Bwaai n Ibuobuoki Ibukin Te Boki n Reirei ae Maiura ao Ara Mwakuri ni Minita
NOBEMBWA 7-13
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 UEA 5-6
“A Bati Riki Aika Raonira Nakoia Ake A Raonia”
it-1 716 ¶4
Eritai
E Kamaiuaki Iteraera Mairoun Turia. N ana tai n tautaeka Uean Iteraera ae Ioram, ao Turia e bairea buakanaia Iteraera. Tiaki tii te taina ae e aki nakoraoi iai ana babaire Benataata II iroun Eritai, are e kaokaotii aia kawai nako I-Turia nakon te Uea ae Ioram. E iangoia n te moantai Benataata bwa iai te tia kamwane n ana kaembwa. Ma ngke e a kunea oin raoi bukina ao e a kanakoa ana taanga ni buaka nako Totan, ao n otabwaninia te kaawa n taian aoti ao kaa ni buaka bwa a na anaa Eritai. (TAAMNEI, Vol. 1, i. 950) E taonakinako n te maaku ana tabonibai Eritai, ma e tataro Eritai nakon te Atua bwa e na kaurei matan ana tabonibai, “ao noria! e on te aono ae maungaunga aei irouia aoti ma kaa ni buaka aika ura aika otabwaninia Eritai.” Ngke a uakaan riki I-Turia, ao e a tataro naba Eritai ibukin te aeka ni kakai ae kaokoro ni kangai, “Taiaoka ma orea te natannaomata aei n te mataki.” E kangai Eritai nakoia I-Turia, “Rimwiai,” ma e aki riai n taui baia ao ni kairiia are oti iai bwa a aki mataki raoi ma a kamatakiaki n aia iango. A aikoa kinaa Eritai are a roko bwa a na anaia ao a aki naba ataa te tabo are e kairiia nako iai.—2Ue 6:8-19.
w13 15/8 30 ¶2
E Nori Kaa Aika Kaanga Aai Eritai—Ao Ngkoe Ko Nori Naba?
E ngae ngke e otabwaniniaki Totan irouia taani kairiribai, ma e bon teimatoa naba Eritai n rau. Bukin tera? Ibukina bwa e korakora irouna onimakinan Iehova. Ti kainnanoa naba te aeka n onimaki anne. Mangaia are ti bia tataro ni bubutii te taamnei ae raoiroi mairoun te Atua bwa ti aonga ni kona ni kaotiota ara onimaki ao uaan te taamnei ake tabeua riki.—Ruka 11:13; I-Karatia 5:22, 23.
it-1 343 ¶1
Mataki
A aki mataki ni koaua ana taanga ni buaka Turia n aron are e taekinna Eritai, ma e boni bua aia iango. Ngke arona bwa a kamatakiaki mataia tautia, a na bae ni kainnanoa tauani baia ao kairiraia. Ma e tii kangai te rongorongo are e tuangia Eritai: “Tiaki aio te kawai, ao tiaki aio te kaawa. Rimwiai.” Ni kaineti ma aei, e taekinaki aei n ana boki William James ae Principles of Psychology (1981, Vol.1, i.59): “Te kangaanga ae kona n riki man aorakin te kaburoro bon te mataki n te kaburoro. E aki nanonaki n aei bwa e aki noraaba te aomata, ma e nanonaki iai bwa e aki kona n ataa nanoni baike e nori. A taku taokita bwa akea irekerekeni baika noraki ma ae kaotaki iai. E kona n riki te kangaanga aei ngkana e a moti moa ana itoman te mata ao te kaburoro.” Aei te aeka ni mataki are e kanakoa Iehova ngke a roko i Tamaria te taanga ni buaka are Turia. (2Ue 6:18-20) E irekereke naba te aeka ni mataki aei ma te bwai ae riki irouia mwaanen Totom, n aron ae e kaotaki n te rongorongo bwa n oneani mwin are a karawawataaki n te mataki, a kataia ni kakaaea mataroan ana auti Rota.—KB 19:11.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
w05 1/8 9 ¶3
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae te Kauoua n Uea
5:15, 16—Bukin tera ngke e aki butimwaeaki ana bwaintangira Naaman iroun Eritai? E aki butimwaeia Eritai ibukina bwa e ataia bwa e toki aorakin Naaman man te kakai ae reke man mwaakan Iehova, ao tiaki oini mwaakana. Bon akea te tai are e a tia ni kataua iai teuaei, bwa e na karekea ana mwane man te beku are e a tia ni mwiokoaki iai iroun te Atua. A aki ukoukora reken kaubwaia man aia beku iroun Iehova, taan taromauria ni koaua ni boong aikai. A mutiakina ana kauring Iesu ma nanoia ni koaua ae kangai: “Kam aki kaboa are kam anganaki, anga naba n aki kaboaki.”—Mataio 10:8, BK.
NOBEMBWA 14-20
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 UEA 7-8
“E Karaoa Iehova te Bae Taraa n Aki Kona n Riki”
it-1 716-717
Eritai
Ma imwina riki, ao e a ninia Tamaria ana taanga ni buaka Benataata II, a aki kuribwaia ma a otabwaninia. E rangi ni maan otabwaniniaia n te aro are e a ribootinaki te keiti teuana nakon te uea ae taekan te aine ae kana oin natina. Ngkai kanoan Aaba te Uea ae Ioram, ae “natin te tia tiritiri,” e berita bwa e na tiringa Eritai. Ma e aki koro nanon te taetae n tuea anne. Ngke e a roko Ioram ma te mataniwi ae ana tia ibuobuoki n ana auti te burabeti ao e taekinna bwa e a bua irouna kantaningaan ana ibuobuoki Iehova. E karaua nanon te uea Eritai ae e na bati te amwarake n te bong are imwina. E bwainingarea te rongorongo aei te mataniwi are ana tia ibuobuoki te uea, n te aro are e a kangai nakoina Eritai: “Ko na noria ni matam, ma ko na bon aki amwarake mai iai.” Man te karongoa are e karaoia Iehova bwa a na ongo kaain Turia n aia kaembwa, a a kairaki iai bwa a na kakoauaa ae e a roko kaitaraakia irouia aia taanga ni buaka aika korakora natannaomata aika ikotaki, n te aro are a a birinako ni kitana te kaembwa ao ni katikui amwarake ni kabane iai. Ngke e a ataia te uea ae a a birinako I-Turia, e a mwiokoa naba te mataniwi are ana tia ibuobuoki bwa e na tararuaa mataroan oon Tamaria, ao ikanne are e a toubekaaki iai n uaa matena irouia I-Iteraera aika uanao aika bora ni baki ngke a ienikuri n otinako ni kuribwaia te kaembwa. E nora te amwarake ma e aki amwarake mai iai.—2Ue 6:24–7:20.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-2 195 ¶7
Taura
Ueea Ake Kanoan Tawita. E katekatekaaki te Uea ae Tawita i aoni kaintokanuean Iteraera iroun Iehova ae te Atua, ao e kaotia raoi Tawita bwa bon te tia kairiri ae wanawana ngaia ao te mataniwi i aoia natannaomata i aan ana kairiri te Atua. E a aranaki iai bwa “aia taura tibun Iteraera.” (2Ta 21:17) E kangai Iehova n ana berita ma Tawita ibukin te tautaeka n uea: “E na teimatoa am kaintokanuea n aki toki.” (2Ta 7:11-16) Ngaia are a a riki bwa te “taura” nakoia Iteraera, kanoan Tawita aika ueea ake a riki mairoun Toromon.—1Ue 11:36; 15:4; 2Ue 8:19; 2Ro 21:7.
NOBEMBWA 21-27
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 UEA 9-10
“E Karaoa Mwiokoana ma te Ninikoria, te Nanomatoa, ao te Ingaingannano”
w11 15/11 3 ¶2
E Boutokaa Ieu te Taromauri ae Itiaki
E mwiokoaki Ieu ngke e a rangi n rotakibuaka te natannaomata ae Iteraera. E mena te aba i aan ana kairiri Ietebera ae te aine ae buakaka, ae buun Aaba ao tinan te uea ae Ioram. E kauekea taromauriani Baara neiei, ao ni kakeaa bongan taromaurian Iehova, e kamateia ana burabeti te Atua, ao e kamwaraeia aomata n ana mwakuri ni “wene ni bure” ao n “tabunea.” (2Ue 9:22; 1Ue 18:4, 13) E tua Iehova kamaunaakia kaain ana auti Aaba ni kabane, n ikotaki ma Ioram ao Ietebera. E kaira karaoan te mwakuri anne Ieu.
w11 15/11 4 ¶2-3
E Boutokaa Ieu te Taromauri ae Itiaki
Imwin rawan Ieu ni kaekaia taani uataeka ake a kanakoaki nakoina, ao e a kaitiboo ma te Uea ae Ioram ao te tia raonna ae Aatia are uean Iuta i aon aia kaa ni buaka. E titiraki Ioram ni kangai, “Kam roko ma te raoi Ieu?” ma e kaekaaki ni kangai: “E na kangaa n reke te raoi ngkana e teimatoa ni karaoa te wene ni bure Ietebera are tinam ao e kabatiaa ana tabunea?” E kubanako n te kaeka aei Ioram ao e a rairakinako ni birinako. Ma e kakioa Ieu n rimwina! E buuta te kainikatebe ao e katebea buroon Ioram ao e bwaka ni mate te uea i nanon ana kaa ni buaka. E ngae ngke e reke birinakon Aatia, ma e kakioa teuaei Ieu imwina riki ao e kamatea naba.—2Ue 9:22-24, 27.
Kaain ana auti Aaba are e na kamateaki imwina bon te Ueannaine ae buakaka ae Ietebera. E aranna Ieu bwa “te aine ae maraia.” Ngke e roko Ieu i Ietireera ao e nora neiei n tataraia mani kamaaman te baareti. E aki kabanetai n taetae Ieu, ma e a tua naba nakoia mataniwi bwa a na karenakoa Ietebera nako naano man te kamaama. Imwina ao Ieu e toutoua te tia kamwaraeia Iteraera ni kabane aei n ana aoti. Imwina riki, e waakinako Ieu ni kamaunaia kaain riki ana auti Aaba are te aomata ae buakaka.—2Ue 9:30-34; 10:1-14.
w11 15/11 5 ¶3-4
E Boutokaa Ieu te Taromauri ae Itiaki
E boni koaua ae e katuturaraa Ieu. Ma e taekinna te Baibara, bwa te mwaane ae ninikoria ngaia ae e kainaomataia tibun Iteraera mani karawawataaia i aan ana kairiri Ietebera ma ana utu. Ngke iai te tia kairiri irouia Iteraera ae tokanikai ni karaoan aei, e riai n aranaki bwa te mwaane ae ninikoria, e nanomatoa ao e ingainga nanona. E koreaki ae kangai n te rikitinare teuana n te Baibara: “Bon te mwakuri ae kangaanga ao e karaoaki ma te kakorakora ae akea tokina. E na bon aki kona ni kanakoaki taromauriani Baara mai Iteraera ngke a karaoia ma te aamarau.”
Akea te nanououa bwa ti kona n noria ni baike a rinanoi Kristian ni boong aikai, bwa a kainnanoa naba kaotiotan aroaro tabeua ake iroun Ieu. N te katoto, tera arora ngkana ti kaririaki bwa ti na karaoi mwakuri nako ake e ribai Iehova? Ti na aki tabwara, ti na ninikoria, ao ni kakorakoraira n rawa nako iai. Ngkana ti tangira te Atua, ti riai n rarawa nakon te bwai ae na kaitaraa Iehova.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
w11 15/11 5 ¶6-7
E Boutokaa Ieu te Taromauri ae Itiaki
E bae ni kakoauaa Ieu ae e na reke inaomatan te tautaeka n uea ae Iteraera mairoun Iuta ngkana a kaokoroaki Aaro i aan tautaeka n uea aika uoua aikai. Ma n aroia uean Iteraera ake mai imwaina, e kataia ni karaoa anne n arona ni kateimatoa taromaurian te kao. E kaotaki n aei bwa e aki onimakina Iehova, are ngaia ae e karikia bwa te uea.
E kamoamoaa Ieu Iehova ibukina bwa ‘e karaoa ae raoiroi ao e karaoa ae eti i matan te Atua.’ Ma e ngae n anne, “e aki tabe Ieu ma te kakairi n ana Tua Iehova ae Atuan Iteraera ma nanona ni kabane.” (2Ue 10:30, 31) Iaiangoani baike e karaoi Ieu mai imwaina ko na bae ni mimi ao n nanokawaki iai. Ma e riki bwa te reirei nakoira. Ti aki riai ni kakeaa bongan ara iraorao ma Iehova. Ti riai ni karikirakea ara kakaonimaki ni koaua nakon te Atua ni katoabong rinanon te ukeuke n ana Taeka, kananoan ara iango i aona, ao te tataro ae nako man te nano nakon Tamara are i karawa. Ngaia are ti bia teimatoa n nakonako n ana tua Iehova ma nanora ni kabane.—1Ko 10:12.
NOBEMBWA 28–RITEMBWA 4
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 UEA 11-12
“E Katuuaaeaki te Aine ae Kani Kakannato ao ni Buakaka”
it-1 209
Atariia
N aron tinana ae Ietebera, e kaungaa Atariia buuna ae Ioram bwa e na karaoa ae buakaka i matan Iehova n ana tai n tautaeka ae wanua te ririki maanna. (1Ue 21:25; 2Ro 21:4-6) Ao n aron tinana, e katutui raraaia aomata aika akea aia bure Atariia n oin nanona. Ngke e mate natina are buakaka ae Aatia imwin teuana ana ririki n tautaeka, ao e a tiringia naba ni kabane taiani kanoa ake bwaanuea, ma tii te teei are Ioati ae e reke maiuna, bwa e karabaaki iroun te ibonga ae rietata ma buuna, ae bon ai tinan Ioati. Imwina, e a karikia Atariia i bon irouna bwa te ueannaine i nanon onoua te ririki, c. 905-899 B.C.E. (2Ro 22:11, 12) A iraei bwaai aika tabu natina mwaane n ana tembora Iehova ao n anga nakoni Baara.—2Ro 24:7.
it-1 209
Atariia
Ngke e a koro itiua ana ririki Ioati, ao e a kairia naba te Ibonga ae Rietata man te tabo are a karabaa ngkoa iai ao ni kaueaa kioina ngkai boni ngaia ae riai n uea. Ngke e ongo te karongoa Atariia, ao e a kawaekoa naba ni biri nakon te tembora ao ngke e nora te bwai ae riki ao e takarua ni kangai: “Kam karitei! Kam karitei!” E tua te Ibonga ae Rietata ae Ieoiata bwa e na kaotinakoaki neiei nako tinanikun te tembora ao ni kamateaki ni mataroan te baareti are a riirin iai aoti, ao tao boni ngaia te kabanea n aomata ae kaain ana auti Aaba. (2Ue 11:1-20; 2Ro 22:1–23:21) E oti raoi koauan aei: “Akea teuana mai buakon ana taeka Iehova, ake e taekin Iehova n ekaanako ana utu Aaba ae e na aki kakoroaki bukina.”—2Ue 10:10, 11; 1Ue 21:20-24.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-1 1265-1266
Ioati
E toronibwai te uea ae ataei aei, i nanoni maiun te Ibonga ae Rietata ae Ieoiata, are e riki bwa kaanga tamana ao ana tia anga taeka n reirei. E mare ngke 21 ana ririki, iai uoman buuna, ao aran are temanna Ioaatan, ao a a riki natina mwaane ao aine mairouia naakai. Ibukin aei e a manga reitinako te kanoa are mairoun Tawita are e na riki mai iai te Mesia, are e kuri ni mauna nako, ao e a manga ririkirake ni korakora.—2Ue 12:1-3; 2Ro 24:1-3; 25:1.
RITEMBWA 5-11
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 UEA 13-15
“E Karekei Kakabwaia Aika Bati te Beku ma Nanora ni Kabane”
w10 1/4 30-31 ¶11
Ko Teimatoa ni Kakairi Raoi Irouni Kristo?
11 Ni kamataataani kakawakin te beku iroun te Atua ma te ingainga, nora te bae riki ni maiun Ioati are Uean Iteraera. E tang Ioati nakon Eritai ibukin tabeaiangana bwa e taraa n ae e na bon tokanikai Turia i aon Iteraera. E tua te burabeti nakon teuaei bwa e na katebenakoa kanoan te kainikatebe man te kamaama are e kaitaraa Turia, are boni kakoauaan te tokanikai i aon te natannaomata anne ni bain Iehova. E bon riai ni korakora ungan nanon te uea n aei. Imwina, e tuangaki Ioati iroun Eritai bwa e na anai kanoan ana kainikatebe ao e na ororea aontano iai. E orea aontano Ioati tii tenua te tai. E un Eritai n aei bwa orean aontano nimaua ke onoua te tai, e na kakoauaaki bwa e na “orea Turia iai ni kamauna.” Ma ngkai, ai bon tii tenua ana tai n tokanikai Ioati. Ibukina bwa e karaoa te mwakuri Ioati n aki ingainga, e a tiatianaki iai ana tokanikai. (2 Uea 13:14-19, BG) Tera reireiara man te karaki aei? E na rangi ni kabatiai kakabwaiaara Iehova tii ngkana ti beku ibukina ma nanora ni kabane ao n ingainga iai.
w13 1/11 11 ¶5-6
“Te Tia Karekei Kaniwangaia te Koraki Ake a Kakorakoraia n Ukoukoria”
Antai aika a na karekeaki kaniwangaia iroun Iehova? E taku Bauro: “Te koraki ake a kakorakoraia n ukoukoria.” E taekinaki n te boki teuana ibukia taan raira te Baibara bwa te taetae ni Kuriiti ae rairaki nakoni “kakorakoraia n ukoukoria,” e aki nanonaki n “ukeran taekana” ma e nanonaki iai kaatuuan “taromaurian” te Atua. E kabwarabwaraaki n te boki teuana riki bwa te taetae ni Kuriiti aei bon te anga teuana ae iangoaki iai korakoran ao kaatuuan te mwakuri. Eng, e karekei kaniwangaia akana kaungaaki n aia onimaki Iehova bwa a na taromauria ma n tangiria ma nanoia ni kabane ma te ingaingannano.—Mataio 22:37.
Tera aron Iehova ni karekei kaniwangaia taan taromauria aika kakaonimaki? E a tia ni beritana te kaniwanga ae rangi ni kakawaki nakon taai aika imwaira ae kaotaki iai korakoran ana akoi ma ana tangira, ae te maiu n aki toki n te aonnaba ae te Bwaretaiti. (Te Kaotioti 21:3, 4) A boni karekei naba kakabwaia aika rangi ni bati akana kakorakoraia n ukoukora Iehova ni boong aikai. Ibukina bwa a buokaki iroun te taamnei ae raoiroi ma te wanawana ae n ana Taeka, a a karekei iai maiuia aika rangi ni manena ao ni kakukurei.—Taian Areru 144:15; Mataio 5:3.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
w05 1/8 11 ¶4
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae te Kauoua n Uea
13:20, 21—Te koaua bwa te kakai aei, e boutokaa karineani bwaai aika tabu n Aaro? E aki. E aki taekinaki n te Baibara bwa a karineaki riin Eritai. Boni mwaakan te Atua are e karaoa te kakai aei, ao ai uana naba ma kakai ni kabane ake e karaoi Eritai ngke e maiu.
RITEMBWA 12-18
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 UEA 16-17
“Iai Tian Ana Taotaonakinnano Iehova”
it-2 908 ¶5
Tiaremanetera
Tautaekanakin Iteraera. N ana tai n tautaeka Uean Iteraera ae Ootea (c. 758-740 B.C.E.), ao Tiaremanetera e a rinrakea naba Baretain ao e a tautaekanaki Ootea irouna ao ni kairoroaki bwa e na anganga te angabwai ni katoa ririki. (2Ue 17:1-3) Ma imwina riki ao e a aki anganga te angabwai Ootea ao e a kuneaki ni karaoa te boraraoi ma Uean Aikubita ae Tio. (Nora SO.) Ibukin aei, e a kamatawarikaki Ootea iroun Tiaremanetera ao e otabwaninia Tamaria n ekianako i nanon tenua te ririki ao imwina e a bwaka te kaawa ae nonoaki ao a kairaki tibun Iteraera bwa taenikai.—2Ue 17:4-6; 18:9-12; kabotaua ma Ot 7:11; Etk 23:4-10.
it-1 414-415
Taenikai
Bon titeboo bukini kataenikaian te tautaeka n uea ni baronga ake tebwina mai meang ae Iteraera ao te tautaeka n uea ni baronga ake uoua mai maiaki ae Iuta: ae a kitana te taromauri ae koaua ibukin Iehova ao n taromaurii atua ni kewe. (TTK 28:15, 62-68; 2Ue 17:7-18; 21:10-15) E teimatoa Iehova ni kanakoia ana burabeti nakoia baronga aika uoua aikai, n angania te kauring, ma a bon aki kan ongo. (2Ue 17:13) Akea mai buakoia ueea n te tautaeka n uea ni baronga ake tebwina i aon Iteraera, ae e kanakoi ni kabane waaki n te taromauri ae kewe, are e moanaki iroun te moan n uea ae Ieroboam. E kabwaka Iuta are tarina ae te tautaeka mai maiaki ni mutiakin ana kauring Iehova, ao te katoto ibukin te taenikai are a reke iai Iteraera. (Ier 3:6-10) A kairakinako kaain te tautaeka n uea aika uoua aikai bwa taenikai, ao e raka i aon teuana te tai kataenikaiaia.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-2 847
I-Tamaria
E moani kaoti te taeka ae “I-Tamaria” n te Koroboki ae Tabu imwini kataenikaian te tautaeka n uea ni baronga aika tebwina ae Tamaria n 740 B.C.E.; e boni kaineti nakoia naake a maeka n te tautaeka n uea are i meang imwain te buaka anne ike a a kaokoroaki iai ma ianena ake a karokoaki imwina riki man iteran nako te Embwaea n Aturia. (2Ue 17:29) E oti iai bwa a aki kanakoia ni kabane tibun Iteraera kaain Aturia, bwa e taekinaki n 2 Rongorongo 34:6-9 (kabotaua ma 2Ue 23:19, 20) bwa bon iai naba tibun Iteraera aika tiku n te aba n ana tai n tautaeka te Uea ae Iotia. Imwina riki ao e kaineti te ara ae “I-Tamaria” nakoia kanoaia naake a tiku i Tamaria ao naake a karokoaki irouia I-Aturia. Ngaia are tabeman mai buakoia te koraki akanne, boni kanoaia naake a mare ma ianena. Ma rimwi riki, ao e a kaineti riki te taeka anne ibukin te Aro, ao ai tiaki te reeti ke te waaki n tautaeka. E kaineti te “I-Tamaria” nakon te aomata ae kaaina te koraki n Aro teuana ae rikirake n te tabo are uakaan ma Tekem are rimoa ao Tamaria ao naake a taui koaua aika kaokoro ma ake n te Aro n Iutaia.—Io 4:9.
RITEMBWA 19-25
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 UEA 18-19
“Aroia Taani Kairiribai ni Kataia ni Kamamaaraira”
w05 1/8 11 ¶6
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae te Kauoua n Uea
18:19-21, 25—E karekea ana itoman ma Aikubita Etekia? E aki. E kairua ana kabuakaka Rabetiake, ao ai uana naba ma ana taeka are e taku bwa e roko ibukina bwa e “tuangnga Iehova.” E onimakina raoi Iehova te Uea ae kakaonimaki are Etekia.
w10 15/7 13 ¶3
“Tai Maaku. N na Buokiko”
E burebureia aomata Rabetiake ni kauekea iai te nanououa. E taku: “Tiaki boni ngaia [Iehova] are a kanakoaki ana tabo aika rietata ao ana baonikarea iroun Etekia? . . . Bon Iehova ae kangai nakoiu, ‘Waerake n ekaanako te aba anne ao kamauna.’” (2Ue 18:22, 25) E taekinna Rabetiake bwa e aki kona Iehova ni buaka ibukia Ana aomata ibukina bwa E aki kukurei irouia. Ma e bon aki koaua anne. E rangi ni kukurei Iehova iroun Etekia ao irouia I-Iutaia ake a okira te taromauri ae koaua.—2Ue 18:3-7.
w13 15/11 19 ¶14
Itiman Taani Kawakintiibu ma Waniman Tooka—Nanona Ibukira ni Boong Aikai
14 E katei ana umwanrianna uean Aturia i aon Rakiti, i maiaki maeaon Ierutarem. Mai ikanne are e a kanakoia iai ana taan uarongorongo aika teniman bwa a na tuangia kaain te kaawa bwa a na taenikai. E kamanenai bwaai ni kamwane aika kakaokoro te mataniwi n tautia ae Rabetiake are ana tia taetae. E taetae n Ebera ni kaumakiia aomata bwa a na kamwanea te uea ae Etekia ma n aantaeka irouia kaain Aturia, ao e keweia ni berita nakoia bwa e na angania abaia are a na mwengaraoi iai. (Wareka 2 Uea 18:31, 32.) Imwina, e tua Rabetiake bwa e aki kona Iehova ni kamaiuia I-Iutaia mai aan aia tautaeka kaain Aturia, n aroia naba atuaia natannaomata ake a aki kona ni kamanoia taan taromauria. A wanawana aomata n aki kataia ni kaekai rongorongo ni kewe, ae te katoto are a a aki toki ana toro Iehova ni boong aikai ni kakairi iai.—Wareka 2 Uea 18:35, 36.
yb74 177 ¶1
Mwakoro 2—Tiaman
E kakaongora bwa bureitiman ake taian SS, ake a kakamanenai aanga ni kamwane aika aki raoiroi ni kamwanea iai temanna bwa e na tiainaa te beeba, a aki toki ni manga kakaaitaraia naake a tiaaina ao ni karawawataia riki. E taekina ae kangai Karl Kirscht: “A kakamwaneaki riki ana tia kakoaua Iehova n aanga ni kamwane aikai n taabo ni kaikain. Ngkana e karaoaki aei, a na kona ngkanne n tiainaa te beeba. Ti aki toki n tutuangaki bwa ti na karaoa aei. Tabeman a tiainaia, ma n angiin te tai, a riai n tataninga teuana riki te ririki imwaini kainaomataaia. I nanon te tai anne ao a aki toki n tinaraeaki irouia bureitiman i mataia aomata bwa taani mwamwanaa te aba ao a kimamaaku, ao n taumatoaaki bwa a na mwaati ni katobibia tariia bwa aongkoa a na “kaota aia karinerine” imwain ae a kariaiakaki bwa a na kitana te tabo ni kaikain.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-1 155 ¶4
Bwain Aantano
N te kabotau, e koreaki n te Baibara bwa Uean Aturia ae Tennakeriba e tiringaki irouia natina mwaane aika Aterammereka ao Tiaretera ao e kaueaaki natina are Etaraaton bwa oneani mwina. (2Ue 19:36, 37) Ma e taekinaki n aia rongorongo kaaini Baburon bwa n 20 n te namwakaina ae Tebeta ao e a tiringaki Tennakeriba iroun natina n tain te karitei. A taekina te rongorongo ae titeboo te ibonga are i Baburon ae Berossus n te katenua n tienture B.C.E. ao ueani Baburon ae Nabonidus n te kaonoua n tienture B.C.E. ae e kamateaki Tennakeriba iroun temanna mai buakoia natina. Ma ni mwakoron te atibu ae e a tibwa kuneaki ae aranaki bwa te Prism of Esar-haddon, e oti iai bwa natin Tennakeriba are uea n onea mwina, e kamataata iai bwa a karitei tarina (bururare), a tiringa tamaia ao imwina a birinako. E korea ae kangai Philip Biberfeld, n te boki ae Universal Jewish History (1948, Vol. I, i. 27): “A kairua rongorongo ake n te Babylonian Chronicle, ana rongorongo Nabonid, ao Berossus; bon tii te rongorongo n te Baibara ae oti bwa e bon eti. E kaotaki koauan taian rongorongo ni kabane aika taekinaki iai n ana koroboki ibukin Etaraaton ao e teretere bwa e bon eti riki rongorongoia kaaini Baburon ao I-Aturia ae n te Baibara nakon aia rongorongo kaaini Baburon. Aei te koaua ae rangi ni kakawaki ngkana e neneraki koauan rongorongo aika kaitaraa ae taekinaki n te Baibara.”
RITEMBWA 26–TIANUARE 1
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 UEA 20-21
“E Kairaki Iehova n Ara Tataro Bwa E na Karaoa te Bwai Teuana”
ip-1 394 ¶23
E Kakabwaiaaki Ana Onimaki te Uea
23 Tao n te tai are e moan roko iai Tennakeriba ni kaaitara Iuta, ao e rangi n aoraki Etekia. E tuangnga Itaia ae e nangi mate. (Itaia 38:1) E rangi n rawawata nanon te uea aei ae 39 ana ririki ni maiu. E aki tii tabeaianga i bon ibukina ma ibukia naba ana aomata n taai aika a na roko. A ruanikai maiuia kaain Ierutarem ao Iuta bwa a niniaki irouia I-Aturia. Ngkana arona bwa e mate Etekia, antai ae e na kaira te buaka? N te tai anne, ao akea natin Etekia te mwaane ae e na onea mwina n uea. E kakorakoraa n tataro Etekia ni bubutiia Iehova bwa e na kaota nanoangaana.—Itaia 38:2, 3.
w17.03 21 ¶16
Tooro Iroun Iehova ma te Nano ae Tabwanin Raoi!
16 Imwina riki, e a aoraki Etekia ao e a kuri ni mate. E bubutiia Iehova bwa e na uringa arona n nakonako i matana. (Wareka 2 Uea 20:1-3.) Ti ataia man te Baibara bwa ti a aikoa ngkai kantaningaa katokan arorakira ke kaananauan riki maiura n te kakai. Ma n aron are e karaoia Etekia, ti bane ni kona n taekina aei n ara tataro nakon Iehova: “I a tia n nakonako i matam ma te kakaonimaki ao nanou ae tabwanin raoi.” Ko kakoauaa ae e na tabeakiniko Iehova n taai nako, ao ni kakorakorako naba i aon am kainiwene n aoraki?—TaiAre. 41:3.
g01 7/22 13 ¶4
N na Kangaa ni Buokaki n te Tataro?
N taai ake e koreaki iai te Baibara ao tabeman mwaane aika kakaonimaki a kaekaaki raoi aia tataro n te aro ni kakai. N te katoto, ngke e a ataia te Uea ae Etekia bwa e a kakaiaki aorakina ao e a kakorakoraa ni butiia te Atua kamaiuana. E kaeka te Atua ni kangai: “I ongo am tataro. I nori rannimatam. Ao ngkai N nang kamarurungko.” (2 Uea 20:1-6) Tabeman mwaane ao aine ake a maaka te Atua a nora naba ana ibuobuoki.—1 Tamuera 1:1-20; Taniera 10:2-12; Mwakuri 4:24-31; 10:1-7.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-2 240 ¶1
Te Bwai ni Kaboraoi
E kona ni kabonganaaki te bwai ni kaboraoi ibukini katean te kateitei teuana ke ibukin tuoakin raoiroina. E a kaman taekinna Iehova ae e na kabongana nakoia kaain Ierutarem ake aki ongeaba ‘te kora ni baire are kabonganaaki ibukin Tamaria ao te bwai ni kaboraoi are e kabonganaaki ibukin ana utu Aaba.’ E a tia n noria te Atua ae e a rangi ni buakaka aroaroni maiuia kaain Tamaria ao kaain ana utu te Uea ae Aaba, ibukin anne a kamaunaaki. N aron naba anne, e na motiki taekaia te Atua kaain Ierutarem ao taan tautaeka ni kaotii buakakaia ao ni karokoa kamaunaakin te kaawa anne. E riki raoi aei n 607 B.C.E. (2Ue 21:10-13; 10:11) Rinanon te burabeti ae Itaia, ao a kaongoaki taani kamoamoa ma ueea aika buakaka aikai rokon te kabuanibwai i aoia ao ana taeka Iehova ae kangai: “N na karaoa te kaetitaeka ae riai bwa te kora ni baire ao te raoiroi bwa te bwai ni kaboraoi.” E na kaotaki n te kaetitaeka ae riai ao n te raoiroi ni koaua bwa antai ana toro te Atua ao antai aika tiaki, ao e na oti anne ni kamaiuia ke ni kamaunaaia.—It 28:14-19.