Bwaai n Ibuobuoki Ibukin Te Boki n Reirei ae Maiura ao Ara Mwakuri ni Minita
MEI 1-7
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 RONGORONGO 17-19
“Taraiia Aomata n Aron Taraakia Iroun Iehova”
Ko na Mutiakin i Nanom Baika Koreaki?
7 Ti na maroroakina ngkai natin Ata ae Ieotiabata. A bati aroarona aika raraoi. Ibukina bwa e onimakina te Atua, e a karaoi baika raraoi aika bati. Ma e ngae n anne, e boni karaoi naba ana babaire aika kairua. N te katoto, e baireia bwa e na mare natina ma natin te Uea ae Aaba are buakaka, man te tautaeka n uea mai meang. Ao e nako naba Ieotiabata ni buoka te uea anne ni buakania kaain Turia, e ngae ngke e kauringaki iroun te burabeti ae Mikaia bwa e na aki iria. E kuri ni mate Ieotiabata n te buaka anne ao imwina e a okira Ierutarem. (2Rong. 18:1-32) Ibukin anne, e a titirakinna te burabeti are Ieu ni kangai: “E riai bwa ko na buokiia aika buakaka, ao e riai bwa ko na tangiriia akana ribaa Iehova?”—Wareka 2 Rongorongo 19:1-3.
Iaiangoa Ana Tangira Iehova ae Teimatoa
8 E tangiria Iehova bwa ti na ataia ae e tangirira ao e tarariaoa aki kororaoira. E tarai baika raraoi iroura. (2 Rong. 16:9) N te katoto, e karaoa anne nakon Uean Iuta are Ieotiabata. N te tai teuana, e kaota te aki wanawana Ieotiabata n ira Uean Iteraera ae Aaba n te buaka ni kaoka te kaawa are Ramotakireata mairouia I-Turia. E ngae ngke a taekinna burabeti ni kewe aika 400 bwa e na tokanikai Aaba ae te aomata ae buakaka, ma e a kaman taekina konaakin teuaei Mikaia ae ana burabeti ni koaua Iehova. E mate Aaba n te buaka, ao e birinako Ieotiabata n rawea maiuna. N okina nako Ierutarem ao e a boaaki ngke i ira Aaba. E ngae n anne, e tuangaki Ieotiabata iroun Ieu are natini Anani ae te tia matairiki, ni kangai: “A bon reke bwaai aika raraoi iroum.”—2 Rong. 18:4, 5, 18-22, 33, 34; 19:1-3, BG
9 Ni moan ana tai n tautaeka Ieotiabata, e tua bwa a na rinanoni kaawan Iuta ni kabane naati n uea mwaane, tibuni Rewi, ao ibonga n reireinia ana aomata Ana Tua Iehova. E rangi n uaana te mwakuri aei, bwa a a moanna ni maaka Iehova natannaomata ake i rarikia. (2 Rong. 17:3-10) Eng, e karaoa te mwakuri ae aki wanawana Ieotiabata, ma e bon nori naba Iehova ana mwakuri aika raraoi. Ti kauringaki n rongorongon te Baibara aei, bwa e ngae ngke ti aki kororaoi, ma e teimatoa n tangirira Iehova, ngkana ti kakukureia ma nanora ni kabane.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Tooro Iroun Iehova ma Nanom ae Tabwanin Raoi!
10 “E teimatoa n nakonako ni kawain tamana are Ata” Ieotiabata. (2Rong. 20:31, 32) N te aro raa? E katotonga tamana Ieotiabata ni kaungaia aomata bwa a na ukoukora Iehova. E karaoa aei rinanoni bairean te mwakuri n angareirei ae okoro ni “bokin Ana Tua Iehova.” (2Rong. 17:7-10) E kawari naba aonon te tautaeka n uea ni baronga aika tebwina mai meang, ae arana Iteraera, ao aonon Eberaim ae maungaunga, bwa e na “kaokiia nakon Iehova.” (2Rong. 19:4) Ieotiabata bon te uea ae “ukoukora Iehova ma nanona ni kabane.”—2Rong. 22:9.
11 Ti kona ni bane n uataboa te mwakuri n angareirei ae kabutaa te aonnaba, ae e tangiria Iehova bwa e na karaoaki ni boong aikai. Ko kateia bwa tiam ni katoa namwakaina reiakinaia aomata Ana Taeka te Atua, ao kaungaan nanoia bwa a na toro iroun te Atua? Ngkana ko kakorakorako ni karaoia n ikotaki ma ana kakabwaia te Atua, ko a kona iai ni moana te reirei n te Baibara ma temanna. Anne tiam ae ko tatataroia? Ko kukurei ni butimwaea te tibwanga aei n aki ongea kamanenaan oin am tai i bon ibukim? Ao n aron Ieotiabata are kawari aonon Eberaim ni buokiia aomata bwa a na okira te taromauri ae koaua, ti kona naba ni kakorakoraira ni kawariia naake a a maan n aki kaokaoti ni kaungaia. A karaoa naba aia babaire unimwaane n te ekaretia bwa a na kawariia ao ni buokiia naake a kabaneaki ake tao a a tia ni kitan aroia aki bure.
MEI 8-14
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 RONGORONGO 20-21
“Onimakina Iehova ae Atuam”
Ti na Kaai ni Kaaitara ma Tokin te Aonnaba Aei
8 N ana bong te Uea are Ieotiabata ao a kaaitara ana aomata te Atua ma taani kairiribai aika korakora, ae “te koraki ae bati” man taabo aika a otabwaninia. (2 Rongorongo 20:1, 2, BG) A bon riai ni kamoamoaaki ana toro te Atua, bwa a aki kataia ni buakania taani kairiribai n oini korakoraia. Ma a rairaki nakon Iehova. (Wareka 2 Rongorongo 20:3, 4.) A aki kataia tibun Iteraera n tatabemania nako n ukera katokan anne n oin nanoia ma a bane ni kaai n ikoikotaki. E koreaki ae kangai n te Baibara: “A bane tibun Iuta n tei i matan Iehova, ma aia ataei, ma buia, ma natiia.” (2 Rongorongo 20:13, BG) E ngae ngke rooro n rikirake ke kaara ngaiia, ma a kaai ni kakorakoraia n aia onimaki n toua mwin ana kairiri Iehova, ao E kamanoia mairouia taani kairiribai. (2 Rongorongo 20:20-27) Tiaki ngkanne aei te katoto ae raoiroi ibukin arora ni kaitaraai kangaanga ngkai ana aomata te Atua ngaira?
Taanga Aika Boou—Moanibwaia te Beku Ibukin Iehova
7 E taetae Iehova nakon Ieotiabata rinanon tibun Rewi ae Iaatiara. E taku Iehova: “Teei ni nnemi, tai kakammwakuri ao nora ana kakamaiu Iehova ibukimi.” (2Rong. 20:13-17) Akea ae kakaraoa anne n tain te buaka! Ma kaetieti akanne boni mairoun Iehova ao tiaki aomata. E onimakina raoi te Atua Ieotiabata ao e karaoa tuangana. Ngke e otinako ma ana aomata ni kaaitaraia aiaia, e kaakiia mai moa taan anene aika aki uabwai ni buaka, ao tiaki tautia aika mwaatai n te buaka. E kakoroa bukin ana taeka Iehova nakon Ieotiabata. E kataenikaiia aiaia.—2Rong. 20:18-23.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-1 1271 ¶1-2
Ioram
Ibukin ana katoto ae buakaka Atariia are buun Ioram, e a aikoa nakonako teuaei ni kawain tamana are Ieotiabata, are e kakaraoi mwakuri aika raraoi. (2Ue 8:18) E aki tii kamateia tarina aika onoman ao tabeman tokan Iuta Ioram, ma e kairiia naba ana aomata bwa a na kitana Iehova ao n taromaurii atua aika kewe. (2Ro 21:1-6, 11-14) E rotakibuaka ana tai n tautaeka Ioram ni kabane n aia karitei ana aomata i Iuta ao kangaanga mai tinanikun ana kaawa naba. Te moan, e karitei Etom nakoina, ao imwina Ribena. (2Ue 8:20-22) E roko ana reta te burabeti are Eria nakon Ioram ao e kauringnga ni kangai: “E na karokoa te kai ae kamamate Iehova nakoia am aomata, nakoia natim mwaane, nakoia buum, ao nakon am bwai ni kabane.” Irarikina, ngkoe te Uea ae Ioram, ko “na karawawataaki n aoraki aika bati, n ikotaki ma aorakini kanoannanom, ni karokoa ae a nnanako kanoannanom n te bong teuana ma teuana ibukin te aoraki.”—2Ro 21:12-15.
A bane n riki baikai n aron are e taekinaki. Bwa Iehova e kauekea nanoia I-Biritia ma I-Arabia bwa a na ekaanako te aba anne ao n anaiia buun Ioram ma natina mwaane bwa taenikai. Ma e kariaia te Atua natin Ioram te mwaane ae ana bina are Ieoaatia (arana naba teuana Aatia), bwa e na kamanoaki man te mwakuri ae buakaka anne, tii ibukin te berita ni kaineti ma te Tautaeka n Uea are E karaoia ma Tawita. “Imwini baikai ni kabane ao e a orea [Ioram] Iehova n aorakini kanoannanona, ae akea katokana.” Imwin uoua te ririki “a a nnanako kanoannanona” ao e a mate. E a toki ikai maiun te mwaane ae buakaka aei, ao “akea temanna ae uringaaba ngke e mate.” E boni kaiiaki n Ana Kaawa Tawita, “ma tiaki ni nneni kaweneaia ueea ake a mate.” Ao e a uea imwina natina are Aatia.—2Ro 21:7, 16-20; 22:1; 1Ro 3:10, 11.
MEI 15-21
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 RONGORONGO 22-24
“E Kakabwaiai Iehova Mwakuri Aika Kaotiota te Ninikoria”
w09 4/1 24 ¶1-2
E Kitana Iehova Ioati Ibukin Ana Iraorao ae Buakaka
BON aei te tai ae kakamaaku i Ierutarem, ae te kaawa are e tei iai ana tembora te Atua. E a tibwa tia n tiringaki te Uea ae Aatia. E rangi ni buakaka te bwai are e karaoia tinan Aatia are Atariia. E bon tiringia natin Aatia mwaane ake bon tibuna! Ko ataa bukina? Bwa e aonga n riki bwa te tia tautaeka imwia.
Ma e aki mate temanna mai buakoia tibun Atariia ae te mwaane, ae te ataei ae Ioati ao e aki roko n te ataia neiei. Ko kan ataia bwa e kangaa n reke maiun te ataei aei? Eng, iai ai tinan te ataei aei ae Ioetieba, are e karabaa teuaei n ana tembora te Atua. E kona ni karaoa aei neiei ibukina bwa buuna ae Ieoiata bon te Ibonga ae Rietata. Ngaia are a a uaia n taraia raoi naakai bwa e na kamanoaki raoi Ioati.
w09 4/1 24 ¶3-5
E Kitana Iehova Ioati Ibukin Ana Iraorao ae Buakaka
E teimatoa ni karabaaki Ioati n te tembora i nanon onoua te ririki. Ikanne are e a reiakinaki iai taekan Iehova ae te Atua ma ana tua. Ma ngke ai itiua ana ririki, ao e a karaoi babaire tabeua Ieoiata ibukini kaueaan Ioati. Ko kan ataa aron Ieoiata ni karaoa aei ao te baere e riki nakon tibun Ioati are te Ueannaine ae buakaka are Atariia?—
E boni karaba ni botiia Ieoiata tautia aika okoro ibukia ueea i Ierutarem n te tai anne. Ao e tuangia arona ma buuna ni kamanoa natin te Uea are Aatia te mwaane ae ataei. Imwina, e a kaota Ioati nakoia tautia akanne, ao a ataia naakai bwa e riai n tautaeka te ataei aei. Ngaia are e a karaoaki te babaire.
E kaira Ioati Ieoiata ao e katokaa i aona te baunuea. Ao aomata a “ubouboi baia ao a taku: ‘E na abwabwaki maiun te uea!’” A boni katobibia Ioati tautia ni kamanoa. Ao ngke e ongo Atariia karongoaaia aomata, e biri n otinako ao e kaota aki kukureina iai. Ma e tua Ieoiata nakoia tautia bwa a na tiringa Atariia.—2Ue 11:1-16.
it-1 379 ¶5
Kaiiaki, Nneni Kaiakiia Maate
E anganaki te Ibonga ae Rietata are Ieoiata te karineaki bwa e kaiiaki n “Ana Kaawa Tawita i rarikia ueea.” Bon tii ngaia ae tiaki te bwaanuea ae taekinaki bwa e karekea te karineaki anne.—2Ro 24:15, 16.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-2 1223 ¶13
Tekaria
12. Bon natin te Ibonga ae Rietata are Ieoiata. Imwini maten Ieoiata, ao te Uea ae Ioati e a kitana te taromauri ae koaua, ao e tou mwin taeka n reirei aika kairua ao e a aikoa ongeaba irouia ana burabeti Iehova. Tekaria are ai tarin Ioati (2Ro 22:11), e anga ana kauring ae matoatoa nakoia aomata ni kaineti ma aroia anne, ma n oneani mwin are a na rairii nanoia, a boni karebanaia n atibu ni katawanangin ana auti Iehova. Aikai ana taeka Tekaria imwaini matena: “E bia katuuaaeko Iehova ibukin te baere ko a tia ni karaoia.” E boni koro bukin ana bubutii te burabeti aei, bwa e aki tii urubekebeke Iuta iroun Turia, ma e tiringaki naba Ioati irouia uoman ana toro “ibukina bwa e a tia ni katutui raraaia mwaane ake natin Ieoiata are te ibonga.” E taekinaki n te Greek Septuagint ao te Latin Vulgate bwa e tiringaki Ioati ibukin irantangaan raraaia “natin” Ieoiata. Ma te koroboki are mairouia taian Masorete ao te Syriac Peshitta, a kamanena te bururare ibukia naati, ae tao e nanonaki iai raoiroin ao manenan natin Ieoiata are Tekaria are te burabeti ao te ibonga.—2Ro 24:17-22, 25.
MEI 22-28
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 RONGORONGO 25-27
“E Kona Iehova n Anganiko ae Bati Riki Nakon Anne”
it-1 1266 ¶6
Ioati
E kabooia naba Ioati ana tautia aika tebubua te nga bwa a na buoka uean Iuta ni buakania tibun Etom. Ma e a roko naba irouna te taeka n reirei mairoun “ana aomata te Atua ae koaua,” ao a a kaokaki tautia aikai e ngae naba ngke a a kamani kabooaki n tebubua te tarena n tirewa ($660,600). A bon un ngke a a kaokaki tao ibukina bwa a nang aki reke tibwaia are a kantaningaia mani bwaai ni kuri. Ngaia are imwin okiran aia tabo, a a kuribwaia kaawan te tautaeka n uea mai maiaki, mai Tamaria (tao aia tabo ni kaitiboo) ni karokoa Betaoron.—2Ro 25:6-10, 13.
“Katoonga” Raoiroin Iehova—N te Aro Raa?
16 Kakeako ibukin Iehova. Tiaki nanona bwa ti nang kakeai bwaai ni kabane ake ti kukurei iai ibukini kakukureian Iehova. (TeMin. 5:19, 20) Ma ngkana ti rineia bwa ti na aki karaoa ae bati ibukin Iehova bwa ti aki kani kakeai baike ti tangiri, ti kona ni katotonga ana kairua te mwaane are n ana kaikonaki Iesu, are e tabe riki ma mwengaraoina ma e aki tabe ma te Atua. (Wareka Ruka 12:16-21.) E taku te tari te mwaane ae arana Christian ae mena i Buranti: “I a tia n aki kamanena raoi au tai ao korakorau ibukin Iehova ma au utu.” E a baireia ma buuna bwa a na bwaiania. Ma a riai ni kitana aia mwakuri ni kareketianti ngkana a na roko n tiaia anne. Ibukini karekeani maiuia, a a moana aia bitineti ae uarereke n te kaitiaki ao a reireinia bwa e na rau nanoia ngkai e a karako aia bwai. E materaoi kakeaaia n aron anne? E taku Christian: “Ti a kukurei riki ngkai n ara mwakuri ni minita, ao n noraia ara reirei n te Baibara ma naake ti okiokiriia n reiakina taekan Iehova.”
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
w07-E 12/15 10 ¶1-2
Iai te Tari te Mwaane ke te Tari te Aine ae Kona ni Buokiko?
NGKE ai 16 ana ririki Utia ao e a riki bwa te uea n te tautaeka n uea mai maiaki ae Iuta i nanon 50 tabun te ririki. E tautaeka man raabanen te karuaiwa n tienture ni karokoa moan te kawanua n tienture B.C.E. Ao e “teimatoa [Utia] ni karaoa ae eti i matan Iehova,” man uarerekena. Tera ae kairia bwa e na karaoa ae eti ni maiuna? E kangai te rongorongo iai: “E teimatoa [Utia] n ukoukora te Atua n ana bong Tekaria, are e reireinna bwa e na maaka te Atua ae koaua. N te tai are e ukoukora iai Iehova, ao te Atua ae koaua e katoronibwaia teuaei.”—2 Rongorongo 26:1, 4, 5.
E karako rongorongon Tekaria are ataaki bwa te tia anga te taeka n reirei nakon te uea, ngkana e kabotauaki ma te rongorongo man te Baibara aei. Ma ngkai bon ‘te tia reirei ngaia ibukini maakan te Atua ae koaua,’ e boni kaotiota te katoto ae raoiroi nakon te uea ae ataei aei bwa e na kakaraoa ae eti. E taekinaki n te Baibara ae The Expositor’s Bible bwa e bae ni “bubura ana reirei Tekaria ni kaineti ma baika irekereke ma te Atua, e maan ni beku iroun te Atua, ao e rabakau n reireinia tabemwaang.” Ao aei ana taeka te tia rabakau temanna ibukin Tekaria: “E atai raoi taian taetae ni burabeti, ao . . . bon te aomata ae wanawana, e tangira te Atua ao e raoiroi. N taraana, e korakora ana kairiri nakon Utia.”
MEI 29–TUN 4
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 RONGORONGO 28-29
“Ko Kona ni Beku Ibukin Iehova n Aki Ongea Aia Katoto ae Aki Raoiroi Am Karo”
Kakairi Irouia Raoraon Iehova ni Kaan
8 E kaokoro Ruta ma te rorobuaka n ataei ae Etekia, bwa e bungiaki i buakon te natannaomata ae katabuaki nakon Iehova. Ma a aki bane tibun Iteraera ni maiuakina te katabu anne. E kaota raoi anne taman Etekia are te Uea ae Ata. E kaira te tautaeka n uea are Iuta teuae buakaka ae Ata nakon taromauriani bouannanti, ao e kamwaraea naba ana tembora Iehova i Ierutarem. E kangaanga iangoan raoi maiun Etekia ngke e uarereke, bwa tabeman tarina a kamateaki n te aro ae iowawa, bwa a kabuekaki ngke a maiu ni kareanaki nakon te atua ni kewe!—2Uea 16:2-4, 10-17; 2Rong. 28:1-3.
Kakairi Irouia Raoraon Iehova ni Kaan
9 N rikiraken Etekia ao e kona ni kai riki bwa te mwaane ae unun ae kaitaraa Iehova, ke te aomata ae buakaka n aron tamana. A iangoia tabemwaang ake a nanomwaaka i aan te kangaanga ae aki rangi ni korakora, bwa bon iai bukina ae riai ngkai a ‘ngurengure nakon Iehova’ ke a ribaa ana botaki. (TaeRab. 19:3, BG) Ao aomata tabeman a kakoauaa ae kaikawaaia n te utu ae buakaka e a karekea buakakan aroaroni maiuia, bwa tao a kakairi n aia kairua aia karo. (Etek. 18:2, 3) Ma a eti iango akanne?
10 E anganira te kaeka ae teretere rongorongoni maiun Etekia: A bon aki! Bon akea bukina ae riai ae ko na un iai iroun Iehova, bwa bon tiaki ngaia nibwan te buakaka ae reke irouia aomata n te aonnaba ae buakaka aei. (Iobi 34:10) E koaua ae a kona n rangi n rotaki naati irouia aia karo, n te aro ae raoiroi ke ae buakaka. (TaeRab. 22:6; IKoro. 3:21) Ma tiaki nanona bwa aron ana utu te aomata boni ngaia ae e na kaira aroni maiuna. Ni kaitaraan anne, e a tia Iehova n anganira ni kabane te bwaintangira ae rangi ni kakawaki, ae te konabwai n rineia bwa tera ae ti na karaoia ke tera anuani maiura. (TuaKau. 30:19) E kangaa Etekia ni kamanena te bwaintangira anne?
11 E ngae ngke Etekia bon natin temanna i buakoia uean Iuta aika rangi ni buakaka, ma e ikawairake n riki bwa temanna i buakoia ake a rangi n raoiroi. (Wareka 2 Uea 18:5, 6.) Eng, bon te katoto ae rangi ni buakaka tamana, ma iai riki katoto tabeua ake e kona n rinei. E beku bwa te burabeti Itaia ni boong akanne, ao Mika naba ma Otea. Ti kona n iangoa te Uea ae Etekia ni mutiakin raoi ana taeka te Atua mairouia mwaane akana kakaonimaki akanne, ao ni kariaia ana reirei ni kairiri Iehova ma ana kaetieti bwa a na rota nanona. Ngaia are e a moana ana waaki Etekia ni kaetii kairua aika rangi ni buakaka ake e karaoi tamana. E karaoa anne ni kaitiakan te tembora, e karekei kabwaraan aia bure aomata, ao e kamaunai bouannanti n te aro ae korakora ao ni kabutaa te aba. (2Rong. 29:1-11, 18-24; 31:1) Ngke e kaaitara ma kangaanga aika korakora, n aron taeka ni kakamaaku ibukin niniakin Ierutarem iroun uean Aturia are Tennakeriba, ao e kaotiota te ninikoria ao te onimaki ae korakora Etekia. E onimakina te Atua ibukin te kakamaiu, ao e kakorakoraia ana aomata n ana taeka ao n ana katoto. (2Rong. 32:7, 8) Imwina riki ngke e kainnanoa kaetakina Etekia ibukini kaotan te nano ni kainikatonga, ao e nanorinano ma n raira nanona. (2Rong. 32:24-26) E teretere bwa e aki kariaia Etekia te baere e a tia n rinanona bwa e na rotakibuaka iai n te tai anne ke n taai rimwi. Ma e kaotia bwa bon raoraon Iehova ngaia, ao te banna ni katoto ae tamaroa.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
w12 2/15 24-25
Natan—E Kakaonimaki n Tei Ibukin te Taromauri ae Itiaki
Ngkai bon te tia taromauria Iehova ae kakaonimaki Natan, e boni boutokaa ana iango Tawita ibukini katean nibwan te tabo n taromauri i aon te aba. Ma n te tai anne, e taraa n ae e kaotii oin ana namakin Natan ao e aki taetae n aran Iehova. N te tairiki anne ao e tua te Atua nakon ana burabeti aei bwa e na uota te rongorongo ae kaokoro nakon te uea: E na aki katea ana tembora Iehova Tawita. Te aomata ae e na kateia bon temanna mai buakoia natin Tawita mwaane. Ma Natan e taekina ae e karaoa ana berita te Atua ma Tawita ibukin ana kaintokanuea bwa e na boni “kateimatoa n aki toki.”—2Tam. 7:4-16.
E aki inanoi te Atua ma ana iango Natan ni kaineti ma katean te tembora. E bon aki ngurengure te burabeti ae nanorinano aei ma e butimwaea ana babaire Iehova ao e ira nanona. Ai raoiroira te katoto aei, ae ti na kakairi iai ngkana e kaetiira te Atua n aanga tabeua! A kaotaki n ana mwakuri Natan ake imwina riki ngkai te burabeti ngaia bwa e bon teimatoa n tangiraki iroun te Atua. Ni koauana, e taraa n ae Iehova e kaira Natan, n ikotaki ma Kata are te tia nori miitara bwa a na tua nakon Tawita bwa e na baireiia raoi 4,000 taani katangitang n te tembora.—1Ro 23:1-5; 2Ro 29:25.
TUN 5-11
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 RONGORONGO 30-31
“E Raoiroi Ibukira te Ikoikotaki”
it-1 1103 ¶2
Etekia
Ingaingana Ibukin te Taromauri ae Koaua. E waekoa ni kaotiota ingaingana Etekia n te tai are e uea iai ngke 25 ana ririki. Te moanibwai are e karaoia boni manga kaukan ao onobwaian te tembora. Imwina, e weteiia ibonga ma tibun Rewi ao e taku nakoia: “Bon nanou . . . bwa N na karaoa te berita ma Iehova ae Atuan Iteraera.” Aei bon te berita ibukin te kakaonimaki ao ai aron ae e a manga kaboouaki naba te berita n Tua i Iuta, ae te berita ae aki tabeakinaki raoi. E kakorakoraa Etekia ni baireiia tibun Rewi n aia mwakuri, ao e a manga karaoi taiani babaire ibukini bwaai ni katangitang ao anene n nebonebo. Bon Nitian, ae te namwakaina ibukini bukamaruan te Toa ae te Riao aei, ma e aki itiaki te tembora, ibonga, ao tibun Rewi. Ma n te ka-16 ni bong n Nitian, ao e a kaitiakaki raoi te tembora ao ni manga kaokaki bwaai ni mwakuriana nako iai. Imwina, e a riai ni karaoaki te bong ni kabwarabure ae okoro ibukin Iteraera ni kabane. Te moan, a nikiri aia karea tooka, karea ni kabwarabure ibukin te tautaeka n uea, te tabo ae tabu, ao aomata, aika taorimwiaki n taiani karea ni kabuekaki aika nga ma nga mairouia aomata.—2Ro 29:1-36.
it-1 1103 ¶3
Etekia
A aikoa kona tibun Iteraera n ira te Toa ae te Riao ni bon taina ibukina bwa a aki itiaki, ngaia are e a kamanena raoi Etekia te tua are a kariaiakaki iai naake a aki itiaki, bwa a na bukamarua te Toa ae te Riao teuana te namwakaina imwina. E weteiia tiaki tii kaain Iuta, ma bon Iteraera ni kabane naba, rinanon reeta ake a nikiraki irouia taan uataeka ni kabutaa Beerateba ni karokoa Tan. A bati aika kakanikoia taan uataeka aikai, ma bon iai naba mai Atera, Manate ao Teburun ake a nanorinano n roko, ao tabeman naba mai Eberaim ao Itakara. Irarikin aei, a bati naba taan taromauria Iehova ake tiaki tibun Iteraera aika roko naba. E bae ni kangaanga irouia naake n te tautaeka n uea mai meang ake a tei ibukin te taromauri ae koaua bwa a na roko. N aroia taan uataeka, a kaaitara naba naakai ma te kakaaitara ao te kakanikoaki, riki ngkai te tautaeka n uea ni baronga ake tebwina mai meang, e rangi ni bati iai te kaibwabwaru, e taabangaki n te taromauri ae kewe, ao a bwainikirinaki kaaina irouia kaain Aturia.—2Ro 30:1-20; WI 9:10-13.
it-1 1103 ¶4-5
Etekia
Imwin te Toa ae te Riao, ao e a karaoaki te Toa ae te Bwerena ae Aki Karikaki i nanon itibong, ao e bati iai te kukurei n te aro are a a baireia te botaki n aomata bwa a na kaabwabwaka taina nakon itua riki te bong. E ngae ngke a karuanikai taai akanne, ma a bon teimatoa naba ni kakabwaiaaki iroun Iehova n te aro are “e a boo atin te kimwareirei ae bati i Ierutarem bwa e tuai man riiriki te waaki aei i Ierutarem, ni moa man ana bong Toromon are natin Tawita are uean Iteraera.”—2Ro 30:21-27.
E noraki n aei manga kaokan raoi ao manga kakorakoraan te taromauri ae koaua, ma tiaki tii te ikoikotaki ni kukurei ae aki teimaan. Imwain okirani mwengaia taani bukamaru aikai, a bon urui boua aika tabu, a kabwakai taabo aika rietata ma taiani baonikarea, ao a korei kaai aika tabu ni kabutaa aon Iuta ao Beniamin, n ikotaki naba ma Eberaim ao Manate. (2Ro 31:1) E katea te banna ni katoto Etekia n arona ni kamantinta te naeta ae te buraati are e karaoia Mote, ibukina bwa a a kakabueki ni kabubui karea aomata nako iai ao ni karikia bwa atuaia. (2Ue 18:4) Imwin te bukamaru, e taraia raoi Etekia bwa e na waakinako te taromauri ae koaua n arona ni baireiia raoi ibonga n aia koraki aika kakaokoro, ao boutokaani mwakuri n te tembora. E boaia naba aomata bwa a na ira raoi nanon te Tua ibukin te kabwianibwai, ao te angabwai ae te moan uaa nakoia tibun Rewi ma ibonga. A boni karaoa aei aomata ma nanoia ni kabane.—2Ro 31:2-12.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
“Ngkana Kam Atai Baikai ao Kam A Kukurei Ngkana Kam Karaoi”
14 Te itera riki teuana ae kaotaki iai korakoran nanorinanora, bon tauraoira n ongora aia taeka aomata. E taekinaki n Iakobo 1:19 bwa ti riai ni “waekoa n ongora.” E katea te katoto ae rianako Iehova n aei. (KBwaai 18:32; Iot. 10:14) Iangoa te bwai ae ti kona n reiakinna man te maroro ae koreaki n Te Otinako 32:11-14. (Warekia.) E ngae ngke Iehova e aki kainnanoa ana iango Mote, ma e bon angan naba Mote ana tai ni kaota ana iango. Antai ae e na kan ongora n ana rongorongo ae abwabwaki te aomata ae e taekin iango aika kairua, ao imwina e ira ana taeka te aomata anne? E taotaona nanona Iehova n ongora irouia aomata aika tataro ma nanoia n onimaki.
15 Ti wanawana ngkana ti titirakinira ni kangai: ‘Ngkana ngaia bwa e kona Iehova ni karinanoa ao ni kakauongo nakoia aomata n aron are e karaoia nakon Aberaam, Rakera, Mote, Iotua, Manoa, Eria, ao Etekia, tiaki bwa I riai riki ni karineia taari ni kabane, ni kamoamoaia, n ongora n aia iango aika raraoi ao ni butimwaei? Iai n au ekaretia ke n au utu ae kainnanoa tabeakinana riki irou? Tera ae I riai ni karaoia ni kaineti ma anne?’—KBwaai 30:6; MotiTae. 13:9; 1 Uea 17:22; 2 Rong 30:20.
TUN 12-18
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 RONGORONGO 32-33
“Riiki Bwa Nibwan te Korakora n Taai ni Karawawata”
it-1 204 ¶5
Aturia
Tennakeriba. Tennakeriba, ae natin Tiarekon II, e buakana te tautaeka n uea are i Iuta n ana ka-14 n ririki n uea Etekia (732 B.C.E.). (2Ue 18:13; It 36:1) E karitei Etekia ao e rawa n ira te babaire ae rawawata mairoun Aturia, are e reke mairoun tamana are Aati. (2Ue 18:7) Ngaia are e a buakani ao n taui kaawan nako Iuta Tennakeriba aika 46 (kabotaua ma It 36:1, 2), ao imwina e kanakotaeka man ana umwanrianna are i Rakiti, n tua nakon Etekia bwa e na kabwakaa te tuuaa ae 30 te tarena ni koora (c. $11,560,000) ao 300 te tarena n tirewa (c. $1,982,000). (2Ue 18:14-16; 2Ro 32:1; kabotaua ma It 8:5-8.) E ngae ngke e kabwakaaki te tuuaa aei nakon Tennakeriba, ma e boni kanakoia naba ana tia uataeka bwa a na kairoroa Etekia bwa e na kariaia konaakina. (2Ue 18:17–19:34; 2Ro 32:2-20) Imwin tiringaia tautia aika 185,000 iroun Iehova n te tairiki ae tii teuana, e a riai n okira Ninewe Tennakeriba ae rangi ni kainikatonga. (2Ue 19:35, 36) Ao ikanne are e a tiringaki iai irouia natina aika uoman, ao e a uea imwina natina are temanna riki ae Etaraaton. (2Ue 19:37; 2Ro 32:21, 22; It 37:36-38) A koreaki baika riki aikai n rongorongon Tennakeriba ao Etaraaton, ma akea iai taekani kamaunaan ana taanga ni buaka Aturia.—PICTURES, Vol. 1, p. 957.
Itiman Taani Kawakintiibu ma Waniman Tooka—Nanona Ibukira ni Boong Aikai
12 E kukurei Iehova n taai nako ni karaoi bwaai ibukira ake ti aki kona ni karaoi, ma e kantaningaira bwa ti na karaoa are ti kona ni karaoia. E maroro “ana mataniwi ma ana aomata ake a korakora” Etekia ao a kaai n iangoia bwa a na “katoki ranni koburaken raan ake a mena i tinanikun te kawa . . . Ao e a manga uunga ao e a manga katea te nono ni kabanea are uruaki, ao e karietata ni kaboraoia ma taua, ma te nono are teuana are i tinaniku, . . . Ao e karaoi kaai-ni-buaka ma otanga ni kabatiai.” (2 Rongorongo 32:3-5, BG) Ibukini kamanoaia ao kawakinaia Ana aomata n te tai anne, e a kamanenaia mwaane aika ninikoria aika bati Iehova n aron Etekia, ana mataniwi ao burabeti aika korakora n te onimaki.
Itiman Taani Kawakintiibu ma Waniman Tooka—Nanona Ibukira ni Boong Aikai
13 Te bwai ae karaoia Etekia imwina bon te bwai ae rangi ni kakawaki riki nakoni katokan raan ke kamatoaan oon te kaawa. Ibukina bwa te tia kawakintiibu ae tatangira Etekia, e a botiia aomata ao ni kaungaia ni bwaai n taamnei n taeka aikai: “Tai maku ao a na tai bara nanomi iroun uean Aturia, . . . . ba e maiti riki ae i roura nakon are i rouna: e mena i rouna te anganibai ae te iriko; ma E memena i roura Iehova ae Atuara ba E na buokira, ma ni buaka n ara buaka.” Ai kakorakorakira te onimaki n te kauring are e na boni buaka Iehova ibukia ana aomata! Ao ngke a ongo aei I-Iutaia, a a “mwiokoiia n ana taeka Etekia are uean Iuta.” Noria, a boni kaungaaki nanoia aomata n “ana taeka Etekia.” A kakoauaaki bwa bon taani kawakintiibu aika ibuobuoki Etekia, ana mataniwi ao mwaane aika korakora, n ikotaki naba ma te burabeti are Mika ao Itaia n aron are e taetae ni burabetinna Iehova rinanon ana burabeti.—2 Rongorongo 32:7, 8, BG; wareka Mika 5:5, 6.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Tera te Rairannano ni Koaua?
11 Imwina riki ao Iehova e a kaekaa ana tataro Manate. E noria bwa e a bitaki nanon teuaei bwa e oti raoi anne n ana tataro. E ongo Iehova n ana bubutii ao e a kaokia nakon ana kaintokanuea. E kabongngana raoi Manate ana tai ae anganaki ni kaotia bwa e raira nanona ni koaua. E karaoa te bwai ae e aki karaoia Aaba. E bita aroarona. E kakorakoraa ni buakana te taromauri ae kewe ao ni karikirakea te taromauri ae koaua. (Wareka 2 Rongorongo 33:15, 16.) E kainnanoaki iai te ninikoria ao te onimaki, ibukina bwa e a tia n riki Manate bwa te katoto ae buakaka i nanon ririki aika bati nakoia ana utu, ana bwaanuea, ao ana aomata. Ma ngkai e a kara Manate, e a kataia ni kanakoraoi kangaanga ake e boni karikii. N taraana, e bon riki bwa te katoto ae raoiroi nakon tibuna ae Iotia, are e a riki imwina bwa te uea ae rangi n raoiroi.—2Ue. 22:1, 2.
12 Tera reireiara man ana katoto Manate? E kananorinanoa ao e karaoa ae bati riki. E tataro ni bubutii nanoangaana ao e bita aroarona. E kakorakoraa ni kanakoraoi kangaanga ake e a tia ni kauekei, ao e kabanea ana konaa n taromauria Iehova ao ni buokiia tabemwaang bwa a na karaoa naba anne. A buokaki naake a a tia ni karaoi buure aika kakaiaki n ana katoto Manate. Anne bon te bwai ni kakoaua ae rianako bwa e ‘e raoiroi ao e tauraoi ni kabwarai buure’ Iehova ae te Atua.’ (TaiAre. 86:5) A boni kona ni kabwaraaki aia bure—naake a rairi nanoia ni koaua.
TUN 19-25
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | 2 RONGORONGO 34-36
“Ko Kakabwaiaaki Raoi Man Ana Taeka te Atua?”
it-1 1157 ¶4
Ureta
Ngke e ongora Iotia “ni bokin te Tua” are e kuneaki iroun te ibonga ae rietata are Irekia n tain onobwaian te tembora, ao e a kanakoia taan uataeka bwa a na titirakina Iehova ibukina. A nako naakai nakon Ureta, ao e tuangia ana taeka Iehova ni kaineti ma kabuanibwai ibukin te aki ongeaba aika koreaki n te “boki” ae e na bwakara te natannaomata ae tannako man te koaua. E taekinna naba Ureta ae ibukina bwa e kananorinanoa Iotia i matan Iehova, e na bon aki nori kabuanibwai aikai, ma e na ikotaki ma ana bakatibu ao ni kaiiaki n te ruanimate ma te rau.—2Ue 22:8-20; 2Ro 34:14-28.
Bwaina te Ingaingannano Ibukini Mwaneaban Iehova!
20 N tain te mwakuri n onobwai are e baireia te Uea are Iotia ao e a “kunea te boki are ana tua Iehova are reke mairouni Mote” te Ibonga ae Rietata ae Irekia. E anga te boki aei nakon ana tia koroboki te uea ae Tiaban, are ngaia are e a wareka kanoana nakon Iotia. (Wareka 2 Rongorongo 34:14-18.) Tera mwina? E waekoa te uea n raeuai kunnikaina ma te nanokawaki ao n tuangia mwaane bwa a na bubutiia Iehova. E a anga te rongorongo te Atua rinanon te burabeti n aine are Ureta ike e a kabuakakai iai tabeua mwakuri n taromauri ake a kakaraoaki i Iuta. E ngae n anne, e noraki ana mwakuri korakora ae raoiroi Iotia ni kakeai mwakuri n taromaurii boua ao e teimatoa n akoaki iroun Iehova n aki ongei karawawata ake a kantaningaaki bwa a na bwakara te botannaomata ae bwanin. (2 Rongorongo 34:19-28) Tera ae ti kona n reiakinna man aei? N etina bon tii te arona naba te bae ti tangiria ma are iroun Iotua ngkoa. Ti kani waekoa naba ngaira n ira nanon ana kairiri Iehova, ni kaaki i nanora kauring mani katoto ake a kaotia bwa tera ae e na riki ngkana ti kariaia tannakora man te koaua ao te aki kakaonimaki bwa e na uruana taromaurian Iehova iroura. Ao ti kona n onimaki ma nanora ni koaua bwa e na bon nori ao ni butimwaei ingaingan nanora Iehova ibukin te taromauri ae koaua, n aron are e karaoia naba nakon Iotia.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Ko na Mutiakin i Nanom Baika Koreaki?
15 Tera ngkanne te kauring ae ti kona ni karekea n te baere riki nakon te Uea ae raoiroi are Iotia? Iangoa te baere e karekea taenikaina ao matena. (Wareka 2 Rongorongo 35:20-22.) E ‘kaitaraaki’ Uean Aikubita ae Neko iroun Iotia, e ngae ngke e tuangaki iroun Neko bwa e aki kani buakanna. E taekinaki n te Baibara bwa “a nako mai win te Atua” ana taeka Neko. E aera ngkanne ngke e otinako Iotia ni buaka? E aki taekinaki bukina n te Baibara.
16 Ma e na kangaa n ataia Iotia bwa a roko mairoun Iehova ana taeka Neko? E boni kona n titirakina Ieremia, are temanna i buakoia burabeti ake a kakaonimaki. (2Rong. 35:23, 25) Ma akea rongorongona bwa e karaoa anne. Irarikina, boni mwanangan Neko nako Karekemiti bwa e na buakana “te natannaomata teuana,” ao tiaki Ierutarem. E aki naba kamatauningaa aran te Atua Neko bwa e aki kakanikoa Iehova ke ana aomata. Ngaia are e aki bwaina te wanawana Iotia imwaini buakanakin Neko. Tera reireiara man te rongorongo aei? Ngkana ti kaaitara ma te kangaanga teuana, ti wanawana ngkana ti iaiangoa moa nanon Iehova iai.
17 Ngkana iai ara kangaanga, ti riai n iangoi moa ana boto n reirei te Baibara aika irekereke iai ao ni maiuakini. N tabetai, ti kona n titirakinia unimwaane. Ti bae n tia n iangoa te bae ti a kaman ataia ibukin ara kangaanga, ao tao ti a tia ni karaoa ara kakaae n ara boki. Ma e bae n iai riki ana boto n reirei te Baibara ake ti riai n iangoi, ae e kona ni buokira te unimwaane bwa ti na neneri. N te katoto, e ataia temanna te tari te aine bwa mwiokoana bon tataekinan te rongorongo ae raoiroi. (Mwa. 4:20) Ma iangoia bwa aongkoa e baireia neiei bwa e na uarongorongo n te bong teuana, ma e tangiria buuna ae tiaki kaain te onimaki bwa e na aki nako. E tuanga neiei bwa e a rangi ni karako aia tai n tii ngaiia, ao iai te bwai ae e tangiria bwa a na kaai ni karaoia. E bae neiei n iangoi kiibu n te Baibara aika kaineti ma mwiokoana aei, n aron te ongeaba n ana tua te Atua ibukini karekeaia taan rimwini Kristo. (Mat. 28:19, 20; Mwa. 5:29) Ma e riai naba n iangoia are e riai te buu te aine n aantaeka irouni buuna ao ni bwaina te wanawana. (IEbe. 5:22-24; IBir. 4:5) E ribaia raoi buuna n uarongorongo, ke e butiia bwa a na karaoa te bwai teuana tii n te bong anne? Ti riai ni bwaina te wanawana ngkana ti kani karaoa ae boraoi ma nanon te Atua ao ni kakorakoraira ni karekea mataniwin nanora ae raoiroi.
TUN 26–TURAI 2
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | ETIRA 1-3
“Kariaia Bwa Ko na Kamanenaaki Iroun Iehova”
Ko Nora te Bwai Are E Noria Tekaria?
E RANGI ni korakora kimwareireia I-Iutaia. E “kauekea nanon Tairati are Ueani Botia” Iehova ae te Atua bwa e na kainaomataia tibun Iteraera ake a tautoronaki i Baburon i nanon te tai ae rangi ni maan. E kanakoa ana katanoata te uea ibukia I-Iutaia bwa a na okiri abaia “ao ni manga katea ana auti Iehova ae Atuan Iteraera.” (Etira 1:1, 3) Ai kakimwareireira te katanoata anne! Nanon anne bwa e nangi manga kaokaki taromaurian te Atua ae koaua n te aba are e angania ana aomata.
E Kamanoko Kaa ni Buaka ao te Baunuea
2 E ataia Tekaria ae boni mwaane ao aine aika onimaki I-Iutaia ake a okira Ierutarem. Boni ngaiia ake “a kauekeaki nanoia iroun te Atua ae koaua” bwa a na kitan aia auti ao aia bitineti aika mwengaraoi iai. (Etira 1:2, 3, 5) A kitana te aba ae a taneiai iai bwa a na nakon te aba ae angia i buakoia a tuai n noria mai mwaina. Ngke arona bwa e aki kakawaki manga katean ana tembora Iehova, a na bon aki ira te mwananga ae 1,000 tabun te maire raroana (1,600 te kiromita) rinanon te aba ae aobuaka.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Etira
1:3-6. N aroia tibun Iteraera tabeman ake a tiku i Baburon, a mwaiti Ana tia Kakoaua Iehova ake a aki kona ni kabwanina aia tai n te mwakuri ni minita, ke ni buoka te mwakuri n taabo ake e korakora kainnanoan te ibuobuoki iai. Ma a boutokaia ao ni kaungaia ake a konaa ao n anga bwaintangira aika nako mai nanoia ibukin kabutanakoan rongorongon te Tautaeka n Uea ao karekeaia taan rimwin Kristo.