Kanakoraoi Riki Am Tataro Rinanon Te Ukeuke N Reirei N Te Baibara
“Te Uea [ae Iehova], I butiko ba e na ongora taningam n ana tataro am toro.”—NEEMIA 1:11.
1, 2. E aera ngkai e manena iaiangoan tataro tabeua aika n te Baibara?
TE TATARO ao te ukeuke n reirei n te Baibara, boni kanoan naba te taromauri ni koaua aika rangi ni kakawaki. (1 I-Tetaronike 5:17; 2 Timoteo 3:16, 17) Ni koauana, te Baibara bon tiaki te boki ibukin tataro aika a katoatai ni kamanenaaki. Ma e ngae n anne, iai i nanona tataro aika rangi ni bati, n ikotaki naba ma akana bati n te boki ae Taian Areru.
2 Ngkana ko wareware ao n ukeuke n reirei n te Baibara, ko na bae n nori tataro aika a kaineti ma aaro aika ko aitara ma ngaai. Ni koauana, a a kanakoraoaki riki am tataro ngkana ko taekin naba tataro aika n te Baibara. Tera reireiam ae kona n reke mairouia te koraki ake a a tia ni kaekaaki aia bubutii ibukini buokaia ao ni kanoan naba aia tataro?
Ukera Ana Kairiri te Atua ao Toua Mwina
3, 4. Tera te mwioko ae okoro ibukin ana toro Aberaam, ao tera reireiara ae kona n reke man te baere e karaoia Iehova?
3 N am ukeuke n reirei n te Baibara ao ko reiakinna iai bwa ko riai n tataroa ana kairiri te Atua n taai nako. Iangoa te baere e riki ngke e kanakoa ana toro are e a rangi ni maan ni beku irouna, te baatua ae Aberaam are Erietera n nako Metobotamia, bwa e na karekea buun Itaaka ae mamaaka te Atua. Ngke a itiran aine n te mwanibwa teuana, ao e tataro te toro aei ni kangai: “Iehova . . . , e na riki te aro aei, ba te teiaine ae N na kangai nako ina, I butiko ba ko na karuoa am bitia mai aon angam ba N na moi; ae na kangai, Ko na moi, ao N na kamoiia naba am kamero: ao ai ngaia te aine ae Ko rineia ba bun am toro are Itaaka; ao N na ataia iai ba Ko a tia ni kaota te atataiaomata nakon au toka.”—Karikani Bwaai 24:12-14.
4 E kaekaaki ana tataro ana toro Aberaam ngke e a kamoiia ana kamero Rebeka. E aki maan imwina, ao e a ira teuaei n nako Kanaan neiei ike e a riki iai bwa buun Itaaka ae rangi n tangiraki. Ni koauana, ko aki kona ni kantaningaa te Atua bwa e na anganiko te kanikina ae okoro. Ma e na boni kaira maium ngkana ko tataro ao ni motinnanoia bwa ko na kairaki rinanon taamneina.—I-Karatia 5:18.
E Ibuobuoki te Tataro ni Kakerikaaka te Raraoma
5, 6. Tera te bwai ae rianako n ana tataro Iakoba ngke e nang kaitiboo ma Etau?
5 E kona te tataro ni kakerikaaka te raraoma. E maaka kabuanibwaina Iakoba irouni bwebwena ae Etau, ao e tataro ni kangai: “Iehova, . . . I aki riai n anganaki am akoi teuana ae moan te uarereke ma am koaua teuana mai buakon aika Ko kaoti nakon am toro . . . I butiko ba Ko na kamaiuai mai nanoni bain tariu, mai nanoni bain Etau: ba I makua, ba e kawa n nako mai n tiringai, ma natiu ma tinaia. Ao Ko kangai, N na bon akoiko, ao N na kabatiaia am kariki n ai aroni maitin tanoni marawa, aika aki konaki ni warekaki ngkai a uanao.”—Karikani Bwaai 32:9-12.
6 E ngae ngke e karaoi bwaai tabeua Iakoba n totokoa te itabarara, ma e kaekaaki ana tataro ngke e a raoiakinaki ma Etau. (Karikani Bwaai 33:1-4) Wareka raoi te onnon anne, ao ane ko na noria bwa e aki tii bubutii Iakoba ibukin te ibuobuoki. E kaotiota onimakinan te Kariki are e beritanaki ao e kakaitau naba ibukin ana akoi te Atua. Iai baika ko ‘maaku iai’? (2 I-Korinto 7:5) Ngkana iai, e kona n riki ana bubutii Iakoba bwa kauringam ae e boni kona ni kerikaaki te raraoma man taian tataro. Ma a aki riai n tii mwaneweaki iai bubutii ma e riai naba kaotiotan te nano n onimaki.
Tataroa te Wanawana
7. E aera Mote ngke e tataroa ataakin ana aaro nako Iehova?
7 E riai ni kairiko nanom ni kani kakukureia Iehova bwa ko na tataroa te wanawana. E tataroa ataakin ana aaro nako te Atua ngke e onnon ni kangai Mote: “Noria, [Iehova] Ko kangai nako iu, Ko na kaira rake te botanaomata aei [mai Aikubita] . . . Ma ngaia ae I butiko ngkai, ba ngkana tao e a reke i rou te akoaki i matam, ao Ko na kaoti arom ngkai nako iu . . . ba e aonga n reke i rou te akoaki i matam.” (Te Otinako 33:12, 13) Ni kaekaan aei iroun te Atua, e angani Mote te atatai ae bati riki ibukin Ana aaro nako, ae te bwai ae e kainnanoia ngke e nangi mataniwi i aoia ana aomata Iehova.
8. Ko na kanga ni kakabwaiaaki ni kananoan am iango i aon 1 Uea 3:7-14?
8 E tataro naba Tawita ni kangai: “Iehova, Ko na kaoti arom nako iu.” (Taian Areru 25:4) E butiia te Atua ma nanona ni koaua natin Tawita are Toromon bwa e na anganaki te wanawana ae kainnanoaki ibukin nakoana n uea i aon Iteraera. E kukurei Iehova n ana tataro Toromon, ao e anganna tiaki tii te bwai are e bubutii ma te kaubwai ao te kakannato naba. (Wareka 1 Uea 3:7-14.) Ngkana ko anganaki mwiokoam n te ekaretia aika a riaon am kona, tataroa te wanawana ao kaotiota te nanorinano. Ngkanne, e na boni buokiko te Atua n anganiko te atatai ma te wanawana ae kainnanoaki ni karaoani mwiokoam n aaro aika riai ao n tatangira.
Tataro ma Nanom ni Koaua
9, 10. Tera te bwai ae kakawaki ae ko noria n aron Toromon ni kairekerekea te nano n ana tataro ni katabuan te tembora?
9 E riai n nako mai nanom am tataro ngkana ko tangiria bwa a na ongoraeaki. E koreaki n 1 Uea mwakoro 8 ana tataro Toromon, are e tataroia ma nanona ni koaua i mataia aomata aika rangi ni bati ake a bobotaki i Ierutarem ni katabuan ana tembora Iehova n 1026 B.C.E. E kamoamoaa te Atua Toromon, imwini katukan te ati ni berita n te tabo ae Moan te Tabu ma kaonan te tembora n ana nang Iehova.
10 Reiakina ana tataro Toromon ao nori irekerekeia ma te nano. E kakoauaa Toromon bwa bon tii Iehova ae ataa nanon te aomata. (1 Uea 8:38, 39) E kaotaki naba n te tataro anne bwa iai te kantaninga ibukin te tia bure ae ‘okira te Atua ma nanona ni kabane.’ Ngkana a tauaki ana aomata te Atua irouia kairiribai, a na bon ongoraeaki aia bubutii ngkana a kabanei nanoia nakon Iehova. (1 Uea 8:48, 58, 61) Ni koauana, a riai n nako am tataro mai nanom.
Aron Taian Areru ni Kanakoraoi Riki Am Tataro
11, 12. Tera reireiam n ana tataro tibun Rewi temanna ae nako mai nanona, are e aki kona n nakon ana tembora te Atua i nanon te tai ae maan teutana?
11 A kona ni kanakoraoaki riki am tataro ngkana ko ukeuke n reirei n Taian Areru ao ko buokaki naba iai n nanomwaaka n taningaa kaekaaia mairoun te Atua. Iangoa ana taotaonakinnano tibun Rewi are te taenikai. E ngae ngke e aki kona n nakon ana tembora Iehova i nanon te tai ae maan teutana, ma e anene ni kangai: “Ko aera ngkai ko bobaraki ni karawawataki, tamneiu? Ao ko aera ngkai ko aki rau i nanou? Ko na kaantaninga te Atua: ba N na bon tai karaoiroia, Ae kamaiuani matau, ao Atuau.”—Taian Areru 42:5, 11; 43:5.
12 Tera reireiam ae kona n reke mairoun tibun Rewi anne? Ngkana tao e totokoaki bobotakim ma raom n te onimaki n te tabo n taromauri i nanon te tai ae maan teutana ibukini kabureakim ni karaoan ae raoiroi, taona nanom n taningaa te Atua bwa e na boni buokiko. (Taian Areru 37:5) Kananoa am iango ni kimwareireim ngkoa n am beku iroun te Atua, ao tataro bwa ko na nanomwaaka ngkai ko “kaantaninga te Atua” bwa e na manga kaoka arom ni katoatai ni bobotaki ma ana aomata.
Tataro ma te Onimaki
13. E aera ngkai ti riai n tataro ma te onimaki ngkai ti kaboraoi maiura ma ae taekinaki n Iakobo 1:5-8?
13 Tataro ma te onimaki n taai nako n aki ongei baika riki nakoimi. Ngkana ko aitara ma kataakini kakaonimakim, toua mwin ana reirei te tia rimwini Kristo ae Iakobo. Butiia Iehova n am tataro, ao tai nanououa bwa e na bon anganiko te wanawana ae ko kainnanoia bwa ko aonga n nanomwaaka ni kaaitarai kataakim. (Wareka Iakobo 1:5-8.) E atai kataakim nako te Atua, ao e kona ni kairiko ao ni kabebeteko rinanon taamneina. Kaota nanom nakoina ao onimakinna raoi, ‘tai nanokokoraki naba teutana’ ao butimwaea ana kairiri taamneina ao te reirei man ana Taeka.
14, 15. E aera ngkai e kona n taekinaki Anna bwa e tataro ao ni karaoa nanon ana onimaki?
14 E tatataro ao e kaotiota ana onimaki Anna ae temanna mai buakoia buun tibun Rewi ae Erekana ake uoman. E kakanikoaki Anna are e kanoabo irouni buun Erekana are temanna ae Beninna are iai natina tabeman. E berita Anna n te tembora bwa ngkana e reke natina te mwaane, ao e na angan Iehova. Ngke e tataro neiei ao a ruru riana, ngaia are e a iangoia te Ibonga ae Rietata are Eri bwa e manging. Ma ngke e a ataia teuaei bwa e bon aki manging neiei, ao e a taekina ae kangai: “E na anganiko Atuaia Iteraera te bwai ni bubuti are ko butiia.” E ngae ngke e aki ataa raoi te bae e na riki imwina Anna, ma e onimakinna raoi bwa e na kaekaaki ana tataro. Mangaia are, “e aki manga mata ni kananoanga” neiei imwina riki. E a aki manga nanokawaki ke ni bwara nanona.—1 Tamuera 1:9-18.
15 Imwini bungian ao kakoriran Tamuera, e a kairia Anna nakon ana tembora Iehova ibukin te mwakuri ae tabu. (1 Tamuera 1:19-28) Ngkana ko kabatiaa am tai ni kananoa am iango i aon ana tataro neiei n te tai arei, tao a na kona ni kanakoraoaki riki am tataro ao ko na ataia ae e kona n tokanikai te aba i aon te rawawatannano n te kangaanga ae rangi ni kananokawaki ngkana ko tataro ma te onimaki, bwa e na boni kaekako Iehova.—1 Tamuera 2:1-10.
16, 17. Tera are e riki imwin ana tataro Neemia ao kaotiotan ana onimaki?
16 E tataro ao ni kaotiota naba ana onimaki te mwaane ae raoiroi ae Neemia are e maiu n te kanimaua n tienture B.C.E. E bubutii ni kangai: “Te Uea [ae Iehova], I butiko ba e na ongora taningam n ana tataro am toro, ao n aia tataro naba am toro, aika kukurei ni maka aram: ao I butiko ba Ko na katetekeraoa am toro n te bong aei, ma n anganna te nanoangaki i matan te aomata anne.” Antai “te aomata anne”? Bon Ueani Bootia ae Atatokititi are e riki Neemia bwa te tia uouota nimana.—Neemia 1:11.
17 E tataro ma te onimaki Neemia i nanoni boong aika bati imwin ataan ae I-Iutaia ake a kainaomataaki mai Baburon, a a “mena i buakon te rawawata ae ababaki ma te taetaebuakaki: ao e uruaki nonon Ierutarem ni kabwakaki.” (Neemia 1:3, 4) Kaekaan ana tataro Neemia, a riaon are e kantaningaia, ngke e a kariaiakaki nakona nako Ierutarem iroun te Uea ae Atatokititi bwa e na manga katea oona. (Neemia 2:1-8) Imwin te tai ae aki rangi ni maan, ao e a tia raoi onobwaian te oo. A kaekaaki ana tataro Neemia ibukina bwa a kaatuuaki i aon te taromauri ae koaua ao a karaoaki ma te onimaki. Anne naba aron am tataro?
Ururinga te Nebonebo ao te Kakaitau
18, 19. Baikara bukin riain neboan Iehova ao kaitauana iroun ana toro?
18 Uringnga n neboa Iehova ao ni kaitaua n am tataro. A rangi ni bati bukina aika ti riai iai ni karaoa anne! N te katoto, e ingainga Tawita ni kamoamoaa uean Iehova. (Wareka Taian Areru 145:10-13.) E oti n am tataro bwa ko karinea mwiokoam ae katanoataan Ana Tautaeka n Uea Iehova? Tao a na buokiko ana taeka te tia areru ngkana ko tataro ma nanom nakon te Atua bwa ko na kaota am kakaitau ibukini bobotaki ni Kristian, ruunga ao bwabwaro.—Taian Areru 27:4; 122:1.
19 E kona ni kairiko nanom ni kaitau ibukin am iraorao ae rangi ni kakawaki ma te Atua bwa ko na tataro mai nanom ni kamanenaan iango aika aron aikai: “N na katituaraoiko, te Uea, i buakoia natanaomata: N na anenea karaoiroam i buakoia botanaomata. Ba e ababaki am atataiaomata n rota karawa, Ao am koaua e roti naang. Ko na neboaki, te Atua, i etani karawa; E na mena mimitongim i etan aonaba ni bane.” (Taian Areru 57:9-11) Ai kaungara iango aikai! Ko aki ngkanne kakoauaa ae a kona taeka aika ringa te nano aika n Taian Areru n rotii ao ni kanakoraoi riki am tataro?
Onnonia te Atua ma te Karinerine ae Korakora
20. E kanga Maria ni kaota mamaakan te Atua?
20 E riai n teretere raoi korakorani karinean te Atua n am tataro. Titeboo ana taeka ni karinerine ae korakora Maria ake e taekin teutana te tai imwin ataan ae e na riki bwa tinan te Mesia, ma ana taeka Anna ngke e uota Tamuera ngke e uarereke ibukin te mwakuri n te tembora. E teretere raoi korakoran ana karinerine Maria nakon te Atua n ana taeka aikai: “E neboa te Atua [ae Iehova] tamneiu, Ao e kimareirei nanou iroun te Atua are au tia Kamaiu.” (Ruka 1:46, 47) A kona ni katamaroaaki riki am tataro ngkana ko taekin iango aika titeboo ma akanne? Maroaka are e a bon rineaki iai Maria ae mamaaka te Atua bwa tinan Iesu ae te Mesia!
21. E kanga ni kateretereaki raoi te karinerine ae korakora ao te onimaki n ana tataro nako Iesu?
21 E tataro ma te karinerine ae korakora Iesu ma te onimaki ni koaua. N te katoto, imwaini kautan Rataro “E tararake Iesu, ao e kangai: I katituaraoiko, Tamau, ngkai ko ongo irou. I bon ataiko ba ko aki toki n ongo irou.” (Ioane 11:41, 42, BK) Ko kaotiota te aeka ni karinerine ae korakora anne ao te onimaki n am tataro? N reiakinan ana tataro ni katoto Iesu ae kaotiotaki iai te karinerine ae korakora, ko na ataia iai bwa kanoana aika a rangi ni kakawaki boni katabuan aran te Atua ae Iehova, rokon ana Tautaeka n Uea ao kakororaoan nanona. (Mataio 6:9, 10) Iangoi am tataro, a kaotaki iai korakoran nanom ni mutiakina Ana Tautaeka n Uea Iehova, n arom ni kakaraoa nanona, ao ni katabua arana ae tabu? A bon riai.
22. E aera ngkai ko kona ni kakoauaa raoi bwa e na boni kaninikoriako Iehova n tataekina te rongorongo ae raoiroi?
22 Ibukin te bwainikirinaki ke kataaki riki tabeua, a aki toki ni mwaneweaki n te tataro taiani bubutii ibukin te ibuobuoki n ninikoria ni beku iroun Iehova. Ngke a tuangaki Betero ao Ioane irouia kaain te Tanirim bwa a na katoka aia ‘reirei ae boto i aon aran Iesu,’ a ninikoria abotoro akekei n rawa ni katoka aia mwakuri. (Mwakuri 4:18-20) A kaongoia naba raoia n te onimaki baike a riki imwini kainaomataaia. Imwina, a a bane te koraki ake a mena ikekei ni butiia te Atua buokaia n ninikoria n taekina ana taeka. Ai kakukureira kaekaan te tataro anne, bwa a “kaonaki n te Tamnei are Raoiroi, ao a tataekina ana taeka te Atua n aki mamaku”! (Wareka Mwakuri 4:24-31.) A rangi ni bati aomata ake a a riki bwa taan taromauria Iehova imwini karaoan anne. E kona naba ni kakorakorako te tataro bwa ko na ninikoria n tataekina te rongorongo ae raoiroi.
Teimatoa ni Kanakoraoi Riki Am Tataro
23, 24. (a) Taekini katoto tabeua aika a kaotaki iai aroni kanakoraoan riki am tataro man te ukeuke n reirei n te Baibara. (b) Tera ae ko na karaoia bwa a aonga ni kanakoraoaki riki am tataro?
23 A kona n taekinaki katoto aika bati ake a kaotaki iai bwa e kona ni kanakoraoaki riki am tataro, man te ukeuke n reirei n te Baibara ao wawarekana. N te katoto n aron Iona, ko kona ni kakoauaa ngkana ko tataro bwa “boni mairoun Iehova te maiu.” (Iona 2:1-10) Ngkana e kakiriweaki nanom n am bure aika kakaiaki ao ko ukora buokam mairouia unimwaane, tao ko kona ni buokaki n ana namakin Tawita ake a kaotaki n ana areru bwa ko na kaotii am bure n am tai n tataro i bon iroum. (Taian Areru 51:1-12) Ko kona n neboa Iehova n aron Ieremia n am tataro tabeua. (Ieremia 32:16-19) Ngkai ko tabe ngkai ni kakaaea buum, e kona ni kakorakoraaki am motinnano ae ko na ongeaba iroun te Atua n ‘te mare tii i nanon te Uea,’ ngkana ko reiakina te tataro ae n Etira mwakoro 9, ao ni kauaataoi ma am bubutii.—1 I-Korinto 7:39; Etira 9:6, 10-15.
24 Teimatoa ni wareware, ukeuke n reirei ao karaoi am kakaae n te Baibara. Ukeri baika kakawaki aika ko kona n taekin naba n am tataro. Tao ko kona ni kamanenai iango aika kakawaki man te Baibara n am bubutii ao n am tataro ni kaitau ao n nebonebo. Ane ko na kakoauaa raoi bwa ko a kaaniaki riki ma Iehova ae te Atua ngkana ko kanakoraoi riki am tataro rinanon am ukeuke n reirei n te Baibara.
Ko na Kanga ni Kaeka?
• E aera ngkai ti riai n ukora ana kairiri te Atua ao n toua mwina?
• Tera ae riai ni kaungaira bwa ti na tataroa te wanawana?
• E na kanga te boki ae Taian Areru ni kanakoraoi riki ara tataro?
• E aera ngkai ti riai n tataro ma te onimaki ao te karinerine ae korakora?
[Taamnei n iteraniba 15]
E tataroa ana kairiri te Atua ana toro Aberaam. Ko karaoa naba anne?
[Taamnei n iteraniba 17]
E kona ni kanakoraoaki riki am tataro n te Taromauri n Utu