Shia tü Wiwüliakat aküjaka tü shiimainkat
Wainma wayuu kakaliainnaka ayaawatüin saaʼu shiimain tü süküjakat tü Wiwüliakat. Maaʼutpünaa, watta maʼin saalin wayuu aaʼinraka tü sümakat. Eepejeʼe na aküjakana mojutuitpain tü sümakat tü Wiwüliakat otta wotuin shia kuenta. ¿Jamüsüjaʼa pünüiki? ¿Watüjaajeetche saaʼu tü shiimainkat sutuma tü Wiwüliakat?
¿JAMÜSÜ EEKA SÜPÜLA PUNOUJAIN SÜNÜIKI TÜ WIWÜLIAKAT?
¿Eesüche süpüla punoujain sünüiki tü Wiwüliakat? Jülüjataa paaʼin eere wanee paʼaleewain matüjainkai aküjaa naʼalain pümüin, kakaliairü müin nukuwaʼipa pümüin. ¿Aashin niain wanee wayuu punoujakai anüiki waneepia? ¿Jama tü Wiwüliakat? ¿Eesüche süpüla punoujain sünüiki maʼaka punoujain nünüiki chi paʼaleewainkai? ¿Matüjainsatche aküjaa shia süchiki alawaa? Wekirajaa sünain waneirua kasa.
Lotusü nanüiki na ashajakana shia
Na ashajakana sümaiwa tü Wiwüliakat, naküjain tü shiimainkat, jamüshiijaʼa naya, nashajüin süchiki naainjala otta tü kasa isakat nachiki. Jamüshijaʼa Jonás, nüshajüin süchiki nnojolin jaa nümüin nümüin Jeʼwaa (Jonás 1:1-3). Sajaʼttiamüin tü nüshajakat, nüküjain nüchiajaanüin nutuma Maleiwa, nnojotpejeʼe nüküjawalain tü naaʼinrakat süpüla nunoutuin nukuwaʼipa (Jonás 4:1, 4, 10, 11). Süka lotuin waneepia tü naküjakat na ashajakana tü Wiwüliakat, neeʼiyatüin naküjain tü shiimainkalia maʼin.
Anasü wakuwaʼipa waainjale tü sümakat
¿Aneetche wakuwaʼipa woonoole sümaa tü sümakat tü Wiwüliakat waaʼinrapa wanee kasa? Jamüsaʼa. Jülüjataa paaʼin tü sümakat süpüla anajiraainjanain waya. «Anasü müleka jaaʼinrüle tü anasükat sümüin wayuu, maa aka jücheküin saaʼinreein tü anasükat jümüin» (Mateo 7:12). «Oʼunusü tü jashieekat, kamaneere waya sünain asoutaa» (Proverbios 15:1). ¿Aashin aneenain waya waainjale tia maaʼulu, jaʼitasü kakaliairüin shia?
Alatüsü tü süküjakat
Eeirü nantüin anain na arqueólogo münakana, wainma kasa eeʼiyataka shiimain eejanain namaiwa waneinnua wayuu, wanee mma otta shiimain sülatüin tü kasa süküjakalü achiki tü Wiwüliakat. Jülüjataa paaʼin tüü: süküjain tü Wiwüliakat nantirapuʼuin jime otta wainma kasa noikaainjatka na chejeʼewaliikana Tiro (fenicio chejeʼewaliikana Tiro) kepiakana Jerusalén. Tia makat, nükalioʼujatü Nehemías (Nehemías 13:16).
¿Eesüche wanee kasa eeʼiyataka wamüin shiimain tia? Eesü. Chaa Israel, nousütüin na arqueólogo münakana, wainma kasa aainjuushika sümaiwa, shiiʼiyatüin tia, suikünapuʼuin kasa chejeʼewat Tiro chaa Jerusalén. Otta antüna anainrü chayaa shiipüse jime shirokujeejatka tü palaakat Mediterráneo, nantiralaka na oikaalii chejeʼewaliikana Tiro. Süchikijee shikirajaanüin achiirua tia, müsü nünüiki wanee wayuu ashajüi süchiki kasa alatüirü: «Jaʼyasü saaʼu noikaapuʼuin jime na chejeʼewaliikana Tiro chaa Jerusalén maʼaka süküjain Nehemías 13:16».
Wanaawasü sünüiki sümaa tü namakat na cientiificokana
Pansaasü sünüiki tü Wiwüliakat sümaa tü naküjakat na cientiificokana, mayaapejeʼe nüchikimaajatüin shia Maleiwa jee süküjünüin suluʼu süchiki kasa sümaiwajatü.
3.500 juya alatüitka süchiirua süküjain tü Wiwüliakat, nnojoluin kasain aʼalijain tü Mmakat (Job 26:7). Naata tü süküjakat suulia tü sümakat wayuu soʼu tia. Saashin wayuu sümaiwajatü, samantüsü tü Mmakat shiroku wüin jee shiale süsapuluʼuin shia wanee saʼwainrü. Ayatüsia müin tia sümüin wayuu sülatapa suulia 1.100 juya süchikijee süshajünüin tü karaloʼutakat Job. Waneʼereʼeya jekenainka soʼu 1687 nüküjapa Isaac Newton süchiki tü nikirajaakalü anain. Naashin niakai, eesü wanee kasa nnojotka eʼnnüin, kanüliakat gravedad, tia shia aʼalijaka tü Mmakat. Eeirü neʼe 300 juya süchiirua tia. Sutuma tü atüjaanüitpakalü aaʼu, wayaawata aaʼu shiimain tü süküjatüjutkat tü Wiwüliakat mayaapejeʼe sülatüirüin 3.000 juya süchiirua.
Ekeraajüsü tü süküjakalü achiki
¿Eesüche süpüla sunoujünüin süpüshuaʼa tü alatajatkat saashin tü Wiwüliakat? Wayaawateerü aaʼu tia, wekirajaale sünain tü süküjakat süchiki sushutünajatüin saaʼu Babilonia.
Tü alatajatkat. 732 juya süpülapünaa wakalia, nüküjain Isaías sushutüneerüin saaʼu Babilonia jee mapa, piicheinchikinjatü neʼe shia. Wanaapünaa sümaa tia, Babilonia nnojotsü shiain wanee mma kapülainka maʼin (Isaías 13:17-20). Nüküjaleʼeinya Isaías niainjachin Ciro chi ashutakai saaʼu. Nüküjain maʼülainjatüin nutuma Ciro tü süchi alatakat chaa Babilonia süpüla nushutüinjachin saaʼu otta jutateerüin nüpüla, soʼu tia pueulokot (Isaías 44:27–45:1).
Shikeraajia tü süküjakat. Sülatapa 200 juya süchikijee nüküjain Isaías tü alatajatkat, ashutüshi saaʼu Babilonia wanee aluwataai chejeʼewai Persia. Chia makai nia Ciro. Anasü maʼin süsepü tü pueulokot, makalaka shiain niʼrajaain palajana tü süchikat Éufrates, süka sülatüin shiyaamoʼupünaa tü süsepükat. Na nusurulaatsekana Ciro, nalajeʼerüin tü süchikat chaa shikiinainjee süpaʼamüin wanee mma poopooka. Napüʼüpünaapa wüinka, alatüshii naya eemüin soʼu tü pueulokot, maaʼatsü napütalakai saaʼin na chejeʼewaliikana Babilonia jutatüin tü soʼukot napüla. Amülouisü Babilonia nachiki na nusurulaatsekana Ciro.
Isapejeʼe süpüshi süpüla shikeraajüin tü nüküjakat Isaías. ¿Piicheinchikeetche neʼe mapa Babilonia? Kakaliasü ayatüin kepiain wayuu suluʼu Babilonia. Shiasaʼa maaʼulu, shia neʼe apütaaka tü süchikanainkat, ichaa tia peje sünain Bagdad (Irak). Sutuma tia, watüjaa aaʼu shikeraajüin süpüshuaʼa tü aküjünatüjütkat süchiki Babilonia. Matüjainsat oʼtchejawaa tü süküjakat tü Wiwüliakat.