonia ana aomata te Atua Iesu Kristo are mimitong, ngkai a tabe ni buaka ibukin karaoan nanon te Atua!
TEBETEMBWA 27–OKITOWA 3
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOTUA 6-7
“Tannako Mani Baika Akea Manenaia”
Katannakoi Matam Mani Baika Akea Manenaia!
5 N tienture ake imwina, e burebureaki te I-Iteraera are Akan ni matana bwa e na iraei bwaai tabeua man te kaawa ae Ieriko are a taua. E a tia n tua te Atua bwa a riai ni kamaunaaki bwaai ni kabane n te kaawa anne, ma tii bwaai tabeua ake a na rin i nanoni nnen ana bwai Iehova aika a na aki kamaunaaki. A kauringaki I-Iteraera ni kangai: “Kawakiningkami man te bai ae e taburoroko, ba kam kawa ni mataai” ao n anai bwaai tabeua man te kaawa. Ngke e aki ongeaba Akan, a a konaaki buaka aomatan Iteraera n te kaawa ae Ai, ao a mwaiti aika mate. E aki kaota ana bure ni kimoa Akan ni karokoa e a kuneaki. E taku, ‘Ngke I nori bwaai, ao I mataaiakin ni kani bwaini ao I anai.’ E kairaki ni baika e tangiri matana nakoni kamaunaana n ikotaki naba ma “ana bwai ni kabane.” (Iotua 6:18, 19, BK; 7:1-26, BG) E rangi n tangira te bwai ae tabuaki Akan.
w97 15/8 28 ¶2
Bukin Tera Ngkai E Riai n Ribootinaki te Bae Karaoaki ae Buakaka?
Bukina teuana ngkai e riai n ribootinaki karaoan ae bure, boni kateimatoaan itiakin te ekaretia. Iehova bon te Atua ae itiaki ao n tabu. E tangiriia te koraki aika taromauria bwa a na itiaki n te aro n taamnei ao n te aroaro ni maiu naba. E kaungaira n ana Taeka ni kangai: “Katotongia ataei aika ongeaba n aromi n aki manga kariaia kairani maiumi n tangirani baike kam bwarui ngkoa, ngke kam ronnano. Ma kam na itiaki n aroaromi ni kabane, n aron naba Teuare Tabu are weteingkami, bwa e koreaki ae kangai: ‘Kam na itiaki ibukina bwa I itiaki.’ ” (1 Betero 1:14-16) Aomata aika kakaraoa ae aki itiaki ao ae bure, a kona ni kamwaraea ao ni kabuaa akoan te ekaretia ae bwanin i matan Iehova, ma tii ngkana e karaoaki te mwakuri ibukini kaetakia ke kamwaawaia.—Kabotaua ma Iotua, mwakoro 7.
Katannakoi Matam Mani Baika Akea Manenaia!
8 A kona n rotaki Kristian ni koaua ni kaibwabwarun te mata ao te rabwata. Ngaia are e kaumakira Ana Taeka te Atua bwa ti na bwaina te taubaang ni kaineti ma ae ti noria ke n tangiria. (1 I-Korinto 9:25, 27; wareka 1 Ioane 2:15-17.) E ataia te mwaane ae eti arona ae Iobi bwa e korakora irekereken noran te bwai teuana ao tangirana. E taku: “I karaoa te berita ma matau; Ao N na iranna iai n tarataraa te ateiaine?” (Iobi 31:1, BG) E aki tii rawa Iobi n ringa te aine n te aro ae kammaira, ma e aki naba kariaia iaiangoan anne. E katuruturua Iesu bwa e riai n teimatoa itiakin te iango mani baika kamwara ngke e taku: “Ane teimatoa n tarataraa te aine n iango i nanona bwa e kani wene n taanga ma ngaia, ao e a tia ni wene ni kimoa ma ngaia i nanona.”—Mataio 5:28.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Titiraki Mairouia Taani Wareware
N taai ake rimoa ao a aki toki taani kakaaitara ni katobibia moa te kaawa ae korakora bwa a na taua. N aki ongeia bwa maanra aroia ni karaoa anne bwa a aonga n tokanikai, a a kona naake a kataenikaia te aba n anai kaubwain te kaawa ma nikirani bwaina nako. E ngae n anne, a kunei amwarake aika bati taan rabakau ni bwain aantano, ni kaawan Ieriko are e uruaki. Ibukin aei, e taekinaki aio n te Biblical Archaeology Review: “A kuneaki mwangko taano imwin uruakin te kaawa ao ae rangi ni bati riki bon te uita. . . . E boni kamimi aei n aron ae noraki n taian rongorongo mai Baretain ake a kawakinaki rimoa. E bae ni kuneaki teuana ke uoua te kaatibu, ma ae kamimi boni kunean te mwaiti ni uita ae rangi ni bati.”
N aron ae taekinaki n te Baibara, iai bukina ae riai irouia tibun Iteraera ngke a aki anaa aia uita kaain Ieriko. E bon tua Iehova nakoia bwa a aki riai n anai bwain te kaawa. (Iot. 6:17, 18) A buaka tibun Iteraera tao ni Maati ke Eberi bon tibwa imwin tain te tai ae a rangi ni bati iai uita. (Iot. 3:15-17; 5:10) Te koaua ni kaineti ma kunean te nikira ni uita ae rangi ni bati i Ieriko, boni kaotaraean ae a bon ninia te kaawa n te tai ae kimototo tibun Iteraera, n aron raoi ae taekinaki n te Baibara.
OKITOBWA 4-10
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOTUA 8-9
“Reireiara Man Rongorongoia Kaaini Kibeon”
it-1 930-931
Kibeon
Te Bae A Karaoia ma Iotua. N ana tai Iotua, ao e maekanaki Kibeon irouia taian Iwaite ae teuana mai buakoia natannaomata aika itiua i Kanaan aika a na kamaunaaki. (TTK 7:1, 2; Iot 9:3-7) A aranaki naba I-Kibeon bwa taian Amoraite, ngkai e oti te ara aei n taabo tabeua ake a bon riai n taekinaki iai kaaini Kanaan ni kabane. (2Ta 21:22; kabotaua ma KB 10:15-18; 15:16.) Ni kabotauaki ma kaaini Kanaan ake tabeman, a ataia I-Kibeon ae n aki ongeia bwa korakorara aia taanga ni buaka ke matoatoara aia kaawa, ma a na bon aki tokanikai ibukina bwa e buaka Iehova ibukia I-Iteraera. Ngaia are imwini kamaunaan Ieriko ao Ai, ao mwaaneni Kibeon ake a a tei naba ibukin aia kaawa taian Iwaite ake tenua riki aika Kebira, Beerota, ao Kiriataearim (Iot 9:17), a a kanakoia taan tei aika mwaane nakon Iotua bwa a na karekea te raoi. A bwainia ni kunnikai aika mangaingai ao a kaunia ni kaau aika bonobonotaki, a uotii aia nne ni wain aika mangaingai, nnen aia tianaki aika mangaingai ao aia kariki aika maekeeke bwa a kaotiia ae a roko man te aba ae raroanako, tiaki man te tabo are a na kataenikaia Iteraera. A nora bain Iehova ngke e ekaanako Aikubita ao ueea i aoia taian Amoraite are Etiibon ao Oka. Ma a wanawana n aki taekina te baere riki nakon Ieriko ao Ai, ngkai e bon bae n aki kona n roko te rongorongo anne n “te aba ae raroanako” i mwaini mwanangaia. A tuoi ao ni kakoauai bwaai ni kakoaua taan tei ibukin Iteraera ao ni karaoa te berita ma ngaiia bwa a na aki tiringia.—Iot 9:3-15.
“Tai Mwiokoa Oin Am Ataibwai”
14 Ti riai n taratara raoi bwa ti na aki mwaninga n ukoukora ana kairiri Iehova ngkana ti na karaoi motinnano, kioina ngkai ti bane n aki kororaoi, ao ai aroia naba unimwaanen te ekaretia aika mwaatai. Iangoa aron te tia onea mwini Mote are Iotua ma unimwaanen Iteraera, ngke a kawaraki irouia kaaini Kibeon ake a nanowanawana ni bitii taraaia, ao a bakaaea te mwananga man te aba ae raroa. A biririmoa Iotua ma raona ni karekea te raoi ma kaaini Kibeon ao ni karaoa te berita ma ngaiia, ao a aki kakaaea buokaia iroun Iehova. E ngae ngke e boutokaa te boraraoi aei Iehova, ma e taraia raoi bwa e na boni koreaki taekani kabwakaia naakai n ukera ana kairiri n te Baibara, ibukini kakabwaiaara.—Iotua 9:3-6, 14, 15.
“Nakonako I Aon Te Aba Aei Ni Kabuta”
14 A taku taan roko aikai: “A nako mai am toro man te aba ae raroa kinokino i bukin aran Iehova ae Atuam.” (Iotua 9:3-9) E kakoauaki man taraan aia kunnikai ao kanaia bwa a roko man te tabo ae raroa, ma ni koauana bon tii 30 te kiromita raroan Kibeon mai Kirekara. [19] A kakoauaki iroun Iotua ao mataniwin nako te botaki, ao a raoi ma I-Kibeon ao kaawa ake i rarikin Kibeon a karaoa te boraraoi ma ngaia. Te koaua bwa a karaoa aia kamwane I-Kibeon tii ibukin rawaia ni kamateaki? E aki bwa a kaota iai nanoia bwa a kan akoaki iroun Atuaia Iteraera. E kukurei Iehova irouia ao a riki I-Kibeon bwa taani ‘koro-aia, ma tan iti-ran i bukia kaain te botaki ao ana baonikarea Iehova,’ bwa a na karekea te aia ibukin te angakarea. (Iotua 9:11-27) A teimatoa I-Kibeon ni kaotiota te ingaingannano n ongeaba ni karaoan mwakuri aika mangori n ana mwakuri Iehova. E iangoaki bwa tabeman mai buakoia, a riki bwa kaain te Netinim ake a oki mai Baburon ni buoka manga katean te tembora. (Etira 2:1, 2, 43-54; 8:20) Ti kona ni katotonga aroaroia ngkana ti teimatoa ni kawakina te raoi i marenara ma te Atua ao n ingainga naba ni kani karaoi tibwangara aika mangori n ara beku ibukina.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-1 1030
Tauraki
I aan te tua are e anga Iehova nakoia I-Iteraera, a kona tabeman taani karaoa ae bure n tauraki imwini kamateaia bwa aomata aika ‘a reke kaia iroun te Atua’ n ana tabo te botannaomata bwa te reirei ni kauring nakoia. E riai ni karuoaki imwain te bong te aomata ae mate ae tauraki ao n taunaki ibukina bwa ngkana e katukaki n uaa ae ngaina, e na kona ni kamwaraea te aba are e anga te Atua nakoia tibun Iteraera. (TTK 21:22, 23) A kakairi n te tua aei I-Iteraera e ngae naba ngkana e kamateaki ae tiaki te I-Iteraera.—Iot 8:29; 10:26, 27.
OKITOBWA 11-17
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOTUA 10-11
“E Buaka Iehova Ibukia I-Iteraera”
it-1 50
Atoniteteka
Boni ngaia uean Ierutarem n te tai are a kataenikaia te Aba ni Berita I-Iteraera. E ikotaki Atoniteteka ma taian tautaeka aika uarereke ake a mena mai maeaon te Ioretan ao ni baireia bwa a na kaitaraa ana taanga ni buaka Iotua ae totokanikai. (Iot 9:1-3) Ma a karekea te raoi ma Iotua taian Iwaite ake i Kibeon. E kataia Atoniteteka ni katoka te mwaing nakoia aiana, ngaia are e a ikota ana taanga ni buaka Atoniteteka ma aia uea taian Amoraite ake aman ao ni buakana Kibeon. E rianako aron Iotua ni kamaiuia kaaini Kibeon aikai ao e korakora konaakia taanga ni buaka aika ikotaki aikai, ngaia are a biri nako Maketa ao ni mwanetaua raoi i nanon te nangananga. E oreiia Atoniteteka ao ueea ake aman Iotua ni kamateia i mataia ana taanga ni buaka ao e tauriia n te kai. Imwina ao a a karenakoaki rabwataia i nanon te nangananga, are e a riki bwa nneia ni mate.—Iot 10:1-27.
it-1 1020
Te Karau ae te Aiti
E kamanena Iehova. Te karau ae te aiti bon teuana mai buakon te bwai ae kakamanena Iehova n taai tabetai ni kakororaoa ana taeka ao ni kaotiota mwaakana ae korakora. (TA 148:1, 8; It 30:30) E moani mwaneweaki taekana n te kaitiua n rekenikai i aon Aikubita rimoa, ike e taekinaki iai bwa e orei aroka ni kabane te karau ae te aiti, e urui kainnamwarake, ao n tiringia aomata ao maan n te tawaana, ma a aki rotaki iai tibun Iteraera ake i Koten. (TO 9:18-26; TA 78:47, 48; 105:32, 33) Imwina riki n te Aba ni Berita, ngke a nako tibun Iteraera i aan ana kairiri Iotua, ni buokiia kaaini Kibeon ngke a kakamaakaki irouia aia uea taian Amoraite aika niman, ao e kabongana Iehova te karau ae te aiti ni buakania iai. A bati riki aika mate man te karau ae te aiti n te tai anne nakoia ake a mate n te buaka ma I-Iteraera.—Iot 10:3-7, 11.
Reirei Aika Kakawaki man te Boki ae Iotua
10:13—E kanga n riki te bwai ae kamimi aei? “Iai te bwai teuana ae aki kokonaaki iroun Iehova,” ae te tia Karika karawa ma aon te aba? (Karikani Bwaai 18:14) Ngkana e taku Iehova bwa e kani karaoa te bwai teuana, e kona n taua mwin kakamwakurin te aonnaba n te aro are a na taraa n aki kakamwakuri taai ao namwakaina, ngkana e taraaki mai aon te aba. Ke e kona ni katuka te aonnaba ao namwakaina ma aroia ni kakamwakuri, ike e a bitaki iai butin te oota man taai ao namwakaina, ma e bon teimatoa n reke te oota man bwaai aika uoua aikai. Ngkana tao tera mai buakon aikai ae e karaoia, ma bon “akea te bongi teuana ae ai arona i mwaina ke i mwina,” n rongorongon rimoa.—Iotua 10:14.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Titiraki Mairouia Taani Wareware
E ngae ngke e koaua bwa iai tabeua booki aika mwaneweaki taekaia n te Baibara ao a riki bwa bwaai n ibuobuoki ni korean te Baibara, ma ti aki riai n iangoiia bwa a kairaki koreaia rinanon te taamnei. Ma e a tia Iehova ae te Atua ni kawakini koroboki nako aika kanoaia bon “ana taeka Atuara” aika a “na tei matoa . . . n aki toki.” (Itaia 40:8) Eng, baike e rinei Iehova bwa a na karinaki naba i buakoni booki ake n te Baibara ake 66 ae iai iroura ngkai boni baika ti kainnanoi bwa ti aonga ni kona ni ‘kabaneaki ni kataeaki nangira nakoni mwakuri aika raraoi ni bane.’—2 Timoteo 3:16, 17.
OKITOBWA 18-24
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOTUA 12-14
“Irira Iehova ma Nanom ni Kabane”
Reirei Aika Kakawaki man te Boki ae Iotua
14:10-13. E bubutii Kareba bwa e na anganaki te mwioko ae kangaanga ae kakionakoaia aomata mai Eberon, e ngae ngke ai 85 ana ririki ni maiu. E maekanaki te tabo aei irouia taian Anakim, aika mwaane aika rangi n abwabwaki. E tokanikai te tia buaka ae mwaatai aei n ana ibuobuoki Iehova, ao e a riki Eberon bwa te kaawa ni kamaiu. (Iotua 15:13-19; 21:11-13) Ti kaungaki n ana katoto Kareba bwa ti na aki rarawa nakon mwiokoara n te ekaretia aika kangaanga karaoaia.
Ninikoria Rinanon Te Onimaki Ao Maakan Te Atua
11 E ririkirake te aeka n onimaki anne. E ririkirake ngkai ti maiuakina te koaua, ni “katai” taiani kakabwaia, n ‘nori’ kaekaan ara tataro, ao n aaro riki tabeua aika ti ataa iai ana kairiri Iehova i aoni maiura. (Taian Areru 34:8; 1 Ioane 5:14, 15) Ti kakoauaa raoi bwa e a korakora riki aia onimaki Iotua ao Kareba ngke a ataa raoiroin te Atua. (Iotua 23:14) Iangoi baika kakawaki aikai: A kamaiuaki imwin te ririanna i nanon te rereua i nanon 40 te ririki, n aron are e a tia ni beritanna te Atua ibukia. (Warekaia Iteraera 14:27-30; 32:11, 12) A anganaki tabeia i nanon 6 te ririki ni buakanaia kaaini Kanaan. N tokina, a anganaki maiuiia aika abwabwaki ma marurungia ao a anganaki naba tibwangaia n te aba. Ni koauana, e kakabwaiaia te koraki ake a kakaonimaki ao n ninikoria ma ni korakora n toro irouna, Iehova!—Iotua 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-1 902-903
Kebara
E karina naba Iehova “abaia I-Kebara” i buakon aaba ake a tiku n tuai abanaki irouia I-Iteraera n ana bong Iotua. (Iot 13:1-5) A iangoia taan tiribure bwa e kauntaba te rongorongo aei, ngkai kaawani Kebara e mena n te tabo ae raroa i meangin Iteraera (tao. 100 km [60 te maire] i Meangin Tan) ao e aki te roko ni mena i aan ana tautaeka Iteraera. A iangoia taan rabakau bwa e aki eti raoi te taetae n Ebera n te kibu aei ao a iangoia bwa e koreaki te rongorongo aei rimoa bwa “te aba ae toma ma Rebanon,” ke ‘ni karokoa tian abaia I-Kebara.’ Ma e riai naba n ataaki bwa ana berita Iehova ake n Iotua 3:2-7 a tii kona ni koro bukia ngkana a teimatoa n ongeaba I-Iteraera. Ngaia are a bae n aki karekea te aba ae Kebara I-Iteraera ibukin aia aki ongeaba.—Kabotaua ma Iot 23:12, 13.
OKITOBWA 25-31
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOTUA 15-17
“Kamanoa Tibwangam ae Rangi ni Kakawaki”
it-1 1083 ¶3
Eberon
Ngke a buaka I-Iteraera i meangini Kanaan, ao a boni kamaunaia kaain Eberon, n ikotaki ma aia uea (taekan te tia ruamwin Oam). (Iot 10:36, 37) Ma e ngae ngke a konaia kaaini Kanaan ake a rangi ni korakora I-Iteraera, ma e oti bwa a aki kakorakoraia naba ngkekei aia tautia ao n reitaanako aia buaka n tokanikai. E noraki bwa ngke a buaka n te tabo teuana I-Iteraera, a manga moan ikotiia naba taian Anakim i Eberon, n te aro are e a angaraoi irouni Kareba (ke tibun Iuta i aan ana kairiri Kareba) anaakin te kaawa ma i aani mwaakaia rimwi riki. (Iot 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; TMT 1:10) E moan anganaki Kareba are kaain te baronga ae Iuta, ma imwina riki ao e a riki Eberon bwa te kaawa ni kamanomano. E riki naba bwa te kaawa ibukia ibonga. Ma “te tawaana are n te kaawa [ae Eberon]” ma taabo ni maeka ake iai a riki bwa abani Kareba.—Iot 14:13, 14; 20:7; 21:9-13.
it-1 848
Tautoronaki
E rangi ni kakamanenaaki te taeka ae “tautoronaki” (Taetae n Ebera, mas) n taai ake a karakinaki n te Baibara ibukia aomata ake a kataenikaiaki ake n angiin te tai a riki bwa tooro. (TTK 20:11; Iot 16:10; 17:13; Ett 10:1 10:1; It 31:8; Bbt 1:1) Ngke a riki bwa tooro I-Iteraera aika tautoronaki irouia mataniwi aika I-Aikubita aika karawawataia, ao a buoka naba kateani kaawa ni kaikobwai ake Bitom ma Raamteiti. (TO 1:11-14) Imwina ngke a a rin n te Aba ni Berita, a aki ongeaba nakon ana tua Iehova ae a na kakioianako kaain Kanaan ni kabane man te aba ao ni kamaunaia, ma a kairoroia te koraki aikai I-Iteraera ni kammwakuria ao n tautoronia. A rotaki buaka I-Iteraera ibukin aei ao ni kaririaki nakon taromaurian atua aika kewe. (Iot 16:10; TMT 1:28; 2:3, 11, 12) E teimatoa Toromon ni kammwakuria kanoani Kanaan aika taian Amoraite, tibun Eta, taiani Beritaite, taian Iwaite, ao I-Iebuti bwa ana toro.—1Ue 9:20, 21.
it-1 402 ¶3
Kanaan
E ngae ngke a bati kaaini Kanaan aika maiu imwini kataenikaia ae korakora ao n rawa n tautoronaki, ma e boni kona naba n taekinaki ae “Iehova e angania tibun Iteraera te aba ni kabane are e taetae n tuea bwa e na angania aia bakatibu” ao e angania “te motirawa mairouia aiaia ni kabane,” ao “bon akea te berita teuana ae bwaka mai buakoni berita ni kabane aika raraoi ake e karaoi Iehova ma tibun Iteraera. A bane ni koro bukia.” (Iot 21:43-45) A bane ni maaku aiaia I-Iteraera ao a aki kan urua mweraoia. E taekinna mai mwaina te Atua bwa e na kakioianako kaaini Kanaan “teutana imwin teutana” bwa e aonga n aki rikirake ni mwaiti maan aika tiritiri n te aba ae kamaroaeaki. (TO 23:29, 30; TTK 7:22) E ngae ngke iai aia bwai ni buaka aika korakora kaaini Kanaan, n ikotaki ma aia kaa ni buaka aika otinako kabaang mani wiraia, ma kabwakaia I-Iteraera n taui taabo tabeua i aoni Kanaan, e aki riai ni bukinaki iai Iehova bwa e kabwaka ni kakororaoa ana berita. (Iot 17:16-18; TMT 4:13) Ma e oti n te rongorongo bwa a konaaki n tabetai I-Iteraera ibukin aki kakaonimakia.—WI 14:44, 45; Iot 7:1-12.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Ko Ataia?
E koaua ae e raababanako buakonikain Iteraera rimoa, n aroni kabwarabwaraana n te Baibara?
E TAEKINAKI n te Baibara bwa iai taabo tabeua n te Aba ni Berita aika a raababanako buakonikaina ao a ‘rangi ni bati’ aroka iai. (1 Uea 10:27, BG; Iot. 17:15, 18) Ma, n noran aono aika abwabwaki n te aba ae e aikoa buakonikai n taai aikai, a kona naake a kananououai koauani bwaai n iangoia bwa tao iai bukin rikina.
E taekinaki n te boki ae Life in Biblical Israel bwa “e taotira ao n raababanako te buakonikai i aon Iteraera rimoa nakon ae n ara bong aikai.” A rabunaki aaba aika tabukibuki n aeka n aroka aika te mwaiango ae te Aleppo (Pinus halepensis), te oke ae te evergreen (Quercus calliprinos) ao te aroka teuana ae bubura ae te terebinth (Pistacia palaestina). E rangi ni bati naba te biiku ae te tikumorea (Ficus sycomorus) n te Aba ae Aoraoi ae Rinano, ae te aono ae toma ma rabeeni maunga aika uarereke ae mena i nukan te maunga ae bubura ao te Mediterranean Coast.
E taekinaki n te boki ae Plants of the Bible bwa iai taabo tabeua i aon Iteraera ae ai akea ngkai kain aroka i aona. E kangaa n riki aei? E kabwarabwaraaki n te boki anne bwa e riki te bitaki aio teutana imwin teutana, ibukina bwa “a tia aomata ni karaoi mwakuri n tuki rikin aroka i bon irouia, riki ibukini karababaan aia ununiki ma te aono ibukini kanaia maan, bwain naba aia kateitei ao te aia.”