‘Kam Kona ni Kena te Bititaom ae te Kaabwa [ke “te Buraati,” NW ] Mai Nanoni Maunga’

A KUNEAKI ni Maati 1961 baika a kakawaki akanne bwa a niniraki n te kie ae karaoaki man te aeka n uteute teuana, ao a karabaaki n nangananga ni bwaa aika nano mani wariki. Ao iai kanoani bwaai ake a kuneaki aika e raka i aon 400 mwaitiia, ao angiina a karaoaki man te buraati. A mena naba i buakoni baikai baunuea aika kakaokoro, taian oko, bwaai ni mwakuri, kaai ibukia taani kairiri ao bwaai ni buaka riki tabeua. E kakaongora te bwai are a kunea nakoia taani wareware n te Baibara bwa e reke iai te kaotaota n te rongorongo ae ni Karikani Bwaai 4:​22, (BG) ibukin Tubara-kain are “te tia karaoi bwaai ni makuri aika kakang aika burati ma biiti.”

A bati titiraki ni kaineti ma moan reken ao rongorongon te boki ae rangi ni kakawaki aei aika a teimatoa naba ngkai n tabeaianga iai aomata. E ngae n anne, e oti bwa ni kunean te boki aei, e a kaman ataaki ma rimoa n aaba aika taekinaki n te Baibara kenakin te buraati, kabuekana bwa e aonga n tiku te biti ao kabwaninakina nakon te bwai ae tangiraki.

TAABO AIKA KUNEAKI IAI BURAATI N TE ABA NI BERITA

Ngke a nang rin tibun Iteraera n te Aba ni Berita, e tuangia Mote ni kangai: ‘Kam kona ni kena te bititaom ae te kaba [ke “te buraati,” NW ] mai nanoni maungan te aba.’ (Te Tua-Kaua 8:​7-9, BG) A a tia taan rabakau ni bwain aantano ni kunei taabo rimoa aika bati aika Feinan, Timna ao Khirbat en-Nahas, i aon Iteraera ao n te Ioretan ake a kenaki iai buraati ao ni kabuekaki. Tera ae oti man taraan taabo akanne?

E buta i aon Feinan ao Timna taiani mwanono aika aki nano, ike a a kenaki iai buraati irouia taani keniken i nanon te tai ae raka i aon 2,000 te ririki. Ni boong aikai naba, e kona te iruwa ni kunei maeran atibu aika buraati aika kiriin n raea n aki akaka. A mwakuri korakora taani keniken i aantano rimoa ni kakaara te bwaa ni bwaai ni mwakuri aika karaoaki man atibu ibukin anaakin te buraati ae kai noraki i aon ke i nanon te bwaa. Ngkana a a karako kanoani mwanono akanne, a a keniken ma bwaai ni mwakuri aika biiti ni kananoi riki, ni kabuburai riki nangananga ao ni kakaari ni kananoi mwanono ao ni karaoi kawai i aantano. Ni bokin te Baibara ae Iobi, ti nora iai kabwarabwaraan aeka ni keniken akanne. (Iobi 28:​2-11) Bon aei te mwakuri ae korakai iai te rabwata ao ni koauana, a a karawawataia taan urutua ao buure kaain te tautaeka n Rom bwa a na mwakuri n taabo ni keni buraati i Feinan man te katenua n tienture nakon te kanimaua n tienture C.E.

A a rangi ni bati bwarikoni mwin te mwakuri i Khirbat en-Nahas (ae nanona “Maerani Buraati”), are oti iai bwa e karaoaki ikanne te mwakuri ae korakora ibukini kabuekani buraati. A kakoauaa taan rabakau bwa a uotaki taiani bwaa ke taano aika kona n reke mai iai biiti man taabo ni keni koora aika uakaan, n aron Feinan ao Timna. Ngkana e na kamaenakoaki te buraati man te bwaa ke te tano, a boni kamanenaaki bwaai ni mwakuri ibukin karinan te ang nakon te ura aika bwaibu ake a bwamiaki n te wae ke n ukaki ibukini kakorakoraani kabuebuen taiani mwaakaro n te aro ae rangi n riao i nanoni wanua nakon tebwina te aoa. N angiin te tai, te bwaa ke te tano ae 5 te kiro e kona n reke iai 1 te kiro te biti ae te buraati, ake a a kona ni karaoaki iai bwaai aika kakaokoro.

ARONI KAMANENAANI BURAATI IROUIA TIBUN ITERAERA RIMOA

E anga ana kaetieti Iehova ae te Atua i aon te Maunga ae Tinai, bwa e na kamanenaaki te buraati ae raneanea are kenaki ibukini katean te umwanrianna ae tabu ao imwina riki te tembora i Ierutarem are e kateaki naba n aron anne. (Te Otinako, Mwakoro 27) E bae n iai teutana rabakauia tibun Iteraera ni mwakuri ma te biti imwain nakoia nako Aikubita, ke tao a karekea n tikuia ikekei. N te tai are a a Otinako mai ikanne, a a kona ni karaoa te kao te teei ae kaburoaki. A kona naba ni karaoi bwaai aika bati ake a kainnanoaki ibukin te mwakuri n te umwanrianna ae tabu man te buraati n aron te beetin ae bubura, bwaata, buraibaan, tiabora ao kainiwaiteke.​—Te Otinako 32:4.

A boni ngurengure aomata ibukin te manna ao te ran imwina riki n aia tai ni mwamwananga i nanon te rereua, tao ni kabutaa Punon (ae ataaki ni boong aikai bwa Feinan), ae te tabo ae rangi ni bati iai te buraati. A katuuaaeaki iroun Iehova ike E a kanakoia naeta aika boitin, ao a bati ake a mate iai. Imwin rairan nanoia tibun Iteraera, e tataro Mote ao e tuangaki iroun Iehova bwa e na karaoa katotongan te naeta man te buraati ao e na tabekia ni karietataa i aon te kai. E kangai rongorongona: “Ngke tao e tenaa te aomata te naeta temanna, [ma] ngke e tara te naeta are te burati, ao e maiu.”​—Warekaia Iteraera 21:​4-10; 33:​43, BG.

ANA BURAATI TE UEA AE TOROMON

E kamanena te buraati ae moan te bati te Uea ae Toromon ibukini bwain nanon te tembora are i Ierutarem. E bati mai buakona ae e karekei mairoun tamana ae Tawita imwin tokanikaina i aon Turia. (1 Rongorongo 18:​6-8) E kamanenaaki irouia ibonga ngkana a tebotebo te ‘nne n ran ni kaburoa’ te buraati, ae te beetin ae bubura ae kona ni kanoaaki n te ran ae 66,000 te rita ao rawawatana tao 30  te tan. (1 Uea 7:​23-26, 44-46) Iai ngkanne uoua boua aika buraati ake a rangi n totoakaei aika kateaki n te kawai n rin nakon te tembora. Iai bwangabwanga i nanoia ae 3 te inti matentenin ooia, 1.7 te mita raababaia ao 8 te mita rietataia, ao a katokaaki i aoia tiabita aika tao 2.2 te mita abwakia. (1 Uea 7:​15, 16; 2 Rongorongo 4:17) E rangi ni kamimi iangoani mwaitin te buraati ae kamanenaaki n tii baikai.

E rangi n taabangaki naba kamanenaan te buraati i nanoni maiuia aomata ni katoabong n taai ake a karakinaki n te Baibara. N te katoto, ti wareki iai taekan taiani bwai ni buaka, taurekereke, bwaai ni katangitang ao mataroa aika buraati. (1 Tamuera 17:​5, 6; 2 Uea 25:7; 1 Rongorongo 15:19; Taian Areru 107:16) E taekina te “buraati” i nanon te bwauti ni mwane Iesu, ao te abotoro Bauro e mwanewea “Arekantero are te tia mwakuria te buraati.”​—Mataio 10:9; 2 Timoteo 4:14.

A teimatoa taan rabakau ni bwain aantano ao taani korea rongorongon rimoa n ukeri moan rekeni bwaai aika karaoaki man te buraati ake a kuneaki ao ni kamanenaaki n taai ake a karakinaki n te Baibara, ao ai uana naba ma te boki ae kangaanga te ota iai ae te Nahal Mishmar. Ma e ngae n anne, e tiku te koaua n aron ae a kamatoaaki n rongorongo aika n te Baibara, bwa abaia tibun Iteraera are a anganaki bon ‘te aba ae raoiroi ae ko kona ni kena te bititaom ae te kaba [ke “te buraati,” NW] mai nanoni maungana.’​—Te Tua-Kaua 8:​7-9, BG.