RUT

1 Yma, umi hués ogovernaha*+ tiémpope, ou peteĩ ñembyahýi guasu Israélpe, ha peteĩ kuimbaʼe osẽ oho Belén+ de Judágui oiko hag̃ua Moab+ territóriope.* Ko kuimbaʼe oho hembireko ha mokõi itaʼýrandi. 2 Pe kuimbaʼe héra Elimélec* ha hembireko héra vaʼekue Noemí,* ha umi itaʼyrakuéra katu héra Mahlón* ha Kilión.* Haʼekuéra ningo Efratagua, upéva hína Belén de Judá. Ha oho vaʼekue hikuái Moábpe ha opyta oiko upépe.

3 Tiémpo rire ou omano Elimélec, Noemí ména, ha haʼe opyta umi mokõi imemby reheve. 4 Upéi umi imembykuéra omenda kuña moabítare, peteĩva héra Orpá ha pe ótra héra Rut.+ Ha haʼekuéra opyta oiko upépe 10 áñorupi. 5 Tiémpo rire umi mokõi imemby, Mahlón ha Kilión, omano avei, ha péicha Noemí opyta imembykueraʼỹre ha avei imenaʼỹre. 6 Upémarõ Noemí osẽ oho Moábgui inuerakuérandi, pórke oĩ aja Moábpe ohendu Jehová ovendesi jey hague ipuévlope ha omeʼẽha chupekuéra hoʼu vaʼerã.

7 Noemí oheja upe lugár oiko hague ha oho hendive umi mokõi inuéra. Upéi tapére, ohokuévo hikuái Judá territóriope, 8 Noemí heʼi umi mokõi inuérape: “Tapeho jeýntena káda uno pende sy rógape. Ha Jehová taimbaʼeporãite penendive,*+ peẽ penembaʼeporã haguéicha umi mokõi che memby omano vaʼekuéndi, ha avei chendive. 9 Aipotaite ningo Jehová penevendesi ha omeʼẽ jey peẽme pene menarã, ikatu hag̃uáicha peiko pyʼaguapýpe pene ména rógape”.+ Upéi Noemí ohetũ chupekuéra, ha umi inuéra oñepyrũ hasẽ soro. 10 Péro haʼekuéra osegi heʼi chupe: “No, ore rohóta nendive nde puévlope”. 11 Ha Noemí heʼi: “Tapeho jeýntena che membykuéra. ¿Maʼerãiko pehóta chendive? Che ningo nachemembymoʼãvéima ameʼẽ hag̃ua peẽme pene menarã.+ 12 Tapeho jeýntena che membykuéra. Tapeho jey katu, pórke che cheg̃uaig̃uietereíma amenda jey hag̃ua. Ha atopáramo jepe che menarã ko pyharépe ha chememby, 13 ¿pepytáta piko pehaʼarõ chupekuéra okakuaapa peve? ¿Napemendamoʼãi piko pehaʼarõgui chupekuéra? Nahániri che membykuéra, Jehová ningo oĩ che kóntrape, ha añeñandu vaieterei apensávo mbaʼeichaitépa upéva oguapy penderehe”.+

14 Upépe haʼekuéra hasẽ soro jey. Upéi Orpá ohetũ isuégrape ha osẽ oho, péro Rut opyta hendive. 15 Upémarõ Noemí heʼi chupe: “Emañamína, Orpá ningo ojevy jey ipuévlope ha idioskuéra rendápe, terehóna hendive”.

16 Péro Rut heʼi chupe: “Anivéna rerroga chéve roheja hag̃ua, ajevy hag̃ua ndehegui, pórke nde rehohápe che aháta, ha nde repytahápe reke che avei akéta upépe. Nde puévlo haʼéta che puévlo, ha nde Jára haʼéta che Jára avei.+ 17 Nde remanohápe che amanóta, ha upépe añeñotỹta. Jehová tachekastiga rohejáramo oimeraẽ ótra kósare, ndahaʼéiramo amano haguére”.

18 Noemí ohechakuaávo Rut heʼi jey jeyha chupe ohoseha katuete hendive, ndeʼivéintema chupe oho jey hag̃ua hógape. 19 Ha mokõivéva oho oñondive og̃uahẽ meve Belénpe.+ Og̃uahẽvo hikuái Belénpe, pe siuda kompletoite ombyasy joa chupekuéra, ha umi kuñanguéra katu heʼi: “¿Péva piko Noemí?”. 20 Noemí katu heʼi umi kuñanguérape: “Ani pecherenói Noemí,* peje chéve Mára,* pórke Ñandejára Todopoderóso omyenyhẽ che rekove umi mbaʼe iróvagui.+ 21 Heta mbaʼe areko kuri ahárõ guare, péro Jehová chegueru jey koʼápe po nandi. ¿Mbaʼéreiko upéicharõ pecherenóita Noemí? Jehová voi ningo oĩ che kóntrape, Ñandejára Todopoderóso hína la chembosufríva”.+

22 Péicha Noemí oho Moábgui+ Rut ndive, pe inuéra moabítandi. Haʼekuéra og̃uahẽ Belénpe oñepyrũrõ guare ojekosecha pe seváda.+

2 Noemí oreko vaʼekue peteĩ ipariénte iménaguio ládo ipláta hetaitereíva. Ko kuimbaʼe héra vaʼekue Boaz,+ haʼe ningo Elimélec pariénte.

2 Rut, pe moabita, heʼi Noemípe: “¿Ikatu piko ahami aike umi kokuépe ha ambyaty umi seváda hemby vaʼekue+ umi ojekosechávagui? Oĩne katuete umi okosecháva imbaʼeporãtava chendive, ha che ambyatýta ahávo hapykuerikuéra”. Ha Noemí heʼi chupe: “Tereho katu che memby”. 3 Upémarõ Rut oho ha oñepyrũ ombyaty umi seváda hoʼa vaʼekue umi okosechávagui. Ha oikuaaʼỹre oike raʼe Boaz+ kokuépe, haʼe hína Elimélec+ pariénte. 4 Upe javete Boaz og̃uahẽ Beléngui ikokuépe, haʼe osaluda ha heʼi umi okosechávape hína: “¡Jehová toĩ penendive!”. Ha haʼekuéra heʼi chupe: “¡Jehová tanevendesi!”.

5 Upéi Boaz oporandu pe kariaʼy oñenkargávape umi okosechávare: “¿Máva família piko hína pe kuñataĩ?”. 6 Pe kariaʼy oñenkargáva umi okosechávare heʼi chupe: “Pe kuñataĩ ningo peteĩ moabita+ ou vaʼekue Noemíndi, Moábgui.+ 7 Haʼe oporandu kuri chéve: ‘¿Ikatu piko ambyaty+ umi seváda oñekytĩ vaʼekue apytégui,* umi hoʼa vaʼekue umi okosechávagui?’. Haʼe ningo pyharevete guivéma ombaʼapo angetete peve, ha koʼág̃ante oho oguapy opytuʼuʼimi amo técho guýpe”.

8 Upéi Boaz heʼi Rútpe: “Cherendumína che rajy. Anínte reho rembyaty seváda ótro kokuépe ha anivénte reho ótro hendápe. Epytánte koʼápe umi kuñataĩ ombaʼapóvandi chéve g̃uarã.+ 9 Ejesareko moõpa okosecha hína umi kuimbaʼe ha tereho umi kuñataĩndi. Che haʼéma umi kariaʼykuérape ani hag̃ua nemolesta.* Ha ág̃a reyʼuse vove, tereho umi kambuchi oĩháme, ha heʼu pe y onohẽ vaʼekue umi mitãkariaʼy”.

10 Upépe Rut oñesũ ha oñakãity, ha heʼi chupe: “¿Mbaʼéicha rupi piko nembaʼeporãite chendive ha nembaʼerechakuaa? Si che ningo peteĩ extranhéra”.+ 11 Boaz heʼi chupe: “Oñemombeʼupaite kuri chéve pe rejapo vaʼekue nde suégra rehehápe omano rire ne ména, ha mbaʼéichapa reheja nde túa, nde sy ha nde válle, reju hag̃ua peteĩ puévlo reikuaaʼỹvape.+ 12 Jehová tomyengoviapaite ndéve koʼã mbaʼe porãite rejapo vaʼekuére,+ ha Israel Jára Jehová topagapaite ndéve opa mbaʼe rejapóvare, pórke nde reju rejeprotehe hag̃ua ipepo guýpe”.+ 13 Upépe Rut heʼi chupe: “Che karai, hiʼãite ningo chéve nde resegi nembaʼeporã chendive, pórke nde ningo che karai chekonsola ha pyʼaguapýpe porãnte reñeʼẽ chéve, che ndahaʼéiramo jepe nde siérva”.

14 Upéi ojekaruha órape, Boaz heʼi Rútpe: “Ejúna koʼápe ha heʼuʼimi avei ko pan, ha emoheʼõʼimi ne pan pedáso pe vinágrepe”. Upémarõ haʼe oho oguapy umi okosecháva ykére. Ha Boaz ombohasa chupe seváda oñemaimbe pyréva, ha haʼe hoʼu hyg̃uatãha meve ha upéi hemby jey chupe michĩmi. 15 Rut opuʼã rire oho hag̃ua ombyaty seváda,+ Boaz heʼi umi kariaʼy ombaʼapóvape chupe g̃uarã: “Peheja chupe tombyaty avei umi seváda oñekytĩma vaʼekue apytégui* ha ani pemaltrata chupe.+ 16 Peẽ pehecha vaʼerã avei peipeʼa mimi umi seváda másogui ha peheja chupe g̃uarã, ikatu hag̃uáicha ombyaty, ha ani pejoko chupe”.

17 Upéi Rut osegi ombyaty seváda pe kokuépe kaʼaruete peve.+ Ha oinupã rire pe seváda rakã, pe ombyaty vaʼekue ohupyty 1 efá.* 18 Ha Rut ojagarra upéva ha oho pe siudápe, ohechauka isuégrape upe ombyaty vaʼekue, ha oguenohẽ avei omeʼẽ isuégrape pe tembiʼu hemby vaʼekue chupe.+

19 Isuégra heʼi: “¿Moõ piko reho raʼe rembaʼapo rembyaty hag̃ua seváda koestedía? Ñandejára tovendesi upe imbaʼerechakuaa vaʼekuépe nendive”.+ Upémarõ haʼe omombeʼu isuégrape mávandipa ombaʼapo hína kuri, ha heʼi chupe: “Che ningo ambaʼapo kuri koestedía peteĩ karai hérava Boaz kokuépe”. 20 Upépe Noemí heʼi inuérape: “Jehová tovendesi chupe, pórke Ñandejára ningo siémpre imbaʼeporãiterei* umi oikovéva ha omanóvandi”.+ Ha Noemí heʼi avei: “Pe kuimbaʼe ningo ñane pariénte.+ Haʼe hína upe ikatúva opaga ñanderehe ñaneguenohẽ hag̃ua jejopy vaígui”.*+ 21 Upéi Rut, pe moabita, heʼi chupe: “Pe karai heʼi avei chéve: ‘Epytánte ag̃uimi umi ombaʼapóvagui chéve g̃uarã, opa peve pe kosécha’”.+ 22 Ha Noemí heʼi inuéra Rútpe: “Che memby, ikuentavénte repyta umi kuñataĩ ombaʼapóvandi chupe g̃uarã, reho rangue hína ótro kokuépe ha nemaltrata mbaʼe hikuái”.

23 Upémarõ Rut opytánte umi kuñataĩ ombaʼapóvandi Boázpe g̃uarã, ha osegi ombyaty opa peve pe seváda kosécha tiémpo+ ha pe trígo kosécha tiémpo. Ha haʼe osegi oiko isuégrandi.+

3 Upéi isuégra Noemí heʼi Rútpe: “Che memby, che ningo aheka vaʼerã ndéve ne menarã*+ ikatu hag̃uáicha reiko porãmi. 2 Boaz ningo ñane pariénte hína,+ ha nde rembaʼapo kuri umi kuñataĩ ombaʼapóvandi chupe g̃uarã. Ko pyharépe haʼe ombovevéta hína seváda pe oñemopotĩháme semílla. 3 Koʼág̃a katu tereho ejahu ha emoĩ ndejehe aséite perfumádo, upéi emonde nde ao iporãvéva ha tereho pe semílla oñemopotĩháme. Péro anínteke rejechauka gueteri pe karaípe osenamba mboyve. 4 Ha ág̃a haʼe oho vove oke hag̃ua, emaña porã moõitépa oho oñeno, upéi nde reho vaʼerã remboguyʼimi pe ifrasáda ha reheja chugui ipy okápe ha eñeno pe ipy gotyo. Ha upéi haʼe heʼíta ndéve mbaʼépa rejapo vaʼerã”.

5 Upépe Rut heʼi Noemípe: “Opa mbaʼe eréva chéve ajapóta”. 6 Upémarõ Rut oho pe semílla oñemopotĩháme ha ojapo opa mbaʼe isuégra heʼi vaʼekue chupe. 7 Upérõ Boaz osenambáma ha ovyʼa hína kuri. Upéi haʼe oho oñeno pe seváda atýra ykére, upémarõ Rut oho kirirĩhaitépe ha omboguyʼimi pe ifrasáda ha oheja chugui ipy okápe ha oñeno ipy gotyo. 8 Ha pyharepyte jave, pe karai oñepyrũ oryrýi, upémarõ oguapy ha upépe ohecha peteĩ kuña oñenóva hína ipy gotyo. 9 Ha heʼi chupe: “¿Máva piko nde?”. Ha pe kuña heʼi chupe: “Che karai, che ningo Rut. Eipysóna che ári ne mánto, pórke nde hína che pariénte ha reguereko pe derécho cheprotehévo”.*+ 10 Upépe haʼe heʼi chupe: “Jehová tanevendesi che rajy. Umi mbaʼe rejapo vaʼekue anteve ohechauka reporohayhu añeteha,*+ péro ko rejapóva koʼág̃a ohechauka porãvéntema upéva, pórke nderehói reheka ne menarã peteĩ kariaʼy imitãva, tahaʼe imboriahúva térã iplátava. 11 Ha koʼág̃a che rajy, ani rekyhyje. Opa mbaʼe eréva ajapóta nderehehápe,+ pórke enterovete pe siudápe oikuaa nde haʼeha peteĩ kuña ijojahaʼỹva. 12 Ha siértoramo jepe che haʼeha peteĩ ne pariénte arekóva pe derécho roprotehévo,*+ oĩ hína ótro ne pariénte serkanovéva chehegui orekóva avei pe derécho ndeprotehévo.*+ 13 Péro epytántena ko pyharépe koʼápe, ha ág̃a koʼẽrõ pyhareve haʼe okumplisérõ irresponsavilida nendive,+ iporãitereíta. Upéicharõ haʼe tokumpli irresponsavilida nendive. Péro ndojaposéiramo, ahura ndéve Ñandejára Jehová oikovévare che akumplitaha pe rresponsavilida kómo pariénte. Eñeno katu koʼápe koʼẽrõ pyhareve peve”.

14 Upémarõ Rut oñeno jey Boaz py gotyo, ha upéi opuʼã pyharevete koʼẽ mboyve ani hag̃ua avave ohecha chupe. Ha Boaz katu heʼi: “Ani avave oikuaa ou hague peteĩ kuña ko semílla oñemopotĩháme”. 15 Upéi heʼi avei Rútpe: “Eguerúna upe mánto reguerekóva ndejehe ha eipyso koʼápe”. Ha haʼe oipyso, ha Boaz omoĩ pe mántope 6 medída* seváda ha ohupi chupe iñakã ári. Upéi Boaz osẽ oho pe siudápe.

16 Ha Rut osẽ oho isuégra rendápe, ha og̃uahẽvo Noemí oporandu chupe: “Che memby, ¿osẽ porãmba piko raʼe ndéve?”. Ha Rut omombeʼupaite chupe mbaʼépa Boaz ojapo kuri hesehápe. 17 Ha omombeʼu avei chupe: “Haʼe omeʼẽ chéve koʼã 6 medída* seváda agueru hag̃ua, ha heʼi chéve: ‘Ndovaléi reho po nandi nde suégra rendápe’”. 18 Upépe Noemí heʼi chupe: “Eguapy koʼápe che memby, ha ehaʼarõ eikuaa peve mbaʼépa la oikótava, pórke pe karai ndopytuʼumoʼãi osolusiona peve koestedía ko situasión”.

4 Upéi Boaz oho pe siuda rokẽme+ ha oguapy upépe. Ha upe javete ohasa ohóvo pe pariénte serkáno* Boaz imanduʼa hague.+ Upémarõ Boaz heʼi chupe: “Fuláno,* ejumína koʼápe ha eguapy”. Ha haʼe oñemboja ha oguapy. 2 Upéi Boaz ogueru 10 kuimbaʼe omoakãva* pe siuda+ ha heʼi: “Peguapy koʼápe”. Upémarõ oguapy hikuái.

3 Upépe Boaz heʼi pe pariénte serkánope:*+ “Noemí ningo ou jey Moábgui,+ ha ovendémante vaʼerã pe yvy ñane pariénte Elimélec+ mbaʼekue. 4 Upéicha rupi apensa kuri tekotevẽha aikuaauka ndéve upéva ha haʼe avei ndéve: ‘Ejoguána chugui pe yvy koʼã hénte renondépe ha umi kuimbaʼe omoakãva ñande puévlo rovake.+ Oiméramo rejoguase,* ejogua katu chugui. Péro nderejoguaséiramo, emombeʼu chéve aikuaa hag̃ua, pórke nde hína pe primeroite erekóva derécho ejogua hag̃ua ha che aime nde rire’”. Haʼe heʼi chupe: “Oĩ porã, che ajoguáta”.+ 5 Upémarõ Boaz heʼi chupe: “Nemanduʼa vaʼerã pe yvy ndahaʼeiha Noemí mbaʼénte, síno pe moabita Rut mbaʼe avei, haʼe hína Noemí memby viudare. Mokõivévagui rejogua vaʼerã pe yvy, péicha pe yvy opytáta umi omano vaʼekue familiarépe g̃uarã”.+ 6 Upépe pe pariénte serkáno* heʼi: “Ndaikatumoʼãi ajogua, pórke ikatu hína aperde. Ejoguána nde, che ameʼẽ ndéve che derécho,* pórke che ndaikatumoʼãi ajogua”.

7 Ymave umi hénte Israélpe ojepokuaámi vaʼekue ojapo péicha ojogua térã ovende jave oimeraẽ mbaʼe: pe kuimbaʼe oipeʼa vaʼerã isandália+ ha omeʼẽ pe hapichápe, péicha ojejapo vaʼekue Israélpe ikatu hag̃uáicha ovale pe tráto ojapo vaʼekue hikuái. 8 Upévare pe pariénte serkáno* heʼírõ guare Boázpe: “Ejoguána nde”, oipeʼa isandália. 9 Upémarõ Boaz heʼi umi kuimbaʼe omoakãvape pe puévlo ha kompletoite umi héntepe: “Peẽ testígo hína koestedía,+ che ajoguaha Noemígui kompletoite umi mbaʼe opertenese vaʼekue Elimélec, Kilión ha Mahlónpe. 10 Avei opyta chéve che rembirekorã Rut pe moabita, Mahlón viudare, péicha Mahlón yvy osegíta opyta umi ifamiliarépe g̃uarã.+ Péicha umi iñermanokuéra ha umi hénte ko siudapegua ndahesaraimoʼãi pe omano vaʼekue réragui. Peẽ hína testígo koestedía”.+

11 Upépe entéro umi hénte oĩva pe siuda rokẽme ha umi kuimbaʼe omoakãva pe puévlo heʼi: “¡Ore hína testígo! Ha Jehová tovendesi ne rembirekópe, upe oikévape hína nde rógape. Ha haʼe tojogua Raquel ha Léape, chuguikuéra osẽ vaʼekue pe nasión de Israel.+ Hiʼãite reñakãrapuʼã Efrátape+ ha taherakuã porã nde réra Belénpe.+ 12 Avei Jehová omeʼẽta ndéve peteĩ mitã ko kuñataĩ rupive, ha nefamília retaitereíta ko mitã rupive, Pérez familiakuéraicha,*+ haʼe hína Tamar ha Judá familiare”.+

13 Ha Boaz omenda Rut rehe. Upéi oreko hendive rrelasión sexuál, ha Jehová ovendesi chupe ha opyta hyeguasu ha upéi imemby peteĩ mitãʼi. 14 Upémarõ umi kuña heʼi Noemípe: “Toñemombaʼeguasu Jehovápe, haʼe omeʼẽ ndéve koestedía peteĩ ne pariénte orekóva pe derécho ndeprotehévo.* Ha tojekuaauka Israélpe pe mitã réra. 15 Pe mitã ningo nemombarete jey* ha oñangarekóta nderehe neg̃uaig̃ui aja, pórke haʼe hína ne nuéra nderayhuetéva+ membyre. Ko ne nuéra ningo ovaleve ndéve 7 ne memby rekovia”. 16 Noemí ojagarra pe mitã ha ohupi ijyva ári, ha oñangareko hese. 17 Upéi umi ivesinakuéra ombohéra pe mitã ha heʼi: “Onase Noemípe imembyrã”, ha ombohéra chupe hikuái Obed.+ Haʼe hína Jesé+ túa, ha Jesé hína David túa.

18 Koʼãva hína Pérez familiare:+ Pérez raʼy hína Hezrón,+ 19 Hezrón raʼy hína Ram, ha Ram raʼy hína Aminadab,+ 20 Aminadab+ raʼy hína Nahsón, Nahsón raʼy hína Salmón, 21 Salmón raʼy hína Boaz, Boaz raʼy hína Obed, 22 Obed raʼy hína Jesé,+ Jesé raʼy hína David.+