Bon Aio Tibwangara Mairoun Te Atua
“Anne tibwangaia ana toro Iehova.”—ITAIA 54:17, BG.
1. Tera ae e a tia ni kawakinna Iehova ibukini kakabwaiaaia botannaomata rinanon ana tangira?
E KAWAKINA ana rongorongo ni kakamaiu ibukia botannaomata Iehova ae “te Atua ae maiu ae akea tokina.” E boni koaua bwa e na teimatoa ibukina bwa “e teimatoa n aki toki ana taeka Iehova.” (1 Betero 1:23-25) Ai kakaitaura ngaira ngkai e kaota ana tangira ni kawakinan rongorongo aika rangi ni kakawaki n ana Taeka ae te Baibara!
2. Tera ae e a tia ni kawakinna te Atua i nanon ana Taeka bwa a na kamanena ana aomata?
2 E a tia te Atua ni kawakina arana are e rineia i nanon ana Taeka bwa a na kamanena ana aomata. E moan taekinaki n te Baibara “Iehova ae te Atua” ni “karakinani moan rikini karawa ma aonaba.” (Karikani Bwaai 2:4, BG) E oti aran te Atua n te aro ae kamimi n taai tabetai i aoni baaba aika atibu ngke e angani Mote Tuua Ake Tebwina. N te katoto, e moanaki te moan tua ni kangai: “Bon Iehova ae Atuam Ngai.” (Te Otinako 20:1-17, BG) E teimatoa n ataaki aran te Atua ibukina bwa e a tia te Uea ae Moan te Rietata ae Iehova ni kawakina ana Taeka ao arana n aki ongei ana kakorakora nako Tatan ni kamaunai.—Taian Areru 73:28.
3. Tera ae e a tia ni kawakinna te Atua e ngae ngke a a rangi ni bati aia reirei aika kairua Aaro?
3 E a tia naba Iehova ni kawakina te koaua i nanon ana Taeka. E ngae ngke a a rangi ni bati aia reirei aika kairua Aaro ni katobibia te aonnaba, ma ai kakaitaura ngaira ngkai e a tia te Atua n anganira te oota ao te koaua man te Baibara! (Wareka Taian Areru 43:3, 4.) E ngae ngkai a a rangi ni bati aomata aika nakonako n te roo, ma ti kimwareirei n teimatoara n nakonako n te oota ae anganira te Atua.—1 Ioane 1:6, 7.
TI RIAI NI KAWAKINA RAOI TIBWANGARA
4, 5. Tera te kakabwaia ae okoro are ti a tia n anganaki ni moa man 1931?
4 Bon iai tibwangara ae kakawaki ngkai Kristian ngaira. E taekinaki ae kangai n te Collins Cobuild English Dictionary: “Tibwangan te aba bon aia konabwai kaaina ni kabane, aroaroia aika titeboo, kateia ao aroni maiuia ake a a tia n teimatoa n touaki mwia i nanon ririki aika bati n te roro teuana ma teuana.” E nanonaki naba tibwangara mairoun te Atua, te kakabwaia ni karekean te atatai ae eti man Ana Taeka, ao ana kantaninga nako ao te ota raoi n te koaua ibukina. E irekereke naba iai te kakabwaia ae okoro.
5 E riki te kakabwaia anne bwa iteran tibwangara mairoun te Atua n ara bwabwaro i Columbus, Ohio, U.S.A., n 1931. A boni koreaki taiani man aika “JW” i aoni kaetietin te bwabwaro. E taku temanna te tari te aine: “A taekinaki rongorongo aika akea koauaia ibukin nanon taiani man aika JW bwa aongkoa Just Wait, Just Watch, ao tabeman a boni katautaua bwa Jehovah’s Witnesses.” Ti a tia ngkoa n aranaki bwa Taan reirei n te Baibara, ma ti a manga anganaki arara ae Ana Tia Kakoaua Iehova man ara motinnano are n te Taabati, n Turai 26, n 1931. Ti rangi ni kimwareirei n reken arara anne man te Baibara. (Wareka Itaia 43:12.) E ururing rikaaki temanna te tari te mwaane ni kangai: “N na aki mwaninga te tatakarua ae korakora ao te uboubo are e a rongoaa iai te tabo ni botaki.” Bon akea te Aro teuana n te aonnaba ae tangira te ara anne, ma e a tia ni kakabwaiaira te Atua ibukini kamanenaana n te maan ae raka i aon wanibwi te ririki. Bon te kakabwaia ae okoro rikira bwa Ana Tia Kakoaua Iehova!
6. Tera te rongorongo ae eti ae irekereke ma tibwangara mairoun te Atua?
6 E irekereke tibwangara mairoun te Atua ma kaubwaira n te rongorongo ae eti ao n rang ni kakawaki ibukin taai ake rimoa. N te katoto, iangoa Aberaam, Itaaka ao Iakoba. Tao a bae ni mamaroro baatua aikai ma aia utu ibukin aroia ni kakukureia Iehova. Ai ngaia are ti aki kubanako ngke e rawa Ioteba are kakaraoa ae eti nakon te wene ni bure bwa e aonga n aki “bure nakon te Atua.” (Karikani Bwaai 39:7-9, BG) A reireiaki naba rooro ake imwina riki katei ni Kristian rinanon taetaenikawai ke katoto. Mai buakon reirei akanne, e reireinia naba Bauro ekaretia ni Kristian Ana Katairiki te Uea. (1 I-Korinto 11:2, 23) Ni boong aikai, iai baika ti riai ni karaoi ibukin taromaurian te Atua “n te taamnei ao n te koaua,” are kanoan naba ana Taeka ae te Baibara. (Wareka Ioane 4:23, 24.) Ti rangi ni kakaitau riki ngaira aika ana toro Iehova ngkai e a riki te Baibara bwa kaotaaia aomata ni kabane.
7. Tera te berita ae kaunganano ae irekereke ma tibwangara?
7 E irekereke naba tibwangara mairoun te Atua ma rongorongo aika boreetiaki n taai aika tibwa nako ike ti a kakoauaa iai bwa ‘bon raora Iehova.’ (Taian Areru 118:7, BG) Ibukin aei, ti a namakinna bwa ti kamanoaki e ngae naba ngkana ti bwainikirinaki. Iteran tibwangara mairoun te Atua ae ririkirake bon te berita ae kaunganano ae kangai: “Bon akea te kai-ni-buaka teuana ae karaoaki n ekiko nako ae na tokanikai; ao ane ko na kabuakakai neewe ni kabane aika tei rake n ekiko nako ngkana e kaetaki taekam. Ai ngaia anne tibangaia ana toro Iehova, ao aia raoiroi ae reke mai Rou, bon ana taeka Iehova.” (Itaia 54:17, BG) Akea te bwai teuana man ana bwai ni buaka Tatan aika mwaitikurikuri ae kona ni kammarakira n aki toki.
8. Tera ae ti na rinanona n te kaongora aei ao are imwina?
8 E a tia Tatan ni kataia ni kamauna Ana Taeka te Atua ma te ara ae Iehova ao ni karabaa te koaua. Ma ni koauana, e aki korakora riki nakon Iehova are e a tia n tokanikai ni katoki mwakuri aikai ni kabane. N te kaongora aei ao are imwina ti na nora iai (1) aron te Atua ni kawakina ana Taeka, (2) aron Iehova ni kawakina arana, ao (3) aron Tamara are i karawa n riki bwa Nibwan te koaua ae reke iroura ao te tia Kawakinna.
E A TIA IEHOVA NI KAWAKINA ANA TAEKA
9-11. Baikara katoto aika kaotaki iai bwa e a tia ni kamanoaki te Baibara man aanga aika bati ibukini kamaunaana?
9 A bati mwakuri ibukini kani kamaunaan te Baibara ma e kawakinna Iehova. E taekinaki ae kangai n te Enciclopedia Cattolica (Ana Encyclopedia te Aro ni Katorika): “N norakin te bobuaka i marenaia Aaro aika Albigenses ao Waldenses, e a kataia te Council of Toulouse n 1229 ni katabuia mwaane ake iai irekerekeia ma botaki n Aro bwa a na kabonganai [Baibara n oin aia taetae] . . . N te botaki are e karaoaki i Tarragona n 1234, i aon Tibein n ana kairiri James I are karaoa naba ana tua ae aron anne . . . E irekereke naba te Roman See n te kangaanga aei n te moan tai n 1559 n ana index Paul IV are e katabuia aomata bwa a na iai aia Baibara ao boreetiakia n oin aia taetae n akea te kariaia man aia Aobiti are Tabu.”
10 E ngae ngke iai aanga aika bati ibukini kamaunaan te Baibara, ma e a bon tia ni kawakinaki. Tao n 1382, a a karaoa te moan rairai n te Baibara nakon te Ingiriti John Wycliffe ma raona. Temanna naba are e raira te Baibara bon William Tyndale, are e tiringaki n 1536. E kabaeaki i aon te kai, ao e taekinaki bwa e takarua ni kangai: “Te Uea kaurei matan uean Engiran.” Imwin anne, e a kabaeaki ao ni kabuekaki.
11 E a bon tia ni kamanoaki te Baibara n aki ongei aaro ni kakaaitara. N te katoto, e raira te Baibara n te taetae n Ingiriti Miles Coverdale n 1535. E kamanena teuaei ana rairai Tyndale n rairi iai iteran te Baibara tabeua, ao iterana ake tabeua man te taetae n Ratine ao man ana Baibara Martin Luther nakon te taetae n Tiaman. Ni boong aikai, e a rangi n tangiraki Te Baibara ae Tabu—te Rairai ae te Aonnaba ae Boou ibukina bwa e mataata riki, e eti raoi, ao e rangi ni manena n ara mwakuri ni minita. Ti kimwareirei bwa akea mwaakan te taimonio ke te aomata ae kona n tuka kawakinan Ana Taeka Iehova.
ARON IEHOVA NI KAWAKINA ARANA
12. Tera manenan te Rairai ae te Aonnaba ae Boou ibukini kawakinan aran te Atua?
12 E a tia Iehova ae te Atua ni baireia bwa e na kawakinaki arana i nanon ana Taeka. Ni kaineti ma aei, e rangi ni kakawaki karaoan aei n rairan Te Baibara ae Tabu—te Rairai ae te Aonnaba ae Boou—Mataio Nakon Te Kaotioti. A korea ae kangai kometen te rairai aika kakaonimaki n te moantaeka: “Kanoan te rairai aei ae moan te kakawaki boni kaokan aran te Atua nakoni nnena ae riai n te taetae n Ingiriti. E a tia ni karaoaki anne ni kamanenaan aran ‘Iehova’ n te taetae n Ingiriti ae taabangaki n te mwaiti ae 237 n te Koroboki ae Tabu.” E a tauraoi ngkai te Rairai ae te Aonnaba ae Boou ni bwanin ke tii te iterana n taetae aika raka i aon 116, ao e a raka i aon 178,545,862 katotona aika a a tia ni boreetiaki.
13. E aera ngkai e kona n taekinaki bwa a a kaman ataa aran te Atua aomata ni moa mani karikaia?
13 A a kaman ataa aran te Atua aomata ni moa mani karikaia. A bon ataa aei Atam ma Ewa, ao e ribootinaki bwa a a tia ni kamanena te ara anne. Ngke e kaota aki karinean tamana Am imwin te Ieka ao e taku Noa: “E na karaoiroaki Iehova, ae Atuan Tem; Ao ke e riki [natin Am ae] Kanaan ba ana toro.” (Karikani Bwaai 4:1; 9:26, BG) E taku te Atua i bon ibukina: “Bon Iehova Ngai; bon arau aei: ao N na aki angan temanna arou ae te neboaki.” E reitia riki ni kangai: “Bon Iehova Ngai, ao akea naba temanna; akea te Atua temanna i rarikiu.” (Itaia 42:8; 45:5, BG) E a tia ni baireia Iehova bwa e na kawakinaki arana ao n tataekinaki nakoia aomata ni katobibia te aonnaba. Ai kakabwaiara ngaira ni kamanenaan te ara ae Iehova ao ni beku bwa taani Kakoaua ibukina! Ni koauana, ti takarua ni kangai: “Ti na katei ara man n aran Atuara.”—Taian Areru 20:5, BG.
14. Iai taabo riki irarikin te Baibara ae e kona n noraki iai aran te Atua?
14 E aki tii oti aran te Atua n te Baibara. Iangoa Atibuni Moaba ae kuneaki i Dhiban ae (Dibon), 21 te kiromita i mainikun Taari ae Mate. E koreaki i aona aran Uean Iteraera ae Omri ao e kaotaki iai taekan Ueani Moaba ae Metia ngke e karitei nakon Iteraera. (1 Uea 16:28; 2 Uea 1:1; 3:4, 5) Ma e okoro Atibuni Moaba ibukina bwa e oti i aona aran te Atua n te taetae n Ebera ae YHWH ae aranaki bwa te Tetragrammaton. E okioki naba aran te Atua n te taetae anne ni Manin te Taetae n Lachish i aoni mwakorokoro ni kaatibu ake a kuneaki i aon Iteraera.
15. Tera te rairai ae te Septuagint, ao e kanga n reke?
15 A buoka naba kawakinan aran te Atua taan raira te Baibara rimoa. Imwin taenikaia I-Iutaia i Baburon n 607 B.C.E. ni karokoa 537 B.C.E., a bati naba ake a aki oki nako Iuta ao Iteraera. N te katenua n tienture B.C.E., e a riki Arekanria ao Aikubita bwa aia tabo ni maeka I-Iutaia aika rangi ni bati, ake a a kainnanoa rairan te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera nakon te taetae ni Kuriiti ao imwina nakon te taetae ae kabonganaaki ni katobibia te aonnaba. E a tabwanin raoi te rairai anne ae te Septuagint n te kauoua n tienture B.C.E. Iai te ara ae Iehova n te taetae n Ebera ni katotona tabeua.
16. Taekina te katoto teuana ni kamanenaan aran te Atua n te boki are e moani boreetiaki n 1640.
16 E kuneaki aran te Atua n te moani boki ae Taian Areru ae boreetiaki n aaba ake i aan Amerika ake a tautaekanaki iroun Engiran. E bon rairaki man te taetae n Ebera nakon te Ingiriti. Aran te boki bon te Bay Psalm ao e moani boreetiaki n 1640. Te mwakoro teuana ae kabonganaaki iai aran te Atua bon Taian Areru 1:1, 2 are e taekinaki iai bwa “e a kabaia te aomata” ae aki nakonako n aia taeka akana buakaka “ma bon iai ana kimareirei n ana tua Iehova.” Ibukin rongorongon riki aran te Atua, nora te boroutia ae The Divine Name That Will Endure Forever.
E KAWAKINA TE KOAUA IBUKIRA IEHOVA
17, 18. (a) Ko na kanga ni kabwarabwaraa nanon te taeka ae “te koaua”? (b) Tera ae irekereke ma “koauan te rongorongo ae raoiroi?”
17 Ti kimwareirei ni beku ibukin “Iehova, ae te Atua ni koaua.” (Taian Areru 31:5, BG) E taekinaki ae kangai n te Collins Cobuild English Dictionary: “Te koaua ibukin te bwai teuana, bon rongorongo ni kabane ibukin te bwai anne, ma tiaki bwaai aika iangoaki ke ni karioaki.” N te Baibara n Ebera, e aki toki n rairaki te taeka ae “koaua” nakon te bwai ae koaua, e onimakinaki, e eti raoi ke baika a bon riki. Te taetae ni Kuriiti ae rairaki bwa “koaua” e nanonaki iai te bwai ae bon riki ke te bwai ae riai ao n eti.
18 E a tia Iehova ni kawakina te koaua ibukina ao ni katauraoa naba te atatai iai ibukira n te aro ae e a rikirake n rangi bati. (2 Ioane 1, 2) E rikirake mataatara n te koaua ibukina bwa “kawaiia akana raoiroi ai aron te oota ngkana e bo mainiku, Ae karaka ootana ni karokoa te tawanou”! (Taeka N Rabakau 4:18, BG) Ni koauana, titeboo raoi ara iango ma Iesu are e taekina ae kangai n ana tataro: “Bon te koaua am taeka.” (Ioane 17:17) Iai i nanon Ana Taeka te Atua “koauan te rongorongo ae raoiroi” ae irekereke naba ma te reirei n te waaki ni Kristian. (I-Karatia 2:14) A irekereke naba iai koaua ibukin aran Iehova, riaina n tautaeka, ana karea ni kaboomwi Iesu, te mangauti ao te Tautaeka n Uea. Ti na rinanon ngkai aron te Atua ni kawakina te koaua n aki ongea ana kakorakora Tatan ni kamauna.
E KATOKAKI TATAN IROUN IEHOVA MANI KARABAAN TE KOAUA
19, 20. Antai Nimrota, ao tera ana kakorakora are e kabwaka iai?
19 E taekinaki ae kangai imwin te Ieka: “Ai aron Nimrota ae te tia kaeeia maan aika katamanti ae aintoa i matan (ke ni “kaitaraa,” NW) Iehova.” (Karikani Bwaai 10:9, BG) Ngkai Nimrota bon te tia kakaitaraa Iehova ae te Atua, e a bon taromauria Tatan ao bon titeboo taekana ma taani kakaaitara ake e kangai nakoia Iesu: “Boni mairoun tamami are te Riaboro ngkami, ao kam kani karaoi baike e tangiri tamami . . . ao e aki teimatoa n te koaua.”—Ioane 8:44.
20 E tautaekana naba Babera Nimrota ao kaawa riki tabeua i marenani karaanga aika Taikiriti ao Iuberetiti. (Karikani Bwaai 10:10) E moanaki kateani Babera ma ana taua tao n 2269 B.C.E. i aan ana kairiri Nimrota. Ni kaitaraan ana iango Iehova ibukini kamaenakoaia aomata ni kabutaa te aonnaba, a kangai taani kateitei akanne: “Kaaraki, ti na katea ara kawa teuana, ma te taua, ae e na rota karawa taubukina, ao ti na karekea arara ae kakanato; ba ti kawa ni kamaeaki nako aonaba ni kabuta.” Ma e a katokaki te babaire anne ngke e “bita aia taetae kaain aonaba ni kabaneia” te Atua. (Karikani Bwaai 11:1-4, 8, 9, BG) Ni koauana, e boni kabwaka Tatan ngkai e a tia ni baireia bwa e na moana katean teuana te Aro are a na taromauria iai aomata ni kabane. E a tia n taabangaki taromaurian Iehova ma ngkekei ni karokoa ngkai, ao a a bati riki aomata aika a taromauria ni katoabong.
21, 22. (a) Bukin tera bwa e tuai mani karuanikai kaitaraan te taromauri ae koaua man te Aro ae kewe? (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora ae imwina?
21 E tuai man rangi ni karuanikai te taromauri ae koaua. Bukin tera? Ibukina bwa e a tia ni baireia ara tia Reirei ae Moan te Kakannato bwa e na kawakinaki ana Taeka, arana ibukia botannaomata, ao boni ngaia Nibwan te koaua ae akea tiana. (Itaia 30:20, 21) Ti boni kimwareirei ngkana ti taromauria te Atua n te aro ae boraoi ma te koaua. Ma ni karaoan anne, ti riai n teimatoa ni marurung n te onimaki, ti na onimakina Iehova ma nanora ni kabane ao n toua mwin ana kairiri te taamnei ae raoiroi.
22 N te kaongora ae imwina, ti na reiakina iai aroia Aaro ni moanna n reirei baika kairua ibukin te Atua. Ao ti na noria iai bwa a aki taekinaki n te Baibara reirei aika kairua aikai. Irarikin anne, ti na nora aron te tia Kawakina te koaua ae Iehova ae akea kabotauana, ni kakabwaiaira ngkai e anganira rongorongo aika koaua ake a rangi ni kakawaki iroura bwa bon iteran naba tibwangara mairoun te Atua.