Aroni Kateimatoaan te Nano ni Kan Anga Boni Ngkoe
“Ngkana iai ae kan rimwiu ao ke e kakeaa boni ngaia.”—MATAIO 16:24.
1. E kanga Iesu ni katea te katoto ae kororaoi ibukin te anga boni ngaia?
NGKE e mena Iesu i aon te aba, e katea te katoto ae kororaoi ibukin te anga boni ngaia. E mwinibwai baike e tangiri ao mwengaraoina ibukini karaoan nanon te Atua. (Ioane 5:30) E kaotia bwa akea tianakin nanona ni kan anga boni ngaia man arona n teimatoa ni kakaonimaki ni karokoa matena i aon te kai ni kammaraki.—I-Biribi 2:8.
2. Ti na kanga ni kaotiota te nano ni kan anga boni ngaira ao bukin tera bwa ti riai ni karaoia?
2 Ngkai taan rimwin Iesu ngaira, ti riai naba ni kaotiota te nano ni kan anga boni ngaira. Tera ae nanonaki n te nano ni kan anga boni ngkoe? Ni kauarerekeana, e nanonaki iai bwa e kukurei temanna n aki tabe ma baike e tangiri bwa e aonga ni buokiia tabemwaang. Ngaia are boni kaitaraan te bangaomata. (Wareka Mataio 16:24.) E kona te nano ae aki bangaomata ni buokira bwa ti na karimoaa aia namakin ao baike a tangiri aomata nakon nanora. (I-Biribi 2:3, 4) Ni koauana, e reirei Iesu bwa te nano ae aki bangaomata anne bon nibwan ara taromauri. N te aro raa? Te tangira ni Kristian bon irian te nano ni kan anga boni ngkoe ae kanikinaeaia raoi taan rimwin Iesu ni koaua. (Ioane 13:34, 35) Ao iangoi kakabwaia aika ti karekei ngkai ti kaaina te botaki n itaritari n te aonnaba ae kaotiotaki iai te nano ni kan anga boni ngkoe!
3. Tera ae kona ni kamamaarai nanora ni kan anga boni ngaira?
3 Ma e ngae n anne, ti kaaitara ma te kairiribai are e kona ni kamamaarai nanora ni kan anga boni ngaira n akea ataakina. Te kairiribai anne bon nanora ni kani bangaomata. Uringa aroia Atam ao Ewa ngke a kaotiota te bangaomata. E kaotiota te bangaomata Ewa bwa e kan riki bwa kaanga te Atua. E kaotiota naba te bangaomata buuna ibukin nanona ni kani kakukureia neiei. (Karikani Bwaai 3:5, 6) Imwini katannakoaia Atam ao Ewa man te taromauri ae koaua iroun te Riaboro, e teimatoa ni kariria aomata bwa a na bangaomata. E kataia naba ni kabongana te anga anne ngke e kariria Iesu. (Mataio 4:1-9) E a tia Tatan n tokanikai ni kariria angiia aomata n ara bong aikai bwa a na kaotiota te bangaomata n aaro aika bati. Ti riai n tarataraira raoi ibukina bwa ti kona ni manga kakairi n te nano ni bangaomata ae e a taabangaki.—I-Ebeto 2:2.
4. (a) Ti kona ni kakeaa ngkai tangiran te bangaomata? Kabwarabwaraa. (b) Baikara titiraki aika ti na iaiangoi?
4 E kona ni kabotauaki te bangaomata ma te raraa ae riki i aon te biti. Ngkana e aki kawakinaki te biti mani bwaai tabeua, e kona ni moanna n raraa. E reke te kangaanga ae karuanikai ngkana e aki tabeakinaki te raraa ike e a rikirake ni karokoa e a uruaki te biti ke e a aki bongana. N aron naba anne, e ngae ngkai ti aki kona ni kakeaa aki kororaoira ao tangiran te bangaomata ngkai, ti riai n tarataraira raoi mani karuanikai ake a irekereke ma aeka n nano akanne ao n teimatoa ni buakani. (1 I-Korinto 9:26, 27) Ti na kanga n atai kanikinaean te bangaomata iroura? Ao ti na kanga ni karikirakea te nano ni kan anga bon ngaira n te aro ae korakora riki?
KAMANENAA TE BAIBARA N TUOA TE BANGAOMATA I NANORA
5. (a) N te aro raa ae titeboo iai te Baibara ma te tirotaam? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.) (b) Tera ae ti na rarawa nako iai ngkana ti tuoira ibukin te bangaomata?
5 N aron ae ti kona ni kabongana te tirotaam n tiroa iai ubura ma tein rabwatara, ti kona naba ni kabongana te Baibara n tuoi nanora ao ni kaetii baika ti taraabuaka iai. (Wareka Iakobo 1:22-25.) Ma e ngae n anne, ti kona ni buokaki n aron taraakira tii ngkana ti kabongana raoi te tirotaam. N te katoto, ngkana ti a tii taraa nako naba te tirotaam, ti bae n aki nora te bwai ae uarereke ae kakawaki ae kataraabuakaira. Ke ngkana ti taraa te tirotaam n iterana are teuana, ti kona n nora ubun temanna iai. Ai arona naba ngkana ti kabongana te Baibara n tuoa iai kabwakara n aron te bangaomata, ti riai ni karaoa ae bati riki nakon tii warekana nako ke ni kabongana ibukini kakaaean ana kairua temanna riki.
6. Ti na kanga n “teimatoa” ni karaoa nanon te tua ae kororaoi?
6 Aio kaikonakana: Ti kona ni katoatai ni wareka Ana Taeka te Atua, ke ni katoabong ao n aki namakinna bwa e a moanna n ririkirake i nanora te bangaomata ae tii teutana. E na kanga n riki anne? Iangoa aei: N ana katoto Iakobo ibukin te tirotaam, tiaki te kangaanga iai bwa e kabwaka te aomata n tiroia raoi. E koreia Iakobo bwa e bon “tiroia” te aomata anne. E kabongana ikai te taeka ni Kuriiti Iakobo ae nanona tutuo ke iaiangoia raoi. Ngaia are tera ana kangaanga te aomata n aei? E reitia Iakobo ni kangai: “E nako, ao e a mwaninga naba ngkekei aron taraakina.” Eng, e tannako man te tirotaam n aki kanakoa te baere e noria. Ni kaitaraan anne, e aki tii “tirotiroa te tua are kororaoi” te aomata ae nakoraoi arona ma e “teimatoa iai.” N oneani mwin are e na kitana te tua ae kororaoi ae n Ana Taeka te Atua, e botumwaaka n toui mwin reirei ake iai. E taekina te iango ae aron anne Iesu ngke e kangai: “Ngkana kam teimatoa n taua au taeka, ao bon taan rimwiu ngkami.”—Ioane 8:31.
7. Ti na kanga ni kabongana te Baibara n tuoa iai te bangaomata ae tii teutana i nanora?
7 Ngaia are ngkana ti na tokanikai ni buakana te bangaomata ae tii teutana ae i nanora, ti riai moa ni wareka raoi Ana Taeka te Atua. Ni karaoan anne, ko a buokaki iai n atai itera ake a riai ni kaatuuaki iangoaia. Ma ko riai n ukeria nako riki. Kananoa am keniken rinanon am kakaae. Ngkana ko a mataata n rongorongon te Baibara, iangoia bwa aongkoa e riki anne nakoim ao titirakiniko ni kangai: ‘E aera ngke I a tii karaoa naba aei? I kona ni karaoia raoi n te aro ae eti?’ Ma ae kakawaki riki, imwini kananoan am iango ni baike ko wareki, kakorakorako ni maiuakini. (Mataio 7:24, 25) Ti na iangoa arora ni kona ni buokaki iai ni kateimatoa te nano ni kan anga boni ngaira man rongorongon te Uea ae Tauro ao te abotoro Betero.
KAREKEA REIREIAM MAN ANA KATOTO TE UEA AE TAURO IBUKIN TE KAURING
8. Tera aroaron Tauro ngke e moana ueana, ao e kanga ni kaotiotia?
8 E riki aia Uea tibun Iteraera ae Tauro bwa te bwai ni kauring nakoira ibukin aroni bwainan te bangaomata ni kona ni kakeaa nanora ni kan anga boni ngaira. E moana ueana Tauro ma te nano ae nimamannei ao e kananorinanoa. (1 Tamuera 9:21) E rawa ni katuuaaeia tibun Iteraera ake a kabuakakaa ueana e ngae ngke e ataia bwa iai bukina ae riai ae kona n tei iai ibukini mwiokoana mairoun te Atua. (1 Tamuera 10:27) E butimwaea ana kairiri te Atua rinanon taamneina te Uea ae Tauro, ngke e kairiia tibun Iteraera n te buaka ike a a tokanikai iai i aoia tibun Ammon. Imwin anne, e nanorinano ni kamoamoaa Iehova ibukin tokanikaia.—1 Tamuera 11:6, 11-13.
9. E kanga Tauro ni moana karikirakean te iango ni bangaomata?
9 Imwina riki, e a kariaia Tauro te iango ni bangaomata ao te nanorieta bwa e na rikirake i nanona kaanga aron te raraa ni biti ae urubwai. Ngke e konaia tibun Amareka n te buaka, e karimoai baike e tangiri nakon te ongeaba iroun Iehova. E nanonrang Tauro n taui bwaai ni kuri n oneani mwin are e na kamaunai ni kabane n aron tuangana iroun te Atua. Ao e kainikatonga naba ni katea kanuringana. (1 Tamuera 15:3, 9, 12) Ngke e tuangnga te burabeti are Tamuera bwa e aki kukurei Iehova irouna, e kataia Tauro ni karaoiroia ngke e kaatuua ana iango n iteran ana tua te Atua are e ongeaba iai ao ni bukinia tabeman ibukin ana bure. (1 Tamuera 15:16-21) Irarikin anne, e kairaki Tauro n te nanorieta bwa e na tabe riki ma karineana i mataia aomata nakoni kakukureian te Atua. (1 Tamuera 15:30) Ti na kanga ni kamanena rongorongon Tauro kaanga aron te tirotaam are e na buokira ni kateimatoa te nano ni kan anga boni ngaira?
10, 11. (a) Tera reireiara ibukini kateimatoaan te nano ni kan anga boni ngaira man te baere e rinanona Tauro? (b) Ti na kanga n rarawa ni kakairi n aroaron Tauro ae buakaka?
10 Te moan, e kaotiotaki n te baere e rinanona Tauro bwa ti kona n aki rauaki n iangoan ae ngkana ti a tia ni kaotiota te nano ni kan anga boni ngaira, ti na bon teimatoa naba ni kaotiotia n akea ara kakorakora. (1 Timoteo 4:10) Uringnga bwa e boni karaoa ae riai Tauro ao e karekea akoana mairoun te Atua i nanon te tai ae aki maan, ma e kabwaka ni katoka te bangaomata are e a moanna n reke irouna. N tokina, e a ribaaki Tauro iroun Iehova ibukin ana aki ongeaba.
11 Te kauoua, ti ria n taratara raoi bwa ti na aki tii kaatuua iangoan iterani maiura ake ti ongeaba iai ao ni mwaninga iterana ake tabeua ake ti riai ni kanakoraoi. Ni karaoan anne, titeboo ma ti kabongana te tirotaam ibukin taraakin ara kunnikai aika boou ao ti aki nora te bareka teutana are i aon ubura. E ngae naba ngkana tao ti aki rauaki n aron Tauro ma ti riai ni kakorakoraira n rarawa nakoni mamaarara tabeua ake a kona ni kairira nakon te aroaro ae buakaka naba anne. Ngkana ti anganaki te reirei ni kairiri, ti bia taraia raoi bwa ti na aki karekea aonara n ara mwakuri, ni kauarerekea rawawatan te kangaanga ke ni bukinia tabeman iai. N oneani mwin are ti na kakairi n aron Tauro, e raoiroi riki bwa ti na butimwaea te reirei ni kairiri.—Wareka Taian Areru 141:5.
12. Ti na kanga ni buokaki n te nano ni kan anga boni ngaira ngkana arona bwa ti karaoa te bure ae kakaiaki?
12 Ma tera arora ngkana arona bwa ti karaoa te bure ae kakaiaki? E kani kateimatoa karineana Tauro ao ibukin aei, e a aki kona ni manga kakorakoraa ana onimaki. Ni kaitaraan anne, ngkana ti bwaina te nano ni kan anga bon ngaira, ti a kona ni buokaki bwa ti na tokanikai i aon te maama ao ni karekea te ibuobuoki ae ti kainnanoia. (Taeka N Rabakau 28:13; Iakobo 5:14-16) N te katoto, e moana matakuakinan te bwaitingako ngke 12 ana ririki te tari te mwaane temanna ao e teimatoa ni kakaraoia n akea ae e ataia i nanon ririki aika bati. E taku: “E rangi ni kangaanga kaotan arou aei nakoni kaainnabau ao unimwaane n te ekaretia. Ma I a tia ni kaotia ngkai ao titeboo ma e a anaaki te bwai ae rangi n tinebu mai i aon angau. A un raoraou tabeman ngke I a kakerikaakaki man te tabonibai, bwa titeboo ma I a uotiia rikaaki iai. E ngae n anne, I ataia bwa e a kukurei riki Iehova n au beku ngkai nakon are ngke I mamatakuakina te bwaitingako ao E rangi ni kakawaki ana taratara.”
E TOKANIKAI BETERO I AON TE BANGAOMATA
13, 14. E kanga Betero ni kaotiota te bangaomata?
13 E kaotiota te nano ni kan anga boni ngaia te abotoro Betero ngke e kataneiaaki iroun Iesu. (Ruka 5:3-11) Ma e ngae n anne, e bon riai ni buakan aaro ni bangaomata. N te katoto, e rangi n un irouia abotoro aika Iakobo ao Ioane ngke a boniwia reken te nakoa ae rietata i rarikin Iesu n Ana Tautaeka n Uea te Atua. Tao e iangoia Betero bwa e riai n reke irouna te kaintekateka teuana ibukina bwa e taekinna ngkoa Iesu ae e na anganaki te mwioko ae okoro. (Mataio 16:18, 19) Ngaia are e kauring Iesu nakoia Iakobo ao Ioane n ikotaki naba ma Betero ao nikiraia abotoro bwa a na kawakinia man te bangaomata n aroia ni kataia n ‘taui aroia’ tariia.—Mareko 10:35-45.
14 Imwini kaetan ana iango Betero iroun Iesu, e teimatoa Betero ni kabokorakora ma arona n iaiangoia i bon irouna. Ngke a tuangaki abotoro iroun Iesu bwa ane a na kitanna i nanon te tai ae uarereke, e kamangoriia naake tabeman Betero ao e kamoamoaa n taekinna bwa e na boni kakaonimaki. (Mataio 26:31-33) Ma akea koauan onimakinana i bon irouna bwa n te tairiki naba anne ao e kabwaka ni kaotiota te nano ni kan anga boni ngaia. E ngae ngke e kakorakoraa Betero ni kamanoa i bon irouna ma e boni kakeaa Iesu tenua te tai.—Mataio 26:69-75.
15. Bukin tera bwa a kaunganano ana katoto ni kabane Betero?
15 N aki ongei ana kabokorakora Betero ao mamaarana, ma bon te katoto ae kaunganano maiuna. E kona n tokanikai Betero i aoni baike e tangiri ake a a tia ni burebureia, man ana kakorakora ao ana ibuobuoki te taamnei ae raoiroi mairoun te Atua ao e a kaotiota te taubaang ma ana tangira are e a anga iai boni ngaia. (I-Karatia 5:22, 23) E nanomwaaka i aani kataaki ake a kona n iangoaki bwa a rangi ni kakaiaki riki nakon ake e bwaka iai mai mwaina. E kaotiota te nanorinano n arona ngke e boaaki iroun te abotoro Bauro i mataia aomata. (I-Karatia 2:11-14) Ao imwini boaakina, e aki kaikoa unna n iangoia bwa e kakeaaki karineana n ana kauring Bauro. E teimatoa Betero ni kaotiota tangirani Bauro. (2 Betero 3:15) Ti kona ni buokaki n ana katoto Betero bwa ti na karikirakea te nano ni kan anga boni ngaira.
16. Ti na kanga ni kaotiota te nano ni kan anga boni ngaira ngkana ti rinanoni baika kangaanga?
16 Iangoa arom ngkana ko rinanoni baika kangaanga. Ngke a karabuutinaki Betero ma abotoro ao imwina a oreaki ibukin aia uarongorongo, a a kimwareirei “kioina ngkai a iangoaki iroun te Atua bwa a tau ni bwainnataeaki ibukin aran Iesu.” (Mwakuri 5:41) Ko kona naba ngkoe n taraa te bwainikirinaki bwa am tai ae ko na kakairi iai irouni Betero ao n toua mwini mwanekan Iesu n arom ni kaotiota te nano ni kan anga boni ngkoe. (Wareka 1 Betero 2:20, 21.) E kona te iango aei ni buokiko ngkana ko anganaki te reirei ni kaetieti ae ko kainnanoia mairouia unimwaane n te ekaretia. Kakairi n ana katoto Betero n oneani mwin are ko na un.—Te Minita 7:9.
17, 18. (a) Tera ae ti kona n titirakinira ibukin tiara n taamnei? (b) Tera ae ti kona ni karaoia ngkana ti namakinna bwa e a korakora te bangaomata i nanora?
17 Ko kona naba ni kakabwaiaaki man ana katoto Betero ni kaineti ma tiia n taamnei. Ko kona n uaiakina anne n te aro ae e a kaotiotaki iai te nano ni kan anga boni ngkoe. Ma taratara raoi bwa e na aki riki uaiakinan aei bwa ukeran te kani kakannato. Ngaia are titirakiniko ni kangai: ‘E kona nanou ni kani kanakoraoa ke ni karikirakea au beku ibukin Iehova ni kabuakakaaki n tangiran te kan atongaki ke te mwaaka, n aron taraan aia bubutii Iakobo ao Ioane nakon Iesu?’
18 Ngkana ko kunea bwa e a korakora te bangaomata i nanom, butiia Iehova bwa e na buokiko ni kaeta am iango ma am namakin ao imwina kakorakorako ni kaatuua karaoiroana nakoni karaoiroam. (Taian Areru 86:11) Ko bae naba n ukeri tiia ake a na aki kairiko nakon te kani kakannato. N te katoto, ko kona ni kabatiaa am tai ni karikirakea uaan te taamnei are ko kabwaka riki iai. Ke ngkana ko taningamarau ni katauraoi tibwangam ibukin te botaki ma e karako nanom ni kan uataboa kaitiakan te Tabo n Taromauri, ko kona ni kateia bwa tiam karaoan nanon te taeka n reirei ae n I-Rom 12:16.—Warekia.
19. Tera ae ti kona ni karaoia bwa ti aonga n aki bwarannano ni baike ti nori n te tirotaam ae Ana Taeka te Atua?
19 Ti kona ni bwarannano ngkana ti tiroira raoi n te tirotaam ae Ana Taeka te Atua ao n nori kairuara ma bwaai ni kakoaua naba ibukin te bangaomata i nanora. Ngkana arona bwa e riki anne nakoim, iaiangoa te mwaane are tokanikai n ana kaikonaki Iakobo. E aki katuruturua Iakobo aroni waekoan te mwaane anne ni kaetii ana kangaanga ake e kunei ke arona ni kanakoraoi baike e taraabuaka iai ni kabane, ma e taekinna Iakobo bwa e ‘teimatoa i nanon te tua ae kororaoi’ te mwaane anne. (Iakobo 1:25) E uringa te bwai are e noria n te tirotaam ao e teimatoa ni mwakuria bwa e aonga ni kanakoraoia. Eng, kateimatoa te iango ae raoiroi i bon ibukim ao am iango ae riai ni baike ko kabwaka iai. (Wareka Te Minita 7:20.) Teimatoa n tirotiroa te tua ae kororaoi ao kateimatoa nanom ni kan anga boni ngkoe. E kukurei ni buokiko Iehova n aron are e a tia ni buokiia tarim aika bati ake a kona ni karekea akoaia ao ni kakabwaiaaki iroun te Atua e ngae ngke a aki kororaoi.