Παρηγοριά για Θύματα Κακοποίησης (Μέρος 4 από 4)

1, 2. (α) Ποιο παράδειγμα δείχνει ότι οι άνθρωποι έχουν έμφυτη ανάγκη για παρηγοριά καθώς και την ικανότητα να παρηγορούν; (β) Πώς τραυματίζονται μερικά παιδιά;

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ έχουν έμφυτη ανάγκη για παρηγοριά καθώς και μια αξιοθαύμαστη ικανότητα να παρηγορούν. Για παράδειγμα, αν ένα παιδάκι πέσει και γδάρει το γόνατό του ενώ παίζει, ίσως τρέξει κλαίγοντας στη μαμά ή στον μπαμπά του. Οι γονείς δεν μπορούν να γιατρέψουν την πληγή, αλλά μπορούν να παρηγορήσουν το παιδί. Πιθανώς θα το ρωτήσουν τι συνέβη, θα του σκουπίσουν τα δάκρυα, θα του μιλήσουν γλυκά και θα το χαϊδέψουν, ίσως δε και να του βάλουν λίγο φάρμακο ή ένα τσιρότο στην πληγή. Έπειτα από λίγο, το παιδί σταματάει να κλαίει και μπορεί μάλιστα να ξαναρχίσει το παιχνίδι. Με τον καιρό, η πληγή θα γιατρευτεί.

² Κάποιες φορές όμως τα παιδιά τραυματίζονται με πολύ χειρότερους τρόπους. Μερικά υφίστανται σεξουαλική κακοποίηση. Η κακοποίηση μπορεί να συμβεί μία μόνο φορά ή να συνεχίζεται για χρόνια. Όπως και αν έχει, μπορεί να αφήσει βαθιά συναισθηματικά τραύματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο δράστης συλλαμβάνεται και τιμωρείται. Σε άλλες, ίσως φαίνεται ότι γλίτωσε από τη δικαιοσύνη. Αλλά ακόμα και αν αποδοθεί γρήγορα δικαιοσύνη, το θύμα της κακοποίησης μπορεί να υφίσταται τις ολέθριες συνέπειες ακόμα και ως ενήλικος.

3. Όπως αναφέρεται στα εδάφια 2 Κορινθίους 1:3, 4, ποιο είναι το θέλημα του Ιεχωβά, και ποιες ερωτήσεις θα εξετάσουμε;

³ Αν ένας Χριστιανός που κακοποιήθηκε στην παιδική του ηλικία εξακολουθεί να παλεύει με τον συναισθηματικό πόνο και ως ενήλικος, τι μπορεί να τον βοηθήσει; (Διαβάστε 2 Κορινθίους 1:3, 4) Είναι σαφώς θέλημα του Ιεχωβά να λαβαίνουν τα πρόβατά του την αγάπη και την παρηγοριά που χρειάζονται. Ας εξετάσουμε λοιπόν τρεις ερωτήσεις: (1) Γιατί μπορεί να χρειάζονται παρηγοριά όσοι κακοποιήθηκαν στην παιδική τους ηλικία; (2) Ποιοι μπορούν να τους παρηγορούν; (3) Πώς μπορούμε να τους παρηγορούμε αποτελεσματικά;

ΓΙΑΤΙ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΠΑΡΗΓΟΡΙΑ;

4, 5. (α) Γιατί είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι τα παιδιά διαφέρουν από τους ενηλίκους; (β) Πώς μπορεί να επηρεάσει η κακοποίηση την ικανότητα ενός παιδιού να εμπιστεύεται τους άλλους;

⁴ Μερικοί ενήλικοι που κακοποιήθηκαν στην παιδική τους ηλικία ίσως χρειάζονται ακόμα παρηγοριά παρότι έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε. Γιατί; Για να το καταλάβουμε αυτό, πρέπει πρώτα να συνειδητοποιήσουμε ότι τα παιδιά διαφέρουν πολύ από τους ενηλίκους. Συνήθως, ένα παιδί επηρεάζεται από την κακομεταχείριση πολύ διαφορετικά από ό,τι ένας ενήλικος. Προσέξτε μερικά παραδείγματα.

⁵ Τα παιδιά έχουν την ανάγκη να δημιουργούν στενούς δεσμούς εμπιστοσύνης με εκείνους που τα μεγαλώνουν και τα φροντίζουν. Τέτοιοι δεσμοί κάνουν τα παιδιά να νιώθουν σιγουριά και τα μαθαίνουν να εμπιστεύονται εκείνους που τα αγαπούν. (Ψαλμ. 22:9) Δυστυχώς, πολύ συχνά η κακοποίηση συμβαίνει μέσα στο ίδιο το σπίτι του παιδιού, και σε πολλές περιπτώσεις ο δράστης είναι στενός συγγενής ή οικογενειακός φίλος. Όταν η εμπιστοσύνη ενός παιδιού έχει προδοθεί με τέτοιον τρόπο, εκείνο ίσως δυσκολεύεται να εμπιστευτεί άλλους, ακόμα και χρόνια αργότερα.

6. Γιατί είναι η σεξουαλική κακοποίηση βάναυση και επιβλαβής πράξη;

⁶ Τα παιδιά είναι ευάλωτα, και η σεξουαλική κακοποίηση είναι βάναυση και επιβλαβής πράξη. Το να υποβάλλονται τα παιδιά σε σεξουαλικές πράξεις πολλά χρόνια προτού να είναι σωματικά, συναισθηματικά και διανοητικά έτοιμα για σεξ στα πλαίσια του γάμου μπορεί να προξενήσει τεράστια βλάβη. Η κακοποίηση μπορεί να διαστρεβλώσει τρομερά την άποψή τους για το σεξ, για τον ίδιο τους τον εαυτό ή για οποιονδήποτε προσπαθεί να τα πλησιάσει.

7. (α) Γιατί ίσως είναι εύκολο για έναν πανούργο δράστη να ξεγελάσει ένα παιδί, και πώς μπορεί να το κάνει αυτό; (β) Ποιο αποτέλεσμα μπορεί να έχουν αυτά τα ψέματα;

⁷ Τα παιδιά δεν έχουν αναπτύξει πλήρως την ικανότητα να σκέφτονται, να παίρνουν αποφάσεις ή να αναγνωρίζουν και να αποφεύγουν τον κίνδυνο. (1 Κορ. 13:11) Είναι λοιπόν πολύ εύκολο για τους πανούργους δράστες να εξαπατούν τα παιδιά. Αυτά τα άτομα λένε στα παιδιά επικίνδυνα ψέματα όπως ότι φταίνε εκείνα, ότι η κακοποίηση πρέπει να μείνει κρυφή, ότι κανείς δεν θα ακούσει ούτε θα νοιαστεί αν μιλήσουν για την κακοποίηση και ότι οι σεξουαλικές πράξεις ανάμεσα σε έναν ενήλικο και ένα παιδί είναι φυσιολογικές εκφράσεις γνήσιας αγάπης. Ψέματα όπως αυτά μπορούν να διαστρεβλώσουν για πολλά χρόνια τον τρόπο σκέψης ενός παιδιού και την αντίληψή του για το τι αληθεύει και τι όχι. Ένα τέτοιο παιδί μπορεί να μεγαλώσει θεωρώντας ότι είναι προβληματικό, βρόμικο και ανάξιο αγάπης ή παρηγοριάς.

8. Γιατί μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι ο Ιεχωβά μπορεί να παρηγορήσει όσους έχουν πληγωθεί;

⁸ Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι η σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να προξενήσει μακροχρόνια βλάβη. Πόσο μοχθηρό είναι αυτό το έγκλημα! Η μάστιγα της κακοποίησης αποδεικνύει σαφώς ότι ζούμε στις τελευταίες ημέρες, έναν καιρό κατά τον οποίο πολλοί είναι «άστοργοι», μια περίοδο κατά την οποία «πονηροί άνθρωποι και απατεώνες θα πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο». (2 Τιμ. 3:1-5, 13) Τα σχέδια του Σατανά είναι πράγματι μοχθηρά, και είναι θλιβερό όταν οι άνθρωποι ενεργούν με τρόπο που τον ευαρεστεί. Ωστόσο, ο Ιεχωβά είναι πολύ ισχυρότερος από τον Σατανά και από τους υπηρέτες του. Ποτέ δεν έχει άγνοια για τις μεθόδους του Σατανά. Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι ο Ιεχωβά είναι πλήρως ενήμερος για τον πόνο που νιώθουμε και μπορεί να μας δώσει την αναγκαία παρηγοριά. Είναι ευλογία να υπηρετούμε “τον Θεό κάθε παρηγοριάς, ο οποίος μας παρηγορεί σε κάθε μας δοκιμασία για να μπορούμε να παρηγορούμε άλλους που περνούν οποιοδήποτε είδος δοκιμασίας με την παρηγοριά που λαβαίνουμε από τον Θεό”. (2 Κορ. 1:3, 4) Ποιους όμως χρησιμοποιεί ο Ιεχωβά για να παρηγορεί;

ΠΟΙΟΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΠΑΡΗΓΟΡΟΥΝ;

9. Σύμφωνα με τα λόγια του βασιλιά Δαβίδ στο εδάφιο Ψαλμός 27:10, τι θα κάνει ο Ιεχωβά για αυτούς που έχουν εγκαταλειφθεί από την ίδια τους την οικογένεια;

⁹ Εκείνοι που εγκαταλείφθηκαν από τους γονείς τους ή κακοποιήθηκαν από κοντινούς τους ανθρώπους ίσως έχουν ιδιαίτερη ανάγκη παρηγοριάς. Ο ψαλμωδός Δαβίδ ήξερε ότι ο Ιεχωβά είναι η πιο αξιόπιστη πηγή παρηγοριάς. (Διαβάστε Ψαλμός 27:10) Ο Δαβίδ πίστευε ότι ο Ιεχωβά δέχεται αυτούς που έχουν απορριφθεί από τους δικούς τους. Πώς το κάνει αυτό ο Ιεχωβά; Χρησιμοποιεί τους πιστούς ανθρώπινους υπηρέτες του. Οι άνθρωποι που λατρεύουν τον Ιεχωβά μαζί μας είναι η πνευματική μας οικογένεια. Για παράδειγμα, ο Ιησούς είπε ότι όσοι λάτρευαν μαζί του τον Ιεχωβά ήταν αδελφοί, αδελφές και μητέρα του.​—Ματθ. 12:48-50.

10. Πώς περιέγραψε ο απόστολος Παύλος το έργο που επιτελούσε ως πρεσβύτερος;

¹⁰ Εξετάστε ένα παράδειγμα που δείχνει πώς μπορεί η Χριστιανική εκκλησία να είναι σαν οικογένεια για εμάς. Ο απόστολος Παύλος ήταν ένας φιλόπονος, πιστός πρεσβύτερος. Έθεσε θαυμάσιο παράδειγμα, και υπό θεϊκή έμπνευση πρότρεψε μάλιστα και τους άλλους να τον μιμούνται όπως εκείνος μιμούνταν τον Χριστό. (1 Κορ. 11:1) Προσέξτε πώς περιέγραψε κάποτε ο Παύλος το έργο που επιτελούσε ως πρεσβύτερος: «Σας φερθήκαμε με γλυκύτητα, όπως όταν φροντίζει τρυφερά τα παιδιά της η μητέρα που θηλάζει». (1 Θεσ. 2:7) Παρόμοια, οι όσιοι πρεσβύτεροι σήμερα χρησιμοποιούν τρυφερά, γλυκά λόγια όταν παρηγορούν από τις Γραφές όσους το έχουν ανάγκη.

11. Τι δείχνει ότι οι πρεσβύτεροι δεν είναι οι μόνοι που μπορούν να παρηγορούν;

¹¹ Μήπως μόνο οι πρεσβύτεροι μπορούν να παρηγορούν τα θύματα κακοποίησης; Όχι. Όλοι έχουμε την ευθύνη “να παρηγορούμε ο ένας τον άλλον”. (1 Θεσ. 4:18) Οι ώριμες Χριστιανές μπορούν να ενθαρρύνουν πάρα πολύ αδελφές που έχουν ανάγκη παρηγοριάς. Ο Ιεχωβά Θεός εύστοχα παρομοίασε τον εαυτό του με μια μητέρα που παρηγορεί τον γιο της. (Ησ. 66:13) Η Γραφή αναφέρει παραδείγματα γυναικών οι οποίες παρηγόρησαν άτομα που περνούσαν στενοχώριες. (Ιώβ 42:11) Πόσο χαίρεται ο Ιεχωβά όταν βλέπει Χριστιανές σήμερα να παρηγορούν αδελφές τους που παλεύουν με τον συναισθηματικό πόνο! Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένας ή δύο πρεσβύτεροι μπορεί να ρωτήσουν διακριτικά μια ώριμη αδελφή αν είναι σε θέση να βοηθήσει με αυτόν τον τρόπο κάποια αδελφή που υποφέρει.b

ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΑΡΗΓΟΡΟΥΜΕ;

12. Τι αποφεύγουμε να κάνουμε;

¹² Εννοείται ότι αποφεύγουμε να ρωτάμε για ζητήματα που ένας συγχριστιανός μας προτιμάει να μην αποκαλύψει. (1 Θεσ. 4:11) Τι μπορούμε όμως να κάνουμε για εκείνους που χρειάζονται και θέλουν βοήθεια και παρηγοριά; Ας δούμε από τη Γραφή πέντε τρόπους με τους οποίους μπορούμε να παρηγορούμε αυτά τα άτομα.

13. Όπως αναφέρεται στα εδάφια 1 Βασιλέων 19:5-8, τι έκανε για τον Ηλία ο άγγελος του Ιεχωβά, και πώς μπορούμε εμείς να τον μιμούμαστε;

¹³ Να προσφέρετε πρακτική βοήθεια. Όταν ο προφήτης Ηλίας τράπηκε σε φυγή για να γλιτώσει τη ζωή του, αποθαρρύνθηκε τόσο πολύ ώστε ευχήθηκε να πεθάνει. Ο Ιεχωβά έστειλε έναν κραταιό άγγελο να επισκεφτεί εκείνον τον αποθαρρυμένο άνθρωπο. Ο άγγελος βοήθησε με πολύ πρακτικό τρόπο. Πρόσφερε στον Ηλία ένα ζεστό γεύμα και τον παρότρυνε να φάει. (Διαβάστε 1 Βασιλέων 19:5-8) Αυτή η αφήγηση δείχνει παραστατικά μια σημαντική αλήθεια: Μερικές φορές μια απλή πράξη καλοσύνης μπορεί να ωφελήσει πάρα πολύ. Ένα γεύμα, ένα μικρό δώρο ή μια κάρτα με δυο ενθαρρυντικά λόγια μπορεί να διαβεβαιώσει έναν αποκαρδιωμένο αδελφό ή αδελφή για την αγάπη και το ενδιαφέρον μας. Αν δεν νιώθουμε άνετα να μιλάμε για πολύ προσωπικά ή οδυνηρά θέματα, ίσως μπορούμε να προσφέρουμε πρακτική βοήθεια με κάποιους από αυτούς τους τρόπους.

14. Ποιο δίδαγμα μπορούμε να πάρουμε από την αφήγηση για τον Ηλία;

¹⁴ Να δημιουργείτε στα θύματα αίσθημα ασφάλειας και να τα κάνετε να νιώθουν άνετα. Μπορούμε να πάρουμε άλλο ένα δίδαγμα από την αφήγηση για τον Ηλία. Ο Ιεχωβά έδωσε θαυματουργικά στον προφήτη τη βοήθεια που χρειαζόταν για να φτάσει μέχρι το όρος Χωρήβ. Ίσως σε εκείνο το απομακρυσμένο μέρος, όπου ο Ιεχωβά είχε συνάψει τη διαθήκη του με τον λαό του αιώνες νωρίτερα, ο Ηλίας ένιωθε ασφαλής. Ίσως ένιωθε ότι επιτέλους είχε ξεφύγει από εκείνους που ήθελαν να του κάνουν κακό. Ποιο δίδαγμα αντλούμε από αυτό; Αν θέλουμε να παρηγορήσουμε θύματα κακοποίησης, ίσως χρειαστεί πρώτα να τους δημιουργήσουμε αίσθημα ασφάλειας. Για παράδειγμα, οι πρεσβύτεροι πρέπει να θυμούνται ότι μια καταρρακωμένη αδελφή ίσως νιώθει περισσότερη ασφάλεια και άνεση πίνοντας έναν καφέ σε χαλαρή ατμόσφαιρα στο σπίτι από ό,τι θα ένιωθε σε έναν χώρο συναντήσεων στην Αίθουσα Βασιλείας. Μια άλλη πάλι ίσως νιώθει το αντίθετο.

15, 16. Τι περιλαμβάνει το να είναι κάποιος καλός ακροατής;

¹⁵ Να είστε καλός ακροατής. Η Γραφή δίνει την εξής σαφή συμβουλή: «Κάθε άνθρωπος πρέπει να είναι γρήγορος στο να ακούει, αργός στο να μιλάει». (Ιακ. 1:19) Είμαστε καλοί ακροατές; Ίσως νομίζουμε ότι ο ρόλος του καλού ακροατή είναι παθητικός​—απλώς κάθεται ακίνητος, κοιτάζει τον άλλον και δεν λέει τίποτα. Ωστόσο, το να είναι κάποιος καλός ακροατής περιλαμβάνει πολύ περισσότερα. Για παράδειγμα, ο Ηλίας τελικά εξέφρασε στον Ιεχωβά την οδύνη που ένιωθε, και εκείνος άκουσε πραγματικά. Κατάλαβε ότι ο Ηλίας φοβόταν, ένιωθε μόνος και νόμιζε πως όλο του το έργο υπήρξε μάταιο. Ο Ιεχωβά χειρίστηκε στοργικά κάθε προβληματισμό του Ηλία. Έδειξε ότι τον είχε ακούσει πραγματικά.​—1 Βασ. 19:9-11, 15-18.

¹⁶ Ενώ ακούμε, πώς μπορούμε να εκδηλώνουμε αγάπη δείχνοντας κατανόηση και τρυφερή συμπόνια; Κάποιες φορές, μερικά καλοδιαλεγμένα, τρυφερά λόγια μπορεί να φανερώσουν πώς νιώθουμε. Θα μπορούσατε να πείτε: «Λυπάμαι πάρα πολύ για αυτό που σου συνέβη! Κανένα παιδί δεν πρέπει να περνάει κάτι τέτοιο!» Ίσως θα μπορούσατε να κάνετε μια δυο ερωτήσεις για να βεβαιωθείτε ότι καταλαβαίνετε τι λέει ο αδελφός ή η αδελφή που υποφέρει. Λόγου χάρη, ρωτήστε: «Μπορείς σε παρακαλώ να μου εξηγήσεις τι εννοείς;» ή «Όταν το είπες αυτό, συμπέρανα ότι . . . Κατάλαβα σωστά;» Τέτοιες στοργικές εκφράσεις διαβεβαιώνουν το άτομο ότι ακούτε πραγματικά και προσπαθείτε να καταλάβετε.​—1 Κορ. 13:4, 7.

17. Γιατί πρέπει να είμαστε υπομονετικοί και “αργοί στο να μιλάμε”;

¹⁷ Μην ξεχνάτε όμως να είστε και “αργοί στο να μιλάτε”. Μη διακόπτετε το άτομο για να του δώσετε συμβουλές ή για να διορθώσετε τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται. Και να είστε υπομονετικοί! Όταν ο Ηλίας άνοιξε τελικά την καρδιά του στον Ιεχωβά, μίλησε έντονα εκφράζοντας την οδύνη του. Αργότερα, όταν ο Ιεχωβά ενίσχυσε την πίστη του Ηλία, εκείνος εξέφρασε και πάλι τα αισθήματά του, χρησιμοποιώντας ακριβώς τα ίδια λόγια. (1 Βασ. 19:9, 10, 13, 14) Ποιο είναι το δίδαγμα; Ενίοτε τα άτομα που υποφέρουν έχουν την ανάγκη να ανοίξουν την καρδιά τους περισσότερες από μία φορές. Όπως ο Ιεχωβά, έτσι και εμείς πρέπει να ακούμε υπομονετικά. Αντί να προσπαθούμε να δώσουμε λύσεις, δείχνουμε κατανόηση και τρυφερή συμπόνια.​—1 Πέτρ. 3:8.

18. Πώς μπορούν οι προσευχές μας να παρηγορήσουν τα άτομα που πονούν;

¹⁸ Να προσεύχεστε ένθερμα μαζί με το άτομο που πονάει. Όσοι είναι καταβεβλημένοι από τη λύπη ίσως αδυνατούν να προσευχηθούν. Κάποιο άτομο ίσως νιώθει ανάξιο να πλησιάσει τον Ιεχωβά. Αν θέλουμε να παρηγορήσουμε ένα τέτοιο άτομο, μπορούμε να προσευχηθούμε μαζί του, αναφέροντας το όνομά του. Μπορούμε να πούμε στον Ιεχωβά πόσο αγαπητό είναι το αποκαρδιωμένο άτομο σε εμάς και στην εκκλησία. Μπορούμε να του ζητήσουμε να καθησυχάσει και να παρηγορήσει αυτό το πολύτιμο πρόβατό του. Τέτοιες προσευχές είναι δυνατόν να προσφέρουν αφάνταστη παρηγοριά.​—Ιακ. 5:16.

19. Τι θα μας βοηθήσει να προετοιμαστούμε για να παρηγορήσουμε κάποιον;

¹⁹ Να επιλέγετε λόγια που γιατρεύουν και παρηγορούν. Να σκέφτεστε προτού μιλήσετε. Τα αστόχαστα λόγια πληγώνουν. Τα καλοσυνάτα λόγια γιατρεύουν. (Παρ. 12:18) Να προσεύχεστε λοιπόν στον Ιεχωβά για να σας βοηθάει να βρίσκετε καλοσυνάτα, παρηγορητικά, καταπραϋντικά λόγια. Να θυμάστε ότι δεν υπάρχουν πιο δυναμικά λόγια από τις εκφράσεις του ίδιου του Ιεχωβά που περιέχονται στη Γραφή.​—Εβρ. 4:12.

20. Τι μπορεί να πιστεύουν μερικοί εξαιτίας κακών εμπειριών, και τι πρέπει να τους υπενθυμίζουμε;

²⁰ Λόγω της κακοποίησης που υπέστησαν στο παρελθόν, κάποια άτομα ίσως έχουν πειστεί ότι είναι βρόμικα, ότι δεν έχουν καμιά αξία ή ότι κανείς δεν τα αγαπάει ούτε μπορεί να τα αγαπήσει. Τι απαίσιο ψέμα! Να χρησιμοποιείτε τις Γραφές για να τους υπενθυμίζετε την αξία που έχουν πραγματικά στα μάτια του Ιεχωβά. (Βλέπε το πλαίσιο «Παρηγοριά από τις Γραφές».) Να θυμάστε πώς ενίσχυσε με καλοσύνη ένας άγγελος τον προφήτη Δανιήλ όταν ένιωθε αδύναμος και καταβεβλημένος. Ο Ιεχωβά ήθελε να ξέρει εκείνος ο αγαπητός άνθρωπος ότι ήταν πολύτιμος. (Δαν. 10:2, 11, 19) Παρόμοια, οι αποκαρδιωμένοι αδελφοί και αδελφές μας είναι πολύτιμοι για τον Ιεχωβά!

21. Τι περιμένει όλους τους αμετανόητους παραβάτες, αλλά τι πρέπει να είμαστε εμείς αποφασισμένοι να κάνουμε στο μεταξύ;

²¹ Όταν παρηγορούμε άλλους, τους υπενθυμίζουμε την αγάπη του Ιεχωβά. Επίσης, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ο Ιεχωβά είναι και Θεός δικαιοσύνης. Καμία πονηρή πράξη κακοποίησης δεν μένει πραγματικά κρυφή. Ο Ιεχωβά βλέπει τα πάντα και δεν θα αφήσει ατιμώρητους τους αμετανόητους παραβάτες. (Αριθ. 14:18) Στο μεταξύ, ας κάνουμε ό,τι μπορούμε για να δείχνουμε αγάπη σε όσους έχουν υποστεί κακοποίηση. Επιπλέον, είναι πολύ παρηγορητικό να γνωρίζουμε ότι ο Ιεχωβά θα γιατρέψει οριστικά όλους όσους έχουν κακοποιηθεί από τον Σατανά και τον κόσμο του! Σύντομα, αυτά τα οδυνηρά πράγματα δεν θα έρχονται πια στη μνήμη ούτε θα ανεβαίνουν στην καρδιά.​—Ησ. 65:17.