Bwaai n Ibuobuoki Ibukin Te Boki n Reirei ae Maiura ao Ara Mwakuri ni Minita
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
TEBETEMBWA 4-10
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | ETITA 1-2
“Kabanea Am Konaa n Nanorinano n Aron Etita”
Ko Kona n Teimatoa n Nanorinano i Aani Kataaki
11 E kona naba ni kataaki nanorinanora ngkana a okioki taeka ni karang ke taeka ibukini kamoamoaara. Iangoi aron Etita aika moan raraoi ngke e aitara ma baika riki ake e aki kantaningai. E rangi ni botonnaine ao e katamaroaaki ma ni kabiraki ni boiarara aika bobuaka i nanon teuana te ririki. E bobotaki ni katoabong ma ataeinnaine aika bati man te Embwaea ni Botia ni kabutaa, ake a kaiangatoa i marenaia bwa antai ae e na tangiraki riki iroun te uea. Ma e ngae n anne, e teimatoa ni karinerine ao n taotaona nanona. Tiaki nanona bwa e a moanna n iaiangoia i bon irouna ke ni kainikatonga, e ngae naba ngke e a rineia te uea bwa te ueannaine.—Etita 2:9, 12, 15, 17.
ia 130 ¶15
E Tei Neiei Ibukia Ana Aomata te Atua
15 Ngke e nangi boo ana tai Etita ni kawara te uea, e anganaki inaomatana bwa e na rinei bwaai ake e taku bwa e na bae ni kainnanoi, ae tao ibukini kabotonnaineana riki. Ma e nanorinano ni bubutii tii te bwai are e tua Ekai bwa e na bubutii iai neiei. (Etita 2:15) Tao e ataia neiei ae tiaki tii te botonnaine ae kona n anaaki iai nanon te uea, ma e kakawaki riki kaotiotan te nanorinano ao te nimamannei. E eti te bae e iangoia neiei?
Ko Kona n Teimatoa n Nanorinano i Aani Kataaki
12 Ti buokaki n taai nako n te nanorinano bwa ti na kunnikainira ao ni katamaroaira n te aro ae riai ma te karinerine. Ti ataia bwa ti anai nanoia aomata, tiaki man te kamoamoa ke kakukureiaia, ma boni mani kaotiotan te “nano ae nimamannei ma n rau.” (Wareka 1 Betero 3:3, 4; Ier. 9:23, 24) E na otara ae ti iaiangoi baika akea uaaia man ara mwakuri ao ara taeka. N te katoto, ti kona ni kairiia tabemwaang bwa a na iangoia ae ti kaokoro ibukini mwiokoara aika okoro, rongorongo aika ti atai, ke ara iraorao ma taari mwaane aika mwiokoaki. Ke tao ti kataia ni karaoa te bwai ae kakawaki aongkoa i bon iroura ma a ibuobuoki iai tabemwaang. Ma iangoa ana katoto ae tamaroa Iesu. E kona n anai nanoia aomata ni wanawanana. Ma n angiin te tai, e mwanewea Ana Taeka te Atua. E taetae ma te nanorinano bwa a aonga n ataia ake a ongora n te baere e taekinna bwa boni mairoun Iehova ao tiaki man oin rabakauna ke wanawanana.—Ioa. 8:28.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Ko Ataia?
A kunea taani kakaae te baba ae karaoaki man te bokaboka ae koreaki n te taetae ni Botia, ae e oti iai te ara ae Marduka (ke Moretekai n te taetae ni Kiribati). E mwakuri bwa te tia tararuai bwaai, ae tao te tia mwane i Tiutian. N te tai are e kuneaki iai te koroboki anne, ao e koreia te tia rabakau n rongorongon te tabo anne ae Arthur Ungnad, bwa ai tibwa te moantai aei ae “mwaneweaki iai Moretekai n te koroboki ae tiaki kanoan te Baibara.”
Imwin ana ribooti anne Ungnad, ao a a tia taan rabakau n rairi riki nga ma nga baaba ake a koreaki n te taetae ni Botia. I buakoni baikai, a kuneaki naba baaba aika uarereke ni maeran te kaawa ae Betiebori, are n te tabo ngkoa ae Nneni Baika Kakawaki i rarikin oon te kaawa. A koreaki baaba aikai n ana tai n uea Tokititi I. A koreaki n te taetae n Eram ao a oti naba iai aara tabeua ake a kuneaki n te boki ae Etita.
Tabeua baaba ake mai Betiebori, a mwanewea te ara ae Marduka, are e beku bwa ana tia koroboki te uea n te baareti i Tiutian n ana tai n uea Tokititi I. E kabwarabwaraaki Marduka n te baba teuana bwa te tia raitaeka ngaia. E tonu raoi anne ma kabwarabwaraani Moretekai n te Baibara. Bon te mataniwi ngaia ae beku n ana auti te Uea are Aatueruti (Tokititi I) ao e bwaati taetae aika uoua. E tetekateka Moretekai ni katoabong ni mataroan oon ana baareti te uea i Tiutian. (Etita 2:19, 21; 3:3) Te oo aei bon te kateitei ae bubura are aia tabo ni mwakuri mataniwi n ana baareti te uea.
E noraki bwa iai baika titeboo n rongorongoni Marduka are mwaneweaki n taiani baba ao n rongorongoni Moretekai are mwaneweaki n te Baibara. A maiu n te tai ae tii teuana, te tabo ae tii teuana, ao titeboo naba aia mwakuri. A kaotaki n rongorongo aika titeboo aikai bwa aia kukune taan rabakau ni bwain aantano, a kaineti nakoni Moretekai are kabwarabwaraaki n te boki ae Etita.
TEBETEMBWA 11-17
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | ETITA 3-5
“Buokiia Tabemwaang Bwa A na Karaoa Aia Kabanea ni Konaa”
it-2 431 ¶7
Moretekai
E Rawa ni Bobaraaki Nakon Aman. Imwain rikin aei, ao e a karikaki bwa te buraim minitita Aman are tibun Akaka iroun Aatueruti, are e tua nakoia ni kabane naake ni mataroan ana oo te uea bwa a na katorobubua ni bobaraaki i matan Aman ni mwiokoana ae boou aei. E rawa ni karaoa anne Moretekai ao e kaota bukina bwa bon te I-Iutaia ngaia. (Ett 3:1-4) E kakoauaaki bwa e kabotoa Moretekai te baere karaoia, ni kaotia iai bwa bon iai irekerekena ma reitakina ae kaan ma Atuana ae Iehova, ngkai bon te I-Iutaia ngaia ae kakaonimaki. E ataia ae te bobaraaki i matan Aman e bati riki ae nanonaki iai ibukini karinean te aomata temanna, n aron are a kakaraoia tibun Iteraera rimoa nakon temanna ae iai nakoana ae rietata ae te tia tautaeka. (2Ta 14:4; 18:28; 1Ue 1:16) Ma ni kaineti ma te baere riki nakon Aman bon iai bukina ae raoiroi ngke e aki bobaraaki Moretekai. E bae n ae Aman bon temanna tibun Amareka, ao e a tia Iehova ni bon taekinna bwa e na buaka ma tibun Amareka “man te roro teuana nakon teuana.” (TO 17:16; nora HAMAN.) Bon tiaki te kangaanga aei ae e irekereke ma te ongeaba iroun te tautaeka, ma e boto i aon te kakaonimaki ni koaua nakon te Atua.
it-2 431 ¶9
Moretekai
E Kabonganaaki Ibukini Kainaomataaia Tibun Iteraera. Ni kaineti ma te tua are a na kamaunaaki ni kabane I-Iutaia n te aono anne, ao Moretekai e onimakina Etita bwa ngkai e a tia n anganaki neiei nakoana n uea, boni ngaia are e na kona ni kainaomataia I-Iutaia n te tai raoi aei. E tuanga Etita mwiokoana ae rangi ni kakawaki ma ni kangaanga, ao e tua nakon neiei bwa e na kakaaea akoana ao buokana mairoun te uea. E ngae ngke e na ruanikai iai maiun Etita ma e kukurei ni karaoia.—Ett 4:7–5:2
ia 133 ¶22-23
E Tei Neiei Ibukia Ana Aomata te Atua
22 E bae n rangi n rawawata nanon Etita ngke e ongo te rongorongo anne. Aei raoi kataakin ana onimaki n te aro ae kakaiaki. E boni maaku, e ngae ngke e a tia ni kariaia ana iango Moretekai. E boni kauringa teuaei taekan ana tua te uea, are ngkana ko na kawara te uea n aki weteaki ko na boni kamateaki. Ma tii ngkana e arora okona ae te koora te uea nakon te tia urutua, e a kona iai ni kamaiuaki. E kona Etita ni kariaa te mwakuri n nanoanga anne, ai moarara riki n te baere riki iroun Watiti ngke e rawa n ongo iroun te uea bwa e na kawaria? E tuanga Moretekai Etita are e tuai mani kaoaki iroun te uea i nanon 30 te bong! Ao ibukin anne, e bae neiei n iangoia bwa tao e na aki reke akoana iroun te uea aei.—Etita 4:9-11.
23 E matoa ana kaeka Moretekai ibukini kakorakoraan ana onimaki Etita. E karaua n tuanga neiei bwa ngkana e aki karaoa te bwai teuana, a na kona I-Iutaia ni kamaiuaki tao man aanga riki tabeua. Ma e na kangaa n ataia neiei bwa e na aki kamateaki n te tai are e a roko iai ni korakorana te bwainikirinaki? E kaota ikai Moretekai onimakinan Iehova ae korakora irouna, are E na bon aki kariaia bwa a na kamaunaaki ana aomata ao e nang aki koro bukin ana berita. (Iot. 23:14) E titiraki ngkanne Moretekai nakon Etita ni kangai: “Antai ae ataia ao tao ngaia ko riki bwa te ueannaine ibukin te tai ae aron aei?” (Etita 4:12-14) E aki ngkanne tau ni kakairi te aba irouni Moretekai? E bon onimakina raoi Atuana ae Iehova. Anne naba arora?—TaeRab. 3:5, 6.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Te Kakorakora Ibukini Karekean Inaomatara n Taromauri
14 N aron Etita ao Moretekai rimoa, a kakorakoraia naba ana aomata Iehova ni boong aikai ni karekea inaomataia n taromauria Iehova n aron are e tua. (Etita 4:13-16) Iai te ibuobuoki ae ko kona ni karaoia? Iai. Ko kona n tatataro ibukia tarim ao mwaanem n te onimaki aika babakanikawaiaki ngkai i aan te tua. A kona n riki aeka n tataro akanne bwa bwaai n ibuobuoki aika rangi ni mwaaka nakoia tarira ao mwaanera ake a rinanon te kangaanga ma te bwainikirinaki. (Wareka Iakobo 5:16.) E kaekai aeka n tataro aikai Iehova? E kaotaki man totokanikaira n taiani boowi bwa e boni kaekai!—Ebera 13:18, 19.
TEBETEMBWA 18-24
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | ETITA 6-8
“Reireiara Man te Taetaenikawai ae Raoiroi”
ia 140 ¶15-16
E Bwaina te Wanawana, E Ninikoria, ao E Aki Iaiangoia i Bon Irouna
15 Ibukina bwa e taotaonakinnano Etita n taningaa te bong riki teuana are e na tabeka iai ana bubutii nakon te uea, e a reke iai ana tai Aman ni karekea oini kabuanibwaina ni baike e karaoi. Ao tiaki n ae tao e bon riki aki mamatuun te uea n te tai arei mairoun Iehova ae te Atua? (TaeRab. 21:1) Maroaka ae ti a kaungaaki n Ana Taeka te Atua bwa ti na kaota “te nano ni kan tataninga”! (Wareka Mika 7:7.) Ngkana ti kantaningaa te Atua, ti kona n noria bwa katokan ara kangaanga irouna e bon riaon riki ae ti kona n iangoia.
E Ninikoria n Taetae
16 E aikoa manga kataa riki ana taotaonakinnano te uea Etita, bwa e a bon riai n tuangnga bwaai ni kabane n ana kauoua ni baka n amwarake. Ma n te aro raa? N aron ae noraki, e anganaki iroun te uea ana tai, e a manga titirakinaki naba bwa tera ana bubutii. (Etita 7:2) E a roko ngkai ana “tai n taetae” Etita.
ia 140 ¶17
E Bwaina te Wanawana, E Ninikoria, ao E Aki Iaiangoia i Bon Irouna
17 Ti kona n iangoa Etita bwa e tataro i nanona nakon Atuana imwain ae e taekin taeka aikai: “Ngkana ngaia bwa e reke akoau iroum ngkoe ae te uea, ao ngkana e kukurei iai te uea, ao I bubutii bwa ko na kamaiuai ao I onnon bwa ko na kamaiuia au aomata.” (Etita 7:3) Noria bwa e karaua nanon te uea neiei ni karinean ana moti ni kaineti ma te bae taraa n raoiroi. Ai boni kaokorora Etita ma Watiti are moani buun te uea, are bon nanona ni kani kabwainranga buuna! (Etita 1:10-12) Irarikin anne, e aki kabuakakaa te uea Etita ibukin aki wanawanan teuaei n onimakina Aman. Ma e bubutiia te uea bwa e na kamanoa man te kabuanibwai are e nang riki nakoina.
ia 141 ¶18-19
E Bwaina te Wanawana, E Ninikoria, ao E Aki Iaiangoia i Bon Irouna
18 E bon anaa nanon te uea te bubutii anne ao ni kamimia. Ai bon antai ae e nang karuanikaia te ueannaine? E reitianako Etita ni kangai: “Ti kaboonakoaki ngai ma au aomata bwa ti na kamaunaaki, ti na tiringaki, ao ni kamateaki. Ngke arona bwa ti bon tii kaboonakoaki bwa tooro mwaane ao tooro aine, ao N na boni kainabwabu. Ma e aki riai te rawawata aei, bwa e na bon rotakibuaka naba iai te uea.” (Etita 7:4) Noria bwa e aki wimakiki ni kaota te kangaanga Etita, ma e taku bwa e na bon aki taetae ngke arona bwa a na bon tii riki bwa tooro. Ma e na rangi n rotakibuaka te uea n tiringaia kaain te reeti ae bwanin aei ngaia are e a bon aki kani kainabwabu neiei.
19 A reke reireiara n ana katoto Etita ni kaineti ma rabakauna n anaa nanon te uea. Ngkana ko na kaota te kangaanga ae kakaiaki nakon temanna ae tangiraki iroum ke temanna ae kairiri, ao e na rangi n ibuobuoki bwainakin te taotaonakinnano, te karinerine, ao bwabwainan te koaua n te taetaenikawai.—TaeRab. 16:21, 23.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Etita
7:4—E na kangaa n riki kamaunaaia I-Iutaia bwa ‘rawawatan te uea’? Man ana taetae raoi Etita n taekina are aongkoa e raoiroi riki kaboonakoaia I-Iutaia bwa tooro, e katereterea raoi ngkanne bwa kamaunakiia e na karawawata te uea. Te mwakorokoro n tirewa ae 10,000 are e beritanna Aman, e rangi n uarereke ni kabotauaki ma te kaubwai are e kona n reke ngke arona bwa e kaboonakoia I-Iutaia Aman bwa tooro. Ngkana e a kakoroaki bukin ana babaire Aman, ao nanon anne bwa e na bua naba maiun te uea n aine.
TEBETEMBWA 25–OKITOBWA 1
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | ETITA 9-10
“E Kabongana Mwaakana ni Kairiri ni Buokiia Ana Aomata”
it-2 432 ¶2
Moretekai
E a oneaki ngkai mwin te buraim minitita ae Aman irouni Moretekai ao e a reke irouna ana mwamwa te uea ae te kanikina ae kabonganaaki ibukini kakoauaani beeban te tautaeka. E a mwiokoaki Moretekai iroun Etita n ana bwai ni kabane Aman are e anga te uea nakon neiei. Imwina e a kabongana Moretekai ana kariaia te uea ni karaoa iai te moti ae kaitaraa are mai mwaina ibukin anganakia I-Iutaia inaomataia i aan te tua bwa a na kona ni kamanoia i bon irouia. Irouia I-Iutaia aei bon te moani mwaneka nakon te kainaomataaki ao te kimwareirei. A bati n te Embwaea ni Botia ake a nanoraoi n aei ma I-Iutaia, ngaia are ngke e a roko te ka-13 ni bong n te namwakaina ae Ata, are nang karaoaki iai are baireaki n te tua ao a a tauraoi I-Iutaia. A boni boutokaaki irouia taani kairiri n te tautaeka ibukina bwa e a bubura nakoani Moretekai. E bon reitinako te buaka i Tiutian teuana riki te bong. E raka i aon 75,000 taani kairiribai nakoia I-Iutaia n te Embwaea ni Botia ake a mate, n ikotaki ma mwaane ake tengaun ake natin Aman. (Ett 8:1–9:18) E a tua Moretekai bwa e na bukamaruaki ni katoa ririki boong aika te ka-14 ao te ka-15 n te namwakaina ae Ata, bwa “bongini Buurim,” imwini kamatoaana iroun Etita bwa e nang riki bwa te bong ni kimwareirei ao ni baka n amwarake ao n anganga bwaintangira i marenaia ao nakoia aika maiu ni kainnano. A kukurei iai I-Iutaia ao a kamatoaa te bong ni bukamaru anne nakoia kanoaia ao te koraki nako ake a raonia. Ngkai bon te kauoman ni kakannato n te embwaea Moretekai, e boni karineaki irouia I-Iutaia ake a a tia ni katabui maiuia nakon te Atua ao a reitaanako mwakuria ibukini mweraoia.—Ett 9:19-22, 27-32; 10:2, 3.
it-2 716 ¶5
Buurim
Te Kantaninga. A taekinna tabeman taani kanakorongorongo bwa te Toa Ibukini Buurim ae bukamaruaki irouia I-Iutaia ni boong aikai, e a taraaki bwa kaanga ai te bukamaru ae kakaraoaki n akea irekerekena ma te Aro, ao n tabetai e a riao bwaai tabeua aika karaoaki iai, ma tiaki aei arona ngke e moan aiwaeaki ao ni bukamaruaki rimoa. A toro iroun te Atua ae koaua ae Iehova Moretekai ao Etita, ao e karaoaki te toa anne ibukini karinean Iehova. Kainaomataaia I-Iutaia n te tai anne, e kona ni kamoamoaaki iai Iehova ae te Atua ibukina bwa te kauntaeka are riki ni kaineti ma etin aroni Moretekai, e bon irekereke ma taromaurian Iehova n tii ngaia. E bae n ae Aman bon tibun Amareka, ae te natannaomata are e karereantiaki iroun Iehova ao ni motikaki taekana bwa e na kamaunaaki. E karinea ana tua te Atua Moretekai ao e rawa ni bobaraaki nakon Aman. (Ett 3:2, 5; TO 17:14-16) E kaotaki naba n ana taeka Moretekai nakon Etita (Ett 4:14) bwa e kakaaea buokana iroun temanna ae bubura nakoana ibukini kainaomataia I-Iutaia, ao aron Etita n aki mamatam imwain rinna nakon te uea ma ana bubutii, ana kakao neiei nakon ana baka n amwarake, e oti iai ana bubutii ni kani buokaki iroun te Atua.—Ett 4:16.
“Kakairi Iroun te Atua” n Arom ni Kabongana Mwaakam
12 E katauraoia mataniwi Iehova bwa a na kairiri n te ekaretia ni Kristian. (Ebera 13:17) A riai ni kabongana mwaakaia mwaane aika mwaatai aikai are a anganaki iroun te Atua, ni katauraoa iai te ibuobuoki ae kainnanoaki ibukin karikirakean tangiran bwaai n taamnei irouia kaain te ekaretia. E kairiia nakoaia ae te unimwaane bwa a na uea iai i aoia raoia n onimaki? Bon tiaki ngaia anne! A riai ni kanakoraoa raoi tabeia unimwaane n te ekaretia, ao ni bwaina te nanorinano iai. (1 Betero 5:2, 3) E tuangia mataniwi te Baibara ni kangai: “Kaamarakea ana Ekaretia te Atua, ba te Ekaretia are e karekea ni maten oin Natina.” (Mwakuri 20:28, BK) Anne bukina ni koaua ae e riai ni bwainaki iai te atataiaomata nakoia kaain te ekaretia n tatabemania nako.
13 Ti kona ni kabwarabwaraa ni kangai. Aongkoa e butiiko raoraom bwa ko na tararuaa ana bwai ae rangi ni kakawaki irouna. Ko ataia naba bwa e rangi ni bobuaka ana bwai aei. Tiaki ko na kani kawakinna raoi? N aron naba anne, e a tia n onimakinia unimwaane te Atua bwa a na tararuaa ana ekaretia ae rangi ni kakawaki irouna, are a kabotauaki kaaina ma te nanai n tiibu. (Ioane 21:16, 17) E rangi ni moaniba tangiraia ana tiibu Iehova irouna, n te aro are e a kabooia n raraan Natina ae te rikitemanna ae Iesu Kristo. Ana katauboo Iehova ibukia ana tiibu boni moan te rangi ni boobuaka. Unimwaane aika nimamannei, a kateimatoaa iangoan aei ao a bwaina ae riai ni kaineti ma kairakia ana tiibu Iehova.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Etita
9:10, 15, 16—E ngae ngke e baireaki n te tua bwa a kona ni karekeaki bwaai ni kuri, ma bukin tera ngkai a aki karaoa anne I-Iutaia? E teretere man rawaia bwa aia kaantaninga boni kamanoaia, ao tiaki karekean kaubwaia.
OKITOBWA 2-8
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOBI 1-3
“Teimatoa ni Kaotiota Korakoran Tangiran Iehova Iroum”
Kakairi n Aia Katoto Noa, Taniera, ao Iobi ni Kaineti ma te Onimaki ao te Ongeaba
16 Kangaanga ake e kaaitarai Iobi. E rinanoni bitaki aika korakora Iobi ni maiuna. Imwaini kataakina, bon “te aomata ae te kabanea ni kakannato i buakoia kaaini Mainiku ni kabane.” (Iobi 1:3) E kaubwai, e rangi ni kinaaki, ao e rangi ni karineaki. (Iobi 29:7-16) E ngae ngke a reke baikai ni kabane iroun Iobi, ma bon akea ana iango ni kani karietataa ao e aki naba iangoia bwa e aki kainnanoa te Atua. Ti ataa aei bwa e taekinna Iehova ni kangai, “au toro,” ao e taku riki: E “raoiroi ao e eti arona, e mamaaka te Atua ao e rarawa nakon te bwai ae buakaka.”—Iobi 1:8.
17 I nanon te tai ae kimototo, e a riki te bitaki ae korakora ni maiun Iobi. A bua ana bwai ni kabane, e a rangi n rawawata, ao e a kukurei riki ni mate. Ti ataia bwa e riki aei mairoun te tia uarao are Tatan, are e bukibuki ni kewe bwa Iobi e taromauria te Atua ibukini kakabwaiaana. (Wareka Iobi 1:9, 10.) E aki tarariaoa te bukibuki ni kewe anne Iehova. Ma e angan Iobi ana tai are e na kaotia iai bwa e boto ana taromauri man te nano ae itiaki ae aki bangaomata.
Kateimatoa Etin Arom!
10 E bukinira naba Tatan n aron anne n tatabemanira nako. Ko kangaa n irekereke naba iai? Ai aron ae e taekinna bwa ko aki tangira raoi Iehova ae te Atua, ao ko na katoka am beku irouna ibukini kawakinani maium ao ko na aki kateimatoa etin arom! (Iobi 2:4, 5; TeKao. 12:10) Tera am namakin iai? Tiaki bwa e na maraki nanom? Ma iangoa aei: E onimakiniko Iehova n te aro are e a anganiko am tai ibukini kaotaraean anne. E kariaia Tatan bwa e na kataa etin arom. E aki nanokokoraki Iehova bwa ko kona ni kateimatoa etin arom ao ni buoka kaotaraean Tatan bwa bon te tia kewe. E berita bwa e na buokiko ni karaoa anne. (Ebera 13:6) Bon te kakabwaia ngkana ko onimakinaki iroun te tia Tautaeka n te iuniweeti! Ko noria bwa e aera ngkai e rangi ni kakawaki etin arora? Ti kona ni kaotaraei iai ana kewe Tatan ao ni kaitiaka taekan Tamara ao ni boutokaa ana kairiri. Tera ae ti na karaoia ibukini kateimatoaan etin arora?
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Reireiara Man Ana Kabanea n Taeka Iesu
9 Tera are e taekinna Iesu? Imwain raoi are e nangi mate Iesu, e takarua ni kangai: “Atuau, Atuau, e aera ngkai ko a kitanai?” (Mat. 27:46) E aki kabwarabwaraaki n te Baibara bwa e aera ngke e taekina aei Iesu. Ma iangoi baika kona ni kaotaki n taeka akanne. Te bwai teuana ae ti noria iai bwa ngke e taekin taeka aikai Iesu, e a kakoroa bukin te taetae ni burabeti are n Taian Areru 22:1. Irarikin anne, a oti n taeka akanne bwa Iehova e bon aki katea “te oo ni kamanomano n otabwaninia” Natina. (Iobi 1:10) E ataia Iesu ae e kariaia Tamana bwa e na kataaki ana onimaki ni karokoa matena, irouia naake a riribaia. Akea te aomata ae e a tia ni kataaki n te aro ae korakora n aron Iesu. Irarikina, e oti raoi n ana taeka akanne bwa e bon aki karaoa te bure ae tau ni kamateaki iai.
OKITOBWA 9-15
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOBI 4-5
“Rarawa Nakon te Rongorongo ae Kewe”
it-1 713 ¶11
Eribati
2. Temanna mai buakoia raoraon Iobi aika teniman. (Iobi 2:11) Bon te I-Teman ao e bae n ae kanoan Etau mairoun ana karimoa ni mwaane, ngaia are boni kanoan Aberaam ao ana koraki naba Iobi. E boni kamoamoa ngaia ma kanoana ibukin wanawanaia. (Ier 49:7) E rianako Eribati i buakoia “taani karaunano” aika teniman aikai ao moan te kakawaki ao e mwaatai n te maroro, ao e iangoaki bwa e bae n ae ngaia naba te kabanea n ikawai i buakoia. E moan taetae n aia maroro are a waakinna ae kaka tenua aia tai, ao e abwabwaki riki ana maroro.
w05-E 9/15 26 ¶2
Rarawa Nakon te Iango ae Kairua!
E uringa te bwai ae riki ae kamimi Eribati n te tai teuana ao e taku: “Iai te bwai ae rimatau, ao e uere kuniu. Ao e tei n aki kakammwakuri, ma I aki kinaa moana. E mena i matau burana, ao e bung te ariki, ao I ongo te bwanaa.” (Iobi 4:15, 16) Te aeka n taamnei raa ae e iaiangoia Eribati aei? E oti n tein taeka aika imwina bwa te taamnei anne bon tiaki ana anera temanna ae raoiroi te Atua. (Iobi 4:17, 18) Bon te anera ae buakaka. Bwa ngke tiaki, e na kona Iehova ni boaa Eribati ma raona ake uoman ibukin aroia n taekin rongorongo aika kewe? (Iobi 42:7) Eng, e a bon tia Eribati ni kairaraangaki n aia kariri taimonio. E oti n ana taeka bwa akea karinean iai te Atua.
w10-E 2/15 19 ¶5-6
Rarawa Nakon Ana Rongorongo ni Kewe Tatan
Tatan e kabongana Eribati ae temanna i buakoia raoraon Iobi ake teniman ake a kawaria, n taekinna bwa akea korakoraia mwaane. Ao ibukia aomata ake a “maeka n auti aika karaoaki man te bokaboka” e kangai nakon Iobi: “[A] kateaki aaia n te tano, ae te koraki aika kai kamanatuaaki n aron te koa! A kamanatuaaki man te ingabong ni karokoa ae bong, a mauna n aki toki, ao akea ae e mutiakinia.”—Iobi 4:19, 20.
N taabo riki tabeua n te Koroboki ae Tabu, ti kabotauaki bwa kaanga “mwangko aika taano”—aika kaatibu aika karaoaki man te bokaboka aika kai uruaki. (2Kor. 4:7) Ti mamaara ibukin rikiara ae te bure ao te aki kororaoi. (IRom 5:12) Ngkana ti tiku i bon iroura, ti a kai mwane riki iroun Tatan. Ma ngkai Kristian ngaira, bon iai te tia buokira. N aki ongei mamaarara, ma ti bon rangi ni kakawaki i matan te Atua. (Ita. 43:4) Ma ae kakawaki riki, e tatauraoi Iehova n anga taamneina ae raoiroi nakoia naake a butiia. (Ruka 11:13) E kona taamneina n anganira “te korakora ae riaoni korakoraia aomata,” bwa ti aonga n nanomwaaka i aani kangaanga nako ake mairoun Tatan. (2Kor. 4:7; IBir. 4:13) Ngkana ti tei ni kaitaraa te Riaboro ao ni ‘kaneneira n te onimaki,’ e na kateimatoaira te Atua ao ni kakorakoraira. (1Bet. 5:8-10) Ngaia are ti aki riai ni maaka Tatan te Riaboro.
mrt 32 ¶13-17
Kawakiniko Man te Rongorongo ae Kewe
● Tuoa bwa e nako mai ia ao tera kanoana
Te bae taekinaki n te Baibara: “Katai raoiroini bwaai ni kabane.”—1 I-Tetaronike 5:21.
Imwain ae ko kakoauaa te rongorongo teuana ke ko tibwaianako, e ngae naba ngkana e rangi n ataaki ke n okioki taekinana n te kaongora, ma kakoauaa raoi bwa e boni koaua. N te aro raa?
Tuoa bwa e nako mai ia ao e kona n onimakinaki ke e aki. A kona kambwana ni kanakorongorongo n te tv ao botaki riki tabeua ni kaotii rongorongo aika angaraoi ibukini kabatiaani kaubwaia ke ibukini boutokaan aia aomata n te tautaeka. Kabotaua te bae ko noria n te rongorongo teuana ma kaongora riki tabeua. N tabetai ao a kona raoraom ni kabutaanako te rongorongo ae kewe rinanon aia meeri n te intanete ke ni baike a katokai. Ngaia are tai kakoauaa te rongorongo teuana ni karokoa ae ko tia n tuoia bwa e nako mai ia.
Taraia raoi bwa kanoana boni bwaini ngkai ao a eti raoi. Taraa raoi te bongi n namwakaina are e koreaki iai, bwaai ni kakoaua iai, ao ai te bwai ni kakoaua ae rangi n ataaki ibukini boutokaan te baere e taekinaki. Tarataraiko riki ngkana e kabwarabwaraaki iai te bwai ae kangaanga n taeka aika rangi ni bebete ke te rongorongo anne e karioaki ibukini kauekean aia namakin aomata.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Teimatoa N Aki-Kaingingaki ao Tokanikai n te Kabobirimwaaka Ibukin te Maiu
Kaainakin te botaki ibukia taan taromauri ni koaua ae katobibia te aonnaba, e kona ni kakorakoraa kateimatoara. Ai te kakabwaia tera te reitaki ma te botaki n itaritari ae tatangira aei ae katobibia te aonnaba! (1 Betero 2:17) Ao ti kona naba ni kateimatoaia iai raora n onimaki.
Iangoi ana mwakuri n ibuobuoki te aomata ae raoiroi ae Iobi. E kairoroaki naba te tia karaunano ni kewe are Eribati bwa e na kakoauai taeka aikai: “A a tia am taeka ni kateimatoa ane kani bwaka, ao ko a tia ni kamatoai bubuaniwae aika mamara.” (Iobi 4:4) Tera arora n ibuobuoki nakoia raora tabeman? Ti bane ni mwiokoaki ibukin buokaia tarira ma mwanera n taamnei bwa a na botumwaaka n aia beku ibukin te Atua. N ara tai ni bobotaki ma ngaiia, ti riai ni karaoi nanon taeka aikai: “Kam na kakorakorai baai aika mamara, ao kateimatoai bubuaniwae aika aki konamaki.” (Itaia 35:3) Mangaia are bukin tera ngkai ko aki katea tiam bwa ko na kakorakoraa ao ni kaungaa raom ni Kristian temanna ke uoman n taai ake ko kaitiboo iai ma ngaiia? (Ebera 10:24, 25) Am taeka ni kaunganano ibukini kamoamoan aia mwakuri ma am kakaitau nakoia ibukin teimatoaia ni kakukureia Iehova, e na buokiia n teimatoa n aki-kaingingaki ma te kaantaninga are a na tokanikai n te kabobirimwaaka ibukin te maiu.
OKITOBWA 16-22
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOBI 6-7
“Ngkana Ko Aikoa Kona ni Kaitaraa te Kangaanga ni Maium”
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Iobi
7:1; 14:14—Tera ae nanonaki n te “tia buaka”? E a bon rangi ni korakora rawawatan Iobi n te aro are e a iangoia bwa ai aron maiun te tia buaka maiuna. (Iobi 10:17) Kioina ngkai te tai are e kabaneaki i Tiore, ae mani maten te aomata ni karokoa kautakina, bon te tai ae ko aki kona ni birinako mai iai, e a kabotaua iai ngkanne Iobi ma te mwakuri ae akea.
“E Kamaiuia [Iehova] Akana Bwara Nanoia”
N TAAI tabetai, ti kona n iaiangoa te koaua ibukin te maiu aei bwa e kimototo ao e “on n te rawawata.” (Iob 14:1) Ngaia are e kona n oota te aba iai ngkana ti namakina te bwarannano n taai tabetai. A bati ana toro Iehova n taai ake rimoa aika a namakina naba anne. Iai tabeman ake a a tangiria bwa a na mate. (1Ue 19:2-4; Iob 3:1-3, 11; 7:15, 16) Ma e bati ana tai Iehova ae te Atua are a onimakinna, ni karaui nanoia ao ni kakorakoraia. A koreaki rongorongoia ibukini kabebeteara ao reireiara mairouia.—IRom 15:4.
g-E 1/12 16-17
Ngkana Ko a Aki Kona ni Kaitaraa te Kangaanga ni Maium
E ngae ngke e a taraa n rangi ni korakora am kangaanga ma uringnga are tiaki tii ngkoe, ao e kananokawaki bwa e a kuri n ae aomata nako a a tabe ni kekeiaki ngkai ni kaaitarai aia kangaanga aika kakaokoro. E kangai te Baibara: “A teimatoa ni ngirangira ao ni maraki ni karokoa ngkai, bwaai ni kabane aika karikaki.” (I-Rom 8:22) Ma n te tai ae kimototo e taraa n ae e na aki kona n toki am kangaanga, ma a boni kona ni manga nakoraoi ni waakinakon te tai. N te tai moa aei, tera ae kona n ibuobuoki?
Taekina am namakin nakon raoraom ae e a ikawai ae ko onimakinna. E taku te Baibara: “E kaotiota te tangira n taai nako te rao ni koaua, ao boni ngaia te tari ae bungiaki ibukin tain te rawawata.” (Taeka N Rabakau 17:17) E taekinaki n te Baibara taekan Iobi ae te aomata ae raoiroi bwa e bunra nanona nakoia tabeman n te tai are e rawawata iai. Ngke e rinanon ae kaanga e a ‘ribaa maiuna’ ao e taku: “N na kaotiotii ngurengureu. Ao N na taetae i buakoni korakoran rawawatau!” (Iobi 10:1) Kaotan am kangaanga nakon temanna, e kona ni kauarerekea korakoran rawawatam, ao ko a kona iai n tarai am kangaanga ma te kantaninga ae boou.
Bunra nanom nakon te Atua n te tataro. Tabeman a iangoia bwa te tataro bon tii karauan am iango, ma e kaokoro anne ma are e taku te Baibara. E taekinaki n Taian Areru 65:2 bwa Iehova ae te Atua bon te tia “Ongo te tataro,” ao n 1 Betero 5:7 e taekinaki iai ae kangai: “E mumutiakiningkami.” E okioki te Baibara ni katuruturua kakawakin onimakinan te Atua. N te katoto:
“Onimakina Iehova ma nanom ni kabane, ao tai onimakina oin am ataibwai. Ko na mutiakinna i nanoni kawaim ni kabane, ao e na kanakoraoa maium.”—TAEKA N RABAKAU 3:5, 6.
“E kanuaiia akana maakua ni baika a tangiri. E ongo tangia ni kani buokaki ao e kamaiuia.”—TAIAN ARERU 145:19.
“Ti aki nanokokoraki iroun te Atua n aei, bwa ngkana ti bubutiia te bwai teuana ae boraoi ma nanona ao e bon ongo iroura.”—1 IOANE 5:14.
“E raroanako Iehova ma akana buakaka, ma e ongo aia tataro akana raoiroi.”—TAEKA N RABAKAU 15:29.
Ngkana ko taekin am kangaanga nakon te Atua, e na boni karekea buokam. Ngaia are iai bukina ae raoiroi ngkai e kaungako te Baibara bwa ko na “onimakinna n taai nako . . . Bunrii nanomi i matana.”—Taian Areru 62:8.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Katotonga Iehova n Arom Nakoia Tarim n te Onimaki
10 Ti kona ni katotonga Iehova ngkana ti kataia n ota n aroaroia tarira. Kinaia raoi tarim. Maroro ma ngaiia imwain ao imwin te taromauri, tooa ma ngaiia n te mwakuri ni minita, ao ngkana e angaraoi, kaoia bwa kam na uaia n amwarake. Ngkana ko karaoa anne, ane ko na ataia bwa te tari te aine ae aki bobo i buako e boni mamaamaa, ao te tari te mwaane ae ko iangoia bwa e kanibwaibwai e bon tituaraoi, ke te utu ae a ririmwi nakon te taromauri a boni kekeiaki i aani kaitaraakia. (Iobi 6:29) Ti bon aki riai n riki bwa “taan reberake n roko n tabeia aomata.” (1Tim. 5:13) Ma e kakawaki bwa ti na atai bwaai tabeua ibukia tarira ao baike a rinanoi, bwa ti aonga n ota riki n aroaroia.
OKITOBWA 23-29
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOBI 8-10
“E Kamanoira Ana Tangira ae Koaua te Atua Man Ana Kewe Nako Tatan”
Te Koaua Bwa Ti Kona ni Kakukureia te Atua?
E karawawataaki Iobi ni kangaanga aika mwaiti ike e a taraa n iangoaki bwa bon te ribuaka anne. E boni kairua ana iango ngke e iangoia bwa e aki tabeakinna te Atua, e ngae ngke e teimatoa n onimakinna ke e aki. (Iobi 9:20-22) E kakoauaa raoi bwa e raoiroi nakoia tabemwaang ao e taekinna naba bwa e raoiroi riki nakon te Atua.—Iobi 32:1, 2; 35:1, 2.
Tera Kakabwaiaam n Ana Tangira ae Koaua Iehova?
14 E kamanoira ana tangira ae koaua te Atua. E taekina aei Tawita n ana tataro nakon Iehova: “Bon au tabo ni karaba ngkoe, ao ko na kawakinai man te rawawata, ko na otabwaniniai ma te takarua ni kimwareirei ibukin te kamaiu. . . . E otabwaniniaki ane e onimakina Iehova n Ana tangira ae koaua.” (TaiAre. 32:7, 10) N aron te oo ae otabwaninia te kaawa rimoa ao ni kamanoia kaaina, e otabwaninira naba ana tangira ae koaua Iehova ni kamanoira mani baika kona n urua etin arora. E kairaki naba n te tangira ae koaua Iehova bwa e na katikira nakoina.—Ier. 31:3.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
“Antai ae Kona n Ataa Ana Iango Iehova?”
19 Tera reireiara ibukin “ana iango Iehova”? Ti riai ni kariaia Ana Taeka te Atua bwa e na anganira otara ae eti bwa ti aonga n ataa ana iango Iehova. Ti aki riai n iangoia bwa e tianaki ana konabwai Iehova n ai arora ao n tiribureia ni kaineti ma ara kaetieti ao ara iango. E taku Iobi: ‘Tiaki te aomata te Atua n ai arou ae N na kaeka iai, bwa ti na botaki iai bwa a aonga ni kaetaki taekara.’ (Iobi 9:32, BG) Ngkana ti a moanna n ota n ana iango Iehova n aron Iobi, ti a kairaki iai n taekina ae kangai: “Noria, bon tinanikun arona baikai: Ao ai ti teutana taekana ae kanga te winonginong ae ti ongo! Ao antai ae kona n ata raoi rebweni baa ni mwakana?”—Iobi 26:14, BG.
20 Tera ae ti riai ni karaoia ngkana ti wareware n te Baibara, ao ti rinanon te kibu ae kangaanga otara iai, ai moarara riki ni kaineti ma ana iango Iehova? Ngkana ti aki karekea te kaeka ae mataata imwin ara ukeuke iai, ti a kona n iangoa aio bwa kataakin onimakinan Iehova iroura. Uringnga bwa n taai tabetai, iai kiibu tabeua aika karekea ara tai ni kaota onimakinan aroaron Iehova. Ti bia nanorinano ni kariaia ae ti aki ota ni bwaai ni kabane ae e karaoi. (Te Minita 11:5) Ai ngaia are ti a kaungaaki bwa ti na inanoi ma ana taeka te abotoro Bauro ae kangai: “Ai batira kaubwain te Atua ma wanawanana ao ana ataibwai! Ai kangaangara ataakin ana motikitaeka, ao ai kangaangara kuneakini kawaina! Bwa ‘ai antai ae ataa ana iango Iehova ke antai ae e a tia n riki bwa ana tia angareirei n ibuobuoki?’ Ke ‘Antai ae e a tia n anganna moa te bwai teuana ao e riai ni manga anganaki booni mwina?’ Ibukina bwa ngaia ae e karaoi bwaai ni kabane, e kateimatoai bwaai ni kabane, ao bon iai baikai ibukin nanona. Ana bwai te neboaki n aki totoki. Amen.”—I-Rom. 11:33-36.
OKITOBWA 30–NOBEMBWA 5
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOBI 11-12
“Aanga Aika Tenua Ibukini Karekean te Wanawana ao te Kakabwaia Iai”
E Karietataa Aran te Atua ae Iehova Iobi
17 Tera ae buoka Iobi bwa e na teimatoa ni kakaonimaki n te aro ae eti? E teretere bwa imwain taonakina ni kabuanibwai ao e a kaman karikirakea ana iraorao ae kaan ma Iehova. E ngae ngke akea te bwai ni kakoaua nakoira ae Iobi e ataia bwa e bukina Iehova Tatan, ma e boni motinnanoia naba teuaei bwa e na teimatoa ni kakaonimaki ni koaua nakon Iehova. E taku: “N na aki kaki au raoiroi mai rou ni karokoa mateu.” (Iobi 27:5) E kanga ni karikirakea ana iraorao ae kaan aei Iobi? Akea te nanououa bwa e kakawaki irouna te baere e a tia n ongo ibukin aroaron te Atua nakon Aberaam, Itaaka ao Iakoba, ake bon ana bakatibu. Ao man tarataraan te karikibwai iroun Iobi, e a kona iai n atai aroaron Iehova aika mwaiti.—Wareka Iobi 12:7-9, 13, 16.
Raom Iehova n Taai Nako, Ko Aki Tiku n Tii Ngkoe
10 Raoraonia Kristian aika kakaonimaki. Karekeia raoraom n te ekaretia aika ko kona ni karekea reireiam mairouia, n aki ongeia bwa a a ikawai ke a uarereke riki nakoim ke e kaokoro am reeti ma ngaiia. E kauringira te Baibara bwa “e mena irouia kaara” te wanawana. (Iobi 12:12) A kona naba kaara ni karekea reireiaia ae bati mairouia aika kakaonimaki ake a ataei riki. E uarereke riki Tawita nakon Ionatan, ma e ngae n anne e bon riki Tawita bwa raoraona. (1Tam. 18:1) A uaia n ibuobuoki i marenaia ni kaineti ma aia beku ibukin Iehova e ngae ngke a kaaitara ma kangaanga aika korakora. (1Tam. 23:16-18) E taku Irina ae te tari te aine ae tii ngaia te tia Kakoaua n ana utu: “A boni kona n riki taari bwa ara karo n te onimaki ao tarira ma mwaanera. E kona ni kamanenaia Iehova bwa a na riki bwa kaain ara utu aika ti kainnanoiia.”
11 E kona ni kangaanga karekeaia raoraom aika boou moarara riki ngkana ko mamaamaa. E taku Ratna ae te tari te aine ae mamaamaa are reiakina te koaua n aki ongea te kakaaitara: “I riai ni butimwaea ae I kainnanoa aia ibuobuoki ao aia boutoka taari n te onimaki.” E kona n aki bebete taekinan am namakin nakon temanna, ma e kona te maroro n aki imamaakin n aron anne ni karekea te aomata anne bwa raoraom. A kani kaungako ao ni boutokaiko raoraom, ma a kainnanoia bwa ko na kaota nakoia te bwai ae ko kani buokaki iai.
12 Te anga naba teuana ae moan te tamaroa ibukini karekeaia raoraora, bon uataboan te mwakuri ni minita ma tarira n te onimaki. E taku Carol are taekinaki mai mwaina: “I karekeia raoraou aika tamaroa mani kabanean au tai ma taari aine n te mwakuri ni minita ao karaoani bwaai riki tabeua ibukin Iehova. E buokai Iehova i nanon ririki aika bati rinanoia raoraou aikai.” Ti kakabwaiaaki mani karekeaia raoraora aika Kristian aika kakaonimaki. E na boni kamanenaia nakanne Iehova bwa a na buokiko ni buakani namakin aika karawawata, n aron namakinan ae ai tii ngkoe.—TaeRab. 17:17.
it-2 1190 ¶2
Te Wanawana
Wanawanan te Atua. E kona n reke te wanawana ni koaua mairoun Iehova ae te Atua, ngkai e boni “wanawana n tii ngaia.” (Ro 16:27; Kao 7:12) E kairaki te atatai n te bwai ni kakoaua ao ibukina ngkai Iehova bon te tia Karikiriki ae ‘akea moana ma tokina’ (TA 90:1, 2), e atai bwaai ni kabane ibukin te iuniweeti, aroni karaoana ma kanoana, ao rongorongona mangkekei n uaa ngkai. N akean tuua ibukin te karikibwai, aroni kawaia ma kaetieti iai ake a iriria aomata ao ni kabonganai n aia kakaae ao n aia karaobwai, a na bon aki kona ni buokaki iai ao a na akea naba aia bwai ni kakoaua are a na kona ni kateitei mai iai, ngkai baikai ni kabane a riki mairoun Iehova. (Iob 38:34-38; TA 104:24; TNR 3:19; Ier 10:12, 13) A boni kakawaki riki ana kaetieti ibukin te aroaro ni maiu ae riai ni kaineti ma kateimatoaaia aomata, kawanawanaaia, ao ai aroni maiuia ae tamaroa ma n nakoraoi. (TTK 32:4-6; nora JEHOVAH [A God of moral standards].) Bon akea riki ae rianako ana ataibwai nakoina. (It 40:13, 14) E ngae ngke tao e kariaia rikini bwaai ake a kaaitarai ana kaetieti aika raraoi ao n rikirake naba n te tai ae aki maan, ma e boni mena kanoan taai aika a na roko i nanoni baina ao e na iraki raoi nanona, ao ‘e na boni kakororaoi’ baike e taekin.—Ita 55:8-11; 46:9-11.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
w08-E 8/1 11 ¶5
Te Maroro ma Rooro n Rikirake
▪ ‘I ataa raoi ae nanonaki n te bae taekinaki?’ E kangai Iobi 12:11: “Tiaki e tuoi raoi taeka te taninga, n aron te newe ngkai e nora kangkangin te amwarake?” Ko riai ni katoatai n ‘tuoa raoi’ ana taeka natim are taekinna. A aki toki rooro n rikirake ni karakaraka n taetae. N te katoto, e kona natim te aine ke te mwaane ni kangai, “Ko aki toki ni karikai bwa kaanga te teei ae uarereke!” ke “Ko aki kan ongongo irou!” N oneani mwin are ko iangoi taeka aika “ko aki toki” ao “ko aki kan” n iterana ae aki raoiroi, ma ko riai n ataia bwa e bae natim n aki nanona anne. E kona n nanona “Ko aki toki ni karikai bwa kaanga te teei ae uarereke” bwa “Irou, ko aki onimakinai,” ao “Ko aki kan ongongo irou” bwa “I kan tuangko au namakin.” Kataia n ataa raoi ae nanonaki n te bae taekinaki.