RONGORONGORA RIMOA
A Tei n Nene n “te Tai ni Kataaki”
NI MOANAKIN te Moan Buaka Are Kabutaa Aonnaba n 1914 ao a noraki Taan Reirei n te Baibara irouia aomata aika bati bwa a aki ira te buaka. (Itaia 2:2-4; Ioane 18:36; I-Ebeto 6:12) A kanga n tokanikai ana toro te Atua ake i aoni Buritan?
E kabwaataki te tua ae te Military Service Act 1916 i Buritan bwa a riai n ira te buaka mwaane aika tuai n iein ake 18 nakon 40 aia ririki. E karaoaki te tua ibukin rinanoan kainaomataakia te koraki ake a rawa n ira te buaka, ngkai e boni boto rawaia man “aia koaua ke aroaro ni maiu aika riai man te Baibara.” E karaoi tuua te tautaeka ibukin rinanoakin ae antai ae riai ni kariaiakaki n aki ira te buaka ao tera aron motikan taekaia iai.
Inanon te tai ae aki maan, a a kabureaki Taan Reirei n te Baibara aika 40 tabun mwaitiia n taabo ni kaikain ao a kanakoaki 8 bwa a na ira te buaka i Buranti. Ibukini kairoroaia n te babaire ae aki eti aei, a a korea aia reta taari mwaane i Buritan nakon te Buraim Minitita ae Herbert Asquith ike a a kaotia iai bwa a aki kukurei ni kabureaia ao a irianna n te bubutii ae tiainaaki irouia taari aika 5,500 mwaitiia.
Imwina riki, e a roko te rongorongo bwa a na katiiaki naake waniman ake a kanakoaki ngkoa nako Buranti ibukin rawaia ni buaka. Ma ngke a a kaboreiniaki taari mwaane bwa a nang katiiaki, e a manga bitaki tuuaaia nakon tebwina te ririki n te karabuuti. A boni kaokaki nako Engiran bwa a na kabanei aia tai ni kabureaki i abaia.
Ni waakinakon te buaka, e a manga karababaaki nako te tua bwa a riai mwaane ake a a tia ni mare n ira te buaka. N ongoraeakinan te manga tang i Manchester, i Engiran, e a kateaki n te boowi Henry Hudson ae te taokita ao te Tia Reirei n te Baibara naba. N Aokati 3, 1916 e motikaki n te kaboowi bwa e a tia teuaei n urua te tua, e katuuaaeaki ao ni kanakoaki bwa e na buaka. N te tai naba anne, e ongoraeaki te manga tang riki teuana i Edinburgh, i aon Tikaoteran. E kuneaki iai n aki bure ni bukinana James Frederick Scott ae 25 ana ririki ae te bwaiania. E tabeka te manga tang te lawyer ibukin te tautaeka ni kaineti ma teuaei, ma e a manga aki bure naba bwa iai katoton te aekaki aei i Ranran. N te tai aio, e a kuneaki ni bure te tari te mwaane ae Herbert Kipps ao e katuuaaeaki ma ni kanakoaki bwa e na buaka.
N Tebetembwa 1916, a a bane ni bubutii taari mwaane aika 264 mwaitiia bwa a na tiku man te buaka. A kariaiakaki 5 mai buakoia bwa a na aki ira te buaka, ao ake 154 a “anganaki mwakuri aika korakora n aroni karaoan te kawai, te keniken ao a a bati riki,” ake 23 a anganaki mwioko n taabo ni buaka aika aki irekereke ma te buaka, ake 82 a kanakoaki bwa a na buaka, ao tabeman a kateaki n aia boowi tautia ibukin riaoan tuua. A bati aomata ake a kaitaraa te babaire ae ribuaka aei nakoia mwaane aika kabureaki aikai, ngaia are a a kamwaingaki i aan ana babaire te tautaeka man aia karabuuti tautia nakon te karabuuti n abaia.
A beku ni nnen te ran ae ooaki i Wales Edgar Clay ao Pryce Hughes ao imwina a a riki bwa mataniwi n te aobiti n tararua i Buritan. N iterana are teuana, e kamwaingaki temanna mai buakoia naake waniman ake a okira Buranti ae Herbert Senior nakon te karabuuti ae te Wakefield Prison i Yorkshire, i Engiran. Ao ake tabeman riki, a katuuaaeaki ni kammwakuraki n te aro ae rawawata n te tabo ni kaikain ae te Dartmoor Prison ae a kairimatoa iai taani kairiri, ike a a katea iai te botaki teuana ae rangi ni bubura Taan Reirei n te Baibara ae kaainaki irouia aomata ake a rawa n ira te buaka.
E kaaitara ma te bwainikirinaki ae rangi n riao n te tai ae rangi ni maan te Tia Reirei n te Baibara ae Frank Platt, are e kukurei ni karaoi mwakuri ake aki irekereke ma te buaka, ibukina bwa e rawa ni buaka ngke e tuangaki. E bwainikirinaki n te aro ae kakaiaki irouia mataniwi n tautia Atkinson Padgett are e a tibwa reke irouna te koaua imwini karinan arana n te buaka, kioina ngke e rawa n ira te buaka.
E ngae ngke a aki rangi n oota raoi tarira n te tai anne n teia Kristian i nuka, ma a boni karaoia ibukini kakukureian Iehova ae te Atua. A katea te banna ni katoto ae raoiroi ibukin te tei i nuka te koraki ake a mwaneweaki araia n te rongorongo aei, ai moarara riki “n te tai ni kataaki” ae kangaanga aei. (Te Kaotioti 3:10)—Rongorongora rimoa mai Buritan.