Kateimatoa Am Mare Rinanon Te Maroro Ae Raoiroi

1. A kanga ni buokaki taanga ni maare man te maroro ae raoiroi?

“I KANI kababanea riki au tai ma buu nakon temanna riki,” aikai ana taeka te tari te mwaane temanna i Kanata. “E rangi ni kabatiaaki riki kukureira ni maiura ngkai ai ngaira uoman ao e a bebete riki te kangaanga.” E korea ae kangai te buu te mwaane temanna i Aotiteria: “Bon akea te bong teuana ae N na aki kataetaea iai kaainnabau n ara tai n tekateka n taanga i nanon 11 te ririki. Bon akea baika ti na kaai n ruanikai ke n tabeaianga iai ibukini kateimatoaan ara mare. Moan te kakawaki kakaraoan te maroro ae uaana ni katoatai ibukin karekean anne.” E taku temanna te tari te aine i Costa Rica: “E aki tii kanakoraoaki ara mare n te maroro ae raoiroi ma ti a kaaniaki iai riki ma Iehova, ti kamanoaki mani kariri, ti katiteuanaaki n tekatekara n taanga ao e a rikirake iai ara tangira.”

2. Baikara bwaai aika kona n totokoa te maroro ae raoiroi?

² Ko a tia ni mamaroro ma buum n te aro ae kakukurei, ke kam noria bwa e kangaanga iroumi te maroro n te aro ae uaana? E mataata bwa a kona n riki kangaanga ibukina bwa a a katiteuanaaki uoman aomata aika aki kororaoi aika kakaokoro aroaroia, n ikotaki naba ma anuaia ike e a kaotaraeaki iai kateia ao aroni kaikawaaia. (I-Rom 3:23) Irarikin anne, a bae ni kakaokoro aroia taanga ni maroro. Bon iai bukina ngkai a kabwarabwaraa taani kakaae i aon te mare aika John M. Gottman ma Nan Silver ni kangai: “E kainnanoaki iai te ninikoria, te nanomatoa, ao kateimatoaan te iraorao n aki toki.”

3. Tera ae a a tia ni buokaki iai taanga ibukini kateimatoaan aia mare?

³ Ni koauana, e reke te mare ae nakoraoi man te mwakuri korakora. Ao e karekea naba te kakukurei ae moan te bati. A boni kona naba ni kakukureia raao ni mare aika uaia n tangiriia. (Te Minita 9:9) Iangoa tekatekaia n taanga Itaaka ao Rebeka are a uaia n tangiriia. (Karikani Bwaai 24:67) E ngae ngke a a tia n tekateka n taanga i nanon tabeua te tai, ma bon akea taekan ae e kekerikaaki aia tangira i marenaia. E kona naba n taekinaki aei ibukia taanga aika bati ni boong aikai. Tera ae buokiia ni karekean anne? A rabakau ni kaotii raoi aia iango ma aia namakin i marenaia, ma te akoi rinanoni karikirakean ao kaotiotan te atatai, te tangira, te karinerine ae korakora ao te nanorinano. N aron ae ti nang noria ngkai, ngkana iai aroaro aika kakawaki aikai n te mare, nanona ngkanne bwa e teimatoa te maroro n akea te imamaakin.

KAOTIOTA TE ATAIBWAI

4, 5. A na kanga ni buokaki taanga ni mare man te ataibwai bwa a na ota raoi n aroaroia? Taekini katoto.

⁴ E taekinaki ae kangai n Taeka N Rabakau 16:​20, (NW): “Ane e mutiakina ana taeka te Atua ao e reke te ataibwai irouna.” E boni koaua anne ni kaineti ma te mare ao te maiu n utu. (Wareka Taeka N Rabakau 24:3.) Bon nibwan te atatai ma te wanawana ae te kabanea n tamaroa, Ana Taeka te Atua. Ti tuangaki ni Karikani Bwaai 2:18 bwa e karaoaki te aine iroun te Atua bwa katoamauan te mwaane ma tiaki katotongana. E kaotiotaki taben te aine n arona ni mamaroro. Ni koauana, a kakaokoro aroia aomata n tatabemania nako ma angiia aine a kan taekina aia namakin, n taekinia aomata ao aia iraorao. A taatangira te maroro ae kaotaki iai tangiraia ao nabeaia, bwa a rau nanoia iai bwa a tangiraki. N te itera are teuana, a bati mwaane aika a aki rangi ni kani maroroakin aia namakin ma a kani maroroakina riki te mwakuri, te kangaanga ao aroni katokaia. Ao a tangiria bwa a na karineaki.

⁵ E taku temanna te tari te aine i Buritan: “E kan ukera aroni katokani kangaanga n te tai ae waekoa kaainnabau nakon are e na ongora n au taeka. E kona n rangi ni maraki nanou iai ngkana te bwai ae I tangiria bon tii te ‘moi n te ii ao te akoaki.’ ” E korea ae kangai te buu te mwaane temanna: “Ni moan tekatekara n taanga, ao kabwakau bon ukeran aroni katokan ana kangaanga nako buu n te tai ae waekoa. Ma e ngae n anne, I waekoa n ataia ae e bon tangirai bwa N na ongora irouna.” (Taeka N Rabakau 18:13; Iakobo 1:19) E mutiakina ana namakini buuna te buu te mwaane ae ataibwai ao e kataia ni bitii aroarona ni kaineti ma anne. N te tai naba anne, e karaua nanoni buuna n tuangnga bwa a kakawaki irouna ana iango ma ana namakin. (1 Betero 3:7) Ibukin anne, e a kataia te buu te aine ni kaotaa n ana iango buuna. Ngkana a kaai n ota n aroaroia te buu te mwaane ao te buu te aine, a kakaitau, a kakoroi bukini mwiokoaia aika n te Baibara ao e a kakukurei aia mare. Irarikin anne, a a kona ni kaai ni mwakuri ni karaoi aia motinnano aika manena ao n riai.

6, 7. (a) N te aro raa ae a kona ni buokaki iai taanga ni mare bwa a na kaotiota te ataibwai man te boto n reirei ae n Te Minita 3:7? (b) E na kanga te buu te aine ni kaota te ataibwai, ao tera ae riai ni kakorakora ni karaoia te buu te mwaane?

⁶ A ataia naba taanga aika a ataibwai bwa iai “te tai ni kainababu, ao te tai n taetae.” (Te Minita 3:​1, 7, BG) E taku temanna te tari te aine are e a tia n tekateka n taanga i nanon tebwina te ririki: “I a ataa ngkai te tai ae I riai ni maroroakin iai bwaai tabeua ma kaainnabau. Ngkana e karawawataaki buu n ana mwakuri ke tabena riki tabeua, I anganna moa ana tai teutana ni motirawa imwaini kaotan au iango i aoni bwaai tabeua. Ibukin anne, a a nakoraoi riki arora ni kakarabakau.” A taetae naba ma te akoi buu aine aika wanawana, a ataia ae e anainano ao e kakukurei te taeka ae berinoaki ao n “atongaki n te tai ae riai.”​—Wareka Taeka N Rabakau 25:11.

⁷ E riai te buu te mwaane ae te Kristian ni karaoa tabena n arona n aki tii kakauongo nakon te bwai ae taekinna buuna, ma e na kakorakoraa naba ni kaota ana namakin n te aro ae mataata. E taku temanna te unimwaane n te ekaretia are e a tia n tekateka n taanga i nanon 27 te ririki: “I riai ni kakorakoraai n tuanga buu te bwai ae raba i nanou.” E taku te tari te mwaane ae e a tia n tekateka n taanga n te maan ae 24 te ririki: “I aki kani maroroakini kangaanga, ao e iango ni kangai: ‘N na boni mwanuokini kangaanga aikai ngkana I aki taekin.’ Ma e ngae n anne, I a ataia ae bon tiaki kanikinaean te mamaara kaotan au namakin. Ngkana I kabokorakora ni kaota nanou, I bon tataroakin taeka aika I riai ni kamanenai ao n taekin n te aro ae riai. Imwina, I a ikerake ao I a moana au taetaenikawai.” E ibuobuoki naba tein te maroro ae baireaki raoi tao ngkana a iaiangoa te kibu ibukin te bong taanga n tii ngaiia ke ni kaai ni wareka te Baibara.

8. Tera ae kona ni buokiia taanga aika Kristian bwa a na kani kanakoraoa riki aroia ni maroro?

⁸ E kakawaki irouia taanga ni mare te tatataro ao nanoia ae korakora ni kani katamaroaa aroia ni maroro. Ni koauana, e kona ni kangaanga bitakin aroaroia ake rimoa. Ma ngkana a tangira Iehova te taanga anne, a bubutii te taamnei ae raoiroi ao n iangoa aia mare bwa e tabu, e na reke irouia te ungannano ae akea irouia aomata aika bati. E korea ae kangai te buu te aine ae 26 ana ririki: “Ti kaai ni mutiakina raoi ana iango Iehova ni kaineti ma te mare, ngaia are ti bon aki iaiangoa te maenako. Ti a kakorakoraaki man aei bwa ti na kaai ni mwakuri korakora riki n ukeri katokan ara kangaanga rinanon te uaia ni mamaroro.” E kukurei te Atua ngkana a kakaonimaki te taanga anne ao ni kaotiota tangirana ao ibukin anne e a kabatiai kakabwaiaaia.​—Taian Areru 127:1.

KARIKIRAKEA TE TANGIRA

9, 10. Baikara aaro aika manena ake a a kona iai te taanga ni mare ni kateimatoa aia tangira?

⁹ Bon te aroaro ae moan te kakawaki irouia taanga ni mare te tangira ae “te bwai ni kabaebae ae katiteuanaia aomata.” (I-Korote 3:14) E rikirake te tangira ni koaua ngkai a kaaitara taanga aika kakaonimaki ma kakukurein ao kangaangan te mare. E a rikirake riki ni kaan aia iraorao ao e kakawaki irouia te uaia n ibuobuoki. A kateimatoaaki aeka ni mare akanne, tiaki tii mani mwakuri aika bati, n aron ae ti noria n taiani birim ke n te T.V., ma boni mani mwakuri aika uarereke aika bati n aron te irabwati, te taetaenikawai ma te akoi, kammwakuran te rabwata ae kaotaki iai tabeakinan temanna, te moangare, ke am taeka ae kangai: “Ko uara n te bong aei?” A kona ni karekea te bitaki ae korakora baika uarereke aikai i nanon te tekateka n taanga. A taekinna te taanga teuana are a a tia n tekateka n taanga ma te kukurei i nanon 19 te ririki, bwa a tatareboon ke a text i marenaia n te ngaina “ibukini kan ataan ae e nakoraoi aia bong ke e aki.”

¹⁰ A kaumakaki naba taanga man aia tangira bwa a na teimatoa n reiakin aroaroia i marenaia. (I-Biribi 2:4) Ibukin anne, e a rikirake ni korakora riki aia tangira n aki ongei aki kororaoia. E aki titiku n arona te mare ae nakoraoi ma e rikirake ni korakora riki ao ni karikiuaa ni waakinakon te tai. Ngaia are ngkai ko tekateka n taanga titirakiniko ni kangai: ‘I ataa raoi anuani buu? I ota raoi n ana namakin ao ana iango ni kaineti ma bwaai tabeua? Mwaitira au tai n iaiangoa buu, tao aroarona ake e anaaki nanou iai ni moani kaitiboora?’

KARIKIRAKEA TE KARINERINE

11. E aera bwa e rangi ni kakawaki te karinerine n te mare ae nakoraoi? Kabwarabwaraa.

¹¹ E ngae ngke a katiteuanaaki aomata aika aki kororaoi ni maare aika rangi ni kakukurei, ma a kona naba n aki boraoi n iango n taai tabetai te taanga aika a rangi n tangiriia. A kakaokoro n iango n taai tabetai Aberaam ma Tara. (Karikani Bwaai 21:​9-11) Ma e ngae n anne, e aki karekea te itabarara i marenaia aroia anne. Bukin tera? A uaia n ibuobuoki ao ni kaotiota te ikarinerine i marenaia. N te katoto, e atoatonga ae kangai Aberaam nakon Tara: “I butiko.” (Karikani Bwaai 12:​11, 13, BG) N te itera teuana, e ongeaba Tara iroun Aberaam ao e iaiangoa buuna neiei bwa ana “toka.” (Karikani Bwaai 18:​12, BG) Ngkana akea te ikarinerine i marenaia taanga, e otara raoi aei n angiin te tai man aroia n taetae ke teini bwanaaia. (Taeka N Rabakau 12:18) E kona n ruanikai aia mare ngkana a aki mamaroroakina te bwai ae aana raoi te kangaanga.​—Wareka Iakobo 3:​7-10, 17, 18.

12. E aera bwa a riai ni mwakuri korakora taanga aika tibwa mare ni karikirakea te karinerine n aia taetaenikawai?

¹² A riai ni kakorakoraia riki taanga aika tibwa mare n taetae ma te akoi ao ni karinerine i marenaia, bwa e aonga ni bebete riki irouia te maroro ma nanoia ni koaua. E ururing rikaaki temanna te buu te mwaane ao e taku: “E ngae ngke a kakukurei moan ririki n tekateka n taanga ma n taai tabetai e kona naba n reke te un. E ngae ngke ko ota raoi ngkoe te buu te mwaane n ana namakin buum, kateina ao baike e tangiri, ao neienne e ota raoi n am namakin, ma a na bon aki nakoraoi naba bwaai nako! Ma e ngae n anne, e na teimatoa ami iraorao ae kaan ngkana kam uaia ni butimwaei ami iango, kam kukukurei, ao ni kaotiota te nanorinano, te rau ao onimakinan Iehova.” Ai boni koauara aei!

KAOTIOA TE NANORINANO NI KOAUA

13. E aera bwa e rangi ni kakawaki te nanorinano n te mare ae nakoraoi mani kakukurei?

¹³ A kona ni maroro ma te akoi ao te rau taanga tii ngkana a kaai n “nanorinano.” (1 Betero 3:8 3:8) E taku temanna te tari te mwaane are e a tia n tekateka n taanga i nanon 11 te ririki: “Bwainan te nanorinano bon te anga ae rangi ni waekoa iai raoiakinan te kangaanga bwa e kairiko bwa ko na kangai: ‘Kabwaraa au bure.’” E taku temanna unimwaanen te ekaretia are e a tia n tekateka n taanga ma te kukurei i nanon 20 te ririki: “N tabetai, e kakawaki riki atongani ‘kabwaraa au bure nakon ae ‘I tangiriko.’” E reitia riki ni kangai: “Te anga ae rangi ni waekoa iai reken te nanorinano bon te tataro. Ngkana I tataro ma kaainnabau nakon Iehova, ti a kauringaki iai aki kororaoira ao ana akoi ae rianako Iehova. Ti buokaki n aei bwa ti na iaiangoira n te aro ae eti ao ara kangaanga naba.”

14. E na kanga n rotakibuaka te mare n te kainikatonga?

¹⁴ Ni kaitaraan anne, bwainan te kainikatonga e karekea aia kangaanga taanga ni maroro ao n raoiakina aia kangaanga. E tuka te maroro ibukina bwa e kakeaa te ninikoria ao te nano ni kabwarabure. N oneani mwin are e na taetae ma te nanorinano ni kangai: “I rangi n nanokawaki ma taiaoka ni kabwaraa au bure,” e boni karekea aonana te aomata ae kainikatonga. E na ninikoria ni kariaia burena, n oneani mwin are e na taekin ana bure buuna. Ngkana e maraki nanona, n oneani mwin are e na ukera te raoi, e bon un naba tao ni kaboa mwin te buakaka n taeka aika bubuaka ke e a bon aki kataetaea te aomata anne. (Te Minita 7:9) Eng, e kona ni karuanikaia te mare bwainan te kainikatonga. Ti wanawana ngkana ti ururinga ae “e rawa te Atua nakoia aika kainikatonga, ma e anga te akoi ae rianako nakoia aika nanorinano.”​—Iakobo 4:6.

15. Kabwarabwaraa bwa e kanga maiuakinan te boto n reirei ae n I-Ebeto 4:​26, 27, ni buokiia taanga n raoiakina te kangaanga ae kona n reke i marenaia.

¹⁵ Ni koauana, bon te nanobaba iangoan ae ti aki kona n aitara ma kangaanga aika riki mani bwainan te kainikatonga. Ma ngkana ti aitara ma aeka ni kangaanga akanne, ti riai ni waekoa ni kaeti. E tuangia raona ni Kristian Bauro ni kangai: “Tai kariaia unimi bwa e na ooaki ni bungin taai, ao tai kakatokaa boran te Riaboro.” (I-Ebeto 4:​26, 27) E karekea te rawawatannano ae aki riai kabwakara ni mutiakin Ana Taeka te Atua. E bwaebwaeti ni kangai temanna te tari te aine: “N tabetai, ti kaai n aki maiuakina ae taekinaki n I-Ebeto 4:​26, 27. Te bwai ae riki imwina, I bon aki matu raoi n tairiki akanne!” Ai raoiroira maroroakinani kangaanga n te tai are e riki iai ao uaiakinan te raoi! Ni koauana, a riai raao ni mare ni karekea teutana te tai ibukia, ike a na kona iai ni kakerikaaka unia imwain taekinan te bwai teuana. E riai naba tataroakinan ana ibuobuoki Iehova ibukini karekean te iango ae riai. E irekereke naba n aei te nanorinano are e na buokiko ni kaatuua riki am iango i aon te kangaanga ma tiaki n are ko na iangoa nanom, bwa e kaawa n rikirake riki te kangaanga.​—Wareka I-Korote 3:​12, 13.

16. A na kanga ni kona ni buokaki taanga bwa a na atai aroaroia ma aia konabwai aika raraoi mani bwainan te nanorinano?

¹⁶ E ibuobuoki bwainan te nanorinano ao te nimamannei nakoia taanga bwa a na kaatuui aia iango i aon aroaroia aika raraoi ao aia konabwai. E kangai kabwarabwaraana: Tao iai rabakaun te buu te aine aika okoro ake e kamanenai ibukini kakabwaiaan te utu. Ngkana e nanorinano ao n nimamannei te buu te mwaane, e na bon aki namakinna bwa e kamangoraki irouni buuna ma e na kaungaa bwa e na kamanenai bwaintituaraoi akanne, ike e a kaotiota iai ae e rangi ni kakawaki neiei irouna ao e tangiria. (Taeka N Rabakau 31:​10, 28; I-Ebeto 5:​28, 29) Ao ai uana naba ma te buu te aine ae nanorinano ao n nimamannei, bwa e na aki kamoamoa ibukin rabakauna ke ni kamangora buuna. Ni koauana, a a riki “n tii te irikona” naaka uoman aikai ao ngkana e kammarakaki temanna e rotaki naba iai are temanna.​—Mataio 19:​4, 5.

17. Tera ae kona ni buokiia taanga ni mare ni boong aikai bwa a na kukukurei ao ni karekea neboan te Atua?

¹⁷ Akea te nanououa bwa ko tangiria bwa e na titeboo am mare ma aia mare Aberaam ma Tara ke Itaaka ma Rebeka, ae rangi ni kakukurei, e teimatoa, ao e neboaki iai Iehova. Ngkana anne ae ko tangiria, teimatoa ni kakaonimaki nakon ana iango te Atua ibukin te mare. Nenera ana Taeka ibukin te ataibwai ao te wanawana. Karikirakea te tangira ni koaua ae ‘urarake aina ae ana bwai Iehova,’ n iaiangoan tangiran raom ni mare. (Ana Anene Toromon 8:​6, BG) Kakorakorako ni karikirakea te nanorinano. Karinea buum n taai nako. Ngkana ko maiuakin aroaro aikai, ko na kimwareirei iai n am mare ao Tamam are i karawa naba. (Taeka N Rabakau 27:11) Ni koauana, a na kaotiotaki n am namakin te bwai are e namakinna naba te buu te mwaane ae 27 ana ririki are e korea ae kangai: “I aki kona ni maiu ngkana akea kaainnabau. E teimatoa n rikirake ni korakora riki ara tangira ni katoabong. E riki aei ibukina bwa ti tangira Iehova ao ti katoatai n uaia ni maroro.”