E Maiu Ana Taeka Iehova

Reirei Aika Kakawaki man te Boki ae Te Moan Tamuera

BON te ririki 1117 B.C.E. ao a a tia ni bwakanako tenibubua tabun te ririki imwin tauan te aba ni berita i aan ana kairiri Iotua. Iai aia bubutii ae kamimi unimwaanen Iteraera are a a uotia rinanon ana burabeti Iehova. E tataroakina aia bubutii te burabeti, ao e a kariaia te bubutii anne Iehova. E kanikinaeaki aei n tokin aia tai taani Motikitaeka, ao moanan aia tai uea ni kairiia kaain Iteraera. E kabwarabwaraki rongorongoia tibun Iteraera rimoa ae kakaongora ni bokin te Baibara ae Te Moan Tamuera ni kaineti ma te bitaki ae kakawaki ae riki n te tai anne.

E koreaki Te Moan Tamuera iroun Tamuera, Natan, ao Kata, ao a karakinaki iai rongorongon bwaai aika riki i nanon 102 te ririki, ni moa man 1180 nakon 1078 B.C.E. (1 Rongorongo 29:29) Bon rongorongoia aman taani kairiri i aon Iteraera. Uoman mai iai bon taani motikitaeka, ao ake uoman, taian uea. Uoman mai buakoia a ongeaba iroun Iehova, ao a aki ongeaba ake uoman. Ti nora naba iai taekaia aine aika uoman aika rangi n tamaroa, ao temanna te tia buaka ae nimamannei. Aeka ni katoto akanne, a karekei reireiara aika kakawaki ni kaineti ma aroaro ao mwakuri aika a riai n touaki mwiia, ao ake a riai ni kararoaaki. A kona ni kakorakorai ara iango ma ara mwakuri rongorongo aika taekinaki n Te Moan Tamuera.​—Ebera 4:12.

E ONEA MWIN ERI TAMUERA N RIKI BWA TE TIA MOTIKITAEKA

(1 Tamuera 1:1–7:17)

Bon tain te Toa ae te Ikoikoti, ao iai temanna te aine ae rangi ni kimwareirei ae arana Anna ae maeka i Rama.a E a tia ni kaekaki ana tataro neiei iroun Iehova, n te aro are e a bungia natina te mwaane. Ibukin kakororaoan ana berita Nei Anna, e a nikira natina ae Tamuera bwa e na beku n “uman Iehova.” Ikanne are e a riki iai te teinimwaane aei bwa te tia beku “iroun Iehova i matan Eri are te ibonga.” (1 Tamuera 1:24; 2:11) Ngke e bon rangi n ataei naba Tamuera, ao e taetae nakoina Iehova, ni motiki taekaia kaain batan Eri. Ngke e a ikawai riki Tamuera, ao a a bane n ataia kaain Iteraera bwa ana burabeti Iehova ngaia.

N tokina ao a a ruonaki I-Iteraera irouia I-Biritia. A taua te Ati ni Berita ao a kamateia natin Eri mwaane ake uoman. E a boni kara Eri ngke e ongo te rongorongo anne, n te aro are e a boni mate iai. E a tia Eri ni kabanea “angaun ana ririki ni momotiki taekaia Iteraera.” (1 Tamuera 4:18) Moan te karuanikai menan te Ati ni Berita irouia I-Biritia, mangaia are a a kaokia nakoia tibun Iteraera. E a momotikitaekaia I-Iteraera Tamuera n te tai arei, ao e a rau aon te aba.

A Kaekaaki Titiraki i aon te Baibara:

2:10​—E aera ngkai e tataro Anna bwa “E na anga te mwaka [Iehova] nakon ana uea,” e ngae ngke akea te uea i Iteraera? E a kaman taetae ni burabetinaki n te Tua Rinanon Mote, reken aia uea i aon te aba, tibun Iteraera. (Te Tua-Kaua 17:14-18) E taetae ni burabeti Iakoba teutana te tai imwain matena ni kangai: “Ane e na aki nako te kainuea [kanikinaean te mwaaka n tautaeka] mairoun Iuta.” (Karikani Bwaai 49:10) Irarikin anne, e taku Iehova ni kaineti ma aia bakatibu tibun Iteraera ae Nei Tara: “A na riki aia uea natanaomata mai rouna.” (Karikani Bwaai 17:16) Nanona ngkanne bwa e tataro Anna ibukin rokon ana uea.

3:3​—E boni matu Tamuera n te Ruu ae Moan te Tabu? E aki. Tamuera boni kanoan naba Rewi ma e riki mairoun Koata ake a aki karaoa te nakoa n ibonga. (1 Rongorongo 6:33-38) Ni kaineti ma anne, e aki kariaiakaki bwa e na “nori baike a tabu.” (Warekaia Iteraera 4:17-20) E tii kona n rin Tamuera n oon te umwa-n-rianna ae tabu. Anne te tabo ae e matu iai. E teretere bwa e mamatu naba Eri n oon te umwa-n-rianna ae tabu. Te taeka ae “ike e mena iai ana ati te Atua,” e kakoauaki iai bwa e kaineti nakon te umwa-n-rianna ae tabu.

7:7-9, 17​—E aera ngkai e angakarea Tamuera i Mitiba ma ni katea te baonikarea i Rama, e ngae ngke a riai ni kaakaraoaki angakarea tii n te tabo ae e rineia Iehova? (Te Tua-Kaua 12:4-7, 13, 14; Iotua 22:19) Imwin uotakinakoan te Ati ni Berita man te umwa-n-rianna ae tabu i Tiro, ao e kakoauaki bwa e a aki mena iai Iehova. Mangaia are Tamuera are te tia tei ibukin te Atua, e a angakarea i Mitiba, ao e katea naba te baonikarea i Rama. E kakoauaki bwa e boutokaki te mwakuri aei iroun Iehova.

Reireiara:

1:11, 12, 21-23; 2:19. Ana tataromwaaka Nei Anna, ana nanorinano, ana kakaitau ibukin ana akoi Iehova, ao arona n tina ae kaotiota te tangira, boni banna aika a moan raraoi ibukia aine nako ake a karinea te Atua.

1:8. Moan te raoiroi naba ana katoto Erekana ni kaineti ma ana taeka ni kaungaunga! (Iobi 16:5) E moanna moa man titirakinan Anna are e karawawataki nanona ni kangai: “Bukin tera ngkae e maraki nanom?” E kaungaki Anna n te titiraki aei bwa e na kaota iai nanona. Imwina ao e a karaua nanona Erekana ni kaota tangirana ni kangai: “Tiaki I raoiroi riki i roum nakoia naati mwaane aika tengaun?”

2:26; 3:5-8, 15, 19. Ngkana ti kakaonimaki ni karaoa ara mwakuri ae ti anganaki iroun Atuara, ti kakororaoa raoi reireiara ae ti anganaki, ao ngkana ti ataa naba te katei ao ti bwaina te karinerine ae bati, ti na ‘tatangiraki riki’ iai iroun te Atua ao aomata.

4:3, 4, 10. E ngae naba ngkana iai te bwai teuana ae tao e tabu n aron te ati ni berita, ma e bon teretere bwa bon tiaki te bunna ae e kona ni kamanoira. Ti riai ‘ni kawakinira n taua raroara mairouia bouannanti.’​—1 Ioane 5:21.

TE MOAN UEA I ITERAERA​—E TOTOKANIKAI KE E KABWAKA?

(1 Tamuera 8:1–15:35)

E kakaonimaki Tamuera nakon Iehova ni kabanea ana bong ni maiu, ma a aki nakonako ni kawain te Atua natina. Ngke a bubutii unimwaanen Iteraera bwa a na anganaki aia uea i aon te aba, ao e kariaia Iehova bwa e kona n reke temanna. E toua raoi mwin ana kaetieti Iehova Tamuera ni kakaaean te uea ao e a kabira Tauro bwa te uea, ae te aomata ae botonimwaane ae natin Beniamin. E a kakorakoraki riki rinean Tauro bwa te uea ngke e kataei aia kai tibun Ammon.

E konaia naba tautian Biritia ake taan teina te oo, natin Tauro ae rangi n ninikoria ae lonatan. N tokina ao a a ruonaki I-Iteraera irouia kaain te taanga ni buaka ae rangi ni korakora mai Biritia. E ientaka ni maaku Tauro n te aro are e a kakarabakaua naba ni kabuoki karea ae tiaki tabena. E kaira te tia uota ana bwai ni buaka Ionatan are te ninikoria ni mwaane, ao e buakana aia tabo tautian Biritia. E taetae ni berita Tauro n aki iangoa raoi ana berita, ao ibukin anne, e a nakobuaka te tokanikai iai. E katiritoa Tauro ni “buakania aiana ni kabaneia aika otabaninia.” (1 Tamuera 14:47) Ma ngke e kataenikaia kaain Amareka, ao e karaoa naba te aki-ongeaba nakon Iehova ni kamaiuia te koraki ake a riai ni “kamateaki.” (Nakoaia Ibonga 27:28, 29) N tokina ao e a rawa Iehova ni kateimatoaa uean Tauro.

A Kaekaaki Titiraki i aon te Baibara:

9:9​—Tera ae kakawaki n te kibuntaeka ae “ane atongaki ngkai ba te burabeti ao e atongaki ngkoa ba te tia matairiki”? E oti n taeka aikai bwa e moanaki tanoatan taekaia burabeti n ana bong Tamuera ao n aia tai n tautaeka uean Iteraera. E oneaki mwin te taeka ae “te tia matairiki” n te taeka ae “burabeti.” E iangoaki Tamuera bwa ngaia bon te moan aomata n te rinan n taeka ae burabeti.​—Mwakuri 3:24.

14:24-32, 44, 45​—E toki akoan Ionatan iroun te Atua ngke e kana ana karewe te manibeeru n urua ana berita Tauro? E aki toki akoan Ionatan iroun te Atua n te mwakuri aei. Bukina teuana bwa e bon aki ataa ana berita tamana Ionatan. Irarikina, e boboto te berita aei i aon te ingaingannano ae bure torona, ke kabonganan te mwaaka n uea n te aro ae aki riai, ao e a karekea te kangaanga nakoia aomata. E a kanga n tangiraki te berita anne iroun te Atua? E ngae ngke e kariaia katuuaeana Ionatan n te mate ibukin uruakan te berita irouna, ma e boni kamaiuaki.

15:6​—E aera ngke a karekea akoaia kaain Kenaite ae okoro mairoun Tauro? Kaain Kenaite bon natin taman buun Mote. A buokiia ngkoa tibun Iteraera ngke a a tibwa kitana te Maunga are Tinai. (Warekaia Iteraera 10:29-32) I Kanaan ngkoa, ao a mamaeka kaain Kenaite i rarikia natin Iuta i nanon tabeua te tai. (Taani Motiki-taeka 1:16) E ngae ngke a a manga maeka i buakoia kaain Amareka, ma a teimatoa n iraorao ma kaain Iteraera. Anne bukina ae raoiroi are e kamaiuia iai taiani Kenaite Tauro.

Reireiara:

9:21; 10:22, 27. E buokaki Tauro n ana nimamannei ao ana nanorinano are e kaotiotia ngke e a tibwa uea bwa e na aki karaoa ae aki riai, ngke e ribaaki irouia “aomata tabemang aika buakaka” bwa e na uea. Ai tamaroa ra aeka n aroaro akanne ibukin taobaraaean karaoan ae buakaka!

12:20, 21. Tai kariaia “baika akea maneia” n aron onimakinaia aomata, onimakinan korakoran te taanga ni buaka ke taromauriani boua, bwa a na katikiko nako bwa ko na aki toro iroun Iehova.

12:24. Kiingin karinean Iehova ma te toro irouna ma nanom ni kabanea, bon ‘iangoan bwaai ake E karaoi’ ibukia ana aomata rimoa ao n taai aikai.

13:10-14; 15:22-25, 30. Kawakiniko man te rarabakau ni karaoi bwaai ake a kaotiota te aki-ongeaba ke te kainikatonga.​—Taeka N Rabakau 11:2.

E RINEAKI TE TIA KAWAKIN TIIBU AE TE ATAEINIMWAANE BWA TE UEA

(1 Tamuera 16:1–31:13)

E kabiraki Tawita man te baronga are Iuta, iroun Tamuera bwa te uea nakon taai aika imwaina. E aki rangi ni maan imwina ao e a tiringa naba te aintoa ae kaain Biritia Tawita, n te bana ae tii teuana kanoana. E a rikirake naba te itangitangiri i marenan Tawita ao Ionatan. E karietataa Tawita Tauro i aoia ana tia buaka. E a bati ana tai Tawita n totokanikai, n te aro are a a kibunikoratia ae kangai aine n aia anene: “Tauro e kamateia konana ngaa, ao Tawita konana reebu.” (1 Tamuera 18:7) Ibukin korakoran ana bakantang Tauro, e a ukoukora aron tiringan Tawita. Imwin kataan tiringan Tawita aika tenua iroun Tauro, e reke maurina iai ao e a birinako ni karabarabaa.

I nanon ana tai Tawita ni karabarabaa, ao e mwaneaua raoi maiun Tauro irouna uatai ma e aki tiringnga. E kaitiboo naba ma Nei Abikaira ae te aine ae bakitoutou ao imwina riki, e mare ma ngaia. N rokoia I-Biritia n ninia Iteraera, ao e a kakaaea buokana Tauro mairoun Iehova, ma e aki ongo Iehova bwa e a tia ni kitanna. N te tai aei ao e a tia ni mate Tamuera. E ienikuri Tauro ni kakaaea te rongorongo mairoun te ibonga rinanon te tabunea, ike e a kaongoaki iai bwa e na mate n tain te buaka ma kaain Biritia. N tain te buaka aei ao e a ikoaki kakaiaki Tauro, ao a a tiringaki natina. E motikaki te rongorongo n taekan maten Tauro, are e oti iai bwa e aki nakoraoi maiuna. N te tai anne ao e bon teimatoa naba ni karabarabaa Tawita.

A Kaekaaki Titiraki i aon te Baibara:

16:14​—Tera te taamnei ae buakaka are e kakamaaka Tauro? Te taamnei ae buakaka are e anaa raun nanon Tauro boni buakakan ana iango ao nanona, ae taekan nanona ae umakina kani karaoan ae kairua. Ngke e a anaa ana taamnei ae raoiroi Iehova mairoun Tauro, e a toki iai kamanoana n te aro are e a manga karawawataaki ni buakakan oin arona. Kioina ngke e kariaia te Atua bwa e na oneaki mwin Ana taamnei ae raoiroi n te nano are buakaka arei, e a aranaki ngkanne te nano arei bwa “te tamnei ae buakaka mairoun Iehova.”

17:55-58​—Ni kaineti ma 1 Tamuera 16:17-23, e aera Tauro ngke e titiraki bwa ante natina Tawita? E aki tii titiraki Tauro ibukin aran taman Tawita. Ma e taraa n ae e kan ataia bwa te aeka ni karo raa, are e a tia natina ni karaoa te mwakuri ae kamimi ae tiringan te aintoa.

Reireiara:

16:6, 7. N onean mwin are e tii ananaaki nanora n tinanikuia aomata ke ni waekoa ni motikitaeka, ti riai n taraia aomata n aron taraakia iroun Iehova.

17:47-50. Ti kona ni kaninikoriaira ni kaitarai kataakira ke bwainikirinara mairouia ara kairiribai aika rangi n aintoa riki nakoira, ibukina bwa bon “ana bwai Iehova te bo ni buaka.”

18:1, 3; 20:41, 42. A kona ni kuneaki raao ni koaua, i buakoia taan taromauria Iehova.

21:12, 13. E kaantaningaira Iehova bwa ti na kamanenai wanawanara ma ara konabwai, ngkana ti kaaitara ma waaki aika kangaanga i nanon maiura. E a tia naba n anganira Ana Taeka ae kairaki koreana iroun te taamnei, are e karekea nakoira te wanawana, te atatai ao te rabakau n iango. (Taeka N Rabakau 1:4) E kona naba n reke buokara mairouia unimwaanen te ekaretia ni Kristian.

24:6; 26:11. Ai tamaroa ra ana katoto Tawita aei ni kaineti ma karinean raoi ana aomata Iehova ae kabiraki!

25:23-33. E rangi n tamaroa aroaron Nei Abikaira ae bwainan te iango ae riai.

28:8-19. Ibukina bwa a rangi ni kakorakoraia taamnei aika buakaka ni mwamwanaia aomata, a kona ni baka n riki bwa te aomata temanna ae e a tia ni mate. Ti riai ni kararoaira man aeka n tabunea nako.​—Te Tua-Kaua 18:10-12.

30:23, 24. E aanaki te motinnano aei ni Warekaia Iteraera 31:27, ike e a kaotaki iai bwa a kakawaki iroun Iehova te koraki ake iai mwiokoaia n te ekaretia. N aki ongeia bwa tera ara beku iai, ma ti riai ni “karaoia naba ma [nanora], ba kaanga i bukin [“Iehova,” NW], ao tiaki i bukia aomata.”​—I-Korote 3:23.

Tera ae “Raoiroi Riki . . . Nakon te Karea”?

Tera te boto n reirei ae kamatataaki n rongorongoia Eri, Tamuera, Tauro, ao Tawita? Bon aio: “E raoiroi riki te iri nanon taeka nakon te karea, ao e raoiroi riki te kan ongo taeka nakon neneaia tiibu-mwaane. Ba te rarawa ai aron te buakaka are te tabunea, ao te nano matoa ai aron te taromauriia anti ni kewe ma boua ake terabim.”​—1 Tamuera 15:22, 23.

Ai kabwaia ra ngaira ngkai ti kona ni buoka te mwakuri n uarongorongoa te Tautaeka n Uea ni kabuta te aonnaba, ao te mwakuri ni kairiia aomata bwa a na riki bwa taan rimwin Kristo! Ngkai ti tabe n “anga aia kaarea matanriara, ba kaanga kao-mwaane” nakon Iehova, ti riai ni kakorakoraira bwa ti na ongeaba n ana kairiri ae e anganira rinanon Ana Taeka ae koreaki, ao rinanon ana botaki i aon te aba.​—Otea 14:2; Ebera 13:15.

[Kabwarabwara ae nano]

[Taamnei n iteraniba 17]

E bitaki aia moan uea kaain Iteraera man arona n rangi n nanorinano n ataa tian mwaakana, ao e a riki bwa te uea ae kainikatonga ma ni kakarabakaua nakon te bwai ae aki katauaki iai

[Taamnei n iteraniba 18]

Tera ae ti kona n onimakinna ngkana ti kaaitara ma ara kairiribai aika a korakora riki nakoira?