PROVERBIOS
1 Koʼãva hína umi konsého porã omeʼẽ vaʼekue Salomón,+ pe rréi Israelgua.+ Haʼe ningo David raʼy:+
2 Koʼã konsého ñanemoarandu+ ha ñandekorrehi,*
ñanepytyvõ ñantende hag̃ua umi enseñánsa ñanembokatupyrýva.
3 Avei ñandeajuda jaasepta hag̃ua pe disiplína+ ñanemoentendídova,
4 Koʼã mbaʼe omoarandu+ umi ndorekóivape experiénsia,
oipytyvõ umi imitãvape oikuaa hag̃ua heta mbaʼe ha odesidi porã hag̃ua.+
5 Pe persóna iñarandúva ohendu koʼã konsého ha oaprendeseve.+
Pe iñentendídova oheja ótro ikatupyryvéva oipytyvõ chupe,+
6 péicha ikatúta ontende umi konsého ha umi mbaʼe ijetuʼúva,
ontendéta umi mbaʼe heʼíva umi iñarandúva ha naentéroi ikatúva opilla.+
7 Jaikuaa hag̃ua heta mbaʼe, primeroite voi jarrespeta vaʼerã Jehovápe ñande pyʼaite guive.*+
Umi ivýrovante ndoipotái ojekorrehi chupekuéra, ha odespresia pe arandu.+
9 Koʼã enseñánsa ojogua peteĩ koróna iporãitereívape remoĩva ne akãre,+
ha haʼete peteĩ kollár iporãitereíva ereko hag̃ua nde ajúrare.+
10 Che raʼy, aníkena repena umi pekadór oúramo nemboliga rejapo hag̃ua ivaíva.+
11 Haʼekuéra heʼíramo ndéve: “Ejúna jaha orendive,
japeska umi hénte inoséntere ha jajuka chupekuéra jajediverti hag̃ua,
ñakañy ha ñahaʼarõ tou hikuái.
12 Ñamoperõ ha ñahundi umi héntepe pe Sepultúra* ojapoháicha umi omanóvare,
ñahundi chupekuéra kompletoite, oñehundiháicha umi hénte pe yvyguýpe.
13 Jaipeʼapaite chuguikuéra umi rrikésa orekóva,
ha ñamyenyhẽ ñande róga ikosakuéragui.
14 Ejúna oremoirũ,
ha upéi enterove jajodividíta umi mbaʼe ñamondávare”.*
15 Che raʼy, ani reho hendivekuéra tape vaíre,
mombyrýkena ejere chuguikuéra.+
17 Reiete oñemoĩ peteĩ trámpa oiméramo pe guyraʼi ohecháma oñemoĩha.
18 Upévare umi iñañáva kañyháme opeska umi ivuénovare ikatu hag̃uáicha ojuka chupekuéra,
haʼekuéra okañy oporojuka hag̃ua.*
21 Oñemoĩ umi kálle eskínape* heta hénte ohasahárupi,
oñemoĩ pe entrádape, pe siuda rokẽme, ha heʼi:+
22 “Peẽ kuimbaʼe ndaperekóiva experiénsia, peẽ napekambiaséi, ¿arakaʼe peve piko pesegíta péicha?
Peẽ pevyʼáva peñembohory jave pende rapicháre, ¿siémpre piko pesegíta péicha?
Peẽ pendevýrova, ¿arakaʼe peve piko pedespresiáta umi enseñánsa porã?+
ha che poipytyvõta pentende hag̃ua che haʼéva.+
24 Che añeʼẽ peẽme, péro peẽ pesegínte peñemohatã,
che aipyso che po poipytyvõ hag̃ua, péro napepenái cherehe.+
25 Peẽ pedespresia che konsého,
che añemoñeʼẽ peẽme péro peẽ napekambiaséi.
26 Upéinte ág̃a ojere vaipaitéta peẽme ha apukáta penderehe,
peẽ pekyhyjetereíta ha che añembohorýta penderehe,+
27 ojeliapáta penderehe la provléma,
oúta pende ári yvytu atãicha ha ndapeikuaamoʼãi ni mbaʼépa pejapóta,
haʼetéta voi peteĩ torménta ojejapetéva penderehe, ha heta pesufríta.
28 Upe tiémpope peẽ pejerure asýta chéve ajúda, péro che napenamoʼãi penderehe,
peẽ peipotáta che poipytyvõ, péro che akañýta pendehegui,+
29 pórke peẽ ndapeikuaaséi mbaʼeve umi enseñánsa iporãvagui,+
ha ndaperrespetaséi Jehovápe.+
30 Peẽ perrechasa che konsého,
ha pokorrehi jave, ndapecherrespetái ni michĩmi.
31 Upévare peẽ pepagáta* pene rembiapo vaikuére.+
Peẽ peplanea hetaiterei mbaʼe vai, péro amo ipahápe umíva ojerepa jeýta penderehe.
32 Umi irrevéldeva omanóta naiñeʼẽrendúi rupi.
Umi ivýrova oñehundíta pórke iñateʼỹ ojapo hag̃ua iporãva.
33 Péro pe iñeʼẽrendúva chéve, oikóta pyʼaguapýpe,+
ndokyhyjemoʼãi ojehúramo g̃uarã chupe mbaʼeve ivaíva”.+
2 Ejapysakákena umi konsého ñanemoarandúvare,+
ha eavri ne korasõ rediferensia hag̃ua ivaíva ha iporãva.+
3 Hatãkena ejerure jey jey ajúda neentendído hag̃ua,+
ha reikuaa hag̃ua mbaʼépa oĩ porã ha mbaʼépa oĩ vai.+
4 Che raʼy, nde resegi vaʼerã reheka koʼã mbaʼe rehekarõguáicha pláta,+
resegi vaʼerã rejoʼo rehekarõguáicha umi pláta yvyguy.+
5 Rejapóramo péicha, rentendéta mbaʼépa heʼise jarrespeta Jehovápe,+
ha katuete reikuaa porãta Ñandejárape.+
6 Jehová ñanemoarandu,+ iñeʼẽ ñanepytyvõ jaikuaa hag̃ua heta mbaʼe,
ha avei ñadiferensia hag̃ua ivaíva ha iporãva.
7 Ñandejára oñongatu voi pe arandu omeʼẽ hag̃ua umi oñehaʼãvape ojapo iporãva,
peteĩ eskúdoicha haʼe oprotehe umi osegívape iñeʼẽrendu.+
8 Haʼe omaña mbaʼépa ojapo umi ihústova,
ha oñangareko umi iñeʼẽrendúvare.+
9 Nde rejapóramo koʼã mbaʼe rentendéta mbaʼépa heʼise hustísia, tekojoja ha mbaʼépa iporã.
Rehechakuaáta mbaʼépa rejapo vaʼerã reho hag̃ua tape porãre.+
10 Pe arandu og̃uahẽ vove ne korasõme,+
ha rehayhu* vove umi enseñánsa iporãva,+
11 reipurukuaáta la ne akã ha upéva ndeprotehéta,+
rediferensiáta ivaíva ha iporãva ha upéva oñangarekóta nderehe.
12 Péicha nderehomoʼãi tape vaíre,
ha ndereikomoʼãi remoirũ umi oñeʼẽvape umi mbaʼe iporãva kóntrape.+
13 Ndaikatumoʼãi ndegueraha hapykuéri
umi hénte ohejáva pe tape porã oikoségui pytũmbýpe.+
14 Koʼãva ovyʼa hembiapo vaíramo,
chupekuéra ndogustaiete voi umi mbaʼe porã ha odisfruta voi ojejapo jave ivaíva.
15 Haʼekuéra ojepokuaa ombotavy hapichápe,
ha siémpre ojaprovecha hesekuéra.
16 Pe arandu ndesalváta pe kuña iñañávagui,*
ha pe kuña rekovai* oúvagui nembojuruheʼẽse.+
17 Ko kuña oheja iménape* oĩva hendive imitã guive,+
ha hesarái pe promésa ojapo vaʼekuégui Ñandejárape.
18 Rehóramo hógape, haʼete derechoite rehóva remano hag̃ua,
hóga rape ndegueraha pe sepultúrape.+
19 Umi kuimbaʼe ohóva oñeno hendive ndaikatumoʼãvéima ou jey,
ni peteĩva ndaikatuvéima ojesalva.+
20 Upévare eñehaʼãkena esegi umi hénte ivuénova ehémplo,
esegíkena pe tape porã umi ihústova osegíva.+
21 Pórke umi hembiapo porãva añoite opytáta ko yvy ape ári,
3 Che raʼy, aníke nderesarái che romboʼévagui,*
ekumpli che mandamiénto nde pyʼaite guive.
2 Péicha reikove pukúta,
reikóta pyʼaguapýpe heta tiémpore.+
3 Che raʼy, esegíkena siémpre eporohayhueterei,* ha aníkena refalla avavéndi.+
Koʼã mbaʼe reskrivi vaʼerã ne korasõme,+
ha ereko vaʼerã nde ajúrare haʼeramoguáicha peteĩ kollár.
4 Péicha rehechaukáta neentendidoha,
ha Ñandejára ha umi hénte ndeguerohorýta.+
6 Ereko vaʼerã enkuénta Ñandejárape opa mbaʼe rejapóvape,+
ha haʼe ndegiáta reho hag̃ua tape porãre.+
7 Ani rejerovia ndejehénte repenságui ndevaletereiha,+
errespeta Jehovápe ha emboyke umi mbaʼe vai.
8 Pe rrespéto reñandúva Ñandejárare haʼetéta peteĩ pohã ikatúva nemonguera,*
ha ombopiroʼýva nde rete kompletoite.*
9 Emombaʼeguasu Jehovápe ha emeʼẽ chupe umi mbaʼe iporãvéva erekóva.+
Emeʼẽ Ñandejárape pe primeroite rekosecháva* entéro ne plantasióngui.+
10 Rejapóramo péicha nde depositokuéra henyhẽtéta umi mbaʼe rekosecha vaʼekuégui,+
ha umi lugár reñamiha umi parrál orrevosáta víno pyahúgui.
13 Ovyʼa pe persóna oaprendéva arandu,+
pe oaprendéva odiferensia hag̃ua iporãva ha ivaíva.
14 Iporãve ñakonsegi arandu ñakonsegi rangue pláta,
ikuentave ñanearandu jareko rangue óro.+
15 Umi joya iporãvéva ndahaʼéi mbaʼevete hovake,
mbaʼeve voi ndaikatúi ñakompara pe arandúre.
16 Reñehaʼãramo nearandu reikove pukúta,
erekóta heta rrikésa ha umi hénte nemombaʼéta.
17 Pe arandu omeʼẽta ndéve
vyʼa ha pyʼaguapy.+
18 Pe persóna oñakarama hatãva pe arandúre ovyʼáta,+
pe arandu haʼetéta chupe g̃uarã peteĩ yvyramáta omeʼẽva vída.
20 Ñandejára oikuaa porã rupi opaite mbaʼe,
odividi vaʼekue umi y guasu, ha umi araígui hoʼa pe ysapy.+
21 Che raʼy, aníke nderesarái koʼã mbaʼe porãgui,*
eñehaʼãkena siémpre epensa porã la rejapótavare ha esegi nearandu.
22 Péicha reikove pukúta
ha haʼetéta rerekóva peteĩ kollár iporãitereíva.
25 Umi mbaʼe vai torméntaicha oúta umi iñañáva ári, péro nde nderekyhyjemoʼãi umívagui,+
ni nderekyhyjemoʼãi og̃uahẽramo g̃uarã ndéve degolpete peteĩ mbaʼe vai.+
27 Rehecháramo nde rapicha oikotevẽha ajúda, reipytyvõ vaʼerã chupe, ani rejejoko rejapo hag̃ua iporãva.+
Nde ikatúramo* rejapo álgo hesehápe, rejapo vaʼerã.+
28 Oiméramo ikatu remeʼẽ álgo nde rapichápe,
ani ere chupe: “Tereho ha koʼẽrõ eju tameʼẽ ndéve”.
29 Ani replanea mbaʼeve ivaíva nde rapicha kóntrape,+
haʼe ningo okonfia hína nderehe.
30 Anína reiete reiko vai nde rapichándi+
haʼe ndojapóiramo nderehe mbaʼeve ivaíva.+
31 Ani reenvidia umi hénte iñañávape,+
ha ani redesidi reiko haʼekuéra oikoháicha.
35 Umi iñarandúvape oñemombaʼéta.
Umi oñembotavýva katu omombaʼe ivaíva ha upévare oñemotĩta hikuái.+
4 Che raʼykuéra, pehendúkena pende túa oñemoñeʼẽ jave peẽme,+
peñatende porã haʼe heʼívare peneentendído hag̃ua.
4 Che túa cherekomboʼe vaʼekue ha heʼi chéve: “Eñongatu porãke ne korasõme umi mbaʼe haʼéva ndéve.+
Ejapo siémpre che amandáva ha ikatúta reikove puku.+
5 Eñehaʼãkena nearandu ha neentendído.+
Aníke nderesarái che haʼévagui ndéve ha ani remboyke umíva.
6 Ani remboyke pe arandu, upéva ningo ndeprotehéta,
remombaʼe vaʼerã pe arandu, ha upéva oñangarekóta nderehe.
7 Pe arandu ningo pe iñimportantevéva hína,+ upévare reñehaʼã vaʼerã nearandu.
Ha umi mbaʼe rekonsegíva apytépe eñehaʼã vaʼerã avei neentendído.+
8 Remombaʼe vaʼerã pe arandu ha upéva nembotuicháta,+
nde pyʼaite guive remombaʼéramo entéro nderrespetáta.+
9 Pe arandu yvotýicha oadornáta ne akã,
haʼetéta peteĩ koróna iporãitereíva”.
10 Che raʼy, ejapysakána cherehe ha easepta che konsého,
upéicha reikove pukúta.+
12 Reguata aja rehóvo pe tapére mbaʼeve nandereitymoʼãi,
ha rediparáramo katu nereñepysangamoʼãi.
13 Easeptákena rejekorrehi jave, aníkena rerrechasa upéva.+
Remombaʼe vaʼerã umi konsého pórke umíva nepytyvõta reikove hag̃ua.+
14 Ani rejapo umi iñañáva ojapóva,
ha ani voi ni reho pe tape vai haʼe oguatahárupi.+
16 Umi hénte iñañáva ndaikatúi voi ni oke ndojapóiramo ivaíva.
Haʼekuéra ndohomoʼãi oñeno ndoperhudikái aja hapichápe.
17 Haʼekuéra iñaña ha iviolénto, igustoiterei chupekuéra ojapo ivaíva,
upéva haʼete pan ha víno chupekuéra g̃uarã.
19 Umi iñañáva rape katu iñypytũmba,
upévare ni haʼekuéra ndoikuaái mbaʼépa la omoñepysangáva chupekuéra.
20 Che raʼy, eñatende porãkena che haʼévare,
ejapysaka porãkena che konsehokuérare.
21 Ani nderesarái umívagui,
eñongatu voi ne korasõme.+
22 Umi oaseptáva koʼã konsého
hesãita hete kompletoite.+
23 Heta mbaʼére ningo reñatende vaʼerã, péro pe iñimportantevéva hína reñatende ne korasõre,+
pórke nde rekove odepende ne korasõre.
24 Pe japu mombyry reheja vaʼerã nde jurúgui,+
ha ani reporombotavy, emboykete voi upéva.
25 Remaña vaʼerã siémpre ne renonderãre,
rejesareko porã vaʼerã nde raperãre.+
26 Eipeʼa nde raperãgui umi mbaʼe ikatúva ndereity,+
ha ikatúta resegi reguata trankílo porã.
5 Che raʼy, eñatende porãkena che konséhore, umíva nemoarandúta.
Ejapysaka porãkena cherehe ikatu hag̃uáicha rediferensia ivaíva ha iporãva.+
2 Avei ikatúta repensa porã la rejapótavare,
reikuaáta heta mbaʼe ha eréta pe siertoguánte.+
3 Umi mbaʼe heʼíva pe kuña iñañáva* eiretéicha heʼẽ asy,+
umi palávra osẽva ijurúgui isuaveve pe aséitegui.+
5 Pe tape haʼe osegíva ogueraha chupe ñemanóme,
pe tape haʼe oelehíva derechoite oho Sepultúrape.*
6 Haʼe ndoikuaaséi mbaʼeve pe tape porãgui,
okorrepa rei upérupi ha ni haʼe ndoikuaái moõpa oho.
7 Upévare che raʼy, ehendúkena la haʼéva ndéve,
aníkena remboyke che konsého.
8 Eñemomombyrýkena pe kuñágui,
mombyry ejere pe hóga entrádagui,+
9 ani hag̃ua umi hénte oñeʼẽ vaipa nderehe ha nanderrespetavéi,+
ha pono resufri reikove aja,+
ha pono nde sakrifisiokue oho opyta óga ahénope, ótro podérpe.
11 Rejapóramo che haʼéva,
ndereikomoʼãi reñelamenta ág̃a ndetuja ha nanembaretevéi vove.+
12 Ndereikomoʼãi reñembyasy ha ere: “Yma che ndaipotaiete vaʼekue avave chekorrehi,
¿mbaʼére piko adespresia rakaʼe umi konsého?
13 Che nahendúi kuri umi chemboʼese vaʼekuépe,
napenái voi umi konsehéro rehe.
16 ¿Mbaʼére piko rehejáta osẽ pe y okápe?
¿Maʼerã repermitíta pe y porãite osyry umi plásare?+
17 Ndénte ningo reyʼu vaʼerã chugui,
ani rekomparti umi extráñondi.+
19 Haʼe ningo ojogua peteĩ guasu iporãitereívape, haʼete peteĩ animál raʼy* ijukýva.+
20 Maʼerã piko che raʼy rehejáta peteĩ kuña aña* nembotavy.
¿Mbaʼére piko reikóta reañuã ha remokunuʼũ peteĩ kuña reko vaípe?*+
21 Jehová ningo ohecha entéro mbaʼe umi hénte ojapóva,
haʼe okontrola umi hénte oiko lája.+
22 Pe iñañávape omoñuhã umi mbaʼe vai ojapóva,
ipekádo haʼete pióla oñapytĩva chupe.+
23 Pe kuimbaʼe omanóta ndoipotái haguére ojekorrehi chupe,
haʼe osegíta pe tape vaíre pórke itavyeterei.
6 Che raʼy, oiméramo resẽ raʼe de garánte nde rapichápe,+
oimérõ rejapo raʼe tráto peteĩ extráñondi,+
2 oiméramo reñeñapytĩ reprometéma rupi álgo,
ha umi mbaʼe ere vaʼekue nemoñuhã,+
3 upéicharõ nde repytáma nde rapicha pópe.
Ejapo kóva che raʼy repyta hag̃ua lívre:
reho vaʼerã nde rapicha rendápe reñeumilla ha rejerure asy chupe taneperdona.+
4 Aníke reke rejapo mboyve ko haʼéva ndéve,
aníke remboty umi nde resa.
5 Ejei vaʼerã nde rapicha poguýgui odiparaháicha peteĩ guasuʼi pe kasadórgui,
peteĩ guyraʼi oveveháicha umi ojagarrasévagui chupe.
6 Nde neateʼỹva, tereho emaña mbaʼéichapa oiko umi tahýi,+
eaprende chuguikuéra ha nearandúta.
7 Umi tahýi ningo ndorekói odirihíva chupekuéra, ni líder ni governadór.
8 Upéicharamo jepe, haku tiémpope opreparáma hembiʼurã,+
pe kosécha aja haʼekuéra ombyatypaitéma hembiʼurã.
9 Nde neateʼỹva, ¿esegítante piko eñeno?
¿Nerepuʼãmoʼãi voi piko nde rupágui?
11 degolpete rejúta nemboriahu, osẽháicha degolpete umi mondaha,
derrepénte rejúta reiko asy, ouháicha ndéve peteĩ mondaha árma ipópe.+
12 Che raʼy, umi hénte iñañáva ha ndovaléiva mbaʼeverã ningo oiko ombotavýnte voi hapichápe.+
13 Oporombotavy hag̃ua haʼekuéra oiko oñembyesavi,+ omonguʼe ipy ha oseñea ótrope.
14 Ivaívante voi oreko ikorasõme,
tódo el tiémpo oplanea mbaʼéichapa iñañáta hapichándi,+ ha oiko oporomoingo vai.+
15 Upévare oimoʼãʼỹve jave, ojere vaipaitéta chupekuéra,
upeichaháguinte oñehundíta chupekuéra ha ndaiporimoʼãvéima solusión.+
17 Umi oñemombaʼeguasúva,+ umi ijapúva,+ umi ojukáva hénte inoséntepe,+
18 umi oikóva oplanea mbaʼe vai,+ umi odiparáva voi ojapo hag̃ua ivaíva,
19 peteĩ testígo fálso tódo el tiémpo ijapúva,+
ha umi oñehaʼãva omoingo vai umi ermánope.+
21 Eñongatúkena ne korasõme haʼekuéra heʼíva ndéve,
ereko vaʼerã nde ajúrare haʼeramoguáicha peteĩ kollár.
22 Umi konsého ndegiáta reiko jave upérupi,
reñenóvo katu oñangarekóta nderehe,
ha repuʼãvo oñatendéta nderehe.
Rehendúramo rejekorrehi jave ha reaseptáramo umi konsého, ikatúta reikove.+
24 Umi konsého ndeprotehéta ani hag̃ua reʼa pe kuña aña pópe,+
pe kuña rekovai* ningo iñeʼẽ heʼẽ asy ha sapyʼaitépe ikatu nembotavy.+
25 Ani reheja ne korasõ ojesareko hese iporã haguérente,+
aníke reheja umi hesa jajái nemoñuhã.
26 Pe kuña rekovai káusare pe kuimbaʼe opytáta apenami peteĩ pan pedásore.+
Peteĩ tembireko ahéno katu ohundise nde rekove* porãite.
27 ¿Ikatu piko peteĩ kuimbaʼe oraha tatapỹi ipéchore okaiʼỹre chugui ijao?+
28 ¿Ikatu piko peteĩ persóna oguata tatapỹi ári okaiʼỹre chugui ipy?
29 Péicha avei katuete osẽ vaíta oimeraẽ kuimbaʼe oñenóva peteĩ tembireko ahénondi.
Oimeraẽ opokóva hese katuete ojekastigáta.+
30 Avave ndodespresiái peteĩ mondahápe
haʼe omondáramo ndorekóigui mbaʼeve hoʼu vaʼerã.
31 Péro ojepilla vove chupe, haʼe omyengovia vaʼerã 7 vése mas pe omonda vaʼekuégui,
upe kuimbaʼe omeʼẽ vaʼerã opa mbaʼe orekóva hógape.+
32 Oimeraẽ kuimbaʼe oñenóva tembireko ahénondi ohechauka ivyroitereiha,*
ha pe ojapóva upéicha, haʼe voi ojeperhudika.*+
34 Pe ména iselósova ipochyeterei,
upévare haʼe ndoiporiahuverekomoʼãi pe kuimbaʼépe oñevenga vove hese.+
35 Pe kuimbaʼe oofreséramo jepe pláta, ndojagarramoʼãi chugui,
ndoikuaasemoʼãi mbaʼeve ni omeʼẽséramo chupe pe rregálo hepyvéva.
7 Che raʼy, ejapóna umi mbaʼe haʼéva ndéve,
ha emombaʼe peteĩ tesóroicha umi mbaʼe che amandáva.+
2 Ekumplíkena che mandamientokuéra ha reikove pukúta.+
Reñatende vaʼerã che léi* rehe, reñangarekoháicha nde resaʼỹire.
3 Reñakarama hatã vaʼerã umívare oñeñapytĩramoguáicha umi ne kuãre,
reskrivi vaʼerã umíva ne korasõre.+
4 Ere pe arandúpe: “Nde che ermána hína”,
ere pe entendimiéntope: “Che pariénte”.
5 Péicha rejeprotehéta pe kuña iñañávagui,*+
ha nanembotavymoʼãi pe kuña rekovai* oúramo nembojuruheʼẽse.+
6 Peteĩ día, che aĩ kuri yvate che rógape
ha upe guive amaña pe ventánarupi.*
7 Upe guive ahecha unos kuánto mitãrusu ndorekóivape experiénsia.
Upéi ahecha sapyʼa ijapytepekuéra peteĩ ivyroitereíva.*+
8 Pe mitãkariaʼy oho peteĩ kuña rekovai róga ládo,
ha ohasa pe eskína haʼe oikohárupi.
10 Upeichaháguinte ohug̃uaitĩ chupe pe kuña.
Haʼe ningo oporombotavykuaa ha oñemonde umi kuña rekovai oñemondeháicha.+
11 Pe kuña oiko iñakãre ha ndokyhyjéi voi avavégui,+
núnka ndopytái hógape.
12 Ko kuña opárupi okorre. Rehecha chupe osẽha hógagui, upéi rehecháma chupe umi plasahárupi.
Káda eskínape haʼe oiko opeska algúnore oity hag̃ua chupe.+
13 Ko kuña hovaʼatã ha ni michĩmi notĩri.
Oho oañuã voi pe mitãrusúpe, ohetũ ha heʼi chupe:
14 “Koestedía ameʼẽ kuri Ñandejárape pe ofrénda de paz.+
Akumplipaitéma che promesakuéra.
15 Che ningo roheka kuri aikóvo ha rohecháre
asẽma ne rendápe rohug̃uaitĩ hag̃ua.
16 Che ningo apreparáma che rupa, aipysóma umi savana ifíno asýva,
umíva ningo savana de líno iparáva ojejapóva Egíptope.+
17 Oime che rupa hyakuãvu reíma, amoĩ hese mírra, aloe ha kanéla.+
18 Jahána jajoayhu ha ñañomokunuʼũ koʼẽmba peve,
javyʼa ha jadisfruta oñondive.
19 Jaaprovecha koʼág̃a pórke che ména ndaipóri.
Haʼe oviaha kuri mombyry.
20 Che ména ojagarra kuri ipláta ha oho,
ha oúta ág̃a lúna llénape ae”.
21 Pe kuña oñeʼẽkuaaiterei, ombojuruheʼẽ pe mitãkariaʼýpe,+
ha péicha ombotavy chupe.
22 Upéi pe mitãkariaʼy ohóma katu hapykuéri, haʼete umi tóro ojegueraháva ojejuka hag̃ua.
Haʼe oho ojeguerahaháicha umi ivýrovape ojekastiga hag̃ua sépope.*+
23 Haʼe ningo osẽ vaíta, peteĩ flécha ovandearõguáicha hiʼígado.
Ojogua peteĩ guyraʼi ohóvape ojasuru peteĩ trámpape, haʼe ndoikuaái omanotaha.+
24 Che raʼy, ejapysakána cherehe,
eñatendékena la haʼévare ndéve.
27 Umi ohóva hógape, derechoite ohóma pe Sepultúrape,*
haʼekuéra ohóma hína opyta pe yvyguýpe.*
8 Pe arandu osegi oñeʼẽ hatã.
Umi konsého ñanepytyvõva ñaneentendído hag̃ua hatã oñeʼẽ.+
2 Pe arandu oñemoĩ umi lugár ijyvatehárupi+ pe tape kóstare,
oñemoĩ ilugárpe umi eskínape.
4 “Pejapysakána cherehe peẽ hénte, peẽme añeʼẽ hína,
hatã añeʼẽ enterovépe.
5 Peẽ ndaperekóiva experiénsia, peaprendéna mbaʼéichapa peiko vaʼerã,+
peẽ pendevýrova, peñehaʼãna peneentendído.*
6 La che haʼéva ningo iñimportánte, upévare pejapysaka vaʼerã cherehe.
Che jurúgui osẽva ningo siémpre oĩ porã.
7 Che jurúgui osẽva ningo siertogua memete.
Chéve chembojeguaru voi pe japu.
8 Entéro mbaʼe haʼéva oĩ porã,
ndaʼéi mbaʼeve ivaíva ni nambotavýi avavépe.
9 Umi mbaʼe che haʼéva ndahasýi ontende hag̃ua umi hénte ojepyʼamongetáva.
Umi oikuaáva heta mbaʼe ohechakuaa oĩ porãha la haʼéva.
10 Reelehi vaʼerã che disiplína pe pláta rangue,
ha che enseñánsa pe óro iporãvéva vése.+
11 Pórke pe arandu ovaleve umi joya iporãvévagui,
ha entéro mbaʼe ogustáva jepi umi héntepe ndaikatúi ñakompara hese.
12 Che hína pe arandu ha aikuaa porã mbaʼépa ajapo vaʼerã,
aaprende heta mbaʼe ha aipurukuaa che akã.+
13 Jarrespetáramo Jehovápe, ndajachaʼemoʼãi umi mbaʼe vaíre.+
Che ndachaʼéi umi orgullósore,+ ni umi oikóvare oñembotuicha. Ndachaʼéi umi ojapóvare mbaʼe vai ni umi oikóvare ijapu.+
14 Che areko konsého iporãva ha arandu.+
Che antende opa mbaʼe+ ha areko podér.+
15 Che rupive umi rréi osegi ogoverna,
ha umi governánte omoĩ umi léi ihústova.+
16 Che rupive umi governánte osegi omanda,
ha aipytyvõ umi prínsipepe ohusga porã hag̃ua.
17 Che ahayhu umi cherayhúvape,
ha umi osegíva oheka arandu katuete ojuhúta.+
18 Che areko ameʼẽ hag̃ua rrikésa, podér,
hustísia ha heta mbaʼe porã noñehundimoʼãiva.
19 La ameʼẽva ovaleve pe órogui, pe óro iporãvévagui jepe,
umi mbaʼe perresivítava chehegui ideprovechove pe pláta iporãvévagui.+
20 Che aiko tape porãre,
umi lugár aguatahárupi che ajapo hustísia.
21 Umi cherayhúvape che ameʼẽ peteĩ erénsia iporãitereíva,
amyenyhẽte voi umi idepositokuéra.
24 Che anasérõ guare ndaipóri vaʼekue umi mar pypuku,+
upe tiémpope ndaipóri vaʼekue umi yvy henyhẽtéva ýgui.
25 Che anase vaʼekue umi montáña
ha umi sérro oĩ mboyve.
26 Upe tiémpope Ñandejára neʼĩra ojapo ko yvy ni umi ñu,
ndojejapói gueteri ni peteĩ párte ko yvy.
27 Che aĩma vaʼekue Ñandejára ojapórõ guare pe yvága,+
haʼe omoĩrõ guare peteĩ límite* odividi hag̃ua pe yvága umi ýgui.+
28 Che aĩma vaʼekue haʼe omohendárõ* guare umi arai amo yvate,
ha omyenyhẽrõ guare ýgui umi mar.
29 Upérõ haʼe omoĩ peteĩ léi umi márpe,
pono umi y ohasa pe límite omoĩ vaʼekue.+
Avei omopyenda ko yvy hendápe porã.
30 Upe tiémpope che aĩ vaʼekue ijykére, ha ambaʼapo hendive peteĩ konstruktór ivaletereívaicha.+
Haʼe cherayhueterei ha káda día ovyʼa chereheve.+
Che avei tódo el tiémpo avyʼa aime haguére hendive.+
31 Avyʼaiterei amañárõ guare pe yvy ojeprepara vaʼekuére ojeiko hag̃ua,
che ahayhueterei yvyporakuérape.
32 Che raʼy, cherendumína koʼág̃a.
Ovyʼa umi osegíva che rapére.
33 Rehendúramo che rokorrehi jave+ nearandúta.
Aníke núnka rerrechasa la haʼéva ndéve.
34 Ovyʼa pe persóna cherendúva,
oúva káda pyhareve voi porã che róga rokẽme ojapysaka hag̃ua cherehe,
pe ohaʼarõva che róga entrádape.
35 Pe oñehaʼãva ou che rendápe oikove pukúta,+
ha Jehová oguerohorýta chupe.
36 Péro pe nopenáiva cherehe ojeperhudika ijupe voi,*
umi ndaijaʼéiva cherehe ohayhu pe ñemano”.+
2 Pe arandu okarnea peteĩ animál
ha ojapo peteĩ karu guasu,
ojapo peteĩ víno espesiál ha oprepara pe mesa.
3 Upéi pe arandu heʼi umi isirviéntape oho hag̃ua oñemoĩ umi lugár ijyvatevehárupi pe siudápe,
ha onkarga chupekuéra heʼi hag̃ua:+
4 “Oimeraẽ ndoikuaáiva mbaʼeve, tou koʼápe”.
Pe arandu heʼika umi ivýrovape:*
5 “Peju koʼápe peʼu pe tembiʼu ojeprepara vaʼekue,
peju ñakomparti pe víno espesiál ajapo vaʼekue.
6 Eñehaʼãna neexperiensiave ha péicha reikovéta.+
Eguata pe tape nepytyvõtavare neentendído hag̃ua”.+
7 Rekorrehíramo umi oñemombaʼeguasúvape,* ndénte reñemotĩta.+
Redisiplináramo umi iñañávape, ndénte resẽ vaíta.
8 Rekorrehíramo peteĩ oñemombaʼeguasúvape,* haʼe opytáta ndaijaʼevéi nderehe.+
Péro rekorrehíramo peteĩ iñarandúvape, haʼe nderayhúta.+
9 Rehekomboʼéramo peteĩ iñarandúvape, koʼytevéntema haʼe iñarandúta.+
Remboʼéramo peteĩ ihústovape, haʼe oaprendéta hetave mbaʼe.
10 Nearandu hag̃ua, primeroite rerrespeta vaʼerã Jehovápe,*+
ha neentendído hag̃ua, reikuaa porã vaʼerã pe Dios Santísimope.+
11 Pe arandu nepytyvõta reikove puku hag̃ua,+
heta áñore ikatúta reikove.
12 Nearandúramo, upéva ndéve ideprovéchota,
péro reñemombaʼeguasúramo,* nde añoite la rejeperhudikátava.
14 Haʼe oreko hóga pe lugár ijyvatevehápe pe siudápe,
ha oguapy hóga fréntepe.+
15 Upe guive pe kuña ohenói umi ohasávape,
umi oguatávape pe tapérupi. Haʼe heʼi chupekuéra:
16 “Oimeraẽ ndoikuaáiva mbaʼeve, tou koʼápe”.
18 Péro haʼekuéra ndoikuaái ohóva guive pe kuña rógape omanoha,
10 Koʼãva hína umi konsého omeʼẽ vaʼekue Salomón.+
Pe iñarandúva ombovyʼa itúape,+
péro pe ivýrova ombohasa asy isýpe.
2 Umi mbaʼe pokarẽme rekonsegíva ndoservimoʼãi ndéve,
péro ndehústoramo rejesalváta.+
3 Jehová ndohejamoʼãi ofalta hoʼu vaʼerã umi ihústovape.*+
Ha nopermitimoʼãi umi hénte aña ohupyty umi mbaʼe tarovaite oipotáva.
5 Pe taʼýra iñarandúva okosecha veránope,
péro pe taʼýra okénteva kosécha tiémpope, tuicha oñemotĩta.+
6 Umi hénte oguerohory pe ihústovape.+
Pe iñañáva oreko heta mbaʼe vai ikorasõme, péro iñeʼẽkuaa ani hag̃ua ojepilla.
7 Enterovéva imanduʼa porãta pe ihústovare ha oñevendesíta chupe,+
péro umi iñañáva réra opytáta tesaráipe.+
8 Pe iñarandúva oasepta umi konsého* oñemeʼẽva chupe,+
péro pe persóna vyroreírente oñeʼẽva osẽ vaíta.+
9 Pe siémpre ojapóva iporãva oikóta pyʼaguapýpe,+
péro pe kañyháme hembiapo vaíva, katuete ojepilláta.+
10 Pe oikóva oñembyesavi oporombotavy hag̃ua, provlémamante oguerúta,+
ha pe persóna vyroreírente oñeʼẽva osẽ vaíta.+
12 Umi ndaijaʼéiva hapicháre oiko vaisénte voi,
péro pe oporohayhúva oĩ operdona hag̃uáicha entéro umi pekádo.+
13 Umi mbaʼe heʼívare peteĩ persóna iñentendídova ojekuaa iñaranduha,+
15 Pe rrikésa oprotehe pe irríkovape peteĩ siuda imurallapávaicha,
péro pe imboriahúva oñehundi ndorekóigui mbaʼeve.+
16 Pe ihústova ojapóva oipytyvõ chupe oikove hag̃ua,
péro umi iñañáva oipuru umi mbaʼe orekóva opeka hag̃uánte.+
17 Pe oaseptáva ojekorrehi jave chupe, oipytyvõ avei ótrope oho hag̃ua tape porãre,
péro pe orrechasáva umi konsého ogueraha vai ótrope.
18 Pe ndohechaukaséiva ndochaʼeiha hapicháre oiko ijapu,+
ha pe oikóva omosarambi ñeʼẽ rei ohechauka itavyha.
21 Umi ihústova heʼíva ogia heta héntepe,+
péro umi ivýrova ndoikuaái mbaʼeve ha upévare oñehundíta.+
23 Umi itavýva notĩri voi hembiapo vai hag̃ua, haʼekuéra ojediverti voi upéicha,
péro pe kuimbaʼe iñentendídova iñarandu.+
24 Pe iñañáva okyhyje oikóramo g̃uarã hese álgo ivaíva, péro upéva la oikótava hese.
Pe ihústova katu ohupytýta katuete pe oipotáva.+
25 Peteĩ torménta vai ou jave, pe iñañáva oñehundi,+
péro pe ihústova ojogua peteĩ simiénto imbarete porãvape, opytátava opa ára g̃uarã.+
26 Pe vinágre ñanemohãi jehýi, pe tatatĩ katu ñanderesakoʼõ,
upéicha avei peteĩ personál ateʼỹ ombohasa asy ipatrónpe.
30 Pe ihústova siémpre oĩ porãta, mbaʼeve ndoitymoʼãi chupe,+
péro umi iñañáva odesapareséta ko yvýgui.+
31 Umi mbaʼe heʼíva pe ihústova ñanemoarandu,
péro umi oikóvape ombotavy hapichápe ojejurumbotyetéta.
32 Siémpre ojeguerohory pe ihústova heʼíva,
péro pe iñañáva oñeʼẽ ivaívarente voi.
11 Jehovápe ombojeguaru ojepurúramo valánsa monda,*
péro haʼe oguerohory peteĩ valánsa* ijexáktova.+
3 Umi ihústova siémpre iñeʼẽrendu, ha upéva ogia chupekuéra,+
péro umi itraisionérova oporombotavy ha upéva ohundíta chupekuéra.+
5 Pe ihústova siémpre ojapo iporãva, upéicha rupi oho tape porãre,
péro pe iñañáva osẽ vaíta pórke ojapo heta mbaʼe vai.+
6 Pe ihústova ojesalváta pórke siémpre ojapo iporãva,+
péro pe itraisionérovape omoñuhãta umi mbaʼe vai oipotáva.+
7 Peteĩ iñañáva omano vove, omano avei iñesperánsa,
ha umi mbaʼe haʼe opensa vaʼekue ohupytytaha ijehegui rei, opa avei.+
8 Pe ihústovape ojesalva umi situasión vaígui,
ha pe iñañáva osufri hendaguépe.+
10 Umi mbaʼe porã ojapóva umi hénte ivuénova, ombovyʼa peteĩ puévlope.
Umi iñañáva omano vove ovyʼa umi hénte.+
11 Umi ihústovape oñevendesi ha upéva oipytyvõ pe puévlope oñakãrapuʼã hag̃ua,*+
péro umi mbaʼe heʼíva umi iñañáva, ohundi pe siudápe.+
13 Pe oñeʼẽ vaíva* hapicháre oiko omosarambi upérupi la nokorrespondéiva chupe,+
péro pe persóna de konfiánsa ndoikomoʼãi omosarambi la remombeʼúva chupe.*
14 Ogiáramo pe puévlope peteĩ persóna naiñarandúiva, pe puévlo katuete oho vaíta,
péro opa mbaʼe osẽ porãve* oĩháme heta persóna omeʼẽva konsého.+
15 Pe persóna osẽva de garánte peteĩ extráñope, katuete osẽ vaíta,+
péro upe ndoipopyhýiva hapichápe ojapo hag̃ua tráto, oikóta pyʼaguapýpe.
16 Pe kuña imbaʼeporãvape* entéronte oguerohory,+
péro umi kuimbaʼe iñañáva, plátante la ikatúva okonsegi.
17 Peteĩ persóna ivuénoramo,* haʼe voi oñevenefisia,*+
péro umi iñañáva ojeperhudika ijupe voi.+
18 Pe iñañáva orresivi peteĩ suéldo ndovaléiva mbaʼeverã,+
péro pe oñotỹva iporãva, orresivi peteĩ prémio añetehápe oikóva.+
19 Pe oñehaʼã meméva ojapo iporãva oikove pukúta,+
péro pe ojapuráva ojapo hag̃ua ivaíva omanóta.
20 Jehovápe ombojeguaru umi persóna orekóva ivaívante voi ikorasõme,+
péro oguerohory umi ojapóvape iporãva.+
21 Peikuaa porãke ko mbaʼe: umi iñañáva katuete ojekastigáta,+
péro mbaʼeve ivaíva ndojehumoʼãi umi ihústova famíliape.
22 Reiete remoĩta peteĩ namichãi de óro peteĩ kure tĩre,
upéicha avei reiete iporã pe kuña noñehaʼãiva iñarandu.
23 Umi mbaʼe umi ihústova ohupytyséva, ogueraha chupekuéra tape porãre,+
péro umi iñañáva ohupytyséva oĩ vai ha ombopochy Ñandejárape.
24 Pe ipojeráva hetave mbaʼe orresivi,+
péro pe orekóva omeʼẽ hag̃ua ha nomeʼẽi, katuete imboriahúta.+
25 Pe persóna* ipojerávape katuete oñevendesíta,*+
ha pe omeʼẽva y hapichápe hoyʼu hag̃ua, orresivíta avei y.+
26 Umi hénte omaldesíta umi persóna novendeséivape umi mbaʼe okosecha vaʼekue,
péro enterove oguerohorýta pe naiprovlémaivape ovende hag̃ua.
27 Pe oĩ porãséva Ñandejárandi* oñehaʼã ojapo iporãva,+
péro pe ivaívante ojaposéva, katuete ojere vaipáta chupe.+
28 Pe ojeroviáva iplátarente osẽ vaíta,+
péro umi ihústova amás día oho porãvéta hese, ojoguáta umi plánta vérde asývape.+
29 Umi oguerúva provlémamante hógape, opytáta mbaʼeveʼỹre.*+
Pe itavýva opytáta pe iñarandúva esklavorã.
30 Umi tembiapo ojapóva umi ihústova, haʼete peteĩ yvyramáta omeʼẽva vída.+
Pe oipytyvõva hapichápe ojapo hag̃ua iporãva, péva iñarandu.+
31 Pe ihústova orresivíta iprémio.
Umi pekadór ha umi hénte aña koʼýte orresivíta pe omereséva.+
12 Pe persóna ohayhúva umi konsého oaprendese heta mbaʼe,+
2 Jehová oguerohory pe persóna ivuénovape,
péro okondenaite pe oikóvape okalkula mbaʼéichapa iñañáta.+
3 Umi persóna ojapóva ivaíva ndaikatúi ohaʼarõ oiko segúro porã,+
péro umi ihústova ojogua peteĩ yvyramáta hapo mbarete porãvape opytáva pára siémpre.
4 Pe tembireko ikatupyrýva* haʼete voi peteĩ koróna iporãva oadornáva iména akã,+
péro pe tembireko omotĩva iménape haʼete voi peteĩ mbaʼasy okarúva ikanguére.+
5 Umi ihústova siémpre opensa umi mbaʼe porãre,
umi iñañáva konsého katu ñandegueraha tape vaíre.
6 Umi mbaʼe heʼíva umi iñañáva haʼete peteĩ persóna opeskáva hapicháre ojuka hag̃ua chupe,+
péro umi mbaʼe heʼíva umi ihústova oipytyvõ ótrope ojesalva hag̃ua.+
7 Umi iñañáva róga oñehundíta ha odesapareséta,
péro umi ihústova róga opytáta.+
9 Ikuentave neumílde ha peteĩnte ne sirviénte,
10 Pe ihústova okuida porã iñanimál rehe,*+
pe iñañáva katu opensa ivuenoha péro añetehápe iñañaiterei.
11 Pe oñemitỹva ikokuépe orekóta heta tembiʼu,+
péro pe vyroreínte ojaposéva itavy* ha ndohupytymoʼãi mbaʼeve.
12 Pe iñañáva noñekontentái ha oipota umi mondaha omonda vaʼekue jepe,
umi ihústova katu ojogua umi yvyramáta hapo pypukúva ha hiʼa porãvape.
13 Pe iñañáva oiko heʼi heta mbaʼe vai ha haʼe jeýnte ojeperhudika,+
péro pe ihústova ojei heta akã rasýgui.
14 Umi mbaʼe heʼíva peteĩ persóna ikatu oipytyvõ chupe oho porã hag̃ua,+
asegún la ojapóva oñemyengoviáta chupe.
16 Peteĩ persóna itavýva pyaʼeterei ipochy,+
péro pe iñentendídova ombohasa reínte oĩramo oofendéva chupe.
17 Pe testígo verdadéro siémpre heʼi pe añetegua,
péro pe testígo fálso siémpre oporombotavy.
18 Oĩ nopensáiva oñeʼẽ hag̃ua, ha umi mbaʼe heʼíva ñandekutu rasy peteĩ espádaicha,
péro umi iñarandúva heʼíva haʼete peteĩ pohã ñanemongueráva.+
20 Umi orekóva mbaʼe vaínte voi ikorasõme, siémpre okalkula iñaña hag̃ua,
péro umi oipytyvõva oĩ hag̃ua pyʼaguapy, siémpre ovyʼa.+
22 Jehovápe ombojeguaru umi ijapúva,+
péro oguerohory umi ojapóvape iporãva.
23 Pe persóna iñarandúva ndoikói omombeʼúnte la oikuaáva,
péro umi itavýva ndojokói ijuru ha vyroreímante heʼi.+
24 Umi ikyreʼỹva ombaʼapo hag̃ua odirihíta ótra héntepe,+
péro umi iñateʼỹvape oñemeʼẽta traváho pohýi.+
26 Pe ihústova oheka pe yvy iporãvéva,
péro pe iñañáva ojapóva ogueraha chupe tape vaíre.
27 Pe iñateʼỹva ni noñanimái opuʼã oho opersegi umi animál upéi hoʼu hag̃ua,+
péro pe ikyreʼỹva orekóta heta rrikésa.
28 Umi ihústova oho tape porãre ha oikovéta,+
umi ohóva upe tapére noñehundimoʼãi.
13 Pe taʼýra iñarandúva oasepta itúa okorrehi jave chupe,+
2 Umi mbaʼe heʼíva peteĩ persóna ikatu oipytyvõ chupe orresivi hag̃ua iporãva,+
umi itraisionérova katu ivaívante ojapose.
5 Pe ihústova ndochaʼeiete voi umi japúre,+
pe iñañáva ojapóva oporomotĩ ha ogueru heta provléma.
6 Pe ndojapóiva mbaʼeve ivaíva ihústo ha upéva oprotehe chupe,+
péro pe iñañávape ohundíta hembiapokue.
7 Oĩ umi heʼíva iplataha péro ndorekói mbaʼeve,+
ótro katu heʼi imboriahuha péro ipláta heta.
8 Pe iplátava ikatu opaga pono ojejuka chupe,*+
péro pe imboriahúvape avave ni noamenasái pórke ndorekói mbaʼeve.+
11 Umi hénte sapyʼaitépe irríkova pyaʼeterei operdepa jeýta ipláta,+
péro pe ombyatýva ohóvo* pláta mbeguekatúpe irríkota.
12 Ñanemokorasõ rasy ningo otarda jave álgo ñahaʼarõitereíva,+
péro oiko vove pe ñahaʼarõva, haʼete peteĩ yvyramáta omeʼẽva vída.+
13 Oimeraẽ persóna omboykéva umi léi, katuete osufríta,+
péro pe omombaʼéva umi mandamiénto orresivíta heta mbaʼe porã.+
14 Pe iñarandúva omboʼéva* haʼete peteĩ ykua oporomoingovéva,+
umíva oipytyvõ umi héntepe ani hag̃ua oñehundi.
15 Pe persóna iñentendídovape ojeguerohory,
péro umi itraisionérovape nohaʼarõi mbaʼeve iporãva.
18 Pe ndoipotáiva ojekorrehi chupe oñemotĩta ha opytáta imboriahu,
péro pe ohejáva ojekorrehi chupe, pévape oñemombaʼéta.+
19 Ombovyʼaiterei peteĩ persónape oiko vove pe ohaʼarõva,+
pe itavýva katu ndohejaséi umi mbaʼe vai ojapóva.+
22 Pe ivuénova oheja erénsia inietokuérape jepe,
péro umi pekadór erénsia oñemeʼẽta ihústovape.+
23 Pe imboriahúva yvy oprodusi porã,
péro pe inhustísia káusare ikatu degolpete oñehundipa.
24 Pe ndokorrehíriva ifamíliape* ohechauka ndohayhuiha chupe,+
péro pe ohayhúva ifamíliape katuete okorrehi chupe.+
2 Pe persóna oñehaʼãva oho tape porãre orrespeta Jehovápe,
péro pe siémpre oporombotavýva odespresia chupe.
3 Pe oñemombaʼeguasúva oñeʼẽ jave, haʼete oipurúva garróte,
péro umi mbaʼe heʼíva pe iñarandúva oprotehe chupe.
4 Ndaipóriramo vaka, pe kora opyta ipotĩ,
péro ojeguereko vaʼerã guéi imbarete porãva heta hag̃ua la kosécha.
5 Peteĩ testígo verdadéro heʼíta siertogua,
pe testígo fálso katu tódo el tiémpo ijapu.+
6 Pe oñemombaʼeguasúva* oheka pe arandu péro ndotopái,
péro pe persóna iñentendídovape ndahasyiete voi oikuaa hag̃ua heta mbaʼe.+
7 Mombyry repyta vaʼerã umi itavývagui,
pórke nerehendumoʼãi mbaʼeve nepytyvõtava.+
8 Pe persóna iñarandúva oelehi porã pe tape ohotahárupi,
péro pe itavýva oñembotavy ijupe voi ha ojeperhudika.+
9 Umi hembiapo vaíva ha opukánteva, ohechauka itavyha,+
péro umi ihústova oñehaʼã oiko pyʼaguapýpe.
10 Káda uno jaikuaa mbaʼe situasiónpa jahasa hína.
Tahaʼe javyʼa térã jahasa asy jave, ñane korasõmante ontende pe ñañandúva.
13 Japukáramo jepe, ikatu ñande pyʼapýpe ñañembyasy hína.
Ha javyʼahágui ikatu ñañeñandu vai ha jaju ndajavyʼái.
14 Pe irrevéldeva orresivíta pe omereséva hembiapo vai haguére,+
pe ivuénovape katu ohaʼarõ heta mbaʼe porã.+
16 Pe iñarandúva oñatende porã la ojapótavare ha ojei umi mbaʼe vaígui,
pe itavýva katu ojapo rei reínte oimeraẽ mbaʼe ha ojeroviaiterei ijehe.
17 Pe ipochy reíva ohechauka itavyha.+
Umi hénte aña ndochaʼéi umi okalkula porãvare la ojapótava.
18 Umi ndorekóiva experiénsia ohechaukáta itavyha,
péro umi mbaʼe oikuaáva umi iñarandúva haʼete peteĩ koróna oguerekóva iñakãre.+
19 Umi hénte aña oñesũta umi ivuénova renondépe.
Umi iñañáva oñakãitýta umi ihústova rokẽme.
21 Pe persóna odespresiáva hapichápe opeka hína,
péro ovyʼa pe persóna oiporiahuverekóva umi imboriahúvape.+
22 Umi okalkuláva ojapo hag̃ua ivaíva, ohóta tape vaíre,
péro ojehayhueterei* upe persóna oñehaʼãvape ojapo iporãva ha avave ndofallamoʼãi hendive.+
23 Pe persóna ombaʼapo jejopýva ohupytýta heta mbaʼe porã,
péro upe oñeʼẽnteva oikóvo ha ndojapói mbaʼeve, imboriahúta.+
24 Pe iñarandúva koróna haʼe hína irrikésa,
péro pe itavýva ojapo heta vyrorei ha upévare itavyve.+
25 Peteĩ testígo verdadéro oipytyvõ umi héntepe* ojesalva hag̃ua,
péro pe ijapúva oiko oporombotavy tódo el tiémpo.
26 Pe persóna orrespetáva Jehovápe ojerovia mbarete hese,+
ha ifamiliakuérape g̃uarã upéva haʼete peteĩ lugár isegúro porãva.+
27 Jarrespetáramo Jehovápe, upéva hína peteĩ ykua ñanemoingovéva,
ñanepytyvõta ani hag̃ua jaha japyta pe sepultúrape.
28 Peteĩ rréi orekóramo heta hénte ipoguýpe, upéva omoporã chupe,+
péro peteĩ governánte ndorekóiva hénte, oñehundi.
30 Jarekóramo peteĩ korasõ ipyʼaguapýva, ñaneresãivéta,
péro ñandeselósoramo, upéva haʼete peteĩ mbaʼasy okarúva ñane kanguére.+
31 Pe ombotavýva peteĩ imboriahúvape, oñembohory Ijapoharére,+
péro oimeraẽ oiporiahuverekóva pe imboriahúvape, ombotuicha Ñandejárape.+
32 Pe iñañávare ojerepa jeýta umi mbaʼe vai ojapóva ha oñehundíta,
péro pe ihústova iñeʼẽrendu, ha upéva oprotehéta chupe.+
33 Pe iñentendídova oñongatúnte ikorasõme pe arandu,+
péro umi itavýva opensa oikuaaha álgo ha oiko omombeʼu opárupi.
34 Pe hustísia ombotuicha pe tetãme,+
péro pe pekádo omotĩ pe puévlope.
35 Peteĩ rréi ovyʼa isiérvo iñarandúramo,+
péro ipochy peteĩ persóna ojapóramo ivaíva ha omotĩ chupe.+
15 Pe persóna orrespondéva pyʼaguapýpe ombohasaite pe pochy,+
péro pe orresponde vaíva ombopochyve rei hapichápe.+
2 Pe iñarandúva oipuru porã umi mbaʼe oikuaáva oñeʼẽ jave,+
péro pe itavýva jurúgui vyroreímante osẽ.
4 Pe persóna oñeʼẽva pyʼaguapýpe ñanembopiroʼy,*+
péro umi ijapúva ha oporombotavýva ñandereja yvýre.*
6 Pe ihústova rógape oĩ hetaiterei tesóro,
péro pe iñañáva provlémamante ogueru hógape.+
7 Pe iñarandúva oñeʼẽ jave ojekuaa hese ontendeha heta mbaʼe,+
péro pe itavýva korasõ ndahaʼeiete upéicha.+
8 Jehovápe ombojeguaru umi sakrifísio ojapóva umi iñañáva,+
péro oguerohoryeterei umi ihústova ñemboʼe.+
10 Pe ohejáva pe tape porã opensa oĩ vaiha ojekorrehi chupe,+
péro oimeraẽ omboykéva pe disiplína omanóta.+
11 Jehová ikatu ohecha umi oĩvape pe Sepultúrape* jepe, ha pe lugár oñembyaihápe umi teʼongue.*+
Upéicharõ koʼytevéntema ikatu ohecha umi hénte korasõ.+
12 Pe oñemombaʼeguasúva* ndohayhúi pe okorrehívape chupe,+
haʼe ni mbaʼevéicharõ noporandumoʼãi mbaʼeve pe iñarandúvape.+
14 Ne korasõ iñentendídoramo, oñehaʼãta oikuaa porã la oikóva,+
16 Iporãve nemboriahu péro errespeta Jehovápe,+
reiko rangue ndepláta heta péro neresẽi kevrántogui.+
17 Iporãve jaʼu verduramínte enterove ojoayhuhápe,+
jaiko rangue jaʼu peteĩ tóro kyra porã roʼo, oĩháme ndochaʼéiva ojuehe.+
18 Pe kuimbaʼe ipochy reíva sapyʼaitépe omoñepyrũ umi ñorairõ,+
péro pe ndaipochyreíriva oipytyvõ oñekalma hag̃ua umi oiko vaíva.+
22 Ndaiporihápe oguapýva oñemongeta porã,* mbaʼeve nosẽporãi,
péro oĩhápe heta omeʼẽva konsého porã, ojehupyty heta mbaʼe.+
23 Ovyʼa pe persóna oikuaáva mbaʼéichapa iporãve okontesta hapichápe.+
Igustoite peteĩ persóna oikuaáramo la heʼi vaʼerã oñekotevẽve jave.+
24 Pe iñarandúva osegi pe tape porã ohóva tenonde gotyo,+
haʼe mombyry ojere pe tape vaígui, upe tape ningo oho derechoite pe Sepultúrape.*+
26 Jehovápe ombojeguaru umi mbaʼe oplaneáva umi kuimbaʼe aña,+
péro haʼe oguerohory umi ñeʼẽ ipotĩva.+
28 Pe ihústova opensa raẽ oñeʼẽ hag̃ua,+
péro umi iñañáva noponderái la heʼítavare ha opoi rei reínte ijurúgui.
29 Jehová mombyry oĩ umi hénte añágui,
péro ohendu umi ihústovape oñemboʼe jave.+
30 Peteĩ persóna ovyʼáramo nderecha jave, upéva nembovyʼa avei.*
Ñanemombarete ningo ñahendúramo peteĩ notísia porã.+
31 Pe persóna ohendúva umi konsého ñanepytyvõva jaikove hag̃ua,
oiko umi iñarandúva apytépe.+
32 Oimeraẽ ndoipotáiva ojekorrehi chupe ohechauka odespresiaha hekove,*+
péro pe ohendúva ojekorrehi jave chupe, iñaranduve ohóvo.*+
33 Rerrespetáramo Jehovápe, upéva nepytyvõta nearandu hag̃ua.+
Neumílderamo, upéi oĩta nemombaʼéva.+
16 Peteĩ persóna ikatu opensa heta mbaʼe,*
péro Jehová hína pe oipytyvõva chupe oĩ porã hag̃ua la heʼíva.+
2 Umi hénte opensa oĩ porãha* entéro mbaʼe ojaposéva,+
péro Jehová ohecha hína mbaʼépa oĩ umi hénte korasõme.+
3 Emoĩ Jehová pópe entéro mbaʼe rejapóva,+
ha entéro mbaʼe replaneáva osẽ porãta ndéve.
4 Jehová ojapo tekotevẽva guive oñekumpli hag̃ua ivolunta,
haʼe ojasegura avei oñehundi hag̃ua umi iñañávape pe día oikotahápe sarambi.+
5 Jehovápe ombojeguaru umi hénte oikóva oñembotuicha.+
Ani voi ni reduda, haʼe katuete okastigáta chupekuéra.
6 Pe pekádo oñeperdona oĩramo oporohayhuetereíva* ha ndofalláiva avavéndi.+
Jarrespetáramo Jehovápe ñañemomombyry ivaívagui.+
7 Peteĩ persóna ojapóramo iporãva Jehová oguerohory chupe,
ha umi iñenemígo jepe oiko pyʼaguapýpe hendive.+
8 Iporãve nemboriahu péro rejapo iporãva+
ke la pokarẽme rekonsegi heta rrikésa.+
9 Peteĩ persóna ikatu oplanea mbaʼépa ojapóta,
péro Jehová hína pe odirihíva chupe.+
11 Jehová mbaʼe hína umi valánsa ha pésa naimondáiva,
haʼe hína upe heʼíva mboýpa opesa vaʼerã umi pésa oĩva pe vosápe.+
12 Umi rréi ndochaʼéi umi ojapóvare mbaʼe vai,+
pórke igoviérno siémpre ojapo hustísia ha oho porã hese.+
13 Umi rréi omombaʼe umi hénte heʼívape siertogua,
haʼekuéra ohayhu umi heʼívape opa mbaʼe oiko hagueichaite.+
14 Pe rréi pochykue haʼete umi mensahéro oguerúva ñemano,+
péro pe iñarandúva ombopyʼaguapy pe rréipe.+
15 Pe rréi ndeguerohorýramo vyʼápe reikovéta,
haʼe ndeguerohorýramo, upéva haʼete peteĩ arai oguerúva ama oñekotevẽ jave.*+
16 Iporãiteve ningo ñanearandu jareko rangue heta óro,+
iporãve ñañehaʼã ñaneentendído jaiko rangue jaheka pláta.+
17 Umi ihústova ndohói pe tape vaíre.
Oimeraẽ oñehaʼãva oiko pe tape porãre oikovéta.*+
18 Pe oñemombaʼeguasúva, upe rire tuicha oñemotĩta,
pe ijorgullósova katuete hoʼáta.+
19 Iporãve ñaneumílde ha jaiko umi ivuénova ndive,+
jaiko rangue ñakomparti umi oñemombaʼeguasúva osakea vaʼekue.
20 Pe iñentendídova katuete osẽ porãta,
pe okonfiáva Jehováre katuete ovyʼáta.
21 Umi hénte ohechakuaáta pe iñarandúva ontendeha heta mbaʼe.+
Umi hénte openave peteĩ persóna oñeʼẽvare chupekuéra pyʼaporãme.*+
22 Pe arandu ningo haʼete peteĩ ykua oporomoingovéva, upévare pe iñarandúva oikovéta.
Umi itavýva vyrorei ojapo, haʼete haʼekuéra jeýnte ojekastigáva.
23 Pe iñarandúva oñatende porã la heʼítavare,+
haʼe oikuaa porã mbaʼéichapa oike vaʼerã hapichápe.
24 Igustoiterei ningo ojeʼéramo ñandéve umi mbaʼe ñanemokyreʼỹva,
25 Peteĩ persóna ikatu opensa ohoha tape porãre,
péro añetehápe upe tape ogueraha chupe ñemanóme.+
27 Peteĩ persóna ndovaléiva mbaʼeverã oiko oguenohẽ jey umi mbaʼe vai oiko vaʼekue yma,+
umi mbaʼe haʼe heʼíva ojogua tatápe ohundíva ohóvo otopáva haperãme.+
28 Pe persóna provlémante ohekáva, oiko omoingo vai hapichakuérape,+
ha pe persóna oñeʼẽ vaíva ótrore,* umi oñoamigoitéva jepe osepara.+
29 Pe iñañáva oiko omboliga hapichápe ojapo hag̃ua ivaíva,
péicha oraha chupe tape vaíre.
30 Haʼe oñembyesavi ha oplanea mbaʼéichapa operhudikáta hapichápe,
opukavy guaʼu ha upe aja ojapo ivaíva.
31 Umi ijedáva oikóramo Ñandejára rapére,+
pe iñakãrangue morotĩ haʼete voi peteĩ koróna omoporãva chupekuéra.+
32 Pe persóna ndaipochyreíriva+ ohechauka imbareteveha peteĩ kuimbaʼe ipoderósovagui.
Pe ojejokokuaáva ha norreaksionáiva oimeraẽ mbaʼére, ipoderosove peteĩ gerréro ojagarrávagui peteĩ siuda.+
17 Ikuentave jaʼu pan atã oĩháme pyʼaguapy,+
jaiko rangue peteĩ óga oĩháme hetaiterei tembiʼu* péro ojeiko vaipa.+
2 Pe patrón raʼy ojapóramo vyrorei, haʼe opytáta pe sirviénte iñarandúva poguýpe,
ha pe sirviénte orresivíta avei ipatrón raʼykuérandi pe erénsia.
3 Pe óro ha pláta oñemboyku tatápe ipotĩ hag̃ua,+
Jehová katu omaña mbaʼépa oĩ káda persóna korasõme.+
4 Pe iñañáva ohenduse voi la mbaʼe vai,
pe oporombotavýva ohenduse voi la japu.+
5 Pe oñembohorýva peteĩ imboriahúvare, oñembohory hína Ijapoharére,+
ha umi opukáva desgrásia ahénore katuete ojekastigáta.+
6 Umi ijedávape g̃uarã umi iniéto haʼete peteĩ koróna,
taʼyrakuéra* katu ijaguara ituakuéra reheve.
7 Umi hénte nohaʼarõi voi peteĩ itavýva heʼi álgo iporãva,+
ha koʼytevéntema nohaʼarõi peteĩ governánte ijapu.+
8 Pe rregálo ningo haʼete peteĩ ita vera iporãitereíva ijárape g̃uarã,+
oimeraẽ mbaʼe haʼe ojapóva osẽ porãta chupe.+
9 Pe operdonáva hapichápe ohechauka oporohayhuha,+
péro oĩ persóna osegíva omombeʼu pe provléma ha ikáusare umi oñoamigoitéva jepe ojesepara.+
10 Peteĩ persóna iñentendídova oaprende hetave mbaʼe una vénte jepe ojekorrehíramo,+
péro pe itavýva noaprendéi ni 100 vése oñenupãrõ.+
11 Pe iñañáva oiko omboliga hapichakuérape ojerrevela hag̃ua,
upévare umi hénte omondóta peteĩ kuimbaʼe ipyʼahatãvape okastiga hag̃ua chupe.+
12 Peteĩ ósa oheka tarovaitéva imemby, ipeligróso hína,
péro ikuentave rejotopa hendive rejotopa rangue peteĩ itavývandi ojapóva vyrorei.+
13 Oimeraẽ opagáva ivaívape hapichápe, ojejapóramo jepe hese iporãva,
umi provléma nosẽmoʼãi hógagui.+
14 Umi oikóva omoñepyrũ pléito haʼete oipeʼáva pe varréra ojokóva umi y.*
Repilláramo ojeiko vaitaha, upe mboyve rehóma vaʼerã upégui.+
15 Jehovápe ombojeguaru umi hénte osẽva umi iñañáva favórpe,+
ha umi oikóva okondena umi ihústovape.
16 Pe itavýva orekóramo jepe umi mbaʼe oikotevẽva iñarandu hag̃ua,
ndaideprovéchoi chupe mbaʼeverã, pórke haʼe noaprendeséi voi mbaʼeve.*+
17 Peteĩ amígo verdadéro nderayhúta tódo el tiémpo,+
haʼe ningo ne ermáno oĩva nde ykére rehasa asy jave.+
18 Pe kuimbaʼe ivýrova,* pyaʼe voi oike peteĩ kompromísope,*
ha osẽ de garánte hapicha renondépe.+
19 Umi siémpre ojodiskutiséva hapichándi katuete opekáta.+
Ha pe siémpre oikóva oñembotuicha* oheka hína provléma.+
20 Pe hovamokõiva núnka nosẽporãmoʼãi,+
ha pe ijapúva oñehundíta katuete.
21 Pe taʼýra ojeporta vaíva ha ivýrova ombosufri ituakuérape,
pe taʼýra ñembotavy káusare itúa oñamarga.+
23 Pe iñañáva oasepta kóima kañyháme,
ha péicha omboyke pe hustísia.+
26 Ndovaléi ningo ojekastiga umi ihústovape, upéva ivaieterei,
ha naiporãi oñemaltrata umi governánte ojapóvape iporãva.
28 Pe itavýva okirirĩkuaáramo, ojeʼéta hese iñaranduha,
pe ojokokuaávare ijuru ojeʼéta iñentendidoha.
18 Pe oñemohaʼeñóva opensa ijehénte.
Umi mbaʼe haʼe ojapóva ohechauka naiñaranduiha.
2 Pe itavýva ningo noaprendeséi voi mbaʼeve,
síno oikosénte omombeʼu la opensáva.+
3 Peteĩ persóna iñañáramo, katuete umi hénte odespresiáta chupe.
Pe ojapóva ivaíva tuichaiterei oñemotĩta.+
4 Umi mbaʼe heʼíva peteĩ persóna haʼete umi y ipypukúva.+
Pe arandu osẽva chugui osyrýta peteĩ rríoicha.
8 Umi mbaʼe heʼíva pe oñeʼẽ vaíva* hapicháre haʼete umi tembiʼu hetereíva,+
pyaʼeterei oñemokõva ha ohóva direktoite ñande pyʼápe.+
11 Pe ipláta hetáva opensa umi mbaʼe orekóva haʼeha peteĩ siuda imurálla yvate porãva,
ha oimoʼã irrikésa oprotehetaha chupe peteĩ murállaicha.+
12 Umi oñemombaʼeguasúva ndohopukúi oñemotĩ hag̃ua,+
péro umi iñumíldevape upéi oĩta omombaʼéva chupekuéra.+
13 Peteĩ persóna orrespondérõ álgo ohendu porã mboyve la oikóva,
ohechauka itavyha ha katuete oñemotĩta.+
14 Peteĩ persóna iñaguánteva ogueropuʼaka porãta imbaʼasy,+
¿péro máva piko ikatu oaguanta oñedesanimárõ?+
15 Pe iñentendídova korasõ oñehaʼã oikuaa hetave mbaʼe,+
ha pe iñarandúva amás día oaprende hetave mbaʼe.
16 Pe omeʼẽva rregálo oprepara haperã,+
upéicha rupi haʼe oikuaáta heta hénte iñimportántevape.
17 Pe omombeʼu raẽva la oiko vaʼekue haʼetévaicha heʼíva siertogua,+
péro upéi ou pe ótra persóna ha ojapo heta pregúnta ojekuaa porã hag̃ua upe oiko vaʼekue.+
18 Ojeitýramo suérte opa la pléito,+
ha mokõi ipoderósova ojesepara pyʼaguapýpe.
19 Ifasilve rejagarra peteĩ siuda imurallapáva ke la reñemoĩ porã jey peteĩ ne amígo ipochy vaʼekuéndi.+
Umi diskusión ikatu omomombyry umi héntepe ojuehegui, peteĩ okẽ itránka mbaretéva ojapoháicha.+
20 Umi mbaʼe heʼíva peteĩ persóna haʼete umi tembiʼu omyenyhẽva hye,+
haʼe katuete oñandúta asegún umi mbaʼe heʼi vaʼekue.
21 Umi mbaʼe jaʼéva ikatu oporojuka térã oporomoingove.+
Umi oipuruetereíva ijuru oaseptámante vaʼerã umi mbaʼe okosechátava la heʼi vaʼekuére.+
22 Pe ojuhúva peteĩ tembireko ivuénava, ojuhu hína peteĩ tesóro.+
Jehová oguerohory chupe.+
23 Pe imboriahúva ojerure asy pe irríkovape oipytyvõ hag̃ua chupe,
péro pe ipláta hetáva oñeʼẽ vai guasu chupe.
2 Naiporãi ningo peteĩ persóna* ndoikuaáiramo mbaʼeve,+
pe ojapo rei reínteva oimeraẽ mbaʼe, opeka hína.
3 Oĩ hénte itavy rupi ohejáva pe tape porã,
ha upéi ojere okulpa Jehovápe ha ipochy hese.
4 Pe irríkova heta iñamígo,
pe imboriahúvape katu iñamígo jepe oheja rei.+
6 Entéronte oñehaʼã opyta porã umi hénte iñimportánteva* renondépe,
ha entéronte oñemoamigose pe omeʼẽvare heta rregálo.
7 Pe imboriahúvape ni iñermanokuéra ndohayhúi,+
koʼytevéntema upéicharõ iñamigokuéra oñemomombyry avei chugui.+
Haʼe ningo ojerure asy chupekuéra ajúda péro ndaipóri openáva hese.
8 Pe oñehaʼãva iñentendído ohechauka oipotaha iporãva ijupe* g̃uarã,+
pe oñehaʼãva odiferensia mbaʼépa iporã ha mbaʼépa ivai osẽ porãta katuete.+
9 Pe testígo fálso ndopytamoʼãi kastigoʼỹre,
ha pe tódo el tiémpo ijapúva, katuete oñehundíta.+
10 Peteĩ itavýva ndaikatúi oiko porã peteĩ rríkoicha,
koʼytevéntema ndaikatúi peteĩ esklávo oreko ipoguýpe umi governántepe.+
11 Pe persóna iñentendídova ndaipochyreíri,+
haʼe ombohasánte umi mbaʼe vai ojejapóva hese, ha upéva omoporã chupe.+
12 Pe rréi ipochy jave haʼete voi peteĩ león okororõva,+
pe rréi ndeguerohorýramo katu, haʼete voi pe ysapy hoʼáva ñúre.
13 Peteĩ taʼýra ojapóva ivaíva omotĩ itúape.+
Pe tembireko ojeplageáva tódo el tiémpo, haʼete peteĩ óga otykypáva.+
14 Tuakuéra ikatu oheja ifamíliape óga ha pláta,
péro pe tembireko iñakãguapýva haʼe peteĩ rregálo oúva Jehovágui.+
19 Pe kuimbaʼe ijarhélvape katuete ojekastigáta,
nde reñehaʼãramo resalva chupe, resegíta rejapo upéva kontinuadoite.+
21 Umi hénte heta mbaʼe oplanea ikorasõme,
péro Jehová volunta la katuete oñekumplítava.+
22 Peteĩ persóna ohechaukáva oporohayhuetereiha,*+ upéva la omoporãva chupe.
Ikuentave nemboriahu, reiko rangue rembotavy nde rapichápe.
23 Rerrespetáramo Jehovápe, upéva nepytyvõta reikove hag̃ua,+
ha ikatúta reke porã ha mbaʼeve ivaíva ndojehumoʼãi ndéve.+
24 Pe iñateʼỹva omoinge ipo iplátope ojagarra hag̃ua la tembiʼu,
péro iñateʼỹgui noñanimái ni ohupi jey ipo okaru hag̃ua.+
25 Einupã pe oñemombaʼeguasúvape,*+ péicha pe ndorekóiva experiénsia oaprendéta mbaʼéichapa oiko vaʼerã.+
Ekorrehi pe iñentendídovape ikatu hag̃uáicha iñaranduve.+
26 Pe omaltratáva itúape ha omosẽva isýpe,
omotĩ ihentekuérape ha oñeñeʼẽ vai hesekuéra.+
27 Che raʼy, nderesegivéiramo umi konsého oñemeʼẽva ndéve,
ndaikatumoʼãvéima reaprende umi enseñánsa porã ha rehóta tape vaíre.
28 Peteĩ testígo ndovaléiva mbaʼeverã nomombaʼeiete voi pe hustísia,+
pe iñañávape ogusta voi la mbaʼe vai, haʼe odisfruta umíva peteĩ tembiʼu hetereívaicha.+
29 Umi oñemombaʼeguasúvape* katuete ojehusgáta ha ojekastigáta,+
umi oñembotavývape ofalta ojekastiga garrótepe.+
20 Pe víno ikatu ojapoka ñandéve vyrorei,+ ha pe vevída káusare ikatu oĩ ojapóva sarambi.+
Oimeraẽ ohejáva odomina chupe la vevída ohechauka itavyha.+
2 Ojekyhyjeháicha peteĩ león okororõ jave, upéicha avei ojekyhyjeterei pe rréigui.+
Oimeraẽ ombopochýva pe rréipe, ojapeligra hína.+
3 Omerese oñemombaʼe pe persóna ojejokokuaáva oĩ jave oñorairõséva hendive,+
péro umi ivýrova oñorairõta.+
4 Roʼy tiémpope pe iñateʼỹva ndoarái ijyvy,
upévare pe kosécha tiémpope ndorekomoʼãi mbaʼeve ha oikóta ojerure asy hoʼu vaʼerã.+
5 Umi mbaʼe oĩva peteĩ persóna korasõme* haʼete y ipypukúva,
péro pe iñarandúva ikatúta oguenohẽ umíva.
6 Oĩ heta persóna heʼínteva oporohayhuetereiha,*
péro ijetuʼu hína retopa hag̃ua peteĩ ohechaukáva ipyʼaite guive upéva.
8 Pe rréi oguapýrõ hína itrónope ohusga hag̃ua,+
oaverigua porã la oikóva ikatu hag̃uáicha opa umi mbaʼe vai ojejapóva.+
10 Jehovápe ombojeguaru koʼã mbaʼe:
umi pésa monda ha medída japu.*+
11 Umi mitãme jepe ikatu japilla mbaʼeichagua persónapa umi mbaʼe ojapóvare,
oimérõ ojeporta porã térã ojeporta vai.+
12 Jehová ningo pe ojapóva ñande resa ha ñande apysa,
ha upéicha rupi jahecha ha ñahendu.+
13 Oimérõ rekénte voi tódo el día, katuete nemboriahúta,+
péro repuʼãramo erekóta heta mbaʼe reʼu vaʼerã.+
14 Pe ombaʼejoguáva, oipotágui ojejapo chupe présio heʼi guaʼu: “Kóva ndovaléi”,
upe rire oho ha ojalava la okonsegi vaʼekuére.+
15 Pe óro ningo iporãiterei, ha oĩ avei joya iporãitereíva,
péro ovaleve koʼã mbaʼégui peteĩ persóna omboʼéva umi mbaʼe porã oikuaáva.+
16 Oĩramo osẽva de garánte peteĩ extranhérope, nde rejagarra vaʼerã chugui ijao de garantía,+
ha osẽramo de garánte peteĩ kuña rekovaípe,* nde rejagarra vaʼerã chugui álgo de garantía.+
17 Pe tembiʼu oñekonsegíva oñembotavývo ótrope haʼete voi hevéva,
péro reʼupa rire haʼete yvykuʼi remoinge vaʼekue nde jurúpe.+
18 Entéro mbaʼe osẽ porãve oĩháme heta persóna omeʼẽva konsého.+
Peteĩ persóna iñarandúva ndegiáramo, ikatu reho reñorairõ gerrahápe.+
19 Pe oñeʼẽ vaíva* hapicháre oiko omosarambi upérupi informasión ndovaléiva omombeʼu.+
Ani rejeheʼa umi oikóvare ochismosea.
20 Oimeraẽ omaldesíva isy ha itúape,
ilámpara oguéta pytũ vove.+
21 Peteĩ persóna itaryrýiva ikatu hína ipláta primerorã,
péro upéi umi mbaʼe orekóva ndaideprovechomoʼãi chupe.+
22 Oĩramo ojapóva nderehe ivaíva, ani ere: “Añevengáta hese”.+
Ejeroviánte Jehováre,+ haʼe nepytyvõta.+
23 Jehová oipota ñaneonrrádo jaipuru jave umi valánsa ha pésa,*
chupe ombojeguaru voi oĩramo ombotavýva hapichápe.
24 Jehová ogia yvyporakuérape oho hag̃ua tape porãre,+
upéicharõ, ¿mbaʼéicha piko ñandejehegui reínte jadesidíta moõrupipa jaháta?
25 Peteĩ trámpa hína algúno ojapurárõ ha opromete álgo Ñandejárape,+
ha upe rire ae oñepyrũramo okalkula la ohura vaʼekue.+
26 Ojeseparaháicha pe semílla umi mbaʼe kyʼágui,
péicha pe rréi iñarandúva osepara umi hénte añáme umi ivuénovagui, ha okastiga chupekuéra.+
27 Umi mbaʼe heʼíva umi hénte,* Jehovápe g̃uarã haʼete peteĩ lámpara,
umíva ohechauka mbaʼépa oreko hikuái ikorasõ ruguaitépe.
28 Ñandejára oguerohory peteĩ rréipe oporohayhueterei ha ndofalláiramo avavéndi,+
pe rréi osegíramo oporohayhueterei, igoviérno oho porãta hese.+
29 Umi mitãrusukuéra ningo oreko fuérsa, upéva hína la iporãvéva hesekuéra,+
umi ijedáva katu iñakãrangue morotĩ, ha upéva haʼete omoporãvéva chupekuéra.+
30 Pe kastígo* ñanepytyvõ ani hag̃ua jajapove ivaíva,+
pe disiplína* haʼete voi oipeʼapáva ñandehegui umi mbaʼe vai oĩva ñane korasõme.
2 Umi hénte opensa oĩ porãha entéro mbaʼe ojaposéva,+
péro Jehová ohecha hína mbaʼépa oĩ umi hénte korasõme.+
3 Jehová oipota jajapo iporãva ha ñandehústo,
upéva haʼe oguerohoryve umi sakrifísiogui.+
4 Umi iñañáva oñemombaʼeguasu ha ijejapoiterei.
Haʼekuéra oheja umi mbaʼe vai odirihi chupekuéra peteĩ lámparaicha.+
5 Umi oplanea porãva la ojapótava, katuete osẽ porã chupekuéra la ojaposéva,+
péro pe ojapo rei reínteva oimeraẽ mbaʼe, katuete imboriahúta.+
6 Rekonsegíramo heta rrikésa ndejapúvo,
haʼete serrasón ensegidami odesapareséva, péva peteĩ trámpa oporojukáva.+
7 Umi iñañáva oñehundíta ojapo rupi hetaiterei mbaʼe vai,+
haʼekuéra omanóta ndojaposéigui iporãva.
8 Pe kuimbaʼe pekadór oheja pe tape porã ha oho vai chupe,
pe ihústova katu siémpre ojapo iporãva.+
9 Ikuentave reiko peteĩ eskinaʼípe nde róga terrásape,
reime rangue nde róga ryepýpe peteĩ tembireko ojeplageávandi tódo el tiémpo.+
11 Ojekastiga jave pe oñemombaʼeguasúvape,* umi ndorekóiva experiénsia oaprende mbaʼéichapa oiko vaʼerã.
Remboʼéramo pe iñentendídovape haʼe iñaranduve.*+
12 Ñandejára ihústo ha ohecha mbaʼépa ojejapo pe iñañáva rógape,
upévare haʼe ohundi chupekuéra.+
13 Oĩ persóna noipytyvõséiva pe imboriahúvape,
upévare avave nopenamoʼãi avei hese ág̃a haʼe ojerure jave ajúda.+
14 Peteĩ rregálo sekréto ikatu ombohasa pe pochy.+
Peteĩ rregálo kañyháme ikatu otrankilisa pe ipochyetereívape.
15 Pe ihústova ovyʼa voi ojapo jave iporãva,+
péro umi iñañávape ndogustaiete voi la iporãva.
16 Pe kuimbaʼe omboykéva pe arandu,
ohóta opyta umi omanóva oĩháme.+
17 Pe ojedivertisénteva pyaʼeterei imboriahúta,+
pe persóna ohayhuetereíva víno ha aséite, núnka ndairrikomoʼãi.
18 Umi iñañávape ojekastigáta péro umi ivuénovape ojesalváta,
umi itraisionérovape oñehundíta péro umi ihústova opytáta oikove hag̃ua.+
19 Ikuentave reiko neaño rei pe desiértore,
reiko rangue peteĩ tembireko ijarhél ha ojeplageávandi tódo el tiémpo.+
20 Pe iñarandúva siémpre oreko hógape umi tesóro porã porã ha aséite,+
21 Pe oporohayhuetereíva* ha oñehaʼãva ihústo oikovéta,
oñemombaʼéta chupe ha siémpre ojapóta iporãva.+
22 Peteĩ kuimbaʼe iñarandúva ikatúta ohasa umi murálla tuicháva ári,
ha oity yvýre umi kuimbaʼe ipoderósova jeroviaha.+
23 Pe oñatendéva la heʼi vaʼerãre ha ojokóva ijuru,
ojehekýi heta akã rasýgui.+
24 Pe persóna ipochy reíva ha oapoʼíva hapichápe ohechauka oñemombaʼeguasuha,
haʼe ijorgullóso ha ojekreeterei.+
25 Pe iñateʼỹva itaryrýi péro nombaʼaposéi,
umi mbaʼe oipotáva ojukáta chupe.+
26 Pe iñateʼỹva oipota tarovaite hapicha orekóva, tódo el día opensa upévare,
péro pe siémpre ojapóva iporãva, ipojera ha okomparti pe orekóva.+
27 Pe iñañáva sakrifísio oporombojeguaru,+
ha koʼýte umi sakrifísio ojejapóva tovamokõime.
28 Pe testígo ijapúva oñehundíta,+
péro pe testígo ojepokuaáva ohendu porã, katuete osẽ porãta.
30 Reñemoĩramo Jehová kóntrape ndaikatumoʼãi neentendído, ndaipóri konsého porã ni arandu ikatúva nepytyvõ.+
22 Iporãve umi hénte nderrespeta,* rereko rangue heta óro ha pláta.+
Ikuentave umi hénte imanduʼa porã nderehe, ndepláta heta rangue.
2 Pe persóna ipláta hetáva ha pe imboriahúva ojojogua* ko mbaʼépe:
Jehová ojapo mokõivévape.+
3 Pe iñentendídova ohechakuaa pe pelígro ha ojere chugui,
péro umi ivýrova katu derechoite oho upépe, ha upéi osufri odesidi vai haguére.
4 Rerrespetáramo Jehovápe ha neumílderamo,
erekóta rrikésa, oĩta nemombaʼéva ha reikovéta.+
5 Umi ohóva tape vaíre, ñuatĩ ha trámpamante otopa haperãme,
7 Pe irríkova omanda pe imboriahúvare.
Pe oipurúva pláta hapichágui opytáma ipoguýpe.+
8 Pe governánte ndojapóiva hustísia okosecha jeýta ivaíva,+
upévare pe autorida* oipurúva omaltrata hag̃ua ótrope ojepeʼáta chugui.+
9 Pe imbaʼeporãva okomparti hembiʼu umi imboriahúva ndive,
upévare orresivíta heta vendisión.+
10 Emosẽ upe kuimbaʼe oñembohorývape hapicháre,
péicha ndaiporimoʼãvéima oiko vaíva,
opáta la pléito ha ndaiporimoʼãvéima oapoʼíva hapichápe.
12 Jehová oñangareko umi iñarandúvare,*
péro ndohejái umi itraisionérovape osẽ ijidéape.+
13 Pe iñateʼỹva nombaʼaposéi ha heʼi: “¡Oĩ peteĩ león okápe!
¡Asẽramo pe kállepe katuete chejukáta!”.+
14 Umi kuña irrevéldeva* juru, haʼete peteĩ yvykua pypuku,+
katuete hoʼa pype umi persóna Jehová okondenáva hembiapo vai haguére.
16 Pe ombotavýva imboriahúvape iplatave hag̃ua,+
ha pe omeʼẽva rregálo pe ipláta hetávape,
amo ipahápe opytáta mbaʼeveʼỹre.
17 Ehendu porãkena umi konsého omeʼẽva ndéve umi iñarandúva,+
ikatu hag̃uáicha ne korasõ ontende umi mbaʼe che romboʼeséva.+
18 Iporãitereíta siémpre reguerekóramo ne korasõme koʼã enseñánsa,+
péicha ikatúta reñeʼẽ meme koʼã mbaʼére.+
19 Che haʼe ndéve koestedía koʼã mbaʼe
ikatu hag̃uáicha rejerovia Jehováre.
20 Che ningo askrivíma ndéve heta konsého
reikuaa hag̃ua hetave mbaʼe.
21 Che romboʼe umi enseñánsa porã, umíva ningo siertogua,
péicha ikatúta ere pe siertogua pe nembou vaʼekuépe.
22 Ani remonda pe imboriahúvape haʼe imboriahumi haguérente,+
24 Eñemomombyry umi ijarhélvagui,
ani rejeheʼa umi ipochy reívare.
26 Ani rejogua umi oipopyhývape hapichápe ojapo hag̃ua tráto,
umi ogarantíva ótro odevévare.+
27 Cháke ndereguerekóiramo repaga hag̃ua,
nde rupa jepe ojepeʼáta ndehegui.
28 Ani reguerova umi márka oservíva de límite rembotuichave hag̃ua nde yvy,
umíva ningo omoĩ kuri nde tuakuéra ypykue.+
29 Pe kuimbaʼe ivaléva itraváhope
nombaʼapomoʼãi oimeraẽ hénte renondépe,
haʼe ombaʼapóta umi rréipe g̃uarã.+
23 Reguapy vove rekaru hag̃ua peteĩ rréi ndive,
reñatende porã vaʼerã mbaʼépa oĩ ne renondépe.
2 Oiméramo ndevareʼaiterei,*
rejejokokuaa vaʼerã.*
3 Ani rehechauka reʼusetereiha umi hembiʼu porãite,
pórke ndereikuaái mbaʼérepa añetehápe neinvita hína.
4 Ani rejopyeterei rekonsegi hag̃ua pláta ha repyta nekaneʼõiterei.+
Upéva rangue, eñetrankilisa ha ehechauka neentendidoha.
5 Umi rrikésa ningo sapyʼaiterãnte, rejere remaña hese ha ja nderetopavéima,+
haʼete voi peteĩ ágila oveve ha ohóva yvágape.+
6 Ani reʼu pe ijopýva rembiʼu,
ani rehechauka reʼusetereiha umi hembiʼu porãite.
7 Pe ijopýva ningo haʼete voi okalkuláva* mboy repýpa reʼu hína.
Heʼi guaʼu ndéve: “Ekaru ha emboyʼu”, péro añetehápe heʼi reínte ndéve upéva.*
8 Upéi rehechakuaávo hovamokõiha, reñemeʼẽta enkuénta reiete neamávle hague hendive,
ha nembopyʼavaíta pe reʼu vaʼekue ha reitypa jeýta.
10 Ani reguerova umi márka oservíva de límite rembotuichave hag̃ua nde yvy, umíva ningo omoĩ vaʼekue nde tuakuéra ypykue.+
Ndovaléi reike umi ityreʼỹva yvýpe.
12 Oĩramo ndekorrehíva, eñehaʼã ejapo ojeʼéva ndéve.
Ehendúkena umi konsého nepytyvõtava nearandu hag̃ua.
13 Ekorrehíkena pe mitãme,+
nomanomoʼãingo reinupã haguére chupe verrénkepe.
14 Rekorrehi vaʼerã pe mitãme verrénkepe
esalva hag̃ua chupe pe Sepultúragui.*
17 Aníkena reenvidia umi ojapóvape mbaʼe vai.+
Upéva rangue, siémpre rerrespeta vaʼerã Jehovápe.+
18 Péichamante rerresivíta heta mbaʼe porã ne renonderãme,+
ha ne esperánsa nahavẽmoʼãi.
19 Ehendúkena che raʼy ha nearandúta,
egia ne korasõ tape porãre.
21 Pórke pe ikaʼúva ha okarúva tódo el tiémpo, pyaʼeterei imboriahúta.+
Umichagua persóna okesénte voi ha ni ijao repyrã ndorekomoʼãi.
22 Che raʼy, ehendúkena nde túape, chupe reagradese vaʼerã nde rekovére,
aníkena redespresia nde sýpe ijedáma haguérente.+
24 Pe persóna ihústova, katuete ombovyʼa itúape,
ha pe iñarandúva avei ombopyʼarory itúape.
25 Rehóramo tape porãre, nde tuakuéra ovyʼaitereíta,
katuete nde sy ijaguaráta ndereheve.
26 Che raʼy, eñatende porãkena cherehe,
ha evyʼákena resegívo reguata che rapére.+
28 Pe kuña rekovai opeska nderehe peteĩ mondaháicha,+
pe kuña káusare koʼág̃a hetave kuimbaʼe oporotraisiona.
29 ¿Mávapa upe oñelamentáva ha ojepyʼapyetereíva?
¿Mávapa oiko ojekeha ha oñorairõsénte voi?
¿Mávapa upe hesa pytãmbáva ha siémpre ojegolpeapa reíva?
30 Péicha oiko pe hoʼuetereíva víno,+
upe siémpre oikóva hoʼu pe vevída ifuertevéva.
31 Ani remaña pe víno pytã asývare,
péva ningo omimbipa pe kópape, ha oguejy suáve asy,
32 péro upe rire, peteĩ mbóicha ndesuʼu rasy
ha oheja nderehe iponsóña.
33 Upéi reñepyrũta rehecha heta mbaʼe iñextráñova,
ha ne korasõ nemomýita reñeʼẽ hag̃ua ivaívare.+
34 Haʼetéta ku reñenóva hína pe mar mbytépe,
térã rejepysóva pe párte ijyvatevévape oĩva pe várkope, pe yvyra puku puntaitépe.
35 Upéi eréta: “Algúno chembyepoti raʼe, péro che nañandúi.
Heta aipoʼo, péro ni vy nachemanduʼái.
¿Arakaʼe la ikatúta apuʼã?+
Haʼuse* jey hína ótro trágo”.
24 Ani reenvidia umi iñañávape,
ha ani voi ni repensa igustotaha reime hendivekuéra.+
2 Pórke haʼekuéra ojepyʼamongeta ivaívarente,
ha oñeʼẽ hikuái umi tembiapo vaírente.
5 Pe kuimbaʼe iñarandúva ipoderóso,+
ha amáske oaprende hetave mbaʼe haʼe ipoderosove.
6 Reho hag̃ua gerrahápe reikotevẽ peteĩ kuimbaʼe iñarandúvare ndegia hag̃ua.+
Oĩramo heta omeʼẽva konsého reganáta pe ñorairõ.*+
8 Oĩ persóna okalkuláva voi ojapo hag̃ua ivaíva,
umívare la hénte heʼi ivaletereiha iñaña hag̃ua.+
9 Pe itavýva oplaneáva ogueraha chupe tape vaíre ha opeka.
Umi hénte ndochaʼeiete pe oñemombaʼeguasúvare.*+
10 Rejúramo reñedesanima neprovléma heta jave,
ndereguerekomoʼãi fuérsa.
11 Esalva umi ojeguerahávape ojejuka hag̃ua.
Eipytyvõ umi oñekondenávape omano hag̃ua.+
12 Péro nde eréramo: “Che ndaikuaái kuri koʼã mbaʼe”,
¿ndereikuaái piko Ñandejára opillataha siértopa la eréva?
Pórke haʼe ohecha mbaʼépa oĩ ñane korasõme,+
oñatende la jajapóvare ha opagáta káda únope pe jajapo vaʼekuére.+
13 Che raʼy, reʼu vaʼerã eirete pórke péva iporã hína,
pe eirete ipuroitéva heʼẽ asy voi.
14 Upéicha avei pe arandu ideprovécho,*+
reñehaʼãramo nearandu, rerresivíta heta mbaʼe porã ne renonderãme,
ha ne esperánsa nahavẽmoʼãi.+
15 Ani reiko repeska pe ihústova róga jerére rejapo hag̃ua ivaíva.
Ani rehundi pe lugár haʼe oikoha.
16 Pe ihústova ikatu hoʼa 7 vése, péro opuʼã jeýta.+
Umi iñañáva katu ou iprovléma ha ja nopuʼãvéima.+
17 Ani revyʼa ne enemígo hoʼa vove,
ani redisfruta haʼe iprovléma jave,+
18 cháke Jehová ohecháramo upéva, ipochýta nendive
ha ndaipochymoʼãvéima ne enemígore.+
19 Ani ndepochy umi iñañáva káusare,
ani reenvidia umi hénte añáme,
20 pórke umi iñañáva ndohopukumoʼãi,+
pe iñañáva lámpara oguéta.+
21 Che raʼy, errespetákena Jehovápe ha pe rréipe.+
Ani remoirũ umi irrevéldevape,*+
22 pórke haʼekuéra sapyʼaitépe oñehundíta,+
ha avave ndoikuaái mbaʼéichapa Ñandejára ha pe rréi ikatu okastiga chupekuéra.+
23 Umi iñarandúva heʼi avei:
naiporãi reladea avavépe reporohusga jave.+
24 Oĩ osẽva pe iñañáva favórpe ha heʼíva: “Haʼe ndojapói mbaʼeve ivaíva”,+
péro pe puévlo ha umi hénte ótro paisgua omaldesíta koʼãichagua persónape.
26 Umi hénte orrespetáta* pe persóna heʼívape siertoguánte.*+
27 Ejeprepara rembaʼapo hag̃ua nde kokuépe,
reguerekopáma vaʼerã la reikotevẽva reñemitỹ hag̃ua, upe rire ikatúta remopuʼã nde rogarã.*
28 Oimérõ ndereikuaaporãi la oikóva, ani resẽ de testígo nde rapicha kóntrape.+
Ani ndejapu ha rembotavy nde rapichápe.+
29 Ojejapo jave nderehe ivaíva, ani ere: “Ajapóta hese la mísma kósa,
30 Che ahasa pe iñateʼỹva kokue kóstare,+
ahasa pe itavýva* parralty kóstare,
31 ha ahecha ñanámante okakuaaha upérupi.
Umi yvy ojagarrapaite pyno guasu,
ha pe imurálla katu hoʼapa.+
32 Upémarõ che apyta amaña porã upépe ha ajepyʼamongeta,
ha la ahechávagui aaprende ko mbaʼe:
33 esegínteramo eke, esegínteramo rekevy,
esegínteramo ejekuʼako,*
34 degolpete rejúta nemboriahu, osẽháicha degolpete umi mondaha,
derrepénte rejúta reiko asy, ouháicha ndéve peteĩ mondaha árma ipópe.+
25 Koʼãva haʼe avei umi konsého porã omeʼẽ vaʼekue Salomón.+ Upéi rréi Ezequías+ siervokuéra oskrivi jey* umi konsého:
2 Ñandejárape oñemombaʼeguasu pórke oreko ñemiháme umi sekréto.+
Umi rréipe oñemombaʼe oñehaʼãramo oinvestiga porã la oikóva.
3 Ijetuʼu ojekuaa hag̃ua mbaʼeichaitépa ijyvate pe yvága ha ipypuku pe yvy,
ijetuʼu avei jaikuaa hag̃ua mbaʼépa oĩ umi rréi korasõme.
4 Ojepeʼáramo umi mbaʼe kyʼa pe plátagui,
opytáma ipotĩ asy ha overa hendy.+
5 Péicha avei oñemosẽramo umi hénte aña pe rréi rógagui,
pe goviérno ihústota ha pe rréi ogovernáta heta tiémpore.+
7 Ikuentave rehaʼarõnte pe rréi nerenói ha heʼi ndéve: “Ejúna eguapy che ykére”,
ani ág̃a upéi haʼe nemotĩ umi hénte iñimportánteva renondépe.+
8 Ani rejapura representa hag̃ua peteĩ káso umi hués renondépe,
pórke, ¿mbaʼe rejapóta upéi oĩramo opresentáva pruéva ne kóntrape?+
9 Upévare eho raẽ esolusiona la provléma nde rapichándi,+
ha ani remombeʼu haʼe heʼíva ndéve ha ndoipotáiva ojekuaa.*+
10 Pórke pe ohendúva la remombeʼúva ikatu nemotĩ,
ha reñeʼẽ vai jepéma guive ótrore, ndaikatuvéima rejoko la ere vaʼekue.
11 Umi mbaʼe jaʼéva itiempoitépe iporãiterei,
haʼete mansána de óro oñemoĩva peteĩ vandéha de plátape.+
12 Peteĩ namichãi de óroicha ha peteĩ adórno de óro púroicha,
umi iñeʼẽrendúva ovalora umi konsehéro iñarandúvape.+
13 Pe kosécha tiémpope pe y roʼysã* ñanembopiroʼy,
péicha avei peteĩ mensahéro de konfiánsa
14 Oĩ persóna oikóva heʼi omeʼẽtaha peteĩ rregálo péro núnka nokumplíri,
peichagua persóna ojogua umi arai hũ ha yvytu atãme ndoguerúiva ama.+
15 Pe ipasiénsiava ikatu okonvense umi orekóvape tuicha autorida,
ha pe oñeʼẽva pyʼaguapýpe ikatu otrankilisa pe oñemoĩ mbaretévape hese.*+
16 Rejuhúramo eirete, reʼu vaʼerã upe reikotevẽvante,
pórke reʼu hetáramo ikatu nembyai ha revomita.+
17 Ani reho pyʼỹieterei nde rapicha rógape,
pono ikuerái ndehegui ha opyta ndochaʼevéi nderehe.
18 Peteĩ persóna osẽva de testígo hapicha kóntrape ha ijapúva,
ojogua peteĩ garróte ojepurúvape gerrahápe, peteĩ espádape ha flécha hakuávape.+
19 Rejeroviáramo peteĩ ndahaʼéivare de konfiánsa* neprovléma jave,
haʼetéta reguatáva ndepy karẽ reheve, térã reisuʼúva ne rembiʼu ne rãi opẽvape.
20 Pe opurahéiva peteĩ ikorasõ oñembyasývape,+
ojogua pe oipeʼávape ijavrígo roʼy jave,
térã pe opoívape vinágre pe jukýpe.*
22 Rejapóramo péicha remoĩ hína tatapỹi iñakã ári,*+
ha Jehová opagáta ndéve la rejapóvare.
23 Pe viénto nórte katuete ogueru aguaséro,
ha oñemombeʼúramo peteĩ chísme katuete oĩ ipochýva.+
24 Ikuentave reiko peteĩ eskinaʼípe nde róga terrásape,
reime rangue nde róga ryepýpe peteĩ tembireko ojeplageávandi tódo el tiémpo.+
25 Pe y roʼysã ñanembopiroʼyháicha* ñandeuhéi jave,
péicha ñanembopiroʼy peteĩ notísia porã og̃uahẽva ñandéve mombyrýgui.+
26 Pe ihústova ohejáramo pe iñañáva ipuʼaka hese,
ojogua peteĩ ykua henyhẽvape tujúgui ha peteĩ póso oñehundívape.
27 Jaʼu rasáramo pe eíra ikatu ñanembyai,+
péicha avei naiporãi jajapo iporãva jaipotáguinte umi hénte ñanembotuicha.+
28 Peteĩ persóna ipochy reíva ha ndojejokokuaáiva
ojogua peteĩ siuda oñehundívape ha ojeitypáva imurálla.+
26 Haku tiémpope ndaikatúi hoʼa niéve, ha ndaikatúi oky kosécha tiémpope,
péicha avei ndaikatúi oñemombaʼe peteĩ persóna itavývape.+
2 Umi guyraʼi por álgonte osẽ oho ha umi golondrína osẽ oveve,
péicha avei oñemaldesíramo peteĩ persónape oiméne por álgonte avei.*
4 Peteĩ itavýva heʼíramo ndéve vyrorei, ani rembohovái chupe,
osino rehechaukáta hína rejoguaha chupe.
5 Peteĩ itavýva heʼíramo ndéve vyrorei, embohovái avei chupe upéicha,
ani hag̃ua opensa iñaranduha.+
6 Pe persóna ojeroviáva pe itavývare ojeperhudika ijupe voi,
haʼete voi otrosáva un ládo ipy.
9 Peteĩ konsého iporãva peteĩ itavýva jurúpe,
haʼete peteĩ plánta hatĩmbáva peteĩ okaʼúva pópe.
10 Upe okontratáva peteĩ itavývape térã oimeraẽ ohasávapente,
ojogua hína peteĩ soldádo opoívape iflécha oimehápe reínte.*
11 Pe itavýva ojapo jey jeýva el mísmo vyrorei,
ojogua pe jagua hoʼu jeývape ivomitokue.+
12 ¿Rehechámapa peteĩ persóna oimoʼãva iñaranduetereiha?+
Ifasilve ñaipytyvõ peteĩ itavývape ke la koʼãichagua persónape.
13 Pe iñateʼỹva nombaʼaposéi ha heʼi: “¡Oĩ peteĩ león pe tapépe!
¡Oĩ peteĩ león tuichaitereíva pe kállepe!”.+
14 Umi okẽ osegínte ojere pe viságrare,
péicha avei pe iñateʼỹva osegi ojere hupápe.+
15 Pe iñateʼỹva omoinge ipo iplátope ojagarra hag̃ua la tembiʼu,
péro ikaneʼõitereígui noñanimái ohupi jey ipo okaru hag̃ua.+
16 Oĩramo jepe 7 persóna iñarandúva omeʼẽva konsého porã,
pe iñateʼỹva opensa haʼe iñaranduveha chuguikuéra.
17 Peteĩ ohasáva ohóvo ha ipochýva* ohechávo ótro oiko vaiha,
haʼete ojagarráva peteĩ jaguápe inambígui.+
18 Peteĩ itavyraíva opoiháicha lánsa ha flécha ikatúva oporojuka,
19 péicha hína pe persóna ombotavýva* hapichápe ha upéi heʼíva chupe: “Rombojarúnteko hína”.+
20 Opáramo pe jepeʼa, pe tata ogue,
péicha avei ndaipóriramo oñeʼẽ vaíva* hapicháre, ndaiporimoʼãi oñorairõva.+
21 Pe jepeʼa ha karvón ombotuichave ohóvo pe tata,
ha pe kuimbaʼe vochinchéro ombotuichave ohóvo la pléito.+
22 Umi mbaʼe heʼíva pe oñeʼẽ vaíva* hapicháre haʼete umi tembiʼu hetereíva,
pyaʼeterei oñemokõva ha ohóva direktoite ñande pyʼápe.+
23 Umi palávra heʼẽ asýva oúva peteĩ korasõ iñañávagui,
ojogua peteĩ kambuchi jekakue ijape de plátavape.+
24 Pe ndochaʼéiva hapicháre horyete guaʼu,
péro haʼe oporombotavýnte hína oikóvo.
25 Haʼe iñeʼẽ jukýramo jepe, ani rekonfia hese,
pórke ndorekói mbaʼevete iporãva ikorasõme.*
26 Ha oikóramo jepe ijapu pono ojepilla ndochaʼeiha hapicháre,
entéro umi hénte oñembyatýva* renondépe ojekuaáta iñañaha.
27 Oimeraẽ ojoʼóva peteĩ yvykua omoñuhã hag̃ua hapichápe, haʼe voi hoʼáta pype,
ha oimeraẽ omyañáva peteĩ ita omborroda hag̃ua, katuete pe ita ou jeýta hiʼári.+
28 Pe ijapúva oñeʼẽ vai hapicháre ha ndochaʼéi hese,
ha pe ombojuruheʼẽva hapichápe, ohundi chupe.+
27 Ani rejalava ha reiko emombeʼu la rejapótava,
pórke ndereikuaái mbaʼépa oikóta hína koʼẽrõ.+
2 Ani reipuru nde juru rejalava hag̃ua, eheja ótro* tanembotuicha,
3 Pe ita ha yvykuʼi ipohýi hína,
péro ipohyive upévagui reaguanta pe provléma oguerúva peteĩ itavýva.+
4 Pe ipochyetereíva noponderái avavére, pe orrenegaitereíva ikatu ohundipa la otopáva haperãme,
5 Ikuentave jakorrehi ñande rapichápe ke la japorohayhu ha ndajahechaukái.+
6 Peteĩ amígo verdadéro ndekorrehíta oikuaáramo jepe ndaigustoiha upéva,+
péro ne enemígo katu neretũta tódo el tiémpo.*
7 Peteĩ persóna* hyg̃uatã porãva ndoʼusemoʼãi pe eíra,
péro pe iñembyahýivape* oimeraẽ mbaʼe iróva jepe heʼẽ asy chupe.
8 Pe kuimbaʼe oĩva* mombyry hógagui,
ojogua umi guyraʼi ohóva mombyry haitýgui.
9 Pe aséite ha pe insiénso hyakuã asýva ñanemokorasõ rory,
péicha avei peteĩ amígo omeʼẽva ñandéve konsého sinséro.+
10 Aníke nderesarái ne amígogui térã nde túa amígogui.
Ani reho ne ermáno rendápe rehasa asy jave,
tuichave nepytyvõta hína peteĩ ne vesíno ke la ne ermáno oikóva mombyry.+
12 Pe iñentendídova ohechakuaa pe pelígro ha ojere chugui,
péro umi ivýrova katu derechoite oho upépe ha upéi osufri odesidi vai haguére.+
13 Oĩramo osẽva de garánte peteĩ extranhérope, nde rejagarra vaʼerã chugui ijao de garantía,
ha osẽramo de garánte peteĩ kuña rekovaípe,* nde rejagarra vaʼerã chugui álgo de garantía.+
14 Peteĩ persóna pyharevete heʼíramo hatã hapichápe oipotaha oho porã chupe,
haʼete ku omaldesíva chupe.
15 Peteĩ tembireko ojeplageáva tódo el tiémpo, haʼete peteĩ óga otykypáva oky jave.+
16 Pe ikatúva odomina peichagua tembirekópe, ikatúta ojoko pe yvytu atã,
térã ikatúta omoĩ aséite ipo deréchape ha noñehẽmoʼãi chugui.
17 Pe iérro oñehaimbeʼe iérrope jey,
péicha avei peteĩ persóna ikatu oipytyvõ iñamígope omehorave hag̃ua.*+
18 Pe oñangareko porãva pe ígo mátare, hoʼúta hiʼa,+
ha pe oñatende porãva ipatrónre, orresivíta heta mbaʼe porã.+
19 Remañárõ pe ýre rehecháta nde rova,
remañáramo nde rapicháre rehecháta ne korasõ.
20 Pe Sepultúra ha pe lugár oñembyaihápe umi teʼongue* núnka nahyg̃uatãi,+
péicha avei umi hénte resa núnka nahyg̃uatãi.
21 Pe óro ha pláta oñemboyku tatápe ipotĩ hag̃ua,+
péicha avei ojeguerohorýramo peteĩ persónape ojekuaa mbaʼeichaguápa haʼe.
22 Resegíramo jepe reinupã pe itavývape
rejosoháicha pe trígo iporãva pe anguʼápe,
pe itavýva nokambiamoʼãi.
24 Pórke umi rrikésa ikatu oñehundi,+
ha pe koróna ndopytamoʼãi ne familiarépe pára siémpre.
25 Péro pe kapiʼipe ipirupáramo jepe, upéi hokypa jey,
ha umi plánta oĩva sérrore ikatu rembyaty remongaru hag̃ua umi ne animál.
26 Umi ovecha raguégui ikatu rejapo nde aorã,
ha umi kavara repykuégui ikatu rejogua peteĩ lóte.
27 Ha rerekóta kavara kamby heta porã,
ikatu hag̃uáicha reʼu nde, ne família ha umi nde siervakuéra.
28 Umi iñañáva okañy avave ndopersegíriramo jepe chupekuéra,
péro umi ihústova ipyʼaguasu peteĩ leóncha.+
2 Peteĩ paíspe oĩramo heta hénte iñañáva,* umi governánte sapyʼaiténte omanda.+
Péro pe governánte orekóramo peteĩ konsehéro iñarandúva oipytyvõva chupe, haʼe ikatúta omanda heta tiémpore.+
3 Peteĩ imboriahúva ojaprovecháramo hapicha mboriahúre,+
ojogua pe torménta ohundipávape umi plantasión.
4 Oĩ persóna omboykéva umi léi ha oñepyrũva oguerohory umi iñañávape,
ha umi oñehaʼãva okumpli umi léi, ipochy ohechávo haʼekuéra ojapóva.+
5 Umi kuimbaʼe iñañáva ndaikatúi ontende mbaʼépa oĩ porã,
péro umi oñemoag̃uíva Jehováre ontende porã opa mbaʼe.+
6 Ikuentave nemboriahu ha siémpre rejapo iporãva,
rereko rangue heta rrikésa péro reho tape vaíre.+
7 Pe taʼýra iñentendídova okumpli umi léi,
péro pe taʼýra ojeheʼa meméva umi tódo el tiémpo okarúva rehe, omotĩta itúape.+
8 Pe okovráva interés+ ha ojaprovecháva hapicháre, nosẽporãmoʼãi.
Amo ipahápe umi mbaʼe ombyaty vaʼekue opytapáta pe oipytyvõvape umi imboriahúvape.+
10 Pe persóna ogueraha vaiséva umi ihústovape osẽ vaíta, haʼe jeýnte hoʼáta pe trámpa omoĩ vaʼekuépe.+
Péro umi ojapóva iporãva orresivíta heta vendisión.+
11 Pe kuimbaʼe iplátava opensa iñaranduha,+
péro pe imboriahúva ha iñentendídova opilláta chupe mbaʼeichagua persónapa haʼe.+
12 Oho porãramo umi ihústovape, umi hénte ovyʼa joa,
péro umi iñañáva ojupírõ ogoverna hag̃ua, umi hénte oiko kañyháre.+
13 Pe persóna oñomíva hembiapo vai, nosẽporãmoʼãi,+
péro oñeperdonáta upe omombeʼúvape ipekádo ha ohejaitévape hembiapo vai.+
14 Ovyʼáta pe persóna siémpre orrespetáva Ñandejárape,
péro heta iprovlémata upe oñemohatãva haʼe opensávapente.+
15 Peteĩ governánte iñañáva omandáramo umi ndorekóivare mávapa odefendéta chupekuéra,
ojogua umi león okororõvape ha peteĩ óso ñarõme.+
16 Pe governánte naiñentendídoiva oipuru vai la ipodér,+
péro pe ndojaprovecháiva hapicháre oikove pukúta.+
17 Pe persóna oporojuka vaʼekue oikóta okañy oikove aja pukukue, oho peve pe sepultúrape.*+
Aníke avave oipytyvõ chupe.
19 Pe oñemitỹva orekóta heta mbaʼe hoʼu vaʼerã,
péro pe vyroreínte oikóva ojapo imboriahúta, mbaʼevete asy ndorekomoʼãi.+
20 Pe persóna iñeʼẽrendúva orresivíta heta vendisión,+
péro pe sapyʼaitépe irrikoséva, ojapóta katuete ivaíva.+
21 Naiporãi ojeladea avavépe,+
péro oĩ hénte un pláto tembiʼúrente oñevendémava.
22 Pe iñenvidiósova oipota tarovaite pe pláta,
péro ndoikuaaiete hína outaha imboriahu degolpete.
23 Ojeguerohoryvéta+ pe okorrehívape hapichápe,+
ojeguerohory rangue pe oikónteva ombojuruheʼẽ umi héntepe.
24 Pe omondáva itúa ha isýpe, ha heʼíva: “Ndaivaíriko la ajapóva”,+
haʼe hína umi mondaha amigoite.+
25 Pe persóna iñenvidiósova* oiko oporomboliga ojeiko vai hag̃ua,
péro upe ojeroviáva Jehováre orresivíta heta mbaʼe porã.+
26 Pe okonfiáva ijehénte* ohechauka itavyha,+
péro pe oñehaʼãva iñarandu ojehekýita heta provlémagui.+
27 Mbaʼeve ndofaltamoʼãi pe persóna oipytyvõvape umi imboriahúvape,+
péro oñemaldesíta upe noipytyvõséivape umi imboriahúvape.
28 Umi iñañáva ojupíramo ogoverna hag̃ua, umi hénte oiko okañyháre,
péro umi governánte oñehundívo, umi ihústova hetave.+
29 Oĩ persóna orresivíva heta konsého péro osegi oñemohatã haʼe opensávape,*+
koʼãichagua persóna degolpete oñehundíta hína.+
2 Umi ihústova ogovernáramo, pe puévlo ovyʼa,
péro peteĩ iñañáva omandáramo, pe puévlo osufri.+
3 Pe persóna oñehaʼãva iñarandu ombovyʼa itúape,+
upe oikóva kuña rekovai rapykuéri katu ohundipa ipláta.+
4 Pe rréi ojapóramo hustísia, entéro mbaʼe oho porã pe tetãme,+
péro upe oaseptáva kóima ohundíta hetãme.
5 Pe persóna ombojuruheʼẽva hapichápe
haʼete ku omoĩva chupe peteĩ trámpa haperãme.+
6 Pe iñañáva ojapo heta mbaʼe vai ha umíva chupe jeýnte omoprovléma,+
péro pe ojapóva iporãva siémpre ovyʼa.+
7 Pe ihústova ojepyʼapy umi imboriahúvare ha oñehaʼã ojejapo hag̃ua chupekuéra hustísia,+
péro pe iñañávape ndoúi ni ndohói umíva.+
8 Umi persóna oñemombaʼeguasúva káusare pe puévlo oiko vaipa,+
péro umi iñarandúva oñehaʼã ombopyʼaguapy chupekuéra.+
9 Pe persóna iñarandúva oiko vaíramo peteĩ itavývandi, mbaʼeve iporãva nokonsegimoʼãi,
pórke pe itavýva oñepyrũta osapukái ha oñembohorýta hese.+
11 Pe itavýva ndojejokokuaái ipochy jave ha heʼipaite pe oñandúva,*+
péro pe iñarandúva ojejokokuaa ha oñehaʼã pono orreaksiona.+
12 Peteĩ governánte oñepyrũramo ohendu umi ijapúvape,
enterove umi isiérvo iñañáta.+
13 Pe imboriahúva ha umi oapoʼíva chupekuéra ojojogua* ko mbaʼépe:
Jehová okrea mokõivévape.
15 Pe verrénke ha pe kastígo omoarandu peteĩ persónape,+
péro peteĩ mitã ndojekorrehíriva omotĩ isýpe.
16 Hetavéramo ohóvo umi iñañáva, hetave avei umi mbaʼe vai ojejapóva,
péro umi ihústova ohecháta umi iñañáva oñehundi vove.+
18 Pe puévlo ndohejáiramo Ñandejára ogia chupekuéra, katuete oho vaíta hikuái,+
péro umi ojapóva umi léi heʼíva katuete ovyʼa.+
19 Ndaikatúi rekorrehi peteĩ siérvo irrevéldevape reñeʼẽnteramo chupe,
ontendéramo jepe la eréva, haʼe naiñeʼẽrendúi.+
20 ¿Rehechámapa peteĩ persóna opoi rei reínteva ijurúgui?+
Oĩve esperánsa peteĩ itavývape g̃uarã ke la chupe g̃uarã.+
21 Rembojeroviáramo nde siérvope imitã guive,
katuete imalagradesídota nendive upe rire.
23 Pe oikóva oñemombaʼeguasu tuichaiterei oñemotĩta upe rire,+
péro upe iñumíldevape upéi oĩta omombaʼéva chupe.+
24 Pe ojeheʼáva peteĩ mondaháre ojeperhudika ijupe voi.*
Oñehenói chupe osẽ hag̃ua de testígo, péro haʼe ndeʼíri mbaʼeve.+
25 Pe okyhyjéva hapichágui hoʼáta peteĩ trámpape,+
péro pe ojeroviáva Jehováre oikóta segúro, pórke haʼe oprotehéta chupe.+
26 Heta hénte oñepresenta umi governánte renondépe oipotágui oñepytyvõ chupekuéra,
péro Jehová hína upe ojapóva hustísia.+
27 Umi persóna ojapóva ivaíva ndochaʼéi voi umi ihústovare,+
ha umi iñañáva ndaikatúi ni omaña umi ohóvare tape porãre.+
30 Kóva haʼe peteĩ mensáhe iñimportantetereíva omeʼẽ vaʼekue Agur, Jaqué raʼy. Agur heʼi vaʼekue koʼã mbaʼe Itiel ha Ucálpe.
2 Ndaipóri ningo ótro itavyvéva chehegui.+
Che ndaikuaái ni umi mbaʼe umi hénte oikuaa vaʼerã voi normálmente.
3 Che naaprendéi umi mbaʼe ikatúva chemoarandu,
ha ndaikuaái umi mbaʼe pe Dios Santísimo oikuaaukáva.
4 ¿Oĩ piko algúno ohómava yvágape ha upéi ou jeýva?+
¿Máva piko ikatu ojoko pe yvytu ipópe?
¿Máva piko ikatu ombyaty y peteĩ télape?+
¿Máva piko omoĩ raʼe entéro umi límite ko yvýpe?+
Pejemína chéve oimérõ peikuaa mbaʼéichapa héra haʼe ha itaʼýra.
5 Opaite mbaʼe Ñandejára heʼíva ipotĩ.*+
Haʼe oprotehe peteĩ eskúdoicha umi oñemoag̃uívape hese.+
6 Ani remoĩve mbaʼeve la haʼe heʼi vaʼekuépe.+
Rejapóramo upéva, haʼe ndekorrehíta,
ha entéro ohechakuaáta nde ndejapuha.
7 Ñandejára, amano mboyve
mokõi mbaʼénte ajerurese ndéve:
8 chepytyvõ pono aporombotavy che ñeʼẽ rupive ni chejapu.+
Ani remeʼẽ chéve rrikésa ni mboriahu,
pe tembiʼu aikotevẽvante emeʼẽ chéve.+
9 Ani ág̃a cheryg̃uatãmarõ ronega ha aiko haʼe upérupi: “¿Máva piko aipo Jehová?”.+
Ani reheja chemboriahu ha upéi aiko amonda ha amongyʼa nde réra.
10 Aníkena peñeʼẽ vai* peteĩ sirviéntere ipatrón renondépe,
pórke haʼe ikatu nemaldesi ha entéro ohechakuaáta nde refalla hague.+
14 Oĩ hénte* orekóva hãi haʼetéva espáda,
ha pe hañykã ojogua kyse ojepurúvape oñekarnea hag̃ua,
haʼekuéra ohundi umi hénte iñumíldevape
ha umi imboriahúvape.+
15 Umi ysope núnka noñekontentái, haʼete voi orekóva mokõi mitã heʼíva: “¡Emeʼẽve chéve, emeʼẽve chéve!”.
Péicha avei, oĩ mbohapy mbaʼe núnka nahyg̃uatãiva,
oĩ 4 mbaʼe núnka ndeʼíriva: “¡Ovalémante!”.
Pe tata haʼete voi núnka ndeʼíriva: “¡Ovaléma!”.
17 Pe oñembohorýva itúare ha nopenáiva isýre oñehundíta.+
18 Oĩ mbohapy mbaʼe ndaikatúiva antende,
oĩ 4 mbaʼe ni michĩmi voi nantendéiva:
19 pe tape osegíva pe ágila oveve jave pe yvágare,
pe tape osegíva pe mbói osyryry jave umi itakuárupi,
pe tape osegíva pe várko oho jave pe mar rehe,
ha pe tape osegíva peteĩ kuimbaʼe og̃uahẽ hag̃ua peteĩ kuñataĩ korasõme.
20 Pe kuña omoakãratĩva iménape ha upéi heʼíva:
“Che ndajapói mbaʼeve ivaíva”,
haʼete ku hoʼúva algúna kósa ha upéi omopotĩva ijuru ani hag̃ua ojepilla.+
21 Oĩ mbohapy mbaʼe omboryrýiva ko yvy,
oĩ 4 mbaʼe umi hénte ndaikatúiva oaguanta:
22 peteĩ esklávogui oikóramo rréi,+
peteĩ ivýrovape hembypárõ tembiʼu,
23 peteĩ kuña despresiáda ojuhúramo imenarã,
ha peteĩ siérva opytáramo ipatróna rendaguépe.+
24 Ko yvy ape ári oĩ 4 animál michĩetereíva,
péro iñaranduetereíva:+
25 umi tahýi ningo naimbaretéi,*
upéicharõ jepe haku tiémpope haʼekuéra ombyatypaitéma hembiʼurã.+
26 Umi damán*+ oikóva umi montáñare ningo naimbaretéi,*
upéicharõ jepe ojapo hogarã umi ita paʼũme.+
29 Oĩ mbohapy mbaʼe iporãitereíva,
oĩ 4 mbaʼe igustoitereíva ñamaña odipara jave:
30 pe león haʼéva pe imbaretevéva umi animál apytépe,
haʼe ndokyhyjéi ni ndoguevíri mbaʼevégui.+
31 Pe jagua iñakuãva, pe kavara mácho,
ha peteĩ rréi oĩva gerrahápe ijehérsito reheve.
32 Oiméramo ndevýrogui reñembotuicha raʼe,+
térã repensa rejapóvo upéva,
embotyete nde juru ha ani ere mbaʼeve.+
33 Pe kamby revati hetáramo, oikóta chugui mantéka,
egolpeáramo ne tĩ, katuete netĩ ruguýta.
Upéicha avei ndepochy ha nderejejokokuaáiramo, katuete reiko vaíta nde rapichándi.+
31 Koʼã mbaʼe oskrivi vaʼekue rréi Lemuel. Koʼã konsého iñimportantetereíva omeʼẽ vaʼekue chupe isy ohekomboʼe hag̃ua chupe:+
2 che memby, che ningo roguereko vaʼekue che retepýpe.
Che memby, nde renasérõ guare che ajapo vaʼekue heta promésa.
Che memby, ¿mbaʼe piko haʼéta ndéve?+
3 Ani regastapa ne mbaretekue kuñanguéra rapykuéri,+
ani resegi pe tape vai heta rréipe ohundi vaʼekue.+
4 Lemuel, umi rréi ndovaléi hoʼueterei víno,
che memby, ani reiko reʼueterei vevída.
Ndoʼái ningo peteĩ omandávare oiko heʼi: “¿Moõ piko oĩ che vevída?”.+
5 Peteĩ rréi hoʼuetereíramo vevída, ikatu hína omboyke umi léi heʼíva,
ha ndojapovéi hustísia umi imboriahúvape.
6 Pe vevída ningo oñemeʼẽ vaʼerã umi omano mbotávape,+
ha pe víno umi oñamargávape iprovléma hetágui.+
7 Toʼu vevída ha tahesarái hikuái imboriahuha,
pono oiko imanduʼa umi provlémare.
8 Oĩ umi ndaikatúiva oñedefende,
eñeʼẽkena ifavorpekuéra ha edefende umi omano mbotávape.+
9 Eñeʼẽ ha eñehaʼã ehusga porã.
Edefendéke umi hénte iñumíldevape ha avei umi imboriahúva derécho.+
א [Álef]
10 ¿Mbaʼéichapa ikatu rejuhu peteĩ tembireko ikatupyrýva?*+
Peichagua tembireko ovaleve umi joya porã porãgui.
ב [Behth]
11 Iména ipyʼaite guive ojerovia hese,
ha oreko entéro mbaʼe oikotevẽva.
ג [Guímel]
12 Peichagua kuña ndojapói mbaʼeve ivaíva iménare,
ha oikove aja pukukue ojapo ou porãva iménape.
ד [Dáleth]
13 Haʼe oho okonsegi lána ha líno ojapo hag̃ua ao,
ha odisfruta voi ojapóvo umi traváho.+
ה [He]
14 Haʼe ojogua umi várko oguerúvape prodúkto,+
pórke mombyrýgui ogueru hembiʼurã.
ו [Waw]
ז [Záyin]
16 Haʼe ohecha iporãtaha ojogua peteĩ terréno ha upéi ojogua,
haʼe oñotỹ parrál pórke ombaʼapo jejopy.*
ח [Jehth]
17 Peichagua kuña ojeprepara ha omombarete ijyva
ombaʼapo pohýi hag̃ua.+
ט [Tehth]
18 Ohechakuaa oho porãitereiha chupe la inegósio,
ilámpara ni pyharekue nomboguéi.
י [Yohdh]
19 Pe kuña ojapo ao ha oipuru
pe erramiénta hérava rruéka ha pe hérava úso.+
כ [Kaf]
20 Haʼe ningo oipytyvõ umi oikotevẽvape,
ha ipojera umi imboriahúvandi.+
ל [Lámedh]
21 Roʼy tiémpope ndojepyʼapýi ifamíliare,
pórke haʼe oikuaa orekopaitemaha hikuái ao aku.
מ [Mem]
22 Haʼe voi ojapo ikolcharã,
ha ojapo ijaorã de líno ha lána kolór lílagui.
נ [Nun]
ס [Sámekj]
24 Peichagua kuña ojapo ao de líno ovende hag̃ua,
ojapo sínto ha ovende umi komersiántepe.
ע [Áyin]
25 Haʼe ningo ipyʼaguasu ha umi hénte orrespeta chupe.
Haʼe ndokyhyjéi la ikatúvagui oiko amo gotyove.*
פ [Pe]
צ [Tsadhéh]
27 Haʼe oñatendepaite la ojejapóvare hogapýpe,
haʼe ningo naiñateʼỹiete voi.+
ק [Qohf]
28 Imembykuéra oñemboʼy henondépe ha oguerohory chupe,
iména opuʼã ha oguerohory avei chupe.
ר [Rehsch]
29 Oĩ heta kuña ikatupyrýva* avei,
péro ndaipóri ótra ohupyty vaʼerã chupe.
ש [Schin]
30 Pe ñandegustaitéva peteĩ persónagui ikatu ñanembotavy, pe iporãngue ikatu opa.+
Péro pe kuña orrespetáva Jehovápe, upévape oñemombaʼéta.+
ת [Taw]
31 Toñemeʼẽ chupe heta mbaʼe porã umi mbaʼe ojapóvare,+
ha pe siuda rokẽme toñemombaʼe chupe umi mbaʼe ojapóvare.+
Térã: “ñanerekomboʼe”.
Hebréope: “Jakyhyjévo Jehovágui oñepyrũ pe konosimiénto”.
Térã: “léi”.
Térã: “Seol”. Ehecha Dik.
Térã: “jaguerekóta peteĩ vosa añónte”.
Hebréope: “Umi ipy”.
Térã: “ojuka hag̃ua umi álma”.
Térã: “omanóta hiʼalmakuéra”.
Térã: “arandu añeteguáva”.
Hebréope: “akãme”.
Hebréope: “che espíritu”. Ikatu oñeñeʼẽ hína pe arandu omeʼẽvare Ñandejára espíritu.
Hebréope: “peʼúta hiʼa”.
Térã: “eñongatu”.
Térã: “ne álma ohayhu”.
Hebréope: “extráñagui”. Péva heʼise ko kuña ndahekoporãiha Ñandejára omandaháicha.
Hebréope: “extranhéra”. Péva heʼise ko kuña ndahekoporãiha Ñandejára omandaháicha.
Hebréope: “iñamigoitépe”.
Térã: “siémpre iñeʼẽrendúva”.
Térã: “léigui”.
Térã: “ehechauka mborayhu ifiélva”. Ehecha Dik.
Hebréope: “ani reñakarama”.
Hebréope: “omongueráva ne puruʼã”.
Hebréope: “ne kangue”.
Térã: “lo mehór”.
Koʼápe oñeñeʼẽ hína Ñandejára kualidáre oñeñeʼẽma hague umi ótro versíkulope.
Térã: “nde py ndojegolpeamoʼãi mbaʼevére”.
Térã: “Oĩramo nde pópe”.
Térã: “léi”.
Hebréope: “Pe extráña rembe”. Ehecha Pr 2:16.
Térã: “Seólpe”. Ehecha Dik.
Térã: “nde podér”.
Hebréope: “kongregasión”.
Hebréope: “nde alhívegui”. Upéva hína yvykua oñembyatyhápe y.
Hebréope: “kavara oikóva montáñare”.
Térã: “tanemongaʼu”.
Hebréope: “extráña”. Ehecha Pr 2:16.
Hebréope: “extranhéra”. Ehecha Pr 2:16.
Hebréope: “ekrusa nde po repytuʼu hag̃ua”.
Térã: “hiʼálmape”.
Térã: “léi”.
Hebréope: “extranhéra”. Ehecha Pr 2:16.
Térã: “ne álma”.
Térã: “ikorasõme ndorekoiha mbaʼeve iporãva”.
Térã: “operhudika hiʼálma”.
Térã: “instruksión”.
Hebréope: “extráñagui”. Ehecha Pr 2:16.
Hebréope: “extranhéra”.Ehecha Pr 2:16.
Péva hína peteĩ ventána ndorekóiva vídrio, síno varánda de madéra ojekrusapáva.
Térã: “ikorasõme ndorekóiva mbaʼeve iporãva”.
Ehecha Dik.
Térã: “Seólpe”. Ehecha Dik.
Hebréope: “kotýpe”.
Térã: “pene korasõ iñentendído hag̃ua”.
Hebréope: “sírkulo”.
Hebréope: “omombaretérõ”.
Térã: “operhudika hiʼálma”.
Térã: “arandu añeteguáva”. Hebréope koʼápe oñeñeʼẽ pe arandúre haʼeramoguáicha peteĩ kuña.
Térã: “ikorasõme ndorekóivape mbaʼeve iporãva”.
Térã: “oñembohorývape”.
Térã: “oñembohorývape”.
Hebréope: “Jakyhyjévo Jehovágui oñepyrũ pe arandu”.
Térã: “reñembohorýramo”.
Térã: “ikorasõme ndorekóivape mbaʼeve iporãva”.
Térã: “Seólpe”. Ehecha Dik.
Térã: “ihústova álmape”.
Hebréope: “mandamiénto”.
Térã: “ikorasõme ndorekóivape mbaʼeve iporãva”.
Hebréope: “korasõ”.
Hebréope: “Jehová rape”.
Térã: “japu”.
Térã: “ita ojepurúva ojepesa hag̃ua”.
Térã: “orrekonoséva la ndaikatúiva ojapo”.
Térã: “iñañáva”.
Térã: “Umi ihústova ovendesi pe puévlope, ha pe puévlo oñakãrapuʼã”.
Térã: “ikorasõme ndorekóiva mbaʼeve iporãva”.
Térã: “okalumniáva”.
Hebréope: “okuvríta la oikóva”.
Térã: “oĩ salvasión”.
Térã: “ijukývape”.
Térã: “ohechaukáramo mborayhu ifiélva”. Ehecha Dik.
Térã: “ojapo iporãva hiʼálmare”.
Térã: “álma”.
Hebréope: “ikyráta”.
Térã: “hapichándi”.
Hebréope: “yvytu reheve”.
Hebréope: “oñemohatãha”.
Térã: “iguápava”.
Hebréope: “pan”.
Térã: “iñanimál álma rehe”.
Térã: “ikorasõme ndorekói mbaʼeve iporãva”.
Térã: “oñembohorýva”.
Térã: “hiʼálma”.
Térã: “ikyreʼỹva álma”.
Térã: “hiʼálmape”.
Hebréope: “ipópe ombyatýva”.
Térã: “léi”.
Hebréope: “ndoipurúiva garróte”.
Térã: “omopuʼã”.
Térã: “oñembohorýva”.
Hebréope: “róga kárpa”.
Térã: “ndorekóiva experiénsia”.
Térã: “ojehechauka mborayhu ifiélva”. Ehecha Dik.
Térã: “álmape”.
Hebréope: “haʼe peteĩ yvyramáta omeʼẽva vída”.
Hebréope: “oheja yvýre ñande espíritu”.
Térã: “Seólpe”. Ehecha Dik.
Térã: “ha Abadón”.
Térã: “oñembohorýva”.
Térã: “ombochipéta nde espíritu”.
Hebréope: “hoʼu”.
Térã: “oñamargávape”.
Térã: “ovyʼa oĩramoguáicha káda día peteĩ karu guasuhápe”.
Térã: “ikorasõme ndorekóivape mbaʼeve iporãva”.
Térã: “peteĩ persóna ojeruréva konsého”.
Térã: “Seólpe”. Ehecha Dik.
Hebréope: “límite”.
Térã: “ñemotĩ”.
Térã: “notransáiva”.
Hebréope: “Hesa jajáiva, upéva ombovyʼa ne korasõ”.
Térã: “hiʼálma”.
Hebréope: “okonsegi korasõ”.
Hebréope: “oplanea heta mbaʼe ipyʼapýpe”.
Hebréope: “ipotĩha”.
Térã: “ohechaukáva mborayhu ifiélva”. Ehecha Dik.
Koʼápe oñeñeʼẽ pe ama oúvare abrílrupi, oñekotevẽva okakuaa porã hag̃ua pe plantasión. Ehecha Info. B15.
Térã: “hiʼálma oikovéta”.
Hebréope: “hembe heʼẽ asývare”.
Hebréope: “omongueráva ñane kangue”.
Hebréope: “ijuru”.
Térã: “okalumniáva”.
Hebréope: “Oity suérte hapypaʼũme”. Péva hína pe ao ruguái okuvríva peteĩ persóna retyma oguapy jave.
Hebréope: “sakrifísio”.
Térã: “tajyrakuéra”.
Térã: “oavríva peteĩ rreprésa”. Hebréope: “oheja okorre pe y”.
Hebréope: “ndorekói korasõ”.
Térã: “ikorasõme ndorekóiva mbaʼeve iporãva”.
Térã: “oipopyhy hapichápe”.
Térã: “omboyvatetereíva hóga rokẽ”.
Térã: “ikangue sekopa”.
Hebréope: “resa”.
Hebréope: “oamarga”.
Hebréope: “espíritu itrankílo”.
Térã: “hiʼálmape”.
Térã: “okalumniáva”.
Hebréope: “ermáno”.
Hebréope: “ha ojehupi yvate”. Péva heʼise avave ndohupytyihápe chupe ojesalva hag̃ua.
Térã: “álma”.
Térã: “ipojeráva”.
Térã: “hiʼálmape”.
Térã: “álma”.
Térã: “mborayhu ifiélva”. Ehecha Dik.
Térã: “oñembohorývape”.
Térã: “oñembohorývape”.
Térã: “ojaposéva ikorasõme”. Hebréope: “konsého”.
Térã: “ohechaukaha mborayhu ifiélva”. Ehecha Dik.
Hebréope: “itaʼyrakuéra”.
Térã: “mokõi ita diferénte, ha mokõi mbaʼyru diferénte oñemedi hag̃ua”.
Hebréope: “extranhérape”.
Térã: “okalumniáva”.
Térã: “ndoipotái ojepuru mokõi ita diferénte ojepesa hag̃ua”.
Hebréope: “Peteĩ kuimbaʼe pytu”.
Hebréope: “Umi erída ha moretón”.
Hebréope: “ñembyepoti”.
Térã: “iñañáva álma”.
Térã: “oñembohorývape”.
Térã: “haʼe oikuaáta mbaʼépa ojapóta”.
Hebréope: “omokõta”.
Térã: “ohechaukáva mborayhu ifiélva”. Ehecha Dik.
Hebréope: “ndeguerohory”.
Hebréope: “ojotopa”.
Térã: “hiʼálma”.
Hebréope: “garróte”.
Hebréope: “Pe ohayhúva peteĩ korasõ potĩ”.
Hebréope: “pe konosimiéntore”.
Hebréope: “extráña”. Ehecha Pr 2:16.
Hebréope: “rekorrehíramo chupekuéra verrénkepe”.
Hebréope: “pe okẽ”.
Térã: “omondáta hiʼálma”.
Térã: “reperhudika ne álmape”.
Térã: “ne álma oipota hetaiterei mbaʼe”.
Hebréope: “emoĩ peteĩ kyse nde ajúrare”.
Térã: “okalkuláva hiʼálmape”.
Hebréope: “ikorasõ noĩri nendive”.
Hebréope: “orreskatáva”.
Térã: “Seólgui”. Ehecha Dik.
Hebréope: “che rriñón”.
Hebréope: “extranhéra”. Ehecha Pr 2:16.
Térã: “Aháta aheka”.
Térã: “remombarete”.
Térã: “rejesalváta”.
Hebréope: “pe okẽ”.
Térã: “oñembohorývare”.
Térã: “heʼẽ asy ne álmape g̃uarã”.
Térã: “umi okambiasénteva la oĩva”.
Hebréope: “ohetũta ijuru”.
Ikatu avei: “Pe persóna heʼíva siertogua, haʼete oporohetũva”.
Térã: “rogapy”.
Térã: “ojecháta chendive”.
Térã: “ikorasõme ndorekóiva mbaʼeve iporãva”.
Hebréope: “ekrusa nde po repytuʼu hag̃ua”.
Térã: “okopia ha ombyaty”.
Térã: “sekréto ahéno”.
Hebréope: “niéve roʼysã asy”.
Térã: “ipatrón álmape”.
Hebréope: “ikatu omopẽ peteĩ kangue”.
Ikatu avei: “itraisionérovare”.
Hebréope: “sóda”. Sóda hína peteĩ sustánsia kímika réra.
Hebréope: “Pe ndochaʼéiva nderehe”.
Péva heʼise jajapóvo iporãva, pe persóna oñemohatãva oñavuenataha.
Térã: “ombopiroʼyháicha ñane álma”.
Ikatu avei: “oñemaldesi reínteramo peteĩ persónape ndoikomoʼãi mbaʼeve”.
Térã: “osaingóva”.
Ehecha Dik.
Térã: “ha ojasertáva enterovépe”.
Ikatu avei: “oñentremetéva”.
Térã: “ombojaru vaíva”.
Térã: “okalumniáva”.
Térã: “okalumniáva”.
Hebréope: “oĩ 7 mbaʼe vai ikorasõme”.
Hebréope: “pe kongregasión”.
Hebréope: “peteĩ extráño”.
Hebréope: “peteĩ extranhéro”.
Térã: “iselósova”.
Ikatu avei: “tovamokõime, ovligádo”.
Térã: “álma”.
Térã: “álma iñembyahýivape”.
Térã: “ohóva”.
Térã: “oñeʼẽ vaívape cherehe”.
Hebréope: “extranhérape”.
Térã: “ohaimbeʼe iñamígo rova”.
Térã: “Seol ha Abadónpe”.
Térã: “emoĩ ne korasõ, emaʼẽ porã”.
Térã: “opuʼãva pe goviérnore”.
Térã: “yvykuápe”.
Ikatu avei: “Pe álma oñemombaʼeguasúva”.
Hebréope: “ikorasõre”.
Hebréope: “omohatãva ijajúra”.
Térã: “oheka umi ihústova álma”.
Hebréope: “oheja osẽ ijespíritu”.
Hebréope: “ojotopa”.
Térã: “ombovyʼáta ne álmape”.
Térã: “operhudika hiʼálmape”.
Pe palávra hebrea heʼise peteĩ metál oñemboykuha ipotĩ hag̃ua.
Térã: “pekalumnia”.
Hebréope: “peteĩ henerasión”.
Hebréope: “peteĩ henerasión”.
Hebréope: “peteĩ henerasión”.
Hebréope: “peteĩ henerasión”.
Térã: “Seol”. Ehecha Dik.
Térã: “yrapére”.
Hebréope: “peteĩ puévlo naimbaretéiva”.
Péva hína peteĩ animál ojoguáva apereʼa guasúpe ha oikóva itakuáre.
Hebréope: “peteĩ puévlo naimbaretéiva”.
Térã: “iguápava”.
Térã: “hembiaporã”.
Térã: “upe ogana vaʼekuégui”.
Hebréope: “ansianokuéra”.
Térã: “opuka umi día oútavare”.
Térã: “mborayhu ifiélva”. Ehecha Dik.
Térã: “iguápava”.