NOTÍSIA PORÃ OSKRIVI VAʼEKUE MATEO
1 Kóva hína pe lívro omombeʼúva Jesucristo* rekovekue. Haʼe ningo David raʼy,+ Abrahán raʼy:+
Isaac raʼy, Jacob,+
Jacob raʼy katu Judá+ ha iñermanokuéra,
3 Judá raʼy, Pérez ha Zérah,+ ha isykuéra katu Tamar,
Pérez raʼy, Hezrón,+
Hezrón raʼy, Ram,+
4 Ram raʼy, Aminadab,
Aminadab raʼy, Nahsón,+
Nahsón raʼy, Salmón,
5 Salmón raʼy, Boaz, ha isy katu Rahab,+
Boaz raʼy, Obed, ha isy katu Rut,+
Obed raʼy, Jesé,+
David raʼy, Salomón,+ ha isy katu Urías rembirekokue,
Rehoboam raʼy, Abías,
Abías raʼy, Asá,+
Jehosafat raʼy, Jehoram,+
Jehoram raʼy, Uzías,
Jotán raʼy, Acaz,+
Acaz raʼy, Ezequías,+
Manasés raʼy, Amón,+
Amón raʼy, Josías,+
11 Josías+ raʼy katu Jeconías+ ha iñermanokuéra, upe tiémpope umi judíope ojegueraha vaʼekue prisionéro Babilóniape.+
12 Ojegueraha rire chupekuéra Babilóniape onase Sealtiel, Jeconías raʼy,
Sealtiel raʼy katu Zorobabel,+
13 Zorobabel raʼy, Abiud,
Abiud raʼy, Eliaquim,
Eliaquim raʼy, Azor,
14 Azor raʼy, Sadoc,
Sadoc raʼy, Aquim,
Aquim raʼy, Eliud,
15 Eliud raʼy, Eleazar,
Eleazar raʼy, Mattán,
Mattán raʼy, Jacob,
16 Jacob raʼy katu José. Ha José omenda María rehe, haʼéva hína Jesús sy.+ Jesúspe oñehenói Cristo.+
17 Upéicharõ, Abrahán guive David peve oĩ 14 henerasión. Ha David guive ojegueraha peve umi judío Babilóniape, oĩ 14 henerasión, ha ojegueraha guive chupekuéra Babilóniape Cristo tiémpo peve, oĩ 14 henerasión.
18 Koʼã mbaʼe oiko Jesucristo onase mboyve: isy María oñekompromete vaʼekue omenda hag̃ua Josére, ha omenda mboyve hikuái, María ou hyeguasu espíritu sánto rupive.+ 19 Iména José ihústo ha ndoipotái oñemotĩ Maríape enterove umi hénte renondépe. Upévare ojedivorsiase kuri chugui ñemiháme.+ 20 Péro opensa rire umi mbaʼére, Jehová* ánhel oñeʼẽ chupe iképe, ha heʼi: “José, David raʼy, ani rekyhyje regueraha hag̃ua ne rembireko Maríape nde rógape, haʼe ningo hyeguasu espíritu sánto rupive.+ 21 Haʼe orekóta peteĩ mitãkuimbaʼe ha rembohéra vaʼerã Jesús,*+ pórke haʼe oipeʼáta* umi héntepe pekádo poguýgui”.+ 22 Opa koʼã mbaʼe oiko oñekumpli hag̃ua Jehová* heʼi vaʼekue iproféta rupive: 23 “Peteĩ vírhen hyeguasúta ha orekóta peteĩ mitãkuimbaʼe, ha oñembohérata chupe Emmanuel”,+ heʼiséva: “Ñandejára oĩ orendive”.+
24 José opáyvo ojapo Jehová* ánhel heʼi hagueichaite chupe, ha ogueraha hembirekópe hógape. 25 Péro María imemby rire ae, José oreko hendive rrelasión sexuál.+ Ha José ombohéra pe mitãme Jesús.+
2 Jesús onase Belénpe,+ oĩva Judéape, rréi Herodes+ tiémpope. Upéi, pe ésteguio ou Jerusalénpe umi kuimbaʼe oadivináva omañávo estrellakuérare,* 2 ha heʼi hikuái: “¿Moõiko oime umi judiokuéra rréi onase vaʼekue?+ Rohecha ningo ijestrélla éste gotyo ha upévare roju romombaʼe* hag̃ua chupe”. 3 Ohendúvo upéva, rréi Herodes ipyʼatarovaite ha enterove umi hénte oĩva Jerusalénpe avei. 4 Upémarõ ohenoika umi saserdóte prinsipálpe ha umi mboʼehára leipeguápe* ha oporandu chupekuéra moõpa onase vaʼerã pe Cristo.* 5 Haʼekuéra heʼi pe rréipe: “Belén+ oĩva Judéape, upéicha ningo oskrivi vaʼekue pe proféta: 6 ‘Ha nde Belén reiméva Judápe, umi ótro governadór oĩva Judápe ndovaléi heʼi nderehe naneimportanteiha, pórke ndehegui osẽta peteĩ ogovernátava che retã Israel. Haʼe oñangarekóta che puévlore peteĩ pastór oñangarekoháicha ijovechakuérare’”.+
7 Upémarõ Herodes ohenoika ñemiháme umi adivínope, ha oporandu porã chupekuéra arakaʼépa ohecha ñepyrũ hikuái upe estrélla. 8 Haʼe omondo umi adivíno Belénpe ha heʼi chupekuéra: “Tapeho peheka porã pe mitãʼi, ha ág̃a petopa vove hese, peju pemombeʼu chéve aha hag̃ua avei ahechauka amombaʼeha* chupe”. 9 Ohendu rire pe rréipe haʼekuéra osẽ oho, ha pe estrélla ohecha vaʼekue pe éste gotyo,+ koʼág̃a oho henonderãkuéra. Upéi pe estrélla opyta peteĩ óga ári ha upépe oĩ pe mitãʼi. 10 Umi adivíno ovyʼaiterei ohechávo upe estrélla opytaha. 11 Ha oikévo upe ógape otopa hikuái pe mitãme isy María ndive, ha oñesũ ha omombaʼe pe mitãme. Upe rire onohẽ hikuái umi rregálo oguerúva, omeʼẽ chupe óro, olívano ha mírra. 12 Péro Ñandejára oavisa chupekuéra iképe+ ani hag̃ua oho Herodes rendápe. Upévare haʼekuéra oho hetãme ótro tapérupi.
13 Oho rire umi adivíno, Jehová* ánhel oñeʼẽ Josépe iképe+ ha heʼi chupe: “Epuʼã ejagarra pe mitã ha isýpe ha tapeho pekañy Egíptope. Pepyta upépe che roavisa jey peve, cháke Herodes oñepyrũtama hína oheka pe mitãʼípe ojuka hag̃ua chupe”. 14 Upémarõ José opuʼã ojagarra pe mitã ha Maríape, ha upe pyharépe osẽ ohopa hese hikuái Egíptope. 15 Ha opyta upépe Herodes omano meve, oñekumpli hag̃ua Jehová* heʼi vaʼekue iproféta rupive: “Ahenói che raʼýpe osẽ hag̃ua Egíptogui”.+
16 Péro Herodes orrenegaiterei opillávo umi adivíno ombotavy hague chupe. Upémarõ heʼi hembiguaikuérape: “Tapeho Belénpe ha ijerére, ha pejukapaite chéve umi mitãkuimbaʼe orekóvape guive 2 áño térã saʼive”. Péicha ojapo orekógui enkuénta arakaʼépa umi adivíno ohecha ñepyrũ pe estrélla.+ 17 Ha péicha oñekumpli Ñandejára heʼi vaʼekue proféta Jeremías rupive: 18 “Oñehendu oñelamenta ha hasẽ soróva Ramápe. Raquel+ ojaheʼo imembykuéra ndaiporivéima rupi, ha ndohejái avave okonsola chupe”.+
19 Herodes omano rire, Jehová* ánhel ojechauka Josépe iképe,+ Egíptope, 20 ha heʼi chupe: “Epuʼã, ejagarra pe mitã ha isýpe, ha tereho Israélpe, pórke omanombáma umi oheka vaʼekue pe mitãme* ojuka hag̃ua chupe”. 21 Upémarõ haʼe opuʼã, ojagarra pe mitãʼi ha isýpe ha oho Israélpe. 22 Péro José oikuaávo Arquelao ogovernaha Judéape, itúa Herodes rendaguépe, okyhyje oho hag̃ua upépe. Ha Ñandejára oavisa chupe iképe+ oho hag̃ua Galiléape,+ upévare oho hikuái upépe. 23 Ha opyta oiko hikuái peteĩ puévlo héravape Nazaret,+ oñekumpli hag̃ua umi proféta heʼi vaʼekue: “Oñehenóita chupe Nazareno”.*+
3 Tiémpo rire, Juan+ el Bautista oiko opredika+ pe desiérto oĩvare Judéape. 2 Haʼe heʼi: “Peñarrepentíke, pórke pe Rréino yvagapegua hiʼag̃uimbaitéma”.+ 3 Proféta Isaías oñeʼẽ vaʼekue voi Juánre.+ Haʼe heʼi vaʼekue: “Oĩ peteĩ osapukáiva pe desiértore ha heʼíva: ‘Pepreparáke Jehová* rape, pembojoja asy pe tape oĩva henonderã’”.+ 4 Juan ningo omonde ao ojejapo vaʼekue kaméllo raguekuégui ha isínto katu de kuéro.+ Haʼe hoʼu tuku ha eirete oĩva pe ñúre.+ 5 Upéi umi hénte oĩva Jerusalénpe, ha enterove umi oikóva Judéape ha pe Jordán jerére oho hendápe.+ 6 Juan ovautisa chupekuéra Rrío Jordánpe,+ ha haʼekuéra omombeʼupaite ipekadokuéra.
7 Upéi Juan ohechávo ouha avei heta fariséo ha saduséo+ haʼe ovautisahápe umi héntepe, heʼi chupekuéra: “Peẽ mbói familiare,+ ¿máva piko heʼi peẽme ikatutaha pekañy Ñandejára kastígogui?+ 8 Upévare, peheja pene rembiapo vai ha pehechauka peñarrepentiha. 9 Ha animoʼãke pejerovia pendejehe ha pepensa: ‘Ore ru ningo Abrahán’.+ Che haʼe peẽme Ñandejára ikatuha koʼã itágui jepe omopuʼã Abrahánpe ifamiliarã. 10 Pe hácha oĩma hína oikytĩ hag̃uáicha umi yvyramáta hapo guive. Upévare, entéro yvyramáta ndahiʼaporãiva ojeitýta ha ojepoíta tatápe.+ 11 Che ningo povautisa ýpe pórke peẽ peñarrepenti.+ Pe oúva hína che rire katu ijautoridave chehegui, ha che namereséi ni isandália aipeʼa chupe.+ Haʼe pendevautisáta espíritu sánto+ ha tatápe.+ 12 Ipópe oreko pe erramiénta ojepurúva oñemboveve hag̃ua pe trígo. Haʼe omopotĩmbaitéta pe lugár ojepurúva oñemopotĩ hag̃ua pe trígo, ha avei oñongatúta pe trígo galpónpe.* Ha umi hakãngue katu ohapýta tata+ ikatuʼỹvape oñembogue”.
13 Upéi Jesús ou Galiléagui Rrío Jordánpe, Juan ovautisa hag̃ua chupe.+ 14 Juan katu ojokose chupe heʼívo: “Che ningo la aikotevẽva nde chevautisa, ¿ha piko nde reju che rendápe che rovautisa hag̃ua?”. 15 Jesús ombohovái chupe: “Anína chejokose, pórke péichamante ikatúta ñakumplipa Ñandejára oipotáva”. Upémarõ haʼe ndojokovéima chupe. 16 Ha Jesús ojevautisa rire, osẽre pe ýgui, upepete pe yvága ojeavri,+ ha Juan ohecha Ñandejára espíritu oguejyha Jesús ári peteĩ palómaicha.+ 17 Ha yvágagui Ñandejára+ heʼi: “Kóva hína che Raʼy+ ahayhuetéva ha aguerohorýva”.+
4 Upéi, Ñandejára espíritu ogueraha Jesúspe desiértope ha pe Diablo+ ou omoñuhã hag̃ua chupe.+ 2 Jesús ndoʼúi mbaʼevete 40 día aja, ha iñembyahyieterei. 3 Upémarõ pe Diablo+ oñehaʼãmbaite oity chupe ñuhãme heʼívo: “Ndéramo añete Ñandejára raʼy, ejapo koʼã itágui pan”. 4 Ha haʼe okontesta chupe: “Ñandejára Ñeʼẽme heʼi: ‘Yvypóra noikotevẽi pan añónte oikove hag̃ua, síno oikotevẽ opaite mbaʼe Jehová* heʼíva’”.+
5 Upémarõ pe Diablo ogueraha Jesúspe Jerusalénpe*+ ha ohupi chupe pe témplo murálla ári, pe ijyvatevehápe,+ 6 ha heʼi chupe: “Ndéramo añete Ñandejára raʼy, ejepoi koʼágui. Ñandejára Ñeʼẽme heʼi: ‘Haʼe omandáta hiʼanhelkuérape oñangareko hag̃ua nderehe’. Ha heʼi avei: ‘Haʼekuéra nderupíta ipópe ani hag̃ua reñepysanga ni peteĩ itáre’”.+ 7 Jesús okontesta chupe: “Ñandejára Ñeʼẽme heʼi avei: ‘Ndovaléi redesafia Jehová* nde Járape’”.+
8 Upéi pe Diablo ogueraha Jesúspe peteĩ montáña ijyvatetereívape, ha ohechaukapaite chupe umi goviérno oĩva ko múndope ha umi rrikésa orekóva,+ 9 ha heʼi chupe: “Koʼã mbaʼe ameʼẽmbaitéta ndéve reñesũramo che renondépe ha una ves jepe cheadora”. 10 Upémarõ Jesús osẽ heʼi chupe: “¡Tereho koʼágui Satanás! Ñandejára Ñeʼẽme heʼi: ‘Ñandejára Jehovápe* readora vaʼerã+ ha chupe añoite reservi vaʼerã’”.+ 11 Upémarõ pe Diablo oheja Jesúspe,+ ha ou umi ánhel oñatende hese.+
12 Upéi Jesús oikuaa ojegueraha hague préso Juánpe,+ ha oho Galiléape.+ 13 Ha osẽ rire Nazarétgui, oho oiko Capernaúmpe+ pe mar kóstape, Zabulón ha Neftalí territóriope. 14 Péicha oñekumpli Ñandejára heʼi vaʼekue proféta Isaías rupive: 15 “Galilea, pe lugár oikohápe heta extranhéro, reĩva Zabulón ha Neftalí yvýpe. Nde reime pe tape ohóvape mar gotyo, Jordán oéste gotyo. 16 Umi hénte oĩva pytũmbýpe ohecha peteĩ lus hesakã porãva. Upe lugárpe pe ñemano ojagarrapa, péro umi hénte oguapýva upépe, upéi ohecha peteĩ lus+ ohesapeha hesekuéra”.+ 17 Upe ára guive Jesús oñepyrũ opredika ha heʼi: “Peñarrepentíke, pórke pe Rréino yvagapegua hiʼag̃uimbaitéma”.+
18 Upéi, oguatávo ohóvo pe Mar de Galilea kóstare, Jesús ohecha mokõi kuimbaʼe oñoermánova: Simón hérava avei Pedro,+ ha Andrés. Haʼekuéra ningo peskadór ha oity hína irréd márpe.+ 19 Ha haʼe heʼi chupekuéra: “Peju chemoirũ ha pomboʼéta pejagarra hag̃ua hénte, pejagarraháicha pira”.+ 20 Upepete oheja hikuái irréd ha oho hendive.+ 21 Ohomiévo upégui ohecha Santiago ha Juánpe, haʼéva oñoermáno avei. Haʼekuéra Zebedeo raʼy+ ha oĩ peteĩ varkoʼípe itúandi, orremenda hína hikuái umi rred. Jesús ohenói chupekuéra.+ 22 Upepete haʼekuéra oheja pe varkoʼi ha itúape, ha oho Jesús ndive.
23 Jesús oho Galilea tuichakuére,+ omboʼe umi sinagogahárupi+ ha omombeʼu umi notísia porã oñeʼẽva Ñandejára Rréinore. Avei omonguera opaichagua mbaʼasy orekóva umi hénte.+ 24 Ha umi mbaʼe Jesús ojapóva ojekuaa Siria peve. Ha ojegueru hendápe entéro umi osufríva, umi orekóva opaichagua mbaʼasy,+ endemoniádo,+ epiléptiko+ ha paralítiko, ha haʼe omonguera chupekuéra. 25 Upévare omoirũ chupe hetaiterei hénte oúva Galilea, Decápolis,* Jerusalén ha Judéagui, ha avei umi oikóva ojehasávo pe Rrío Jordán.
5 Jesús ohechávo umi henteita, ojupiʼimi pe montáñape ha oguapy rire ou hendápe idisipulokuéra. 2 Upémarõ haʼe oñepyrũ omboʼe chupekuéra ha heʼi:
3 “Ovyʼa umi ohechakuaáva oikotevẽha Ñandejárare,+ pórke chupekuéra oñemeʼẽta pe Rréino yvagapegua.
4 Ovyʼa umi oñembyasýva, pórke upéi oñekonsoláta chupekuéra.+
5 Ovyʼa umi ndaipochyreíriva,*+ pórke Ñandejára omeʼẽta chupekuéra ko yvy.+
6 Ovyʼa umi oipotaitereíva+ oĩ hustísia,* pórke umívape oñemeʼẽta la ojeruréva.+
7 Ovyʼa umi oiporiahuverekóva hapichápe,+ pórke chupekuéra ojeporiahuverekóta avei.
8 Ovyʼa umi ikorasõ potĩva,+ pórke haʼekuéra ohecháta Ñandejárape.
9 Ovyʼa umi oñehaʼãva oĩ hag̃ua pyʼaguapy,*+ pórke chupekuéra oñehenóita Ñandejára raʼy.
10 Ovyʼa umi ojepersegíva ojapo haguére iporãva,+ pórke chupekuéra oñemeʼẽta pe Rréino yvagapegua.
11 Peẽ pevyʼa vaʼerã oĩramo oñeʼẽ vaíva penderehe,+ pendepersegíva,+ ha oikóva ijapu ha heʼi penderehe opaichagua mbaʼe vai che káusare.+ 12 Pendepyʼarory ha pevyʼaitereíkena péicha jave,+ pórke yvágape oĩ hína peteĩ rregálo+ tuichaitereíva peẽme g̃uarã. Penemanduʼa yma upéicha ojepersegi hague umi profétape.+
13 Peẽ ningo pejogua pe juky+ oĩvape ko yvy ape ári. Péro pe juky operdéramo isavór, ¿mbaʼéicha piko ñamoheʼẽ jeýta? Ndovalevéima mbaʼeverã, ha oñemombótamante okápe+ oñepyrũmba hag̃ua hese.
14 Peẽ ningo pe lus oĩva ko múndope.+ Peteĩ siuda oĩva peteĩ montáña ári ndaikatúi ñamokañy, katuete ojehecháta. 15 Ñamyendy rire peteĩ lámpara nañamoingéi kanásto guýpe, síno jahupi yvate ohesape hag̃ua umi oikóvape pe ógape.+ 16 Upéicha avei peẽ pehesape vaʼerã umi hénte renondépe,+ ikatu hag̃uáicha haʼekuéra ohecha umi mbaʼe porã pejapóva+ ha ombotuicha pende Ru oĩva yvágape.+
17 Ani peimoʼã aju hague ahundi pe léi térã umi proféta oskrivi vaʼekue. Che aju akumpli hag̃ua umíva, ndahaʼéi ahundi hag̃ua.+ 18 Añetehápe haʼe peẽme, pe yvága ha pe yvy ndaikatuiháicha ni mbaʼevéicharõ oñehundi, upéicha avei ni peteĩ letraʼi ni pe párte michĩvéva pe létra oĩvagui pe léipe noñehundimoʼãi oñekumplipa peve entéro mbaʼe.+ 19 Upévare, oimeraẽ omboykéva peteĩ mandamiénto michĩvéva jepe, ha omboʼéva ótrope omboyke hag̃ua avei, ndaikatumoʼãi oike* pe Rréino yvagapeguápe. Péro oimeraẽ okumplíva ha omboʼéva umi mandamiénto, oikéta* pe Rréino yvagapeguápe. 20 Upévare haʼe peẽme, ndapehechaukáiramo pendehustoveha* umi mboʼehára leipegua ha fariseokuéragui,+ ni mbaʼevéicharõ ndapeikemoʼãi pe Rréino yvagapeguápe.+
21 Peẽ pehendu ojeʼe hague pene hentekuéra yma guarépe: ‘Ani reporojuka,+ cháke oimeraẽ oporojukáva ojegueraháta trivunálpe ojehusga hag̃ua’.+ 22 Che katu haʼe peẽme: enterove osegíva ipochyeterei+ iñermánondi, ojegueraháta trivunálpe ojehusga hag̃ua. Ha oimeraẽ iñeʼẽ arhélva ha oapoʼíva iñermánope ojegueraháta pe Trivunál Tuichavéva renondépe. Ha oimeraẽ heʼíva: ‘¡Nde ningo peteĩ rrevélde* ha nderevaléi mbaʼeverã!’, upéva ikatu oho tatarendýpe Gehénape.*+
23 Upévare, regueraháramo hína ne ofrénda pe altárpe+ ha nemanduʼa ne ermáno ipochyha nderehe, 24 eheja ne ofrénda pe altár renondépe, ha tereho eiko porã raẽ ne ermánondi, upéi ae eju emeʼẽ ne ofrénda.+
25 Oĩrõ nedemandáva ha ndegueraháva hína trivunálpe, eñehaʼã pe tapérema voi ejapo hendive peteĩ tráto repaga hag̃ua la ne kuénta. Ani ág̃a pe nedemandáva nentrega pe huéspe, ha pe hués nentrega pe guárdiape, ha reho kárselpe.+ 26 Añetehápe haʼe ndéve, upégui katu neresẽichéne repagapa peve pe última monéda.*
27 Peẽ pehendu ojeʼe hague: ‘Ani reporomoakãratĩ’.+ 28 Che katu haʼe peẽme: enterove osegíva omaña peteĩ kuñáre ha iñakãraku hese,+ upéva oporomoakãratĩma hína ipyʼapýpe.+ 29 Upévare, peteĩ nde resa ndegueraha vaíramo ha repeka,* eipeʼa ha emombo.+ Pórke ikuentave reperde peteĩ pártente nde retégui, oñehundi rangue nde rete kompletoite Gehénape.*+ 30 Avei nde po derécha ndegueraha vaíramo ha repeka,* eikytĩ ha emombo.+ Ikuentave reperde peteĩ pártente nde retégui, oñehundi rangue nde rete kompletoite Gehénape.*+
31 Avei ojeʼe vaʼekue: ‘Oimeraẽ ojedivorsiáva hembirekógui omeʼẽ vaʼerã chupe peteĩ dokuménto heʼíva ojedivorsiaha chugui’.+ 32 Che katu haʼe peẽme: enterove ojedivorsiáva hembirekógui ndahaʼéiramo pe kuña hekovai* haguére, haʼete omyañáva hembirekópe omoakãratĩ hag̃ua chupe. Ha oimeraẽ omendáva upe kuña ojedivorsia vaʼekuére oporomoakãratĩ hína.+
33 Peẽ peikuaa avei ojeʼe hague pene hentekuéra yma guarépe: ‘Ani rehura ha upéi repyrũ ne ñeʼẽre,+ katuete rekumpli vaʼerã la repromete vaʼekue Jehovápe’.*+ 34 Che katu haʼe peẽme: ani ni mbaʼevéicharõ pehura.+ Ni yvágare ndovaléi pehura, pórke upéva hína Ñandejára tróno. 35 Ani pehura pe yvýre, pórke upéva hína Ñandejára pyrenda,+ ani pehura Jerusalén rehe, pórke upéva hína pe Rréi ipoderósova siuda.+ 36 Ni pende rekovére* ani pehura, pórke peẽ ndaikatúi ni peteĩ pene akãrangue jepe pemomorotĩ térã pemohũ. 37 Pejéramo: ‘Si’, upéva si vaʼerã, ha pejéramo: ‘No’, upéva no vaʼerã,+ pórke pe nokumplíriva iñeʼẽ ohechauka oĩmaha Satanás* poguýpe.+
38 Peẽ peikuaa ojeʼe hague: ‘Oĩramo omohesatũva hapichápe, oñemohesatũ vaʼerã avei chupe. Oĩramo oitýva hapichágui hãi, ojeity vaʼerã avei chugui hãi’.+ 39 Che katu haʼe peẽme: ani peñemoĩ peteĩ iñañávare, upéva rangue, oĩramo nderovapetéva un ládo, emoĩ avei chupe pe ótro ládo nde rova.+ 40 Ha oĩramo ndeguerahaséva trivunálpe ha oipotáva peteĩ nde ao, eheja chupe togueraha avei nde ao joʼaha.+ 41 Ha peteĩ persóna orekóva autorida heʼíramo ndéve regueraha hag̃ua chupe ikárga 1 kilómetro,* egueraha chupe 2 kilómetro.* 42 Oĩramo ojeruréva ndéve álgo, emeʼẽ chupe, ha oĩramo oipuruséva* ndehegui pláta, ani remboty chugui ne rokẽ.+
43 Peẽ peikuaa ojeʼe hague: ‘Rehayhu vaʼerã nde rapichápe,+ ha nderechaʼéi vaʼerã ne enemígore’. 44 Che katu haʼe peẽme: pesegi vaʼerã pehayhu pene enemigokuérape+ ha peñemboʼe umi pendepersegívare.+ 45 Péicha pehechaukáta peẽ haʼeha pende Ru yvagapegua raʼy,+ haʼe ningo oheja osẽ kuarahy iñañáva ha ivuénovape g̃uarã, ha omongy ihústova ha iñinhústovape g̃uarã.+ 46 ¿Mbaʼe vendisión guaʼu piko pemerese pehayhúramo umi penderayhúvapente?+ ¿Ndojapói piko upéicha avei umi impuésto kovraha? 47 ¿Peimoʼã piko tuichaiterei mbaʼeha pesaludáramo pene ermanokuérapente? ¿Ndojapói piko avei upéicha umi hénte ndoadoráiva Ñandejárape?* 48 Pende Ru oĩva yvágape ningo perfékto, ha peẽ perfékto vaʼerã avei”.+
6 “Peñatendéke ani pejapo iporãva pejechauka hag̃uánte,+ upéicha pejapóramo pende Ru oĩva yvágape napenevendesimoʼãi. 2 Upévare peipytyvõ jave umi oikotevẽvape, ani peiko pemombeʼu opárupi* ojapoháicha umi hovamokõiva. Haʼekuéra ojapo upéicha umi kállere ha sinagogahárupi oipotágui oñembotuicha chupekuéra. Añetehápe haʼe peẽme, la hénte ombotuicha umichagua persónape, péro upévantema la prémio orresivítava hikuái. 3 Péro peẽ peipytyvõ jave umi oikotevẽvape, pejapo vaʼerã avave oikuaaʼỹrente. 4 Umi mbaʼe porã pejapo vaʼerã kirirĩháme. Péicha pende Ru ohecháva opa mbaʼe,* penevendesíta.+
5 Avei peñemboʼe jave ndapejapói vaʼerã ojapoháicha umi hovamokõiva.+ Haʼekuéra oĩ jave umi sinagogahárupi oñemboʼy voi oñemboʼe hag̃ua, ha ojechauka hag̃ua osẽ oñemboʼe umi kálle prinsipál eskínare.+ Añetehápe haʼe peẽme, haʼekuéra ovyʼa umi hénte ohecha haguére chupekuéra, péro upévantema la prémio orresivítava hikuái. 6 Péro peẽ peñemboʼéta jave, peike vaʼerã pende kotýpe ha pemboty pene rokẽ, upéi peñemboʼe pende Ru oĩvape yvágape.*+ Upéicha pende Ru ohecháva opa mbaʼe,* penevendesíta. 7 Peñemboʼe jave ani perrepeti jey jey peteĩ mbaʼénte, ojapoháicha umi hénte ndoikuaáiva Ñandejárape.* Haʼekuéra oimoʼã oñemboʼe puku haguére Ñandejára ohendutaha chupekuéra. 8 Aníkena pejapo haʼekuéra ojapoháicha, pórke pende Ru oĩva yvágape oikuaáma voi mbaʼépa peikotevẽ+ pejerure mboyve jepe chupe.
9 Peẽ peñemboʼe vaʼerã péicha:+
‘Ore Ru reiméva yvágape, toñembotuicha*+ nde réra.+ 10 Tou ne Rréino,+ tojejapo ne volunta+ ko yvy ape ári ojejapoháicha yvágape.*+ 11 Emeʼẽna oréve ore rembiʼurã* koestediarã.+ 12 Oreperdonamína ropeka haguére* ore roperdonaháicha avei umi opekávape ore kóntrape.*+ 13 Ani reheja roʼa ñuhãme,+ síno oresalva Satanásgui’.*+
14 Peẽ peperdonáramo pende rapichápe hembiapo vai, pende Ru oĩva yvágape peneperdonáta avei.+ 15 Péro napeperdonáiramo pende rapichápe hembiapo vai, pende Ru oĩva yvágape noperdonamoʼãi avei pene rembiapo vai.+
16 Peajuna jave,+ ani peiko penderova ñembyasy guaʼu ojapoháicha umi hovamokõiva. Haʼekuéra ojapo upéicha umi hénte ohecha hag̃ua oajunaha hikuái.+ Añetehápe haʼe peẽme, haʼekuéra ovyʼa umi hénte ohecha haguére chupekuéra, péro upévantema la prémio orresivítava hikuái. 17 Peẽ katu peajuna jave pejovahéi porã vaʼerã ha pemona aséite perfumádo pene akãre.* 18 Péicha pende rapichakuéra ndohechakuaamoʼãi peajunaha, péro pende Ru oĩva yvágape* ohecháta. Ha pende Ru ohecháva opa mbaʼe,* penevendesíta.
19 Anive pembyaty tesóro ko yvy ape ári,+ pórke ikatu havẽmba ha hoʼupa vícho pendehegui, térã ikatu umi mondaha ou ha omondapa pendehegui. 20 Upéva rangue, pembyaty tesóro yvágape.+ Upépe nahavẽmoʼãi, ndoʼumoʼãi vícho+ ha umi mondaha ndoikemoʼãi ogueraha pendehegui. 21 Pórke pende tesóro oĩháme, upépe oĩta avei pene korasõ.
22 Pende resa ningo peteĩ lámpara ohesapéva pende rete.+ Upévare, pende resa ojesarekóramo umi mbaʼe iporãvare añoite,* pende rete kompletoite avei omimbipáta. 23 Péro pende resa omañáramo pende jerére ha iñenvidióso,*+ pende rete kompletoite oĩta pytũmbýpe. Añetehápe, pe lus reguerekóva omoypytũramo ohesape rangue, ¡upépe pende rete kompletoite oikótama pytũmbyetépe!
24 Avave ndaikatúi oservi esklávoramo mokõi patrónpe. Pórke peteĩme ohayhúta ha pe ótrore katu ndaijaʼemoʼãi,+ térã peteĩre ojepokuaavéta ha pe ótrope katu odespresiáta. Upéicha avei, peẽ ndaikatúi peservi Ñandejárape ha avei peiko pláta rapykuéri.+
25 Upévare che haʼe peẽme: anive pejepyʼapyeterei pendejehe,*+ peikuaaségui mbaʼépa pekarúta térã perekótapa y peʼu hag̃ua, térã peikuaaségui mbaʼépa pemondéta.+ ¿Ndovalevéi piko pende rekove* pe tembiʼúgui, ha pende rete umi aógui?+ 26 Pemaña porãmína umi guyra ovevévare pe yvágare.+ Haʼekuéra noñemitỹi, nomonoʼõi ha nombyatýi hembiʼurã galpónpe,* péro pende Ru oĩva yvágape omongaru chupekuéra. ¿Ndapevalevéi piko peẽ chuguikuéra? 27 ¿Máva piko pende apytépe ikatúta oikove pukumie* ojepyʼapy haguére?+ 28 ¿Mbaʼére piko peikóta pejepyʼapy avei aóre? Pemañamíntena umi lírio oĩvare pe ñúre, mbaʼéichapa okakuaa, haʼekuéra nombaʼapói ni ndojapói ijaorã. 29 Péro che haʼe peẽme, ni Salomón+ haʼéramo guare pe rréi iplatavéva, noñemondéi vaʼekue haʼekuéraicha. 30 Ñandejára péicha omonde porãramo umi yvoty okakuaávape pe ñúre, koestedía okakuaáva ha koʼẽrõ oñemombóva tatápe,* ¿mbaʼéicha piko upéicharõ pejeroviaʼiete ha ndapehechakuaái koʼytevéntema haʼe omeʼẽtaha peẽme pende aorã? 31 Upévare, aníkena núnka pejepyʼapyeterei+ ha peje: ‘¿Mbaʼéiko la roʼútava?’, térã ‘¿rorekóta piko y roʼu hag̃ua?’, térã, ‘¿mbaʼe piko romondéta?’.+ 32 Koʼã mbaʼe rapykuéri ningo oiko tarovaite umi hénte ndoikuaáiva Ñandejárape.* Péro pende Ru oĩva yvágape oikuaa voi peẽ peikotevẽha entéro koʼã mbaʼe.
33 Pemotenonde meméke Ñandejára Rréino ha umi mbaʼe haʼe heʼíva iporãha,* ha entéro koʼã mbaʼe oñemeʼẽta avei peẽme.+ 34 Upévare, ani peñekevrantaiterei la ikatúvare oiko koʼẽrõ,+ pórke koʼẽrõ oĩta voi hína ótra kósa pejepyʼapy hag̃ua. Ovaléma voi umi provléma káda día oñembohovái vaʼerã”.
7 “Anive pehusga pende rapichápe,+ ha Ñandejára napendehusgamoʼãi avei. 2 Pórke peẽ pehusgaháicha pende rapichápe pejehusgáta avei,+ ha pe medída peipurúva pende rapicháre ojepurúta penderehe.+ 3 Upéicharõ, ¿mbaʼére piko repena pe yvyra kuʼi oĩvare ne ermáno resápe, péro nderehechái pe víga oĩva nde resápe?+ 4 ¿Mbaʼéicha piko eréta ne ermánope: ‘Anohẽmíta ndéve pe yvyra kuʼi oĩva nde resápe’, péro emañamína nde resápe katu oĩ peteĩ víga? 5 ¡Ajépa nderovamokõi! Enohẽ raẽna pe víga oĩva nde resápe, ha upépe ae rehecha porãta mbaʼéichapa ikatu renohẽ pe yvyra kuʼi oĩva ne ermáno resápe.
6 Ani pemeʼẽ jaguápe umi mbaʼe oñemboykéva oñemeʼẽ hag̃ua Ñandejárape. Ani pemombo pende pérla umi kurépe,+ ani hag̃ua opyrũmba hese umi kure ha upéi ojere pendeataka.
7 Pesegi pejerure ha oñemeʼẽta peẽme,+ pesegi peheka ha petopáta, pesegi pembota pe okẽ ha ojeavríta peẽme.+ 8 Pórke oñemeʼẽta enterove ojerurévape,+ ojuhúta opavave ohekáva, ha ojeavríta pe okẽ enterove ombotávape. 9 Pende raʼy ojeruréramo peẽme pan, napemeʼẽmoʼãi ningo chupe ita, ¿ajépa? 10 Térã, ojeruréramo pira, napemeʼẽmoʼãi ningo chupe mbói, ¿ajépa? 11 Peẽ ningo pekadór, upéicharõ jepe, pemeʼẽ rregálo iporãva pende raʼykuérape. ¡Upéicharõ ningo koʼytevéntema pende Ru oĩva yvágape omeʼẽta heta mbaʼe porã+ umi ojerurévape chupe!+
12 Upévare, entéro mbaʼe peẽ peipotáva pende rapichakuéra ojapo penderehehápe, peẽ pejapo vaʼerã avei hesehapekuéra.+ Añetehápe upéva hína la omboʼéva pe léi ha umi Profetakuéra.+
13 Peikékena pe okẽ ipoʼívarupi,+ pórke tuicha pe okẽ ha tuicha pe tape oporogueraháva ñehundípe, ha upe okẽrupi heta oĩ oikéva. 14 Péro ipoʼi pe okẽ ha ipoʼi pe tape oporogueraháva jeikove opaveʼỹvape, ha saʼi umi ojuhúva upe tape.+
15 Peñangarekóke pendejehe, cháke oĩta proféta japu+ oúva pene rendápe ovecharamoguáicha,+ péro añetehápe haʼekuéra lóvo vareʼa hína.+ 16 Hembiapokuére pepilláta chupekuéra. Ndaikatúi ningo ñamonoʼõ parrál pe ñanágui térã ígo ñuatĩgui, ¿ajépa?+ 17 Upéicha avei, entéro yvyramáta iporãva hiʼa porã, ha entéro yvyramáta hasýva hiʼa vai.+ 18 Ndaikatúingo peteĩ yvyramáta iporãva hiʼa vai, térã peteĩ yvyramáta hasýva hiʼa porã.+ 19 Entéro yvyramáta ndahiʼaporãiva ojeity ha ojepoi tatápe.+ 20 Añetehápe, hembiapokuére pepilláta umi proféta japúpe.+
21 Naentéroi heʼíva chéve: ‘Señór, Señór’, oikéta pe Rréino yvagapeguápe. Síno umi ojapóva che Ru yvagapegua rembipota añoite oikéta.+ 22 Upe díape oĩta heta heʼíva chéve: ‘Señór, Señór,+ ore ningo roñeʼẽ nde rérape ha nde rérape romosẽ umi demóniope ha nde rérape rojapo heta milágro’.+ 23 Péro che haʼéta chupekuéra: ‘¡Che ndapoikuaái! ¡Tapeho koʼágui, peẽ ningo ivaívante pejapo!’.+
24 Enterove cherendúva ha ojapóva la che haʼéva, ojogua peteĩ kuimbaʼe iñarandúvape, ojogapóva ita ári.+ 25 Upéi ou peteĩ ama guasu, pe y tuicha ojupi, oipeju peteĩ yvytu hatãitereíva ha ojejapete pe ógare, péro pe óga noñehundíri pórke oñemopyenda ita ári. 26 Péro enterove ohendúva che ñeʼẽ ha ndojapóiva, ojogua peteĩ kuimbaʼe oñembotavývape, ojogapóva yvykuʼi ári.+ 27 Upéi ou peteĩ ama guasu, pe y tuicha ojupi, oipeju peteĩ yvytu hatãitereíva, ojejapete pe ógare,+ ha pe óga hoʼa ha oñehundiete”.
28 Jesús heʼipa rire koʼã mbaʼe, umi hénte ijurujaipa opytávo ohendúvo mbaʼeichaitépa oporomboʼe.+ 29 Pórke Jesús omboʼéva ou Ñandejáragui,*+ ndahaʼeiete umi mboʼehára leipegua ojapoháicha.
8 Jesús oguejy rire pe montáñagui heta hénte omoirũ chupe. 2 Ha peteĩ lepróso ou omombaʼe* chupe ha heʼi: “Che Ruvicha, nde chemongueraséramo ikatu chemonguera”.+ 3 Upémarõ Jesús opoko hese ha heʼi: “Si, romonguerase”.+ Ha upepete pe kuimbaʼe okuera ilépragui.+ 4 Upéi Jesús heʼi chupe: “Aníkena remombeʼu avavépe,+ tereho ejechauka pe saserdótepe,+ ha emeʼẽ peteĩ ofrénda rekuera haguére Moisés léi heʼiháicha.+ Péicha umi saserdóte ohecháta rekuera hague”.
5 Upe rire, Jesús oikévo Capernaúmpe, ou hendápe peteĩ ofisiál ehersitopegua ha ojerure asy chupe:+ 6 “Karai, che siérvo ningo hasyete, ha oime oñeno ógape pórke ndaikatúi oguata”. 7 Jesús heʼi chupe: “Ag̃aitéma aháta upépe ha amongueráta chupe”. 8 Ha pe ofisiál ehersitopegua heʼi: “Karai, che namereséi nde reg̃uahẽ che rógape. Eréntena okuera hag̃ua che siérvo, ha haʼe okuerátama. 9 Chéngo areko che superiór, ha añemoĩ ipoguýpe, ha areko avei soldádo oĩva che kárgope. Che haʼéramo peteĩme: ‘¡Tereho!’, haʼe oho, ha haʼéramo ótrope: ‘¡Eju!’, haʼe ou, ha haʼéramo che esklávope: ‘¡Ejapo péva!’, haʼe ojapo”. 10 Jesús oñesorprende ohendúvo upéva, ha ojere heʼi umi hénte omoirũvape chupe: “Ndatopáiva gueteri Israélpe peteĩ peichaite peve ojeroviáva.+ 11 Añetehápe haʼe peẽme, oúta heta hénte éste ha oésteguio, oguapy hag̃ua mesápe Abrahán, Isaac ha Jacob ndive pe Rréino yvagapeguápe.+ 12 Péro umi Ñandejára oinvita vaʼekuépe oike hag̃ua pe Rréinope,* oñemombóta okápe, pytũmbýpe. Upépe haʼekuéra hasẽ soróta ha ojedesesperáta”.*+ 13 Upéi Jesús heʼi pe ofisiál ehersitopeguápe: “Tereho jey katu nde rógape, ha toiko la rejerure vaʼekue pórke rehechauka rejeroviaha”.+ Ha upe javete pe isiérvo okuera.+
14 Upéi Jesús oho Pedro rógape, ha og̃uahẽvo otopa Pedro suégra+ hasyha, oñeno ha iñakãnundu.+ 15 Upémarõ Jesús opoko pe kuñakarai póre+ ha opa chugui pe akãnundu. Upéi pe kuñakarai opuʼã ha oñepyrũ okosina chupekuéra g̃uarã. 16 Ha pe kaʼarupytũ umi hénte ogueru Jesús rendápe heta endemoniádo. Ha Jesús una vénte omanda umi demóniope* osẽ hag̃ua umi héntegui ha ja osẽma voi. Ha avei omonguera entéro umi hasývape. 17 Péicha oñekumpli Ñandejára heʼi vaʼekue proféta Isaías rupive: “Haʼe ogueraha ijapére ñane mbaʼasy ha oipeʼapa umi mbaʼe ñanembohasa asýva”.+
18 Jesús ohechávo umi henteita, heʼi idisipulokuérape okrusa hag̃ua hendive pe ótro ládo pe Mar de Galilea.+ 19 Ha peteĩ mboʼehára leipegua oñemboja ha heʼi chupe: “Mboʼehára, che romoirũta reho rehohápe”.+ 20 Jesús heʼi chupe: “Umi aguara oreko moõpa okéta ha umi guyra ovevéva yvágare oreko hupa. Péro che, pe Yvypóra Raʼy, ndarekói peteĩ lugár ake hag̃ua”.+ 21 Upéi, ótro idisípulo osẽ heʼi: “Che Ruvicha, epermitína chéve tañotỹ raẽ che túape”.+ 22 Jesús heʼi chupe: “Chemoirũ meme katu ha eheja umi omanóva toñotỹ umi omanóvape”.+
23 Upe rire Jesús ojupi peteĩ varkoʼípe idisipulokuéra ndive.+ 24 Peichaháguinte oipeju peteĩ yvytu hatãitereíva, ha umi oláda guasu guasu oikepa pe varkoʼípe, upe aja katu Jesús oke hína.+ 25 Upémarõ idisipulokuéra ou omombáy chupe ha heʼi: “¡Ore Ruvicha, oresalvamína, romanombátamango!”. 26 Haʼe heʼi chupekuéra: “¿Mbaʼére piko pekyhyje ha pejeroviaʼiete?”.+ Upépe Jesús opuʼã, ojaʼo pe yvytu ha pe márpe, ha umíva oñekalmaite.+ 27 Haʼekuéra ijurujái opytávo, ha heʼi: “¿Máva mbaʼe piko ko kuimbaʼe? Pe yvytu ha pe mar jepe iñeʼẽrendu chupe”.
28 Upéi og̃uahẽ hikuái pe ótro ládo, umi Gadaragua territóriope. Upépe ohug̃uaitĩ chupe mokõi kuimbaʼe endemoniádo, osẽva sementériogui.+ Umi kuimbaʼe iviolentoiterei, upévare avave noñanimái ohasa upérupi. 29 Ha oñepyrũ osapukái hikuái: “Nde Ñandejára Raʼy, ¿maʼerã guaʼu piko reju?+ ¿Reju piko orekastiga hag̃ua+ og̃uahẽ mboyve pe tiémpo Ñandejára omoĩ vaʼekue?”.+ 30 Mombyry upégui oĩ una partída kure okarúva hína.+ 31 Umi demónio orroga chupe: “Oremosẽtarõ, oremondóna umi kure retepýpe”.+ 32 Jesús heʼi chupekuéra: “¡Tapeho!”. Upémarõ umi demónio osẽ umi kuimbaʼégui ha oho oike umi kure retepýpe. Ha umi kure ojepoipaite yvatégui pe márpe, ha omanombaite. 33 Umi oñangarekóva umi kurére odipara oho pe siudápe ha omombeʼu la oiko vaʼekue, ha omombeʼu mbaʼépa oiko umi endemoniádogui. 34 Upémarõ, enterove umi hénte oho Jesús rendápe ha ojerure jey jey chupe osẽ hag̃ua iterritoriokuéragui.+
9 Upémarõ haʼe ojupi pe varkoʼípe, okrusa pe mar ha og̃uahẽ ivállepe.+ 2 Ha upépe ojegueru chupe tupápe peteĩ paralítiko. Ohechávo mbaʼéichapa ojerovia hikuái, Jesús heʼi pe paralítikope: “Ani rejepyʼapy che raʼy, nde pekadokuéra oñeperdonáma”.+ 3 Algúno umi mboʼehára leipegua oĩva upépe oñepyrũ opensa: “Kóva ko kuimbaʼe ndorrespetái Ñandejárape”. 4 Jesús oikuaágui mbaʼépa opensa hikuái, heʼi chupekuéra: “¿Mbaʼére piko pepensa vaiete cherehe?+ 5 ¿Mbaʼépa ifasilve jaʼe? ¿‘Nde pekadokuéra oñeperdonáma’, térã, ‘epuʼã eguata’?+ 6 Péro peikuaa hag̃ua che, pe Yvypóra Raʼy, arekoha autorida aperdona hag̃ua umi pekádo ko yvy ape ári...”, ojere heʼi pe paralítikope: “Epuʼã, ejagarra nde rupa ha tereho nde rógape”.+ 7 Ha haʼe opuʼã oho hógape. 8 Umi hénte ohechávo upe oikóva oñesorprendepa, ha ombotuicha hikuái Ñandejárape omeʼẽ haguére peichagua autorida peteĩ persónape.
9 Upe rire Jesús oho upégui, ha ohecha peteĩ kuimbaʼe hérava Mateo oguapy hína ojekovrahápe impuésto. Jesús heʼi chupe: “Eju chemoirũ”. Ha haʼe opuʼã ha oho hendive.+ 10 Upéi oho Mateo rógape, ha okaru* idisipulokuéra ndive. Upérõ ou avei heta umi okovráva impuésto ha pekadór, ha okaru* hendivekuéra.+ 11 Umi fariséo ohechávo upéva, heʼi Jesús disipulokuérape: “¿Mbaʼére piko pene mboʼehára okaru umi okovrávandi impuésto ha umi pekadór ndive?”.+ 12 Jesús ohendu la heʼíva hikuái ha heʼi: “Umi hesãiva noikotevẽi doktór, péro umi hasýva si oikotevẽ.+ 13 Tapeho pejepyʼamongeta ko mbaʼe Ñandejára heʼívare: ‘Aipota peiporiahuvereko pende rapichápe, pejapo rangue ofrénda’.+ Che ndajúi ajerure umi ihústovape oñarrepenti hag̃ua, síno aju ajerure umi pekadórpe toñarrepenti”.
14 Upéi Juan disipulokuéra ou Jesús rendápe ha heʼi chupe: “Ore ha umi fariséo ningo roajuna, ¿mbaʼére piko upéicharõ nde disipulokuéra noajunái?”.+ 15 Upémarõ Jesús heʼi chupekuéra: “Peteĩ kasamientohápe pe nóvio amigokuéra ndoikói oñembyasy, pórke pe nóvio+ oĩ hendivekuéra, ¿ajépa? Péro upéi pe nóvio ja ndaiporimoʼãvéima hendivekuéra,*+ ha upe tiémpope oajunáta hikuái. 16 Ndaipóri ningo oipurúva peteĩ téla ipyahúva orremenda hag̃ua peteĩ ao tuja osoróva, pórke pe téla ipyahúva imbareteve ha oitiráta pe téla tuja ha osoropavéta.+ 17 Ndaipóri avei omoĩva víno pyahu peteĩ mbaʼyru* tujápe, pórke pe mbaʼyru ikatu orreventa ha pe víno ndoservimoʼãvéima. Upéva rangue pe víno pyahu oñemoĩ mbaʼyru pyahúpe, péicha ni pe víno ni pe mbaʼyru noñembyaíri”.
18 Heʼi aja koʼã mbaʼe, ou hendápe peteĩ governánte, omombaʼe* chupe ha heʼi: “Che rajy ningo hasyete kuri, péro oiméne koʼág̃a omanóma raʼe. Terehóna emoĩmi nde po hiʼári oikove jey hag̃ua”.+
19 Upémarõ Jesús ha idisipulokuéra opuʼã oho pe governántendi. 20 Ha peteĩ kuña 12 áñorema oikóva iñemorráhia,+ oñemboja Jesús rehe hapykuéguio ha opoko ijao ruguáire.+ 21 Pe kuña opensa: “Apokóramo ijaóre jepe akuerátama”. 22 Jesús ojere ha ohechávo chupe heʼi: “Anína rekyhyje che rajy. Rejerovia rupi ningo rekuera”.+ Ha upe guive pe kuña okuera.+
23 Upéi Jesús og̃uahẽ pe governánte rógape, ha ohecha hetaiterei hénte ojaheʼóva ha oĩ umi ombopúva músika jaheʼo fláutape.+ 24 Jesús heʼi chupekuéra: “Pesẽmi koʼágui, pe mitãkuñaʼi ningo nomanói, okénte hína”.+ Ohendúvo upéva umi hénte oñepyrũ opukapa ha oñembohory hese. 25 Osẽmba rire umi hénte, Jesús oike pe mitãkuñaʼi oĩháme, ojagarra chupe ipógui+ ha pe mitãkuñaʼi opuʼã.+ 26 Ha enterove siuda ha puévlo oĩva upe território jerére oikuaa upe oiko vaʼekue.
27 Jesús osẽvo upégui, mokõi siégo+ oho hapykuéri ha osapukái: “David Raʼy, oreporiahuverekomína”. 28 Jesús oike rire peteĩ ógape, oñemboja hendápe umi siégo ha haʼe oporandu chupekuéra: “¿Peẽ piko pejerovia che ikatuha pomonguera?”.+ Haʼekuéra okontesta: “Si, rojerovia ore Ruvicha”. 29 Upémarõ Jesús opoko umi siégo resáre+ ha heʼi chupekuéra: “Pejerovia haguére, pehecha jeýta”. 30 Ha mokõivéva ohecha jey. Upéi Jesús heʼi jey jey chupekuéra: “Aníkena pemombeʼu avavépe”.+ 31 Haʼekuéra katu osẽmíre upégui ohóma omombeʼu entéro siuda ha puévlo oĩvape upe jerére.
32 Umi kuimbaʼe oho rire, umi hénte ogueru Jesús rendápe peteĩ endemoniádo iñeʼẽngúva.+ 33 Jesús omosẽ rire pe demóniope, pe kuimbaʼe iñeʼẽngúva oñeʼẽ.+ Ha umi hénte ohecharamoiterei upe oikóva ha heʼi: “Núnka ndojehecháiva koʼã mbaʼe Israélpe”.+ 34 Umi fariséo katu heʼi: “Haʼe ningo omosẽ umi demóniope pórke oipytyvõ chupe umi demónio ruvicha”.+
35 Ha Jesús okorre umi siuda ha puévlore, omboʼe umi sinagogahárupi ha omombeʼu umi notísia porã oñeʼẽva Ñandejára Rréinore. Avei omonguera opaichagua mbaʼasy.+ 36 Jesús omañávo umi héntere ombyasyeterei chupekuéra,+ pórke ohecha mbaʼéichapa oñemaltrata umi héntepe ha isarambipaha hikuái. Umi hénte ojogua umi ovecha ndorekóivape pastór.+ 37 Upémarõ heʼi idisipulokuérape: “Hetaiterei oĩ la oñemonoʼõ vaʼerã, péro saʼi travahadór oĩ omonoʼõ hag̃ua.+ 38 Upévare, pejerurékena pe kokue Járape tombou hetave travahadór omonoʼõ vaʼerã”.+
10 Upéi Jesús ohenoika umi 12 idisípulope, ha omeʼẽ chupekuéra podér omosẽ hag̃ua umi demóniope+ ha omonguera hag̃ua opaichagua mbaʼasy.
2 Koʼãva hína umi 12 apóstol réra:+ Simón hérava avei Pedro+ ha iñermáno Andrés,+ Santiago haʼéva Zebedeo raʼy ha iñermáno Juan.+ 3 Felipe ha Bartolomé,+ Tomás+ ha Mateo+ pe okovráva impuésto, Santiago haʼéva Alfeo raʼy, ha Tadeo. 4 Simón pe ikyreʼỹetéva,* ha Judas Iscariote pe otraisiona vaʼekue Jesúspe.+
5 Jesús omondo koʼã 12 kuimbaʼépe ha omanda chupekuéra:+ “Aníkena peho pepredika umi ndahaʼéivape judío, ha ani peike pepredika umi siuda oĩva Samáriape.+ 6 Upéva rangue, tapeho pepredika meme umi Israelguápente, ojoguáva ovecha okañy vaʼekuépe.+ 7 Pepredika vaʼerã pehóvo ha peje: ‘Pe Rréino yvagapegua hiʼag̃uimbaitéma’.+ 8 Pemonguera umi hasýva+ ha umi leprósope, pemopuʼã umi omano vaʼekuépe, pemosẽ umi demóniope. Grátis oñemeʼẽ kuri peẽme, ha peẽ grátinte pemeʼẽ vaʼerã avei. 9 Ani pegueraha óro, pláta ni kóvre pende pláta ryrúpe.*+ 10 Ha ani pegueraha avei tembiʼu tapére g̃uarã, ni ótro ao peñekambia hag̃ua ni ótro sandália, térã ótro vastón.+ Pórke pe ombaʼapóva, oreko derécho orresivívo hembiʼurã.+
11 Oimeraẽ siuda térã puévlo peg̃uahẽhápe, peheka petopa peve mávapa omerese ohendu pe mensáhe, ha pepyta upe ógape peĩ aja upérupi.+ 12 Peg̃uahẽvo peteĩ ógape, pesaluda umi hénte upepeguápe. 13 Haʼekuéra oaseptáramo pende visíta, orresivíta vendisión,*+ péro ndoaseptáiramo, opytáta pe vendisión* peẽme g̃uarã. 14 Ha oĩháme napenderresivíriva ha napenerenduséiva, pesẽvo upe ógagui térã upe siudágui, peityvyro pende pýgui pe yvytimbo.+ 15 Añetehápe haʼe peẽme: pe Día de huísiope ojekastiga vaivéta upe siudápe Sodoma ha Gomórragui.+
16 Peẽ ningo pejogua ovecha mimíme ha che pomondo hína umi lóvo apytépe. Upévare, peñatende porãkena umi mbóicha ha penemánsokena umi palómaicha.+ 17 Peñatendéke, pórke oĩta pendegueraháva trivunálpe,+ ha penembyepotíva+ sinagogahárupi.+ 18 Peẽ haʼe haguére che disípulo pejegueraháta umi governadór ha umi rréi renondépe.+ Péicha ikatu pemombeʼu chupekuéra ha avei umi tetãme+ umi mbaʼe pegueroviáva. 19 Péro pejegueraha vove upépe, ani pejepyʼapy ndapeikuaáirõ g̃uarã mbaʼépa pejéta térã mbaʼéichapa peñeʼẽta. Upe moméntope Ñandejára penepytyvõta peikuaa hag̃ua mbaʼépa peje vaʼerã.+ 20 Upe moméntope ndahaʼemoʼãi peẽnte la peñeʼẽtava, síno Ñandejára penepytyvõta peñeʼẽ hag̃ua ijespíritu rupive.+ 21 Upérõ avei oĩta ontregáva iñermánope ojejuka hag̃ua, umi túa ontregáta itaʼýrape, ha taʼyrakuéra opuʼãta ituakuérare ha ohejáta ojejuka chupekuéra.+ 22 Ha avave ndaijaʼemoʼãi penderehe peẽ haʼe haguére che disípulo.+ Péro pe oaguantáva pe fin peve, upéva ojesalváta.+ 23 Oĩ vove oñemoĩva penderehe peteĩ siudápe, tapeho ótro siudápe.+ Añetehápe haʼe peẽme, ndaikatumoʼãi voínte pepredika kompletoite umi siuda oĩvape Israélpe, che pe Yvypóra Raʼy, ag̃uahẽ mboyve.
24 Peteĩ alúmno ndaikatúi iñimportanteve imaéstrogui, ha peteĩ esklávo ndaikatúi iñimportanteve ipatróngui.+ 25 Pe alúmno ohaʼarõ vaʼerã ojetrata chupe imaéstrope ojetrataháicha, ha pe esklávo ipatrónpe ojetrataháicha.*+ Upévare umi hénte heʼíramo pe ogajárare haʼeha Satanás,*+ koʼýte umi hogayguáre ojeʼéta avei upéicha. 26 Upévare, ani pekyhyje chuguikuéra, pórke entéro mbaʼe oñeñomíva, upe rire ojehecháta, ha entéro mbaʼe oñemokañýva, upe rire ojekuaáta.+ 27 Umi mbaʼe amombeʼúva peẽme en sekréto, pemombeʼu vaʼerã enterovévape. Ha umi mbaʼe amombeʼúva peẽme mbeguekatumi, pemombeʼu vaʼerã umi terrása guive.+ 28 Ani pekyhyje umi ikatúvagui pendejuka, peẽngo peikove jeýta upe rire, ha upéva haʼekuéra ndaikatúi ojoko.+ Peẽ pekyhyje vaʼerã Ñandejáragui, pórke haʼe ikatu penerundi Gehénape.*+ 29 Mokõi gorrión oñevende peteĩ monéda saʼieterei ovalévare,* ¿ajépa? Upéicharamo jepe, ni peteĩ gorrión ndoʼái* yvýpe pende Ru oĩva yvágape oikuaaʼỹre.+ 30 Upéicha avei, umi pene akãrangue jepe haʼe okontapa. 31 Upévare, ani pekyhyje, peẽ ningo pevaleve heta gorrióngui.+
32 Peteĩ persóna omombeʼúramo haʼeha che disípulo umi hénte renondépe,+ upéicharõ che avei amombeʼúta che Ru oĩva yvágape renondépe upe persóna haʼeha che disípulo.+ 33 Péro peteĩ persóna onegáramo chekuaaha umi hénte renondépe, upéicharõ che avei anegáta aikuaaha chupe che Ru oĩva yvágape renondépe.+ 34 Ani pepensa che aju hague agueru hag̃ua pyʼaguapy ko yvy ape ári. Che ndajúi agueru hag̃ua pyʼaguapy, síno división.*+ 35 Che aju umi hénte oiko vai hag̃ua, taʼýra opuʼãta itúare, ha isýre opuʼãta imembykuña, ha nuéra opuʼãta isuégra rehe.+ 36 Añetehápe, umi persóna enemígo oĩta umi hogaygua apytépe voi. 37 Pe ohayhuvéva itúa térã isýpe chéve rangue, nomereséi oiko che disípuloramo, ha pe ohayhuvéva itaʼýra térã itajýrape chéve rangue, nomereséi oiko che disípuloramo.+ 38 Ha pe persóna ndoaseptáiva koʼã sufrimiénto* ha nachemoirũséiva, péva nomereséi oiko che disípuloramo.+ 39 Oimeraẽ osalvaséva hekove* omanóta, péro oimeraẽ omanóva* haʼe haguére che disípulo, oikove jeýta.+
40 Umi penderresivi porãva, chéve avei cherresivi. Ha umi chéve cherresivíva, orresivi avei upe chembou vaʼekuépe.+ 41 Pe orresivíva peteĩ profétape, ohupytýne pe prémio oñemeʼẽva profetakuérape.+ Ha pe orresivíva ihústovape, ohupytýne pe prémio oñemeʼẽva umi ihústovape. 42 Ha oimeraẽ ombohasáva y roʼysã jepe, peteĩva umi che disípulo michĩvévape, añetehápe haʼe peẽme, katuete oñemeʼẽne chupe iprémio”.+
11 Jesús omeʼẽ rire umi instruksión umi 12 idisípulope, haʼe osẽ oho omboʼe ha opredika umi ótro siudáre.+
2 Péro Juan el Bautista oĩ kárselpe,+ ha oñemombeʼu chupe umi mbaʼe Cristo ojapóva. Upémarõ Juan omondo idisipulokuérape Jesús rendápe.+ 3 Haʼekuéra oho oporandu hag̃ua Jesúspe: “¿Nde piko hína pe Ñandejára opromete vaʼekue omboutaha, térãpa oúta ótro kuimbaʼe?”.+ 4 Jesús okontesta chupekuéra: “Peho pemombeʼu Juánpe koʼã mbaʼe pehecha ha pehendúva:+ 5 umi siégo koʼág̃a ohecha,+ umi ndoguataporãiva oguata porãma, umi iléprava+ okuera, umi nohendúiva ohendu, umi omanóvape oñemopuʼã jey ha umi imboriahúvape oñemombeʼu umi notísia porã.+ 6 Ovyʼa pe ojeroviáva cherehe ha ndodudáiva ni michĩmi”.*+
7 Koʼãva oho rire, Jesús oñepyrũ heʼi umi héntepe Juan rehe: “¿Máva piko raʼe pe kuimbaʼe peẽ pesẽva pehecha pe desiértope?+ ¿Pe kuimbaʼe piko ikangy ha ojogua peteĩ takuára yvytu ombokacha vaipávape? Nahániri.+ 8 ¿Máva piko upéicharõ? ¿Peteĩ kuimbaʼe omondéva ao porã ha omimbipáva piko? Nahániri. Umi oipurúva ao iporãva ningo oiko umi rréi rógape. 9 Añetehápe, ¿máva piko upéicharõ pe kuimbaʼe? ¿Peteĩ proféta piko? Si, haʼe peteĩ proféta, ha iñimportanteve jey hína peteĩ profétagui.+ 10 Ñandejára Ñeʼẽme ojeskrivi voi hese: ‘Che amondo hína ne renonderã che mensahéro, haʼe opreparáta ndéve nde raperã’.+ 11 Añetehápe haʼe peẽme: ndaipóri ko yvy ape ári* ni peteĩ persóna tuichavéva Juan el Bautístagui, péro pe michĩvéva pe Rréino yvagapeguápe, tuichave hína chugui.+ 12 Juan el Bautista tiémpo guive, koʼág̃a peve, umi hénte oñehaʼã ohupyty pe Rréino yvagapegua, ha umi oñehaʼãmbaitéva, okonsegi upéva.+ 13 Juan tiémpo peve, kompléto pe léi ha umi Proféta, omombeʼu la oikótava.+ 14 Ha peẽ ndapegueroviaséiramo jepe: haʼe hína ‘Elías, umi proféta heʼi vaʼekue outaha’.+ 15 Pe ikatúva ohendu, ojapysaka porã vaʼerã.
16 ¿Mávarepa ikatu akompara ko henerasión?+ Ojogua hikuái umi mitã oguapývape merkádope,* ha heʼíva iñamigokuérape: 17 ‘Rombopu peẽme fláuta pejeroky hag̃ua, ha ndapejerokýi, ore roñelamenta péro peẽ napeñembyasýi’.* 18 Upéicha avei, Juan oajuna ha ndoʼúi víno, péro peẽ peje hese: ‘Péva oñendemonia’. 19 Che, pe Yvypóra Raʼy katu akaru ha haʼu víno,+ ha peẽ peje: ‘¡Pévango ikaʼu* ha okaruhárente voi oiko, ojeheʼa umi pekadór ha umi okovrávare impuésto!’.+ Péro amo ipahápe, umi mbaʼe porã ojapóva peteĩ persóna la ohechaukáva iñaranduha”.+
20 Upéi Jesús oñepyrũ ojaʼo umi hénte oikóvape umi siuda haʼe ojapo haguépe hetave milágro, pórke haʼekuéra noñarrepentíri. Haʼe heʼi: 21 “¡Aichejáranga Corazín! ¡Aichejáranga Betsaida! Pórke umi milágro ojejapo vaʼekue pende siudápe ojejapórire Tiro ha Sidónpe, umi hénte upepegua yma oñarrepenti vaʼerãmoʼã. Haʼekuéra omondétama kuri ao ohechaukáva oñembyasyha ha oguapy tanimbúpe.+ 22 Upévare haʼe peẽme: pe Día de huísiope peẽ pejekastiga vaivéta Tiro ha Sidóngui.+ 23 Ha nde Capernaúm,+ ¿reimoʼã piko Ñandejára nderupitaha yvága peve? Nahániri, haʼe nemboguejýta pe Sepultúra* peve.+ Pórke umi milágro ojejapo vaʼekue nde siudápe ojejapórire Sodómape, upe siuda oĩ vaʼerãmoʼã koʼág̃a peve. 24 Upévare haʼe peẽme: pe Día de huísiope peẽ pejekastiga vaivéta Sodómagui”.+
25 Upérõ Jesús heʼi: “Che Ru, nde hína yvága ha yvy Ruvicha. Che rombotuicha enterove renondépe reñomi haguére koʼã mbaʼe umi iñarandu ha ivalévagui, ha reikuaauka umi iñumíldevape mitãicha.+ 26 Nde reipotágui che Ru, upéicha oiko. 27 Che Ru ningo omoĩ che poguýpe opa mbaʼe.+ Che Túa añoite chekuaa porã,*+ ha che añoite aikuaa porã che Túape. Ha che amombeʼuséramo peteĩ persónape mávapa che Túa, upéva oikuaa porãta avei chupe.+ 28 Peju che rendápe enterove peẽ penekaneʼõva ha pendekárga pohýiva, ha che pombopiroʼýta. 29 Pehupi pende ári che júgo ha peaprende chehegui. Che ningo ndachepochyreíri ha cheumílde che pyʼaite guive,+ upévare katuete pombopiroʼýta.* 30 Che júgo napendeforsamoʼãi* ha che kárga ivevýi”.
12 Peteĩ sábadope Jesús ohasa ohóvo peteĩ trigotýrupi. Upérõ idisipulokuéra ivareʼa ha oñepyrũ ojagarra pe trígo ha hoʼu.+ 2 Umi fariséo ohechávo upéva heʼi chupe: “¡Emañamína!, nde disipulokuéra piko ndoikuaái mbaʼe ndovaleiha jajapo upéva sabadokue”.+ 3 Jesús okontesta chupekuéra: “¿Ha peẽ piko ndapeleéi mbaʼépa ojapo vaʼekue David, iñembyahýirõ guare haʼe ha iñirũnguéra?+ 4 Haʼe oike Ñandejára rógape ha hoʼu umi pan oñemoĩ vaʼekue Ñandejára renondépe.*+ Umíva ningo umi saserdóte añoite ikatu hoʼu ha pe léi nopermitíri ótrope hoʼu, upéicharõ jepe David ha iñirũnguéra hoʼu.+ 5 ¿Ha ndapeleéiva piko pe léi heʼiha umi saserdóte ombaʼapoha témplope sabadokue? Ha upéicharamo jepe ndojeʼéi haʼekuéra ndorrespetaiha pe léi del sábado.+ 6 Che katu haʼe peẽme, pe oĩva koʼápe iñimportanteve hína pe témplogui.+ 7 Peẽ ndapeikuaái mbaʼépa heʼise ko mbaʼe oĩva Ñandejára Ñeʼẽme: ‘Aipota peiporiahuvereko+ pende rapichápe, pejapo rangue sakrifísio’.+ Upéva peikuaárire napekondenamoʼãi kuri umi hénte inoséntepe. 8 Pórke che, pe Yvypóra Raʼy, che hína pe sábado Ruvicha”.+
9 Ha osẽ rire upe lugárgui, Jesús oho peteĩ sinagógape. 10 Upépe oĩ peteĩ kuimbaʼe hasýva, un ládo ipo ndaikatúi omonguʼe.*+ Ha umi fariséo oheja vaiségui Jesúspe oporandu chupe: “¿Iporãpa sabadokue oñemonguera umi hasývape?”.+ 11 Haʼe okontesta chupekuéra: “¿Mbaʼépa pejapóne peguerekóramo peteĩ ovechamínte, ha hoʼa pendehegui yvykuápe peteĩ sábadope? ¿Napenohẽmoʼãi piko pyaʼe porã?+ 12 Ha peteĩ persóna ningo iñimportanteve peteĩ ovechágui. Upéicharõ, ikatu hína ojejapo peteĩ mbaʼe iporãva sabadokue”. 13 Upéi Jesús heʼi pe kuimbaʼépe: “Eipyso nde po”, ha oipysóvo ipo, okueraite ha opyta porã jey. 14 Péro umi fariséo osẽvo upégui, oho oñemongeta hikuái ohecha hag̃ua mbaʼéichapa ikatu ojuka Jesúspe. 15 Oikuaávo upéva, Jesús osẽ oho upégui. Heta hénte oho hendive+ ha haʼe omonguera enterove hasývape. 16 Péro Jesús heʼi porã chupekuéra ani hag̃ua ni mbaʼevéicharõ omombeʼu mávapa haʼe.+ 17 Péicha oñekumpli hag̃ua Ñandejára heʼi vaʼekue iproféta Isaías rupive. Ñandejára heʼi vaʼekue:
18 “¡Pemañami! Kóva ningo che siérvo,+ haʼe che elehído. Che ahayhu ha aguerohory* chupe.+ Amoĩta che espíritu hiʼári,+ ha haʼe ohechaukáta opa tetãme mbaʼépa heʼise hustísia. 19 Haʼe ndoikomoʼãi oñorairõ,+ ni osapukái, ha avave nohendumoʼãi iñeʼẽ umi kálle prinsipál rehe. 20 Haʼe nomopẽmoʼãi ni peteĩ takuarílla opẽ mbotáva ha nomboguemoʼãi ni peteĩ lámpara ogue potáva,+ omoĩ meve hustísia opárupi. 21 Añetehápe, umi tetãnguéra orekóta esperánsa hérare”.+
22 Upe rire ojegueru Jesús rendápe peteĩ endemoniádo isiégo ha iñeʼẽngúva. Ha Jesús omonguera chupe, upe rire pe kuimbaʼe oñeʼẽ ha ohecha. 23 Umi hénte ijurujaipa opytávo ha heʼi joa: “¿Kóva piko ndahaʼéi David Raʼy?”. 24 Ohendúvo upéva, umi fariséo heʼi: “Haʼe ningo omosẽ umi demóniope pórke oipytyvõ chupe Satanás,* umi demónio ruvicha”.+ 25 Jesús oikuaa mbaʼépa opensa hikuái ha heʼi: “Peteĩ goviérno hoʼáta umi omoakãva oiko vaipáramo oñondive. Ha peteĩ siuda térã peteĩ família* ndohopukumoʼãi haʼekuéra voi opuʼãmbárõ ojuehe. 26 Upéicha avei, Satanás omosẽramo Satanáspe, haʼe opuʼã hína ijehe voi, ¿mbaʼéicha piko upéicharõ igoviérno oho pukúta? 27 Ha oiméramo añete Satanás* rupive che amosẽ umi demóniope, ¿máva rupive piko upéicharõ pende disipulokuéra omosẽ umi demóniope? Upévare pende disipulokuéra ohechaukáta peẽ pejéva oĩ vaiha. 28 Péro che amosẽramo umi demóniope Ñandejára espíritu rupive, upéva heʼise Ñandejára Rréino oĩmaha koʼápe ha peẽ napeñemeʼẽi enkuénta.+ 29 Avei, oĩramo oikeséva peteĩ kuimbaʼe imbaretéva rógape omonda hag̃ua chugui ikosakuéra, tekotevẽ oñapytĩ raẽ pe kuimbaʼépe, ¿ajépa? Upéi ae ikatúta omonandi chugui hóga. 30 Pe ndacheapojáiva, upéva oĩ che kóntrape, ha pe nombaʼapóiva chendive ogueru hag̃ua hetave hénte che rendápe, upéva ombodiparapa umi héntepe.+
31 Upévare haʼe peẽme: Ñandejára operdonáta umi héntepe opaichagua pekádo, oñeʼẽ vaíramo jepe hikuái umi mbaʼe sagrádore. Péro Ñandejára noperdonamoʼãi umi oñeʼẽ vaívape espíritu sántore.+ 32 Por ehémplo, oimeraẽ oñeʼẽ vaíva cherehe, haʼéva hína pe Yvypóra Raʼy, oñeperdonáta chupe,+ péro pe oñeʼẽ vaíva espíritu sántore noñeperdonamoʼãi, kóva ko tiémpope* ni amo gotyove.+
33 Peẽ peñangarekóramo peteĩ yvyramátare hiʼa porãta, péro napeñangarekóiramo hese hiʼa vaíta. Japilla hag̃ua iporãpa pe yvyramáta ñamaña vaʼerã hiʼáre.+ 34 Peẽ mbói familiare,+ ¿mbaʼéicha voi piko pejéta iporãva, si peẽ peneñañáva? Umi mbaʼe omyenyhẽva ñane korasõ osẽ ñande jurúrupi.+ 35 Pe persóna ivuénova oñeʼẽ iporãvare, pórke ikorasõ henyhẽ mbaʼe porãgui. Pe persóna iñañáva katu oñeʼẽ ivaívare, pórke ikorasõ henyhẽ mbaʼe vaígui.+ 36 Upévare che haʼe peẽme, yvyporakuéra ojecháta Ñandejárandi+ pe Día de huísiope entéro ñeʼẽ rei* heʼi vaʼekuére. 37 Cháke umi mbaʼe erévare Ñandejára ndehusgáta, ha upévare ikatu nekondena térã heʼi ndehustoha”.
38 Upéi umi mboʼehára leipegua ha fariseokuéra heʼi Jesúspe: “Mboʼehára, ejapóna peteĩ milágro, pórke ore rohechase”.+ 39 Jesús okontesta chupekuéra: “Peẽ henerasión aña ha napeneñeʼẽrendúiva Ñandejárape,* peẽ pehechase milágronte. Péro ndapehechamoʼãi ni peteĩ milágro, pe milágro oiko vaʼekue proféta Jonás rehe añoite pehecháta.+ 40 Jonás opyta vaʼekue pe pira ryépe 3 día ha 3 nóche,+ upéicha avei che, pe Yvypóra Raʼy, aĩta pe sepultúrape 3 día ha 3 nóche.+ 41 Ko henerasión ha umi Ninivegua opuʼã jeýta pe Día de huísiope, ha umi Ninivegua ohechaukáta koʼã hénte oñekondena vaʼerãha. Pórke haʼekuéra oñarrepenti vaʼekue Jonás opredikárõ guare chupekuéra.+ Péro koʼápe oĩ hína peteĩ iñimportantevéva Jonásgui.+ 42 Ko henerasión ha pe rréina Sebagua* opuʼã jeýta pe Día de huísiope, ha pe rréina ohechaukáta oñekondena vaʼerãha chupekuéra. Pórke pe rréina ou vaʼekue mombyry asyetégui ohendu hag̃ua Salomón arandu.+ Péro koʼápe oĩ hína peteĩ iñimportantevéva Salomóngui.+
43 Peteĩ demónio osẽ jave peteĩ persónagui, ohasa pe desiértore ohekávo lugár opytuʼu hag̃ua, ha ndojuhúi.+ 44 Upémarõ heʼi: ‘Aha jeýta che rogakuépe’. Péro og̃uahẽvo otopa pe óga nandi, ojetypei ha oñemoporãmbaite hague. 45 Upémarõ pe demónio ojevy jey, ha ogueru hendive 7 demónio iñañavéva chugui. Upéi oike hikuái pe kuimbaʼe retepýpe oiko hag̃ua upépe. Ha ipahápe pe kuimbaʼe opyta vaive yma guarégui.+ Upéicha avei ojehúta ko henerasión añáme”.
46 Jesús oñeʼẽ aja gueteri umi héntepe, ou isy ha iñermanokuéra.+ Haʼekuéra oñemboʼy okápe ha oheka chupe oñeʼẽségui hendive.+ 47 Upéi oĩ heʼíva Jesúspe: “Oime nde sy ha ne ermanokuéra oñemboʼy hína okápe ha oñeʼẽse nendive”. 48 Jesús katu okontesta upe oavisávape chupe: “¿Máva piko che sy ha che ermanokuéra?”. 49 Upéi oipyso ipo idisipulokuéra oĩha gotyo, ha heʼi: “¡Emañami! ¡Koʼãva hína che sy ha che ermanokuéra!+ 50 Oimeraẽ ojapóva che Ru oĩva yvágape volunta, umíva hína che ermáno, che ermána ha che sy”.+
13 Upe díape, Jesús oho oguapy pe mar kóstape osẽ rire pe ógagui. 2 Ha hetaiterei hénte ou hendápe, upémarõ haʼe ojupi oguapy peteĩ varkoʼípe. Umi hénte katu oñemboʼy pe y oríllape.+ 3 Upérõ Jesús oipuru heta ehémplo omboʼe hag̃ua umi héntepe.+ Ha oñepyrũ heʼi: “Peteĩ agrikultór osẽ oñemitỹ hag̃ua,+ 4 ha oñotỹ aja oĩ semílla hoʼáva tapére, ha umi guyrakuéra ou hoʼupa.+ 5 Ótra semílla katu hoʼa ita ári, oĩháme michĩmi yvy, ha upépe pyaʼe heñói pórke pe yvy ipererĩ.+ 6 Péro upéi pe kuarahy ojopévo ohapy pe plánta raʼy, ha ipirupa pórke pe hapo ndaipypukúi. 7 Oĩ avei umi semílla hoʼáva ñuatĩ apytépe, upéi umi ñuatĩ okakuaa ha ojahoʼipa chupekuéra.+ 8 Ótra semílla katu hoʼa yvy porãme ha umíva oñepyrũ hiʼa, oĩ hiʼáva mas de 100 peteĩ semíllagui, oĩ hiʼáva 60 ha ótro katu hiʼa 30.+ 9 Pe ikatúva ohendu, ojapysaka porã vaʼerã”.+
10 Upéi idisipulokuéra ou heʼi Jesúspe: “¿Mbaʼére piko remboʼe jave umi héntepe reipuru ehémplo?”.+ 11 Haʼe okontesta chupekuéra: “Ñandejára penepytyvõ pentende hag̃ua umi sekréto sagrádo+ oñeʼẽva pe Rréino yvagapeguáre. Péro chupekuéra nahániri. 12 Pe persóna ontendévape, oñepytyvõta ontendeve hag̃ua, ha amo gotyove ontendéta hetaitereive mbaʼe. Péro pe nontendéivape, pe oikuaamíva jepe ojepeʼáta chugui.+ 13 Upévare che aipuru ehémplo amboʼe jave chupekuéra, pórke haʼekuéra omaña péro ndohechái mbaʼeve, ohendu péro nontendéi upe ohendúva, ni ndopillái mbaʼeve.+ 14 Ha péicha oñekumpli umi héntere proféta Isaías oskrivi vaʼekue. Haʼe heʼi: ‘Peẽ pehendúramo jepe, ni mbaʼevéicharõ ndapepillamoʼãi mbaʼeve. Pemañáramo jepe, ni mbaʼevéicharõ ndapehechamoʼãi mbaʼeve.+ 15 Ko puévlo osegi oñemohatã, haʼekuéra ohendu péro ndojapói, omboty hikuái hesa ha ijapysa. Upéicha rupi nohendúi ha ndohechái mbaʼevete. Upévare ndohechakuaái mbaʼépa ojapo vaʼerã ha ndojevýi che rendápe amonguera hag̃ua chupekuéra’.+
16 Peẽ katu pevyʼa pórke pehecha ha pehendu koʼã mbaʼe.+ 17 Añetehápe haʼe peẽme: heta proféta ha ótro kuimbaʼe ihústova, ohechase vaʼekue koʼã mbaʼe peẽ pehecháva, péro ndaikatúi vaʼekue ohecha hikuái.+ Avei haʼekuéra ohenduse vaʼekue umi mbaʼe peẽ pehendúva, péro ndaikatúi vaʼekue ohendu hikuái.
18 Pehendumi koʼág̃a mbaʼépa heʼise pe ehémplo oñeʼẽva pe agrikultór rehe.+ 19 Pe semílla hoʼa vaʼekue pe tapére,+ péva orrepresenta oĩ jave peteĩ persóna ohendúva pe mensáhe oñeʼẽva Ñandejára Rréinore, péro nontendéiva mbaʼépa heʼise. Upéi ou Satanás*+ ha oipeʼa pe oñeñotỹ vaʼekue ikorasõme. 20 Ha pe semílla hoʼa vaʼekue ita ári, oĩháme michĩmi yvy, upéva hína pe ohendúva pe mensáhe ha pyaʼe voi oguerovia vyʼápe.+ 21 Péro pe mensáhe nog̃uahẽi rupi ikorasõme sapyʼaiténte okakuaa. Ha pe persóna ohasa asy térã oĩvo oñemoĩva hese pe mensáhe káusare, pyaʼe oguevi jey. 22 Pe semílla hoʼa vaʼekue ñuatĩ apytépe, upéva hína pe persóna ohendúva pe mensáhe, péro ojepyʼapyeterei umi mbaʼe oikotevẽvare oikove hag̃ua ko múndope.*+ Upévare umi rrikésa tuicha ombotavy chupe, ha nopermitíri pe semílla okakuaa ha upévare ndahiʼái.+ 23 Umi semílla hoʼáva yvy porãme orrepresenta umi persóna ohendúva pe mensáhe ha ontendéva mbaʼépa heʼise. Umíva si hiʼa ha osẽ porã, oĩ hiʼáva 100 peteĩ semíllagui, oĩ hiʼáva 60 ha ótro katu 30”.+
24 Jesús omombeʼu avei chupekuéra ótro ehémplo: “Pe Rréino yvagapegua ojogua peteĩ kuimbaʼe oñotỹ vaʼekue ikokuépe semílla iporãva. 25 Péro enterovéva oke aja, ou iñenemígo ha oñotỹ ñana pe trígo apytépe ha oho. 26 Upéi pe trígo heñói ha hiʼa, ha pe ñana osẽ avei. 27 Upémarõ umi esklávo ou heʼi pe ogajárape: ‘Patrón, ndéngo reñotỹ kuri semílla iporãva nde kokuépe, ¿ajépa? ¿Mbaʼére piko upéicharõ osẽ umi ñana vai?’. 28 Haʼe heʼi chupekuéra: ‘Peteĩ che enemígo ojapo upéva’.+ Umi esklávo heʼi: ‘¿Ndereipotái piko roho romondoro?’. 29 Haʼe heʼi: ‘Nahániri, ani ág̃a peichahágui pemondorohápe pe ñana, pemondoro avei pe trígo hendive. 30 Peheja mokõivéva tokakuaa oñondive pe kosécha tiémpo peve, ha upérõ haʼéta umi omonoʼõvape: pemondoro raẽ pe ñana ha pejokua pehapy hag̃ua, ha upéi pembyaty pe trígo che galpónpe’”.*+
31 Jesús omoĩ jey ótro ehémplo: “Pe Rréino yvagapegua ojogua peteĩ mostása semíllape peteĩ kuimbaʼe ojagarra vaʼekue oñotỹ ikokuépe.+ 32 Pe mostása semílla ningo pe semílla michĩvéva, péro upéi heñói ha tuichaiteve umi ótro plántagui, ha oiko chugui peteĩ yvyramáta, ha umi guyra ovevéva yvágare ou ojaitypo hakãre”.
33 Omoĩ avei chupekuéra ótro ehémplo: “Pe Rréino yvagapegua ojogua levadúrape, peteĩ kuña ojagarra ha ombojeheʼáva 3 medída* arínare ha pe mása kompletoite ovu”.+
34 Jesús omboʼe hag̃ua umi héntepe koʼã mbaʼe, omoĩ chupekuéra ehémplo. Añetehápe, haʼe siémpre omoĩ umi ehémplo oporomboʼe jave.+ 35 Péicha oñekumpli Ñandejára heʼi vaʼekue pe proféta rupive. Haʼe heʼi: “Aipurúta ehémplo amboʼe hag̃ua umi héntepe, ha amombeʼúta umi mbaʼe ymaite guive* oĩva kañyháme”.+
36 Upéi umi hénte ohopa rire, Jesús oike pe ógape. Upépe idisipulokuéra ou hendápe ha heʼi chupe: “Emombeʼúna oréve mbaʼépa heʼise pe ehémplo oñeʼẽva pe ñana oñeñotỹ vaʼekuére pe kokuépe”. 37 Jesús heʼi: “Pe agrikultór oñotỹva pe semílla iporãva, upéva hína pe Yvypóra Raʼy, 38 pe kokue katu ko múndo.+ Pe semílla iporãva, orrepresenta umi oikétava pe Rréinope,* ha pe ñana katu Satanás* familiarépe.+ 39 Pe enemígo ou vaʼekue oñotỹ pe ñana, upéva hína pe Diablo. Pe kosécha tiémpo katu umi ára paha,* ha umi omonoʼõva, umi ánhel. 40 Ha pe ñana oñemondoroháicha ojehapy hag̃ua, upéicha avei oikóta umi ára pahápe.*+ 41 Pe Yvypóra Raʼy omondóta hiʼanhelkuérape, ha haʼekuéra ohecháta umi hénte oikóva Irréinope, ha oipeʼáta upégui umi omboligáva ótrope opeka hag̃ua* ha umi ojapóvape mbaʼe vai. 42 Ha opoíta chupekuéra tatarendýpe,+ upépe haʼekuéra hasẽ soróta ha ojedesesperáta.* 43 Upe tiémpope umi ihústova kuarahýicha omimbíta+ Itúa Rréinope. Pe ikatúva ohendu, ojapysaka porã vaʼerã.
44 Pe Rréino yvagapegua ojogua pláta yvyguy oĩvape peteĩ ñúme. Peteĩ kuimbaʼe otopa pe tesóro ha oñomi jey. Haʼe ovyʼaitereígui oho ovendepa ikosakuéra ha ojogua upe ñu.+
45 Pe Rréino yvagapegua ojogua avei peteĩ komersiántepe oikóva oviaha oheka hag̃ua pérla iporãva. 46 Ha ojuhúvo peteĩ pérla iporãitereíva, oho pyaʼe porã ovendepa ikosakuéra ha ojogua pe pérla.+
47 Pe Rréino yvagapegua ojogua avei peteĩ rred tuichaitereívape, ojepoíva márpe ha onohẽva opaichagua pira. 48 Pe rred henyhẽ rire pirágui oñeguenohẽ y rembeʼýpe, ha upépe oñemoĩ kanástope umi pira iporãva,+ ha oñemombo umi ndovaléiva.+ 49 Upéicha oikóta umi ára pahápe,* umi ánhel osẽta ha omboykéta umi iñañáva umi ihústova apytégui. 50 Ha opoíta chupekuéra tatarendýpe, upépe haʼekuéra hasẽ soróta ha ojedesesperáta.*
51 ¿Peẽ piko pentende mbaʼépa heʼise koʼã mbaʼe?”. Haʼekuéra heʼi: “Si, rontende”. 52 Ha Jesús heʼi: “Pentende rupi la haʼéva, peikuaa vaʼerã avei ko mbaʼe: entéro mboʼehára oaprendéva mbaʼépa pe Rréino yvagapegua, ojogua peteĩ ogajárape, onohẽva itesóro apytégui umi mbaʼe ipyahúva ha itujáva”.
53 Jesús omboʼe rire chupekuéra koʼã ehémplo rupive, osẽ oho upégui. 54 Ha og̃uahẽ rire ivállepe+ oñepyrũ oporomboʼe pe sinagógape, ha umi hénte ijurujaipa opytávo ha heʼi: “¿Moõgui piko ko kuimbaʼe osẽ iñaranduete? ¿Ha máva piko omeʼẽ chupe podér ojapo hag̃ua umi milágro?+ 55 ¿Kóva piko ndahaʼéi pe karpintéro raʼy?+ ¿Ha isy piko ndahaʼéi María? ¿Ha umi iñermáno piko ndahaʼéi Santiago, José, Simón ha Judas?+ 56 ¿Ha iñermanakuéra piko ndahaʼéi umi oikóva avei ñande siudápe? ¿Mbaʼéicha rupi piko upéicharõ ivalete ko kuimbaʼe?”.+ 57 Ha upévare ndojeroviái hese hikuái.+ Jesús katu heʼi chupekuéra: “Peteĩ profétape ningo opárupi ojeguerohory. Péro ivállepe ha ihentekuéra apytépe ndojeguerohorýi chupe”.+ 58 Ha haʼekuéra ndojeroviái rupi, Jesús ndojapói upépe heta milágro.
14 Upe tiémpope, rréi Herodes ohendu la Jesús ojapóva.+ 2 Ha Herodes heʼi isirvientekuérape: “Pe kuimbaʼe Juan el Bautista hína. Katuete oñemopuʼã jey chupe omanóva apytégui ha upévare ojapo koʼã milágro”.+ 3 Herodes voi ningo omondo vaʼekue Juánpe kárselpe ha oenkadena chupe. Haʼe omondo chupe kárselpe Herodías rehehápe, Herodías ningo Filipo rembirekokue ha Filipo haʼe hína Herodes ermáno.+ 4 Juan heta vése heʼi vaʼekue Heródespe: “Pe léi oproivi nde remenda pe kuñáre”.+ 5 Herodes ojukaséramo jepe Juánpe, okyhyje umi héntegui, pórke enterovénte oguerovia Juan haʼeha proféta.+ 6 Upéi Herodes kumpleañohápe,+ Herodías membykuña ojeroky enterove renondépe, ha Heródespe ogustaiterei la haʼe ojeroky lája.+ 7 Upévare opromete ha ohura voi pe mitãkuñáme omeʼẽtaha chupe oimeraẽ mbaʼe ojeruréva. 8 Upéi isy heʼi pe mitãkuñáme mbaʼépa ojerure vaʼerã. Ha pe mitãkuña oho heʼi: “Aipota regueru chéve koʼápe peteĩ vandéhape Juan el Bautista akã”.+ 9 Pe rréi ombyasy ohendúvo upéva, péro ohura rupi iñinvitadokuéra rovake, omanda ojegueru hag̃ua chupe. 10 Upémarõ haʼe omondo peteĩ soldádope oñakãʼo hag̃ua Juánpe upe kárselpe. 11 Upéi ojegueru Juan akãngue peteĩ vandéhape ha oñemeʼẽ pe mitãkuñáme, ha haʼe ogueraha isýpe. 12 Upe rire ou Juan disipulokuéra ogueraha hetekue oñotỹ hag̃ua ha oho omombeʼu Jesúspe la oiko vaʼekue. 13 Ohendúvo upéva, Jesús ojupi peteĩ varkoʼípe ha oho upégui peteĩ lugár ikatuhápe oĩ haʼeño. Umi hénte oikóva diferénte siudápe oikuaávo upéva, osegi Jesúspe yvýrupi.+
14 Upéi Jesús oguejy pe varkoʼígui, ha ohechávo umi henteitápe, ombyasyeterei chupekuéra,+ ha omonguera umi hasývape.+ 15 Upéi kaʼaruetéma ha idisipulokuéra ou heʼi chupe: “Tárdema ha koʼárupi ndaipóri mbaʼeve, emondóna koʼã héntepe umi puévlore tojogua álgo hoʼu hag̃ua”.+ 16 Jesús katu heʼi chupekuéra: “Natekotevẽingo oho hikuái, pemeʼẽna peẽ chupekuéra hoʼu vaʼerã”. 17 Haʼekuéra osẽ heʼi: “Mbaʼevete ndoroguerekói koʼápe, 5 pan ha mokõi piránte”. 18 Jesús heʼi: “Pegueru katu umíva koʼápe”. 19 Upe rire heʼi umi héntepe oguapy hag̃ua pe pástope. Ojagarra umi 5 pan ha mokõi pira, omaña yvága gotyo ha oñemboʼe Ñandejárape.+ Upéi ombojaʼo umi pan, ombohasa idisipulokuérape ha upéi haʼekuéra omeʼẽ umi héntepe. 20 Enterovénte hoʼu hyg̃uatãha meve, ha upéi ombyaty hikuái umi hembýva, 12 kanásto renyhẽ.+ 21 Upérõ okaru vaʼekue 5.000 kuimbaʼérupi, ha oĩ avei kuña ha mitãnguéra.+ 22 Upéi pyaʼe porã Jesús heʼi idisipulokuérape tojupi pe varkoʼípe, ohasáma hag̃ua pe ótro ládo. Haʼe katu opytave ohopa peve umi hénte.+
23 Umi hénte ohopa rire, Jesús ojupi haʼeño pe montáñape oñemboʼe hag̃ua.+ Ha pytũ meve opyta upépe haʼeño. 24 Upe aja pe varkoʼi mombyryetereíma oho pe kóstagui, haʼekuéra oho hína pe yvytu atã kóntrape ha umi oláda ojejapetepa hesekuéra. 25 Upéi koʼẽ mbotávo,* Jesús oguata oúvo hendapekuéra pe mar ári. 26 Umi disipulokuéra ohechávo oĩha peteĩ oguatáva pe mar ári, oñemondýi, ha okyhyjégui osapukaipa hikuái: “¡Mbaʼéiko pe oúva!”.* 27 Upepete Jesús oñeʼẽ chupekuéra ha heʼi: “Ani peñemondýi, chénteko, ani pekyhyje”.+ 28 Upépe Pedro osẽ heʼi chupe: “Che Ruvicha, oiméramo nde hína, ere chéve aguata hag̃ua pe y ári aha hag̃ua ne rendápe”. 29 Jesús heʼi chupe: “¡Eju katu!”. Upémarõ Pedro oguejy pe varkoʼígui, ha oñepyrũ oguata pe y ári ha oho Jesús oĩha gotyo. 30 Péro omañávo pe torméntare, okyhyje ha oñepyrũ oñapymi, ha osapukái: “Che Ruvicha, ¡chesalvamína!”. 31 Upepete Jesús oñakarama hese ha heʼi chupe: “Ajépa rejeroviaʼiete. ¿Mbaʼére piko reduda?”.+ 32 Ojupi rire hikuái pe varkoʼípe ohasaite pe torménta. 33 Upémarõ idisipulokuéra oĩva pe varkoʼípe omombaʼe* Jesúspe ha heʼi: “Añetehápe nde hína Ñandejára Raʼy”. 34 Upéi ohasa hikuái pe ótro ládo ha og̃uahẽ Genesarétpe.+
35 Umi hénte upepegua opillávo Jesús og̃uahẽha, omondo avíso umi território oĩvape upe jerére. Ha umi hénte ogueru Jesús rendápe enterove umi hasývape. 36 Umi hasýva ojerure asy Jesúspe ohejamínte hag̃ua chupekuéra opoko pe ijao ruguáire+ jepe, ha umi opokóva guive ijao ruguáire, okueraite opytávo.
15 Upéi og̃uahẽ Jerusaléngui umi fariséo ha umi mboʼehára leipegua.+ Haʼekuéra heʼi Jesúspe: 2 “¿Mbaʼére piko nde disipulokuéra omboyke umi kostúmbre osegi vaʼekue ñane hentekuéra yma guare? Por ehémplo, nde disipulokuéra ndojepohéiri okaru mboyve”.+
3 Jesús katu okontesta chupekuéra: “¿Mbaʼére piko peẽ avei pemboyke Ñandejára mandamiénto, pesegi hag̃ua pene kostúmbre?+ 4 Por ehémplo, Ñandejára heʼi vaʼekue: ‘Emombaʼékena nde túa ha nde sýpe’,+ ha heʼi avei: ‘Oimeraẽ omaldesíva* itúa térã isýpe, ojejuka vaʼerã’.+ 5 Peẽ katu peje: ‘Oĩramo heʼíva itúa térã isýpe: “Che ndaikatúi roipytyvõ, pórke la arekóva guive aprometéma ameʼẽtaha Ñandejárape rregáloramo”,+ 6 upe persóna natekotevẽvéima oipytyvõ itúape’. Péicha pejapo jave, peẽ pemboyke Ñandejára ñeʼẽ pesegiségui pene kostúmbre.+ 7 Ajépa penderovamokõiete. Ñandejára heʼi porã vaʼekue voi penderehe proféta Isaías rupive:+ 8 ‘Koʼã hénte ijurúpente chemombaʼeguasu, péro ikorasõ katu mombyry oĩ chehegui. 9 Haʼekuéra omboʼe umi héntepe osegi hag̃ua kuimbaʼekuéra omandáva. Upévare reiete cheadora hikuái’”.+ 10 Upémarõ Jesús ohenói umi héntepe ha heʼi chupekuéra: “Pejapysakáke ha pentende koʼã mbaʼe haʼétava:+ 11 umi mbaʼe hoʼúva peteĩ persóna nomongyʼái chupe Ñandejára renondépe, síno umi mbaʼe heʼíva la ikatúva omongyʼa chupe”.+
12 Upéi idisipulokuéra oñemboja hendápe ha heʼi chupe: “¿Repilla piko umi fariséo ipochy hague pe ere vaʼekuére?”.+ 13 Jesús heʼi chupekuéra: “Che Ru oĩva yvágape omboykéta chupekuéra, umi hénte omboykeháicha umi plánta ohapoʼo vaʼekue. 14 Anína pepena hesekuéra. Haʼekuéra ndohechái mbaʼeve, péro ohechauka haperã ótrope. Peteĩ siégo ogiáramo ótro siégope, mokõivéva hoʼáta peteĩ yvykuápe”.+ 15 Upépe Pedro osẽ heʼi chupe: “Emombeʼumína oréve mbaʼépa heʼise pe ehémplo remombeʼu vaʼekue ajeʼi”. 16 Upémarõ Jesús heʼi: “¿Peẽ piko neʼĩra avei pentende?+ 17 ¿Ndapeikuaái piko umi mbaʼe hoʼúva peteĩ persóna ohasaha ohóvo hyekuérupi ha upéi osẽ jeyha? 18 Péro umi mbaʼe heʼíva osẽ ikorasõgui, ha umíva hína la ikatúva omongyʼa chupe Ñandejára renondépe.+ 19 Por ehémplo umi hénte korasõgui osẽ umi deséo vai:+ jejuka, ñemoakãratĩ, tekovai,* ñemonda, japu ha ñeʼẽ vai ótrore. 20 Koʼã mbaʼe la omongyʼáva umi héntepe, péro okarúramo hikuái ojepoheiʼỹre, upéva nomongyʼái chupekuéra Ñandejára renondépe”.
21 Upe rire Jesús osẽ oho Tiro ha Sidón+ gotyo. 22 Ha peteĩ kuñakarai Feniciagua oikóva upépe, osẽ ojerure asy chupe: “Che Ruvicha, David Raʼy, cheporiahuverekomína. Che membykuña ningo osufrieterei anga pórke oñendemonia”.+ 23 Jesús katu ndeʼíri chupe mbaʼeve. Upémarõ idisipulokuéra oñemboja hendápe ha heʼi: “Eréna chupe toho, pórke ojerure asy oúvo ñande rapykuéri”. 24 Haʼe heʼi chupekuéra: “Ñandejára chembou aipytyvõ hag̃ua umi Israelguápente, haʼekuéra ojogua umi ovecha okañývape”.+ 25 Upéi pe kuña oñemboja Jesús rendápe, oñepyrũ omombaʼe* chupe ha heʼi: “¡Che Ruvicha, chepytyvõmína!”. 26 Jesús heʼi chupe: “Ndovaléi jaipeʼa umi mitãgui hembiʼu ha ñameʼẽ umi jagua raʼýpe”. 27 Haʼe katu heʼi chupe: “Upeichaite che Ruvicha, péro umi jagua raʼy hoʼu umi tembiʼu kuʼikue hoʼáva ijarakuéra meságui”.+ 28 Upémarõ Jesús heʼi chupe: “Ajépa imbaretete nde jerovia. Toiko katu upe reipotáva”. Ha upepete okuera imembykuña.
29 Upéi, Jesús oho upégui ha og̃uahẽ Mar de Galilea+ ypýpe, ha ojupi pe montáñape ha oguapy upépe. 30 Upéi ou hendápe hetaiterei hénte, ogueru hikuái umi ikarẽva, idiskapasitádova, ndaikatúiva oñeʼẽ, siégo ha hetave hasýva, ha omoĩ chupekuéra Jesús renondépe. Ha haʼe omonguerapaite chupekuéra.+ 31 Umi hénte ohecharamoiterei mbaʼéichapa umi ndaikatúiva oñeʼẽ koʼág̃a ikatu oñeʼẽ, umi diskapasitádo okuera, umi ikarẽva oguata porã, umi siégo ohecha, ha umi hénte ombotuicha Israel Járape.+
32 Jesús katu ohenói idisipulokuérape ha heʼi: “Aiporiahuvereko koʼã héntepe,+ ojapóma ningo 3 día opyta hague chendive ha ndorekói mbaʼeve hoʼu vaʼerã. Ndaipotái ningo oho hikuái péicha pyʼa nandi, ikatúngo ikangypa tapére”.+ 33 Idisipulokuéra osẽ heʼi chupe: “Koʼárupi ndaipóri mbaʼeve. ¿Moõgui piko ore roguenohẽta pan romohyg̃uatã hag̃ua koʼã henteitápe?”.+ 34 Upémarõ Jesús oporandu chupekuéra: “¿Mboy pan piko peguereko?”. Haʼekuéra heʼi: “Roguereko 7 pan, ha mbovymi piraʼi”. 35 Upéi Jesús heʼi umi henteitápe oguapy hag̃ua yvýpe, 36 ojagarra umi 7 pan ha umi piraʼi, oagradese Ñandejárape ha ombojaʼo, upéi ombohasa idisipulokuérape ha haʼekuéra omeʼẽ umi héntepe.+ 37 Enterovete okaru hyg̃uatã meve, ha ombyaty hikuái la hembýva, 7 kanásto guasu renyhẽte.+ 38 Upérõ okaru vaʼekue 4.000 kuimbaʼe, ha oĩ avei kuña ha mitãnguéra. 39 Umi hénte ohopa rire, Jesús ojupi peteĩ varkoʼípe ha oho Magadán+ gotyo.
16 Upépe oñemboja umi fariséo ha saduseokuéra, ha otantea hag̃ua Jesúspe ojerure chupe tojapo peteĩ milágro Ñandejára rérape.+ 2 Jesús okontesta chupekuéra: “Kaʼarupytũ vove peẽ peje jepi: ‘Tiémpo porãta hína koʼẽrõ, pórke pe yvága pytã asy hína’. 3 Pyharevete katu peje: ‘Pe yvága ningo pytã ha ijaraipa hína. Koestedía roʼy ha okýta’. Peẽ pemañávo pe yvágare, peikuaáma tiémpo vaítapa térãpa tiémpo porãta. Péro pehechávo umi mbaʼe oikóva koʼág̃a ndapeikuaái mbaʼépa heʼise. 4 Peẽ henerasión aña ha napeneñeʼẽrendúiva Ñandejárape,* peẽ pehechase milágronte. Péro ndojechaukamoʼãi peẽme ni peteĩ milágro,+ síno pe milágro oiko vaʼekue proféta Jonás rehe añoite pehecháta peẽ”.+ Upémarõ Jesús osẽ oho, ha oheja chupekuéra.
5 Upéi idisipulokuéra ohasa pe ótro ládo, péro hesarái ha ndoguerahái hikuái pan.+ 6 Jesús heʼi chupekuéra: “Pejekuidáke umi fariséo ha saduseokuéra levadúragui”.+ 7 Upévare idisipulokuéra oñepyrũ heʼi ojupe: “Péicha heʼi ñandéve pórke ndajaguerúi pan”. 8 Jesús opillávo la oikóva, heʼi: “¿Mbaʼére piko peje hína ojupe ndaperekoiha pan? Ajépa pejeroviaʼiete. 9 ¿Neʼĩra piko pepilla mbaʼépa la haʼeséva peẽme? ¿Napenemanduʼái piko aipuru hague 5 pan amongaru hag̃ua 5.000 kuimbaʼépe, ha mboy kanástopa pembyaty upéi?+ 10 Térã, ¿napenemanduʼái piko aipuru hague 7 pan amongaru hag̃ua 4.000 kuimbaʼépe, ha mboy kanásto guasu renyhẽpa pembyaty upe rire?+ 11 ¿Mbaʼéicha piko ndapepillái nañeʼẽi hague peẽme pan rehe? Che ningo haʼe peẽme pejekuida vaʼerãha umi fariséo ha saduseokuéra levadúragui”.+ 12 Upépe ae idisipulokuéra ontende Jesús noñeʼẽi hague chupekuéra pe pan levadúrare, síno oñeʼẽha umi fariséo ha saduseokuéra omboʼévare.
13 Upéi, oike rire Cesarea de Filípope, Jesús oporandu idisipulokuérape: “¿Mbaʼépa heʼi umi hénte pe Yvypóra Raʼy rehe?”.+ 14 Haʼekuéra heʼi: “Oĩ heʼíva nde haʼeha Juan el Bautista,+ ótro katu heʼi Elías,+ ha ótro heʼi Jeremías, térã ótro proféta”. 15 Jesús heʼi chupekuéra: “¿Péro peẽ mbaʼe peje, máva piko che hína?”. 16 Simón Pedro okontesta chupe: “Nde hína pe Cristo,+ Ñandejára oikovéva Raʼy”.+ 17 Jesús katu heʼi chupe: “Oiméne revyʼaite Simón, Jonás raʼy, pórke ndahaʼéi peteĩ persóna la oikuaaukáva ndéve upéva, síno che Ru oĩva yvágape.+ 18 Ha che avei haʼe ndéve: nde hína Pedro.+ Che amopuʼãta che kongregasión peteĩ ita guasu ári,+ ha pe Sepultúra* ndaipuʼakamoʼãi hese. 19 Che ameʼẽta ndéve umi lláve ojeike hag̃ua pe Rréino yvagapeguápe. Ha oimeraẽ mbaʼe rembotýva* ko yvýpe, upéva oñembotýma yvágape. Ha oimeraẽ mbaʼe reavríva* ko yvýpe, upéva ojeavríma yvágape”. 20 Upéi Jesús omanda idisipulokuérape ani hag̃ua omombeʼu avavépe haʼe haʼeha pe Cristo.+
21 Upe guive, Jesús oñepyrũ omombeʼu idisipulokuérape haʼe oho vaʼerãha Jerusalénpe, ha umi kuimbaʼe oporomoakãva,* umi saserdóte prinsipál, ha mboʼeharakuéra leipegua heta ombohasa asytaha chupe ha upéi ojejukataha chupe, péro 3 día haguépe oñemopuʼã jeytaha.+ 22 Upémarõ Pedro omohaʼeño Jesúspe, oñepyrũ ojaʼo chupe ha heʼi: “Che Ruvicha, ejeporiahuverekomína nde avei. Ni mbaʼevéicharõ koʼã mbaʼe ndoikomoʼãi nderehe”.+ 23 Jesús katu ojere chugui ha heʼi Pédrope: “¡Eñemoĩ che kupépe Satanás! Nde peteĩ estórvo hína che raperãme,* pórke nerepensái Ñandejára opensaháicha, síno repensa la hénte opensaháicha”.+
24 Upéi Jesús heʼi idisipulokuérape: “Oĩramo chemoirũséva, toñembyesarái ijehegui, toasepta umi sufrimiénto,* ha tachemoirũ meme.+ 25 Oimeraẽ osalvaséva hekove* omanóta, péro oimeraẽ omanóva* haʼe haguére che disípulo, oikove jeýta.+ 26 Añetehápe, ¿mbaʼépe piko ideprovécho peteĩ kuimbaʼépe orekopáramo ko múndope oĩva, péro upéi omano?+ Térã, ¿mbaʼe piko ikatu omeʼẽ peteĩ persóna osalva hag̃ua hekove?*+ 27 Pe Yvypóra Raʼy oúta hiʼanhelkuérandi ha Itúa autorida reheve, ha opagáta káda únope hembiapokuére.+ 28 Añetehápe haʼe peẽme, koʼág̃a oĩ pende apytépe umi omano mboyve ohechátava pe Yvypóra Raʼy oúrõ hína Irréinope”.+
17 Upéi 6 día haguépe, Jesús ogueraha Pedro, Santiago ha Juánpe, haʼéva hína Santiago ermáno, ha ojupi hikuái peteĩ montáña ijyvatévape, ikatutahápe oĩ haʼekuéra año.+ 2 Ha upépe Jesús oñepyrũ okambiapa henondepekuéra, pe hova kuarahýicha omimbi ha ijao avei omimbipa.+ 3 Ha upeichaháguinte ohecha avei hikuái Moisés ha Elíaspe oñemongetaha Jesús ndive. 4 Upémarõ Pedro osẽ heʼi Jesúspe: “Che Ruvicha, iporãiterei ningo oréve g̃uarã roime koʼápe. Reipotáramo amopuʼãta koʼápe mbohapy óga kárpa, peteĩ nembaʼerã, ótro Moiséspe g̃uarã, ha pe ótro katu Elíaspe g̃uarã”. 5 Haʼe oñeʼẽ aja gueteri, peteĩ arai omimbipáva okuvri chupekuéra. Ha peichaháguinte pe araígui oñehendu peteĩ heʼíva: “Kóva hína che Raʼy ahayhuetéva ha aguerohorýva,+ pehendúke chupe”.+ 6 Ohendúvo upéva, umi disipulokuéra oñesũ ha oñakãity, ha okyhyjeterei hikuái. 7 Upémarõ Jesús oho oĩháme hikuái, opoko hesekuéra ha heʼi: “Pepuʼã katu ha ani pekyhyje”. 8 Upépe haʼekuéra omaña jey yvate gotyo ha ndohechavéima avavépe, síno Jesúspentema. 9 Oguejývo hikuái pe montáñagui Jesús omanda chupekuéra: “Aníke pemombeʼu avavépe la pehecha vaʼekue, ág̃a che, pe Yvypóra Raʼy, apuʼã jey peve umi omanóva apytégui”.+
10 Idisipulokuéra katu oporandu chupe: “¿Mbaʼére piko upéicharõ umi mboʼehára leipegua heʼi Elías raẽ ou vaʼerãha?”.+ 11 Haʼe okontesta chupekuéra: “Elías añetehápe ou hína ha omoĩ porãta opa mbaʼe.+ 12 Ha che haʼe peẽme Elías oúma hague, péro haʼekuéra ndohechakuaái, síno ojapo hese umi mbaʼe vai ojaposéva.+ Péicha avei che, pe Yvypóra Raʼy, katuete ahasa asýta ipoguypekuéra”.+ 13 Upépe idisipulokuéra opilla Jesús oñeʼẽ hague Juan el Bautístare.
14 Upéi og̃uahẽ hikuái umi hénte oĩháme,+ upépe oñemboja Jesús rendápe peteĩ kuimbaʼe, oñesũ henondépe ha heʼi: 15 “Che Ruvicha, eiporiahuverekomína che raʼýpe, haʼe ningo oreko epilépsia ha oĩ vaietereíma, pyʼỹinte hoʼa tatápe, ha hoʼa jepi avei ýpe.+ 16 Aguerúma chupe nde disipulokuéra rendápe, péro haʼekuéra ndaikatúi omonguera chupe”. 17 Upémarõ Jesús osẽ heʼi: “Peẽ henerasión aña ha ndapejeroviaietéva,+ ¿arakaʼe peve piko aime vaʼerã penendive pejerovia hag̃ua? ¿Arakaʼe peve piko asegi vaʼerã aaguanta la pejapóva? Pegueru chéve koʼápe pe mitãkuimbaʼe”. 18 Upéi Jesús ojaʼo pe demóniope, ha pe demónio osẽ pe mitãkuimbaʼégui, ha upepete haʼe okuera.+ 19 Upémarõ idisipulokuéra oho Jesús rendápe haʼeñoháme, ha heʼi: “¿Mbaʼére piko ore ndaikatúi kuri romosẽ pe demóniope?”. 20 Haʼe heʼi chupekuéra: “Pórke pejeroviaʼieterei. Añetehápe haʼe peẽme: pende jerovia ojoguáramo peteĩ mostása semíllape jepe, pejéta ko montáñape: ‘Tereho koʼágui amoite’, ha ohóta, ha ndaiporimoʼãi mbaʼeve ndaikatumoʼãiva pejapo”.+ 21* ——
22 Oĩ aja hikuái Galiléape, Jesús heʼi idisipulokuérape: “Pe Yvypóra Raʼýpe oñetraisionáta ha oñentregáta iñenemigokuérape.+ 23 Haʼekuéra ojukáta chupe, péro 3 día haguépe oñemopuʼã jeýta”.+ Ha idisipulokuéra ombyasyeterei upéva.
24 Upéi, og̃uahẽ hikuái Capernaúmpe ha oñemboja Pedro rendápe umi kuimbaʼe okovráva pe impuésto templopegua* ha heʼi: “¿Pene mboʼehára piko ndopagái pe impuésto templopegua?”.+ 25 Haʼe heʼi: “Si, opaga”. Upéi Pedro og̃uahẽre pe ógape, Jesús raẽ oñeʼẽ ha heʼi chupe: “Mbaʼépa ere Simón, ¿mávapa opaga impuésto umi rréipe? ¿Itaʼyrakuéra térãpa umi ótro hénte?”. 26 Haʼe heʼi: “Umi ótro hénte”, upépe Jesús heʼi chupe: “Upéicharõ pe rréi raʼykuéra natekotevẽi opaga umi impuésto. 27 Péro ani hag̃ua ñaofende chupekuéra,+ tereho epoi ne pinda pe márpe, ha reikutu vove peteĩ pira, retopáta ijurúpe peteĩ monéda de pláta.* Egueraha upe monéda ha emeʼẽ chupekuéra, cherehe ha nderehe”.
18 Upérõ, Jesús disipulokuéra oho hendápe ha heʼi: “¿Mávapa hína pe iñimportantevéva pe Rréino yvagapeguápe?”.+ 2 Upémarõ haʼe ohenói peteĩ mitãʼípe ha omoĩ chupe imbytepekuéra. 3 Ha heʼi: “Añetehápe haʼe peẽme: napekambiáiramo pepensa lája, ha pejogua peteĩ mitãme,+ ni mbaʼevéicharõ ndapeikemoʼãi pe Rréino yvagapeguápe.+ 4 Upévare, oimeraẽ iñumíldeva ko mitãicha, péva hína pe iñimportantevéva pe Rréino yvagapeguápe.+ 5 Ha oimeraẽ orresivíva che rérape peteĩ mitã koichaguápe, chéve avei cherresivi hína. 6 Péro peteĩva che disípulo iñumíldeva peteĩ mitãicha oúramo ndojeroviavéi algúno káusare,* pe ojapóvape upéicha ikuentavéta oñapytĩramo ijajúrare peteĩ ita guasu* ha upéi ojepoi pe mar mbytépe.+
7 Cháke oho vaíta ko múndope pórke ikáusare oĩ hénte opekáva.* Añetehápe oĩtante voi umi mbaʼe ombopekáva ótrope, péro oho vaíta upe persóna ombopekávape hína ótrope. 8 Upévare, nde po térã nde py ndegueraha vaíramo ha repeka,* eikytĩ ha emombo mombyry ndehegui.+ Ikuentave resegi reikove peteĩ nde po térã peteĩ nde pýrente, reñehundi rangue pára siémpre tatápe* mokõive nde po ha mokõive nde py reheve.+ 9 Upéicha avei, nde resa ndegueraha vaíramo ha repeka,* eipeʼa ha emombo. Ikuentave resegi rehupyty pe jeikove peteĩ nde resárente, rejepoi rangue mokõive nde resa reheve tatarendýpe Gehénape.*+ 10 Aníkena peapoʼi ni peteĩva koʼã che disípulo iñumíldeva mitãicha, pórke añetehápe haʼe peẽme, umi ánhel oñangarekóva hesekuéra, siémpre oĩ che Ru yvagapegua renondépe.+ 11* ——
12 ¿Mbaʼépa peẽ peje? Peteĩ kuimbaʼe oguerekórõ 100 ovecha, ha upéi okañy chugui peteĩ,+ ¿ndohejamoʼãipa umi 99 pe montáñape ha oñepyrũ oheka upe okañy vaʼekuépe?+ 13 Ha otopáramo pe ovechami, katuete ovyʼavéta pe peteĩmíre, ovyʼa rangue umi 99 ovecha nokañýi vaʼekuére. 14 Upéicha avei, che Ru oĩva yvágape ndoipotái oñehundi ni peteĩ koʼã che disípulo iñumíldeva mitãicha jepe.+
15 Upéicharõ ne ermáno opekáramo ne kóntrape, tereho ha peneañoháme ehechauka chupe mbaʼépepa ofalla.+ Nerendúramo, reipytyvõ ne ermánope oho jey hag̃ua tape porãre.+ 16 Péro nanerendúiramo katu egueraha nendive peteĩ térã mokõi testígo, ikatu hag̃uáicha mokõi térã mbohapy persóna heʼíva rupive, ojekuaa siértopa entéro mbaʼe ojeʼéva.+ 17 Ha nohendúiramo chupekuéra, emombeʼu kongregasiónpe.* Ha nohendúiramo ni kongregasiónpe katu, etrata chupe peteĩ ojeroviaʼỹvaicha+ ha peteĩ impuésto kovraháramo.+
18 Añetehápe haʼe peẽme: oimeraẽ mbaʼe pembotýva* ko yvýpe, upéva oñembotýma yvágape. Ha oimeraẽ mbaʼe peavríva* ko yvýpe, upéva ojeavríma yvágape. 19 Haʼe jeýta peẽme: oĩrõ mokõi pende apytépe oñemoĩva peteĩ ñeʼẽme oñemboʼe hag̃ua peteĩ mbaʼe iñimportántevare, che Ru yvagapegua omeʼẽta chupekuéra upe ojeruréva.+ 20 Oĩháme mokõi térã mbohapy persóna oñembyatýva che rérape,+ che avei aime upépe ijapytepekuéra”.
21 Upéi Pedro ou ha heʼi chupe: “¿Che Ruvicha, mboy vése piko aperdona vaʼerã che ermánope opekáramo che kóntrape? ¿Siete vése piko?”. 22 Jesús heʼi: “No, ndahaʼéi 7 vésente, síno 77 vése voi.+
23 Upévare pe Rréino yvagapegua ojogua peteĩ rréi oipotávape umi ijesklávo opaga chupe odevéva. 24 Oñepyrũvo okovra chupekuéra, ojegueru hendápe peteĩ kuimbaʼe odevéva chupe 60 millón de denario.* 25 Péro pe kuimbaʼe ndoguerekói opaga hag̃ua ikuénta, upévare pe rréi heʼi oñevende hag̃ua esklávoramo pe kuimbaʼépe, hembireko ha itaʼyrakuéra, ha oñevendepa hag̃ua ikosakuéra. Péicha ikatúta opaga upe odevéva.+ 26 Upémarõ pe kuimbaʼe oñesũ pe rréi renondépe ha ojerure asy chupe: ‘Cheraʼarõmiéna ha apagapaitéta ndéve la adevéva’. 27 Ohechávo upéva, pe rréi oiporiahuvereko ijesklávope. Upévare operdona chupe upe odevéva ha oheja oho.+ 28 Péro pe kuimbaʼe osẽvo upégui, otopa ótro esklávore odevéva chupe 100 denario.* Upémarõ pe kuimbaʼe ojagarra pe ótrope ijajúragui ha ojuvy lénto voi chupe, ha heʼi: ‘Epagáke chéve la edevéva’. 29 Upémarõ pe esklávo oñesũ henondépe ha ojerure asy chupe: ‘Cheraʼarõmiéna ha apagapaitéta ndéve’. 30 Haʼe katu ndoikuaaséi mbaʼeve, ha omoingeka chupe kárselpe opagapa peve la odevéva. 31 Umi ótro esklávo ohecha pe oikóva ha ombyasyeterei, upémarõ oho omombeʼupaite hikuái pe rréipe la oiko vaʼekue. 32 Upe rire pe rréi ohenoika chupe ha heʼi: ‘Nde esklávo aña reikóva, che aperdonambaite ndéve la redevéva rejerure asýrõ guare chéve. 33 ¿Ndaikatúi piko nde avei reiporiahuverekomi raʼe nde rapichápe, che ajapo haguéicha?’.+ 34 Pe rréi ipochyeterei hese, ha ontrega umi guárdiape ogueraha hag̃ua chupe kárselpe opagapa peve pe odevéva. 35 Péicha avei ojapóta penderehe che Ru oĩva yvágape+ napeperdonáiramo pende pyʼaite guive pene ermánope”.+
19 Upéi, heʼipa rire koʼã mbaʼe, Jesús osẽ Galiléagui ha og̃uahẽ Judea frontérape, opytáva jahasávo pe Jordán.+ 2 Oho avei hendive hetaiterei hénte, ha haʼe omonguera chupekuéra upépe.
3 Oñemboja hendápe umi fariséo, ha otantea hag̃ua Jesúspe oporandu hikuái: “¿Ovale piko peteĩ kuimbaʼe ojedivorsia hembirekógui oimeraẽ mbaʼérente?”.+ 4 Haʼe okontesta chupekuéra: “¿Ndapeleéiva piko Ñandejára ojapórõ guare iñepyrũme umi persónape, ojapo hague kuimbaʼe ha kuña?+ 5 Haʼe heʼi vaʼekue: ‘Upévare pe kuimbaʼe ohejáta itúa ha isýpe, opytáta* hembirekóndi, ha mokõivégui oikóta peteĩntema’.+ 6 Upéicha rupi, haʼekuéra ndahaʼevéima mokõi, síno peteĩntema. Upévare, ani avave osepara ojuehegui Ñandejára ombojoaju vaʼekue”.*+ 7 Ha umi fariséo osẽ heʼi: “¿Mbaʼére piko upéicharõ Moisés opermiti peteĩ kuimbaʼe opoi hembirekógui ha omanda oñemeʼẽ hag̃ua pe kuñáme peteĩ dokuménto ohechaukáva ojedivorsiaha?”.+ 8 Jesús heʼi chupekuéra: “Pendepyʼahatãgui Moisés opermiti peẽme pejedivorsia pene rembirekógui.+ Péro Ñandejára ojapórõ guare pe kuimbaʼe ha pe kuñáme ndaupéichai vaʼekue.+ 9 Che katu haʼe peẽme: oimeraẽ ojedivorsiáva hembirekógui, ndahaʼéiramo pe kuña hekovai* haguére, ha upéi omenda jey ótrare, pe kuimbaʼe oporomoakãratĩ hína”.+
10 Idisipulokuéra katu heʼi: “Oiméramo péicha vaʼerã la matrimónio, iporãvénte noñemendaiete voi”. 11 Jesús heʼi chupekuéra: “Naentéroi ikatu ojapo la pejéva, síno umi ohecháva pe soltería peteĩ rregáloicha añoite.*+ 12 Oĩ algúno nomendáiva pórke umi kuimbaʼekuéra okapa chupe, ótro katu nomendái pórke onase defektuóso,* péro oĩ avei odesidíva nomendamoʼãiha ombaʼapove hag̃ua pe Rréino yvagapegua rehehápe. Ha upe odesidíva nomendamoʼãiha, iporã opytáramo upéicha”.+
13 Upéi umi hénte ogueru Jesús rendápe umi mitãnguéra, ikatu hag̃uáicha haʼe omoĩ ipo hiʼarikuéra, ovendesi umi mitãme ha oñemboʼe hesekuéra. Péro umi disípulo oñemoĩ ojaʼo umi héntepe.+ 14 Jesús katu heʼi: “Pehejána umi mitã mimíme tou che rendápe, ha anive pejoko chupekuéra. Pórke pe Rréino yvagapegua oñemeʼẽ umi persóna ojoguávape koʼã mitãme”.+ 15 Jesús omoĩ ipo hiʼarikuéra, ha upéi osẽ oho upégui.
16 Upe rire, peteĩ mitãkariaʼy oñemboja hendápe ha heʼi chupe: “Mboʼehára, ¿mbaʼe iporãva piko ajapo vaʼerã ahupyty hag̃ua jeikove opaveʼỹva?”.+ 17 Jesús heʼi chupe: “¿Mbaʼére piko reporandu chéve mbaʼépa iporã? Peteĩnte oĩ pe ikatúva heʼi mbaʼépa la iporãva.*+ Péro nde rehupytyséramo pe jeikove opaʼỹva, siémpre rejapo vaʼerã Ñandejára mandamiénto heʼíva”.+ 18 Pe mitãkariaʼy katu heʼi chupe: “¿Mavaitévapa?”. Jesús heʼi: “Ani reporojuka,+ ani reporomoakãratĩ,+ ani remonda,+ ani ndejapu resẽ jave de testígo,+ 19 emombaʼékena nde túa ha nde sýpe,+ ha rehayhu vaʼerã nde rapichápe nde voi rejehayhuháicha”.+ 20 Pe mitãkariaʼy heʼi chupe: “Koʼã mbaʼe ningo che siémpre akumpli voínte. ¿Mbaʼéiko ofaltave chéve?”. 21 Jesús heʼi chupe: “Oiméramo nde ndeperfektose,* tereho evende nde kosakuéra ha emeʼẽ pe pláta umi imboriahúvape, ha péicha reguerekóta tesóro yvágape.+ Ha upéi eju chemoirũ”.+ 22 Pe mitãkariaʼy ohendúvo upéva, oñesenti ohóvo, pórke haʼe oguereko hetaiterei mbaʼe.+ 23 Upévare Jesús heʼi idisipulokuérape: “Añetehápe haʼe peẽme, pe ipláta hetávape ijetuʼúta oike hag̃ua pe Rréino yvagapeguápe.+ 24 Haʼe jeýta voi peẽme: peteĩ kaméllo jepe ikatúne ohasa peteĩ ju kuárarupi, péro ijetuʼuvéta upévagui peteĩ ipláta hetáva oike hag̃ua Ñandejára Rréinope”.+
25 Idisipulokuéra ohendúvo upéva, oñesorprende ha heʼi: “¿Máva piko upéicharõ ikatúta ojesalva?”.+ 26 Jesús omaña porã hesekuéra ha heʼi: “Peteĩ persónape g̃uarã ko mbaʼe ni mbaʼevéicharõ ndaikatumoʼãi oiko, péro ndaipóri mbaʼeve Ñandejára ikatuʼỹva ojapo”.+
27 Upémarõ Pedro osẽ heʼi: “Ore ningo roheja entéro mbaʼe roguerekóva ha romoirũ. ¿Mbaʼépa rorresivíta upéicharõ?”.+ 28 Jesús heʼi chupekuéra: “Añetehápe haʼe peẽme: che, pe Yvypóra Raʼy, aguapy vove che tróno omimbipávape, Ñandejára ombopyahupa jeýta entéro mbaʼe. Upe tiémpope peẽ chemoirũ vaʼekue, peguapýta avei 12 trónope ha pehusgáta umi 12 trívu oĩva Israélpe.+ 29 Ha opavave chemoirũ hag̃ua oheja vaʼekue hóga, iñermáno ha iñermanakuéra, isy ha itúa, itaʼyrakuérape térã ijyvy, chupekuéra oñemeʼẽta 100 vése mas upe oheja vaʼekuégui, ha ohupytýta jeikove opaveʼỹva.+
30 Péro heta koʼág̃a oĩva tenondete, opytáta tapykuépe, ha umi itapykuéva, opytáta tenondete”.+
20 “Upévare, pe Rréino yvagapegua ojogua peteĩ karai orekóvape peteĩ parralty ha osẽva pyharevete oheka personál ombaʼapo vaʼerã chupe iparraltýpe.+ 2 Ha oñemoĩ rire peteĩ ñeʼẽme opaga hag̃ua chupekuéra 1 denario* por día, omondo chupekuéra iparraltýpe. 3 Upéi las 9 rupi* osẽ jey ha ohecha ótro kuimbaʼekuéra ndaitraváhoiva oñemboʼýva hína pe merkádope,* 4 ha heʼi chupekuéra: ‘Pejúna avei peẽ pembaʼapo che parraltýpe ha apagáta peẽme la okorrespondéva’. 5 Upémarõ oho hikuái ombaʼapo. Upéi pe karai osẽ jey oheka personál las 12 rupi,* ha las 3 rupi* avei. 6 Ipahápe, kaʼaru las 5 rupi* osẽ, ha otopa jey ótro kuimbaʼekuéra ndaitraváhoiva ha heʼi chupekuéra: ‘¿Mbaʼére piko peẽ peime rei raʼe un diaite koʼápe?’. 7 Haʼekuéra heʼi: ‘Avave ningo nomeʼẽi oréve traváho’. Haʼe heʼi: ‘Tapeho peẽ avei pe parraltýpe pembaʼapo hag̃ua’.
8 Pytũvo ohóvo, pe parralty jára heʼi pe iñenkargádope: ‘Ehenói umi personálpe ha epaga chupekuéra.+ Eñepyrũ umi último og̃uahẽ vaʼekuégui, ha upéi epaga umi primeroite ou vaʼekuépe’. 9 Upéi ou umi kuimbaʼe oñepyrũ vaʼekue ombaʼapo las 5 rupi, ha oñemeʼẽ káda únope 1 denario. 10 Upévare oúrõ guare umi primeroite oñepyrũ vaʼekue ombaʼapo, oimoʼã oñemeʼẽvetaha chupekuéra, péro 1 denárionte avei ojepaga chupekuéra. 11 Upémarõ haʼekuéra oñepyrũ oñeʼẽ vai pe parralty járare, 12 ha heʼi chupe hikuái: ‘Koʼã último ou vaʼekue ningo una órante ombaʼapo, ha nde repagánte avei chupekuéra oréve repaga haguéicha. ¡Ore katu un diaite rombaʼapo pe kuarahy akúpe!’. 13 Péro pe parralty jára heʼi peteĩvape: ‘Chamígo, che ndajapói nderehe mbaʼeve ivaíva. Japytángo kuri apagataha ndéve 1 denario, ¿ajépa?+ 14 Ejagarra katu la okorrespondéva ndéve ha tereho. Che ameʼẽse koʼã último og̃uahẽ vaʼekuépe ndéve ameʼẽháicha avei. 15 ¿Ndaikatúi piko ajapo ajaposéva che plátagui? ¿Térã piko neenvidióso* hína chembaʼeporã haguére hendivekuéra?’.+ 16 Upéicha avei umi oĩva tenondete opytáta tapykuépe, ha umi itapykuéva opytáta tenondete”.+
17 Upéi ohokuévo Jerusalénpe, Jesús ohenói umi 12 disípulope haʼeñoháme, ha heʼi chupekuéra tapére:+ 18 “Jaha hína Jerusalénpe, ha pe Yvypóra Raʼýpe oñentregáta umi saserdóte prinsipálpe ha mboʼehára leipeguápe. Haʼekuéra ohusgáta chupe ha heʼíta omano vaʼerãha.+ 19 Ontregáta chupe hikuái umi ndahaʼéivape judío, ombyepoti ha oñembohory hag̃ua hese. Upéi ojeklaváta chupe yvyráre,+ péro 3 día haguépe oñemopuʼã jeýta chupe”.+
20 Upéi oñemboja Jesús rendápe Zebedeo rembireko,+ umi mokõi imembýndi. Haʼe oñepyrũ omombaʼe* Jesúspe ha ojerure chupe peteĩ mbaʼe.+ 21 Jesús heʼi pe kuñakaraípe: “¿Mbaʼépa reipota?”. Haʼe heʼi: “Ajerurese ndéve koʼã mokõi che memby oguapy hag̃ua nde ykére ne Rréinope, peteĩva nde deréchape ha pe ótro nde iskiérdape”.+ 22 Jesús okontesta: “Peẽ ndapeikuaái mbaʼépa la pejeruréva. ¿Peẽ piko ikatúta peʼu pe kópa che haʼu potávagui?”.+ Haʼekuéra heʼi: “Si, ikatúta”. 23 Jesús heʼi chupekuéra: “Peẽ añetehápe peʼúta avei che kópagui.+ Péro che ndaikatúi adesidi mávapa oguapýta che derécha térã che iskiérdape. Che Túamante odesidíta mávapepa opermitíta oguapy upépe”.+
24 Umi ótro 10 disípulo ohendúvo la oikóva, ipochy umi mokõi ndive.+ 25 Jesús katu ohenói chupekuéra ha heʼi: “Peẽngo peikuaa mbaʼéichapa umi governánte omanda umi héntere oñantohaháicha chupekuéra, ha umi orekóva autorida oipuru ipodér oreko hag̃ua la héntepe ipoguýpe.+ 26 Péro peẽ ndaupéichai vaʼerã.+ Pe iñimportanteséva pende apytépe, oiko vaʼerã pene sirviénteramo.+ 27 Ha pe oipotáva pe primer lugár, pendeservi vaʼerã peteĩ esklávoicha.+ 28 Che, pe Yvypóra Raʼy, ajapoháicha, che ndajúi ótro cheservi hag̃ua, síno aservi hag̃ua ótrope.+ Aju ameʼẽ hag̃ua che rekove,* ha péicha apaga pe rreskáte aguenohẽ hag̃ua heta héntepe pekádo poguýgui”.+
29 Upéi, osẽvo hikuái Jericógui, hetaiterei hénte oho hendive. 30 Mokõi siégo katu oguapy hína pe tape kóstape, ha ohendúvo Jesús ohasaha upérupi, osapukái hikuái: “¡Ore Ruvicha, David Raʼy, oreporiahuverekomína!”.+ 31 Umi hénte ojaʼo ha heʼi chupekuéra okirirĩ hag̃ua, péro haʼekuéra hatãvéntema osapukái: “¡Ore Ruvicha, David Raʼy, oreporiahuverekomína!”. 32 Upémarõ Jesús opyta, ohenói chupekuéra, ha heʼi: “¿Mbaʼépa peipota ajapo penderehe?”. 33 Haʼekuéra heʼi: “Ore Ruvicha, rohechase jey ningo”. 34 Jesús oiporiahuverekoiterei umi siégope ha opoko hesakuérare,+ upepete ohecha jey hikuái ha omoirũ chupe.
21 Haʼekuéra og̃uahẽ mbotávo Jerusalénpe, opyta Betfaguépe, oĩháme pe Sérro Olivoty. Upéi Jesús omondo mokõi disípulope,+ 2 ha heʼi chupekuéra: “Tapeho pe puévlo oĩvape ñane renondépe, ha peikévo petopáta peteĩ vúrro oñeñapytĩva hína ha ótro vúrro imitãva, pejora ha pegueru chéve. 3 Ha oĩrõ heʼíva peẽme álgo, peje vaʼerã chupe: ‘Ore Ruvicha oikotevẽ’. Ha upepete ohejáta pegueru”.
4 Upéva oiko oñekumpli hag̃ua Ñandejára heʼi vaʼekue pe proféta rupive: 5 “Peje siuda de Siónpe: ‘Nde rréi iñumíldeva+ ou hína ne rendápe+ peteĩ vúrro ári. Oguapy oúvo peteĩ vúrro ári, ou hína peteĩ vúrro imitãva ári’”.+
6 Upémarõ umi disípulo oho ojapo Jesús omanda hagueichaite chupekuéra.+ 7 Ha ogueraha hikuái pe vúrro imemby reheve, ha omoĩ hiʼarikuéra umi ijao, ha upéi Jesús ojupi pe vúrro imitãva ári.+ 8 Umi hénte apytépe oĩ heta oipysóva ijao pe tapére,+ ha oĩ avei oikytĩva palméra rakã ha omoĩva pe kállere. 9 Ha umi henteita ohóva henonderã, ha avei umi oúva hapykuéri, osapukái hína: “¡Ñandejára, eprotehékena siémpre David Raʼýpe!+ ¡Toñevendesi pe oúva Jehová* rérape!+ ¡Ñandejára reiméva yvágape, eprotehékena siémpre chupe!”.+
10 Jesús oikévo Jerusalénpe, enterove umi hénte upepegua oñesorprende ha heʼi joa hikuái: “¿Máva piko kóva?”. 11 Ha umi hénte oĩva Jesús ndive heʼi chupekuéra: “¡Kóva haʼe hína Jesús, haʼe Nazaretgua, oĩva Galiléape, haʼe hína pe proféta+ oñepromete vaʼekue outaha!”.
12 Upéi Jesús oike pe témplope, ha omosẽmba upégui umi ombaʼevendéva ha umi oñemúvape. Oipetepa yvýre umi kambistakuéra mesa, ha umi palóma vendehágui katu omombopa ivankokuéra.+ 13 Ha heʼi: “Ñandejára Ñeʼẽme ojeskrivi: ‘Che rógape oñehenóita lugár umi hénte ojapo hag̃ua orasión’,+ peẽ katu pejapo chugui mondaha raity”.+ 14 Pe témplope oñemboja hendápe umi siégo ha umi ikarẽva, ha Jesús omonguera chupekuéra.
15 Jesús ojapo milágro ha umi mitãnguéra osapukái joa pe témplope: “¡Ñandejára, eprotehékena siémpre David Raʼýpe!”,+ upémarõ umi saserdóte prinsipál ha umi mboʼehára leipegua ipochyeterei.+ 16 Haʼekuéra heʼi Jesúspe: “¿Rehendu piko mbaʼépa la heʼíva hína hikuái?”. Ha Jesús heʼi chupekuéra: “Si, ahendu. ¿Ha peẽ piko núnka ndapeleéiva Ñandejára Ñeʼẽme heʼiha: ‘Umi mitã ha mitãraʼy nemombaʼe’?”.+ 17 Upéi haʼe osẽ Jerusaléngui, oho Betániape ha opyta upépe upe pyhare.+
18 Pyharevete, oho jeývo Jerusalénpe, ivareʼa sapyʼa.+ 19 Ha ohecha pe tape kóstape peteĩ ígo máta ha oho ohecha ndahiʼáipa, péro ndotopái ni peteĩ frúta, hoguémante la oĩva.+ Upémarõ heʼi: “Koʼág̃a guive núnka mas neremeʼẽmoʼãvéima ni peteĩ frúta”.+ Ha pe ígo máta upepete ipiru. 20 Idisipulokuéra ohechávo la oikóva oñesorprende ha heʼi: “¿Mbaʼéicha rupi piko ko ígo máta pyaʼete ipiru?”.+ 21 Jesús katu okontesta chupekuéra: “Añetehápe haʼe peẽme: pejeroviárõ ha ndapedudáirõ, peẽ avei pejapóta che ajapo vaʼekue, ha ndahaʼéi upévante, pejéta avei ko montáñape: ‘Epuʼã ha tereho ejeity pe márpe’, ha katuete oikóta upéva.+ 22 Ha pejeroviáramo, entéro mbaʼe pejeruréva peñemboʼe jave, oñemeʼẽta peẽme”.+
23 Upéi Jesús oike pe témplope ha omboʼe aja umi héntepe, oñemboja hendápe umi saserdóte prinsipál ha umi kuimbaʼe omoakãva* pe puévlope. Haʼekuéra heʼi chupe: “¿Nde piko ereko permíso rejapo hag̃ua koʼã mbaʼe? ¿Máva piko omeʼẽ ndéve autorida rejapo hag̃ua umíva?”.+ 24 Jesús heʼi chupekuéra: “Che aporandúta avei peẽme peteĩ mbaʼe, ha pekontestárõ chéve, amombeʼúta peẽme mávapa omeʼẽ chéve autorida ajapo hag̃ua koʼã mbaʼe. 25 ¿Mávapa omeʼẽ autorida Juánpe oporovautisa hag̃ua? ¿Ñandejára,* térãpa yvyporakuéra?”. Haʼekuéra katu okalkula ha heʼi ojupe: “Jaʼéramo: ‘Ñandejára’, heʼíta ñandéve: ‘¿Mbaʼére piko upéicharõ ndapegueroviái raʼe chupe?’.+ 26 Péro jaʼérõ: ‘Yvyporakuéra’, koʼã henteita ñandeapeligra, pórke haʼekuéra oguerovia Juan haʼe hague peteĩ proféta”. 27 Upévare okontesta hikuái Jesúspe: “Ndoroikuaái”. Haʼe katu heʼi chupekuéra: “Upéicharõ che ndaʼemoʼãi avei peẽme mávapa omeʼẽ chéve autorida ajapo hag̃ua koʼã mbaʼe.
28 ¿Mbaʼépa peẽ peje? Ñamoĩ chupe peteĩ karai orekoha mokõi itaʼýra. Ha heʼi pe majórpe: ‘Che raʼy, terehóna embaʼapo koestedía parraltýpe’. 29 Haʼe heʼi: ‘No, ndahamoʼãi’, péro upéi oñarrepenti ha oho. 30 Upe rire heʼi avei pe imitãvévape oho hag̃ua, ha haʼe heʼi itúape: ‘Si, aháta’, péro upéi ndohói. 31 Koʼã mokõivéva apytégui, ¿mávapa ojapo itúa oipotáva?”. Haʼekuéra heʼi: “Pe itaʼýra majór”. Jesús heʼi chupekuéra: “Añetehápe haʼe peẽme, umi okovráva impuésto ha umi kuña rekovai oho pene renonderã Ñandejára Rréinope. 32 Juan ningo ou vaʼekue ohechauka hag̃ua peẽme pe tape porã, péro peẽ ndapegueroviái chupe. Umi okovráva impuésto ha umi kuña rekovai katu oguerovia chupe.+ Péro peẽ pehecháramo jepe koʼã mbaʼe, napeñarrepentíri ha ndapegueroviái chupe.
33 Pehendumi avei ko ótro ehémplo: oĩ vaʼekue peteĩ kuimbaʼe orekóva ijyvy. Haʼe oñotỹ vaʼekue heta parrál upépe,+ ha omongora upe iparralty. Avei oprepara upépe peteĩ lugár oñami hag̃ua umi parrál, ha omopuʼã avei peteĩ tórre.+ Upéi oalkila pe iparralty umi travahadórpe, ha osẽ oho ótro paíspe.+ 34 Og̃uahẽvo pe kosécha tiémpo, haʼe omondo ipersonalkuérape umi travahadór rendápe ogueru hag̃ua pe parrál otokáva chupe. 35 Umi travahadór katu ojagarra chupekuéra, peteĩvape hetaiterei ombyepoti, ótrope katu ojuka ha ótrope ojapi itápe omano meve.+ 36 Upéi pe parralty jára omondo jey hendapekuéra hetave ipersonálpe. Ha umi travahadór ojapo jey hesekuéra ojapo hagueichaite umi ótrore.+ 37 Ipahápe omondo itaʼýrape hendapekuéra, ha heʼi: ‘Ko che raʼýpe orrespetáta hikuái’. 38 Péro ohechávo pe taʼýrape, umi travahadór heʼi ojupe: ‘Pévape opytáta hína ko parralty,+ ¡jajuka chupe ha topyta ñandéve ko yvy!’. 39 Upémarõ ojagarra hikuái pe kariaʼýpe, tyryryhápe oguenohẽ chupe hikuái pe parraltýgui ha ojuka chupe.+ 40 Upévare, ág̃a ou vove pe parralty jára, ¿mbaʼépa ojapóta umi travahadór rehe?”. 41 Umi saserdóte prinsipál ha umi omoakãva pe puévlo heʼi: “Ohundipaitéta chupekuéra pórke iñañaiterei hikuái. Upéi oalkiláta iparralty ótro travahadorkuérape, ha og̃uahẽvo pe kosécha tiémpo, haʼekuéra omeʼẽta pe parralty járape umi parrál otokáva chupe”.
42 Upéi Jesús heʼi chupekuéra: “Ñandejára Ñeʼẽme heʼi: ‘Pe ita umi alvañíl omboyke vaʼekue, pévagui oiko pe ita prinsipál.*+ Jehová* voi ojapo upéva, ha ñandéve g̃uarã tuichaiterei mbaʼe la ojapóva’. ¿Peẽ piko núnka ndapeleéiva upéva?+ 43 Upévare haʼe peẽme: Ñandejára Rréino ojepeʼáta pendehegui ha oñemeʼẽta umi hénte ojapóvape haʼe oipotáva. 44 Ha pe persóna oñepysangáva ha hoʼáva ko itáre, oñehundíta.+ Ha pe ita hoʼáramo hiʼári katu, ojukaitéta chupe”.+
45 Umi saserdóte prinsipál ha umi fariséo ohendu rire koʼã ehémplo, ohechakuaa Jesús oñeʼẽ hague hesekuéra.+ 46 Péro haʼekuéra ojagarraséramo jepe chupe, okyhyje umi héntegui, pórke umi hénte oguerovia Jesús haʼeha peteĩ proféta.+
22 Upéi Jesús oñeʼẽ jey chupekuéra oipurúvo umi ehémplo. Haʼe heʼi: 2 “Pe Rréino yvagapegua ojogua peteĩ rréi ojapo vaʼekuépe peteĩ fiésta itaʼýra omendárõ guare.+ 3 Ha omondo isirvientekuérape ohenói hag̃ua umi oñeinvita vaʼekuépe kasamientorã. Péro haʼekuéra ndouséi.+ 4 Upémarõ omondo jey ótro isirvientekuérape ha heʼi: ‘Tapeho peje umi invitadokuérape: “Akarneáma umi tóro ha che rymbakuéra iporãvéva, ja oĩmbaitéma preparádo. Peju katu la kasamientohápe”’. 5 Péro ndoúi ni ndohói chupekuéra, peteĩva osẽ oho ikokuépe, ótro oho inegósiope,+ 6 umi ótro katu ojagarra umi sirviéntepe, oñemboharái hesekuéra ha ojuka.
7 Upévare pe rréi ipochyeterei, omondo ijehérsito ohundipaite hag̃ua umi asesínope ha ohapy upe siuda.+ 8 Upéi heʼi isirvientekuérape: ‘Oĩmbaitéma la fiestarã, péro umi oñeinvita vaʼekue nomereséi ou ko kasamientohápe.+ 9 Upévare, tapeho umi kálle prinsipál rehe, ha peinvita ñandéve oimeraẽ petopávape upérupi’.+ 10 Upémarõ umi sirviénte osẽ oho umi kállere, ha oinvita otopávape guive, tahaʼe iñañáva térã ivuénova. Ha péicha umi hénte oúva* omyenyhẽte pe lugár ojejapohápe pe kasamiénto.
11 Upéi pe rréi oike omaña umi invitádore, ha ohecha peteĩ kuimbaʼe noñemondeporãiva peteĩ kasamientorã. 12 Upémarõ heʼi chupe: ‘Chamígo, ¿mbaʼéicha piko nereñemondeporãi raʼe reju hag̃ua la kasamientohápe?’. Pe kuimbaʼe katu okirirĩete. 13 Upémarõ pe rréi heʼi isirvientekuérape: ‘Pejagarra pe kuimbaʼépe, peipokua ha peipykua ha pemombo chupe amo okápe, pytũmbýpe. Upépe hasẽ soróta ha ojedesesperáta’.*
14 Hetápe ningo oñeinvita, péro saʼípe ojeporavo”.
15 Upémarõ umi fariséo oho oñemongeta omoñuhã hag̃ua Jesúspe. Haʼekuéra oipota haʼe heʼi álgo ivaíva oakusa hag̃ua chupe.+ 16 Upéi umi fariséo omondo idisipulokuérape ha Herodes segidorkuérape+ Jesús rendápe. Haʼekuéra heʼi Jesúspe: “Mboʼehára, ore ningo roikuaa nde nandejapuiha, ha remboʼeha Ñandejára volunta hendaitépe. Ndereikói reñemoĩ porãse avavéndi, pórke nde nderehusgái la héntepe ipíntare. 17 Eremína oréve upéicharõ, ¿mbaʼépa nde repensa? ¿Ovale piko japaga pe impuésto Césarpe,* térãpa nahániri?”. 18 Jesús katu oikuaa iñañaha hikuái, upévare heʼi chupekuéra: “Ajépa penderovamokõiete, ¿mbaʼére piko chemoñuhãse? 19 Pehechauka chéve pe monéda ojepurúva ojepaga hag̃ua pe impuésto”. Upémarõ ogueru chupe hikuái 1 denario.* 20 Haʼe heʼi chupekuéra: “¿Máva raʼanga ha máva rérapa ko oĩva hese?”. 21 Haʼekuéra heʼi: “César”. Upémarõ Jesús heʼi chupekuéra: “Upéicharõ, pemeʼẽ Césarpe la okorrespondéva chupe, péro pemeʼẽ Ñandejárape la okorrespondéva chupe”.+ 22 Ohendúvo upéva, haʼekuéra opyta ijurujái, oheja chupe ha oho upégui.
23 Upe díape ou avei hendápe umi saduséo. Haʼekuéra ndogueroviái pe rresurreksión,+ ha oporandu hikuái Jesúspe:+ 24 “Mboʼehára, Moisés ningo heʼi vaʼekue: ‘Peteĩ kuimbaʼe omanóramo ha naifamíliai, iñermáno omenda vaʼerã pe viúdare omeʼẽ hag̃ua pe omano vaʼekuépe peteĩ família’.+ 25 Roreko vaʼekue ore konosído, haʼekuéra oĩ vaʼekue éntre 7 ermáno. Pe majór omenda ha omano ifamília mboyve, upévare iñermáno omenda hembirekokuére. 26 Pe segundo omano avei ifamília mboyve, ha lomímo oiko pe tercero rehe, ha péicha osegi oiko umi 7 ermánore. 27 Ha ipahápe omano avei pe kuña. 28 Upéicharõ, oiko vove pe rresurreksión, ¿máva rembirekótapa umi 7 apytépe upe kuña? Pórke enterove ningo omenda vaʼekue hese”.
29 Jesús okontesta chupekuéra: “Peẽ napentendéi Ñandejára Ñeʼẽ ni mbaʼeichaitépa haʼe ipoderóso, upévare tuicha pejavy.+ 30 Ág̃a pe ñemoingove jeýpe, umi kuimbaʼe ha kuñanguéra nomendamoʼãvéima, pórke haʼekuéra oikóta umi ánhel yvagapegua oikoháicha.+ 31 Péro peẽ ningo peleéma mbaʼépa ojeʼe pe ñemoingove jeýre. ¿Ndapeleéi piko Ñandejára heʼi vaʼekue? Haʼe heʼi: 32 ‘Che hína Abrahán, Isaac ha Jacob Jára’.+ Upéicharõ, haʼe hína umi persóna oikovéva Jára, ndahaʼéi umi omano vaʼekue Jára”.+ 33 Umi hénte katu ijurujaipa ohendúvo mbaʼeichaitépa Jesús oporomboʼe.+
34 Umi fariséo oikuaávo Jesús ojurumboty hague umi saduséope, oñembyaty ha ou Jesús rendápe. 35 Ha ijapyteguikuéra peteĩ ostudiáva pe léi, oporandu álgo Jesúspe otantea hag̃ua chupe. Haʼe heʼi: 36 “Mboʼehára, ¿mbaʼépa pe mandamiénto iñimportantevéva oĩva pe léipe?”.+ 37 Haʼe heʼi chupe: “‘Rehayhu vaʼerã Jehová* nde Járape nde pyʼaite guive, nde rekove* kompletoite reheve, ha entéro ne pensamiénto reheve’.+ 38 Kóva hína pe primer mandamiénto ha pe iñimportantevéva. 39 Pe segundo ojogua avei chupe ha heʼi: ‘Rehayhu vaʼerã nde rapichápe nde voi rejehayhuháicha’.+ 40 Koʼã mokõi mandamiénto omopyenda pe léi ha umi Profetakuéra heʼi vaʼekue”.+
41 Upéi, umi fariséo oĩ aja gueteri upépe, Jesús oporandu chupekuéra:+ 42 “¿Mbaʼépa peẽ peje? ¿Máva raʼýpa pe Cristo?”. Haʼekuéra heʼi: “David raʼy”.+ 43 Ha Jesús oporandu chupekuéra: “¿Mbaʼére piko upéicharõ pe espíritu sánto rupive David+ ohenói pe Crístope che Ruvicha? Haʼe heʼi vaʼekue: 44 ‘Jehová* heʼi che Ruvichápe: “Eguapy che deréchape amoĩ meve nde py guýpe entéro umi ne enemígope”’.+ 45 David heʼírõ chupe che Ruvicha, ¿mbaʼéicha piko upéicharõ pe Cristo haʼéta David raʼy?”.+ 46 Ha avave ndaikatúi okontesta chupe. Upe día guive, ndaiporivéima oñanimáva oporandu chupe mbaʼevete.
23 Upéi Jesús oñeʼẽ umi héntepe ha idisipulokuérape, ha heʼi: 2 “Umi mboʼehára leipegua ha fariseokuéra, haʼekuéra voi oñenombra ojapo hag̃ua pe tembiapo Moisés ojapo vaʼekue. 3 Upévare, entéro mbaʼe heʼíva peẽme, pejapo vaʼerã. Péro ani pejapo la ojapóva hikuái, pórke haʼekuéra heʼi peteĩ mbaʼe, péro ndojapói la heʼíva.+ 4 Haʼekuéra oprepara umi kárga pohýi ha omoĩ hapichakuéra atiʼy ári,+ péro haʼekuéra noñanimái ni ikuãʼíme omomýi.+ 5 Entéro mbaʼe ojapo hikuái ojechauka hag̃uánte.+ Upévare ombotuichave umi kahaʼi* omoĩva isyváre ha ijyváre.+ Avei ombopuku pukuve umi fléko oĩva ijaóre.+ 6 Oho jave karu guasuhápe oipota umi lugár iñimportantevéva. Ha umi sinagógape oguapyse umi lugár iporãvévape.*+ 7 Oipota ojesaluda chupekuéra umi merkádorupi,* ha oipota avei enterove ohenói chupekuéra mboʼehára.* 8 Peẽ katu ani peheja avave penerenói mboʼehára.* Pene Mboʼehára ningo peteĩnte,+ ha peẽ enterovéva oñoermáno. 9 Ha ani peje, ore ru* avavépe ko yvy ape ári. Pórke peteĩnte hína pende Ru,+ upe oĩva yvágape. 10 Ani avei peheja avave heʼi peẽme líder. Pórke pende Líder peteĩnte, upéva hína Cristo. 11 Ha pe iñimportantevéva pende apytépe, oiko vaʼerã pene sirviénteramo.+ 12 Ojeapoʼíta pe oikóvape oñembotuicha,+ ha oñembotuicháta pe iñumíldevape.+
13 Peẽ mboʼehára leipegua ha fariseokuéra rovamokõi, oho vaíta peẽme. Pórke peẽ pemboty umi héntegui pe Rréino yvagapegua rokẽ. Peẽ voi ndapeikéi, ha ndapehejái oike umi oikeséva.+ 14* ——
15 Peẽ mboʼehára leipegua ha fariseokuéra rovamokõi,+ oho vaíta peẽme. Peẽ pehasa pe mar ha pekorre mombyrymbyry peheka hag̃ua peteĩ jepe pende disipulorã.* Ha pemboʼe rire chupe katu iñañavéma pendehegui, ha upévare koʼýte omerese oho Gehénape.*
16 Peẽ ningo peneresatũ, ha upéicharõ jepe pegiase umi héntepe.+ Oho vaíta peẽme. Peẽ ningo peje: ‘Oĩrõ ohuráva pe témplore upéva ndahaʼéi mbaʼeve, péro oĩrõ ohuráva pe óro templopegua rehe, upéva katu okumplímante vaʼerã iñeʼẽ’.+ 17 ¡Peẽ ningo peneresatũ ha pendevýro! Pe témplo rupive pe óro isagrádo, upéicharõ, ¿mbaʼépa iñimportanteve, pe óro térãpa pe témplo? 18 Peje avei: ‘Oĩrõ ohuráva pe altár rehe, upe huraménto ndahaʼéi mbaʼeve, péro oĩrõ ohuráva pe ofrénda oĩvare pe altár ári, upéva katu okumplímante vaʼerã iñeʼẽ’. 19 ¡Peẽ tekove resatũ! Pe altár rupive pe ofrénda isagrádo, upéicharõ, ¿mbaʼépa iñimportanteve, pe ofrénda térãpa pe altár? 20 Pe persóna ohuráva pe altár rehe, ohura hína hese ha entéro mbaʼe oĩvare hiʼári. 21 Ha pe persóna ohuráva pe témplore, ohura hína hese ha Ñandejárare, oikóva upépe.+ 22 Ha pe persóna ohuráva yvágare, ohura hína Ñandejára trónore ha Ñandejárare, oguapýva upépe.
23 Peẽ mboʼehára leipegua ha peẽ fariséo rovamokõi, oho vaíta peẽme. Peẽ ningo pemeʼẽ pe 10 por ciento pe ménta, enéldo ha komínogui.+ Péro napekumplíri umi mbaʼe iñimportantevéva oĩva pe léipe, umíva hína: hustísia,+ poriahuvereko+ ha jerovia. Tekotevẽ kuri añete pemeʼẽ pe 10 por ciento, péro ndahaʼéi upe haguére ikatúva pemboyke umi mbaʼe iñimportantevéva.+ 24 ¡Peẽ mboʼehára resatũ!+ Peẽ ningo peiko peipeʼa pe ñatiʼũ+ pe kópagui, péro pemokõ pe kaméllo.+
25 Peẽ mboʼehára leipegua ha fariseokuéra rovamokõi, oho vaíta peẽme. Peẽ pejogua umi kópa ha pláto ijapénte ipotĩvape,+ péro ikyʼáva hyepýpe, pórke pene korasõ henyhẽ mbaʼe kyʼágui, peẽ peipotaiterei mbaʼe ahéno*+ ha pemeʼẽ gústo pendejupe.+ 26 Peẽ fariséo resatũ, pemopotĩ raẽna pe kópa ha pe pláto hyepýguio, upéicharõ pe ijape ipotĩta avei.
27 Peẽ mboʼehára leipegua ha fariseokuéra rovamokõi,+ oho vaíta peẽme. Peẽ ningo pejogua umi panteón oñepintávape,*+ pe ijape haʼete la iporãitereíva, péro hyepýpe katu henyhẽte omanóva kanguekuégui ha opaichagua mbaʼe kyʼágui. 28 Peẽ avei upéicha, haʼetévaicha pendehústova pende rapichakuéra renondépe, péro pene korasõ henyhẽ japu ha mbaʼe vaígui.+
29 Peẽ mboʼehára leipegua ha fariseokuéra rovamokõi,+ oho vaíta peẽme. Peẽ ningo pearregla umi profetakuéra panteón, ha pemoporã umi persóna ihústova sepultúra,+ 30 ha peje: ‘Roikórire ore tuakuéra ypykue tiémpope, noroipytyvõi vaʼerãmoʼã chupekuéra ojuka hag̃ua umi profétape’. 31 Ha péicha peẽ voi peñekondena, pórke pemombeʼu pende tuakuéra ypykue ojuka hague umi profétape.+ 32 Upéicharõ, pembotuichave katu pe pekádo omoñepyrũ vaʼekue pende tuakuéra ypykue.
33 Peẽ mbói familiare,+ ¿mbaʼéicha piko pepensa ikatutaha pejesalva ani hag̃ua pejekastiga Gehénape?*+ 34 Upévare, amondo pene rendápe profetakuéra,+ umi kuimbaʼe iñarandúva ha mboʼeharakuéra.+ Umívape peẽ pejukáta+ ha peklaváta* yvyráre. Ótrope katu pembyepotíta+ umi sinagogahárupi ha pepersegíta chupekuéra+ enterove umi siudárupi. 35 Ha péicha pende ári opytáta entéro umi ihústova ruguy oñeñohẽ vaʼekue ko yvy ape ári, Abel+ guive Zacarías peve, haʼéva hína Baraquías raʼy. Zacaríaspe pejuka vaʼekue pe témplo ha pe altár paʼũme.+ 36 Añetehápe haʼe peẽme: ko kastígo oúta ko henerasión ári.
37 Jerusalén, Jerusalén, nde rejuka umi profétape ha rejapi itápe+ umi mensahéro Ñandejára omboúva, péicha rejuka chupekuéra. ¡Hetaite vése añehaʼã ambyaty ne membykuérape, pe ryguasu ombyatyháicha imembykuéra ipepo guýpe! Péro nde ndereipotái.+ 38 Koʼág̃a Ñandejára oheja reíma pene témplo.*+ 39 Che haʼe peẽme: ni mbaʼevéicharõ ndaikatumoʼãvéima pecherecha og̃uahẽ meve pe día peje hag̃ua: ‘¡Toñevendesi pe oúva Jehová* rérape!’”.+
24 Upéi, Jesús osẽvo pe témplogui, idisipulokuéra oñemboja hendápe ha heʼi chupe omaña hag̃ua mbaʼeichaitépa tuicha pe témplo. 2 Ha Jesús heʼi chupekuéra: “¿Pehechápa entéro koʼã mbaʼe oñekonstrui vaʼekue? Añetehápe haʼe peẽme: umi ita oĩva koʼápe katuete ojeitypáta, ndopytamoʼãi ni peteĩva ojoʼári”.+
3 Haʼe oguapy aja Sérro Olivotýpe, idisipulokuéra oñemboja hendápe haʼeñoháme ha heʼi chupe: “Eremína oréve, ¿arakaʼe piko oikóta koʼã mbaʼe? ¿Ha mbaʼe señálpa oĩta ropilla hag̃ua nde reimemaha*+ orendive, ha pe fin ou potaitemaha?”.*+
4 Jesús okontesta chupekuéra: “Peñatendéke ani avave penembotavy,+ 5 pórke oúta heta oipurúva che réra ha heʼítava: ‘Che hína pe Cristo’, ha koʼãva hetápe ombotavýta.+ 6 Peẽ pehendúta oikoha gérra heta hendárupi, péro ani peñemondýi. Koʼã mbaʼe oiko vaʼerã voínte, upéicharõ jepe ndahaʼemoʼãi gueteri pe fin.+
7 Peteĩ país opuʼãta ótro país rehe, ha umi goviérno opuʼãta ojuehe.+ Avei oĩta ñembyahýi,+ ha yvyryrýi ápe ha pépe.+ 8 Péro oiko vove koʼã mbaʼe, péva ohechauka oñepyrũ ramoha umi sufrimiénto.*
9 Upérõ umi hénte pendepersegíta+ ha pendejukáta,+ ha umi hénte opa tetãygua ndaijaʼemoʼãi penderehe peẽ haʼe haguére che disípulo.+ 10 Upérõ avei oĩta heta oñemomombyrýva Ñandejáragui,* oñotraisionáva ha ndaijaʼemoʼãiva ojuehe. 11 Ha heta proféta japu opuʼãta ha ombotavýta heta héntepe.+ 12 Ha hetave rupi umi iñañáva, hetaiterei hénte oúta ndojoayhuvéi. 13 Péro pe oaguantáva pe fin peve, upéva ojesalváta.+ 14 Ha umi notísia porã oñeʼẽva Ñandejára Rréinore oñemombeʼúta oparupiete ko yvy ape ári, upe mensáhe ojekuaa hag̃ua entéro tetãrupi,+ ha upéi og̃uahẽta pe fin.
15 Upévare, Ñandejára heʼi haguéicha proféta Daniel rupive, peẽ pehecháta pe mbaʼe ñanembojeguarúva ha oporohundíva oĩha pe lugár sagrádope+ (pe oleéva tekotevẽ oñatende porã ontende hag̃ua ko mbaʼe). 16 Pehecha vove upéva, peẽ peikóva Judéape, pedipara vaʼerã peho umi montáñare.+ 17 Pe oĩva terrásape, ani oguejy onohẽ ikosakuéra hógagui, 18 ha pe ombaʼapóva ikokuépe, ani oho jey hógape oheka ijao. 19 ¡Aichejáranga umi kuña hyeguasúva ha umi imembykambúva umi díape! 20 Peñemboʼe meméke ani hag̃ua pe día pekañytaha og̃uahẽ roʼy tiémpope térã sábado jave, 21 upérõ oikóta peteĩ jehasa asy guasu.+ Ko múndo oñepyrũ guive koʼág̃a peve núnka ndoikóiva péicha, ha núnka ndoikomoʼãvéima upe rire.+ 22 Añetehápe, Ñandejára omombykýta upe tiémpo, pórke ndojapóiramo upéva ni peteĩ persóna ndojesalvamoʼãi. Péro umi ojeporavo vaʼekue rehehápe, upe tiémpo oñemombykýta.+
23 Upérõ oĩramo heʼíva peẽme: ‘¡Pemañami, koʼápe oĩ pe Cristo!’,+ térã, ‘¡namoite oĩ!’, ani peguerovia.+ 24 Cháke oĩta heta cristo guaʼu ha proféta japu,+ ha ojapóta hikuái heta milágro tuichaitereíva oñehaʼã hag̃ua ombotavy+ umi Ñandejára oiporavo vaʼekuépe jepe. 25 Cháke, che poavisáma hína oikotaha koʼã mbaʼe. 26 Upévare ojeʼéramo peẽme pe Crístore: ‘Oĩ desiértope’, ani peho upépe, térã ojeʼéramo: ‘Oĩ koty ryepýpe’, ani peguerovia.+ 27 Pe aratiri ohesapeháicha yvágape, éste guive oéste peve, upéichata avei pe tiémpo pe Yvypóra Raʼy oĩ* vove penendive.+ 28 Pe teʼongue oĩháme ijatýta umi ágila.+
29 Upe tiémpope, pe jehasa asy riremínte pe kuarahy iñypytũta,+ pe jasy ndohesapemoʼãvéima, umi estrélla hoʼáta yvágagui, ha umi mbaʼe oĩva yvágape okachapaitéta.+ 30 Upe moméntope ojekuaáta yvágare pe Yvypóra Raʼy señál, ha entéro umi tetã* oĩva yvy ape ári ojedesesperáta ha oñelamentáta.*+ Ohecháta hikuái pe Yvypóra Raʼýpe+ ouha umi arai ári, autorida ha tuicha podér reheve.+ 31 Haʼe omondóta hiʼanhelkuérape, ha hatã oñembopúta pe trompéta, ombyatýta hikuái umi Ñandejára oiporavo vaʼekuépe, nórte, sur, éste ha oésteguio, peteĩ púnta guive ótro púnta peve.+
32 Ñamoĩmína peteĩ ehémplo, peẽ pehecháramo pe ígo máta hakã pyahuha ha hoky vérde asy, peẽ peikuaa hiʼag̃uimaha arahaku.+ 33 Upéicha avei pehecha vove oikoha entéro koʼã mbaʼe, peikuaáke pe Yvypóra Raʼy og̃uahẽ mbotaitemaha, oĩmaha pe okẽme.+ 34 Añetehápe haʼe peẽme, ko henerasión* ni mbaʼevéicharõ nomanomoʼãi oiko mboyve entéro koʼã mbaʼe. 35 Yvága ha yvy odesapareséta, péro che ñeʼẽ opytáta pára siémpre.+
36 Péro avave ndoikuaái ni pe óra ni pe día,+ ndoikuaái umi ánhel oĩva yvágape, ni pe Taʼýra, pe Túa añoite oikuaa.+ 37 Oiko haguéicha Noé tiémpope,+ péichata avei pe tiémpo pe Yvypóra Raʼy oĩ* vove penendive.+ 38 Upe tiémpope, pe dilúvio mboyve umi hénte okaru ha hoʼu vevída, kuimbaʼe ha kuñanguéra omenda joa, Noé oike peve pe árkape.+ 39 Haʼekuéra noñatendéi la oikóvare ha upéi ou pe dilúvio ha oñehundipaite hikuái.+ Péichata avei pe tiémpo pe Yvypóra Raʼy oĩ* vove penendive. 40 Upérõ mokõi kuimbaʼe ombaʼapóta ikokuépe, peteĩvape Ñandejára oaseptáta ha pe ótrope oheja reíta. 41 Avei mokõi kuña omolináta hína oñondive peteĩ molínope, peteĩvape Ñandejára oaseptáta ha pe ótrape oheja reíta.+ 42 Upéicharõ, peñatende porãke siémpre, pórke ndapeikuaái hína mbaʼe díapa oúta pende Ruvicha.+
43 Pepensamína ko mbaʼére: peteĩ ogajára oikuaárire mbaʼe oraitépa oúta kuri upe pyharépe pe mondaha,+ haʼe ndokemoʼãi ha ndohejamoʼãi kuri ojeike hógape.+ 44 Upévare, tojekuaáke penderehe peĩmaha preparádo,+ pórke peimoʼãʼỹve jave oúta pe Yvypóra Raʼy.
45 ¿Mávapa añetehápe pe esklávo de konfiánsa ha iñarandúva?* Ijára onombra vaʼekue chupe oñangareko hag̃ua umi ótro isiérvo rehe, omeʼẽ hag̃ua chupekuéra aliménto hiʼoraitépe.+ 46 ¡Ovyʼaitéta upe esklávo ijára oúramo otopa chupe ojapoha upéicha!+ 47 Añetehápe haʼe peẽme: ijára omoĩta ipoguýpe opa mbaʼe orekóva.
48 Péro upe esklávo iñañáramo ha heʼíramo ipyʼapýpe: ‘Che jára ndoumoʼãi gueteri’,+ 49 ha oñepyrũ ombyepoti umi ótro esklávope, ha okaru ha omokõ umi tekove kaʼúndi, 50 upéi peteĩ día ha peteĩ óra haʼe oimoʼãʼỹve jave oúta ijára,+ 51 okastiga vaipaitéta chupe, ha omombóta upe esklávope umi hovamokõiva oĩháme. Upépe haʼe hasẽ soróta ha ojedesesperáta”.*+
25 “Upéicharõ pe Rréino yvagapegua ojogua 10 kuñataĩ vírhenpe ojagarráva ilámpara+ ha osẽva ohug̃uaitĩ pe nóvio omendátavape.+ 2 Umíva apytépe oĩ 5 oñembotavýva ha 5 iñarandúva.+ 3 Umi oñembotavýva ogueraha la ilámpara, péro ndorahái aséite oikotevẽvérõ g̃uarã. 4 Umi iñarandúva katu oraha ilámpara ha aséite peteĩ mbaʼyrúpe. 5 Péro pe nóvio nog̃uahẽi ha umi kuñataĩ hopehyietereíma, upémarõ enterovéva opyta oke. 6 Upéi pyharepytépe oñehendu peteĩ osapukáiva: ‘¡Koʼápe ou la nóvio! Pesẽ pehug̃uaitĩ chupe’. 7 Upémarõ enterove umi kuñataĩ opuʼã ha oprepara ilamparakuéra.+ 8 Umi oñembotavýva heʼi umi iñarandúvape: ‘Pemeʼẽna oréve michĩmi pende aséite, pórke ore lámpara ogue potaitéma hína’. 9 Umi iñarandúva okontesta chupekuéra: ‘Romeʼẽramo peẽme, ikatu nañanderupytypái hína. Tapehóna pejogua penembaʼerã’. 10 Haʼekuéra oho aja ojogua, og̃uahẽ pe nóvio, ha umi kuñataĩ ojeprepara vaʼekue oike hendive pe kasamientohápe,+ ha pe okẽ oñemboty. 11 Upéi ou avei umi ótra kuñataĩ ha heʼi: ‘¡Karai, karai, eavrimína oréve!’.+ 12 Pe nóvio okontesta chupekuéra: ‘Añetehápe haʼe peẽme, che ndapoikuaái’.
13 Upévare, peñatende porãke siémpre,+ pórke ndapeikuaái mbaʼe día ni mbaʼe órapa oikóta koʼã mbaʼe.+
14 Pe Rréino yvagapegua ojogua peteĩ karaípe oviahátava ótro paíspe. Péro oho mboyve, ohenoika ijesklavokuérape ha oheja ikargopekuéra umi mbaʼe orekóva.+ 15 Pe patrón oikuaa mboýpa káda uno ikatu okuida porã. Upévare peteĩvape omeʼẽ 5 vosa henyhẽva monéda de plátagui,* ótrope mokõi ha ótrope katu peteĩ. Upéi pe karai osẽ oho ótro paíspe. 16 Pe orresivi vaʼekue 5 vosa, pyaʼe voi oho omombaʼapo ha oganave 5 vosa henyhẽva monéda de plátagui. 17 Péicha avei pe orresivi vaʼekue mokõi, oganave mokõi. 18 Péro pe esklávo orresivi vaʼekue peteĩnte oho ojoʼo peteĩ yvykua ha upépe omokañy ipatrón pláta.
19 Heta tiémpo rire ou jey pe patrón ha ohenói umi ijesklávope oikuaa hag̃ua mbaʼépa ojapo hikuái pe plátagui.+ 20 Primeroite ou pe orresivi vaʼekue 5 vosa henyhẽva monéda de plátagui ha oganave vaʼekue 5. Haʼe heʼi: ‘Che patrón, ndéngo remeʼẽ kuri chéve 5 vosa henyhẽva monéda de plátagui, ha emañamína, aganave 5’.+ 21 Ipatrón heʼi chupe: ‘Oĩ porãiterei la rejapóva. Nde ningo peteĩ esklávo de konfiánsa ha ndeguápo. Nde rehechauka ikatuha akonfia nderehe, upévare amoĩta nde poguýpe hetave mbaʼe.+ Evyʼa chendive’.+ 22 Upéi ou pe orresivi vaʼekue mokõi vosa henyhẽva monéda de plátagui, ha heʼi: ‘Che patrón, ndéngo remeʼẽ kuri chéve mokõi vosa henyhẽva monéda de plátagui, ha emañamína, aganave mokõi’.+ 23 Ipatrón heʼi chupe: ‘Oĩ porãiterei la rejapóva. Nde ningo peteĩ esklávo de konfiánsa ha ndeguápo. Nde rehechauka ikatuha akonfia nderehe, upévare amoĩta nde poguýpe hetave mbaʼe. Evyʼa chendive’.
24 Ipahápe ou pe esklávo orresivi vaʼekue peteĩ vosa henyhẽva monéda de plátagui, ha heʼi: ‘Che patrón, chéngo aikuaa nde rejopyetereiha nde rapichándi. Nde ningo remonoʼõ nereñotỹi haguépe, ha rembyaty trígo ótro omopotĩ vaʼekue.+ 25 Upévare akyhyje ha aha amokañy yvyguýpe pe vosa remeʼẽ vaʼekue chéve henyhẽva monéda de plátagui. Koʼápe agueru jey ndéve’. 26 Upémarõ ipatrón ombohovái chupe: ‘Nde tembiguái ateʼỹ ha nderevaléiva mbaʼeverã.* Nde ningo ere che amonoʼõha nañotỹi haguépe, ha ambyatyha trígo ótro omopotĩ vaʼekue. 27 ¿Mbaʼére piko upéicharõ ndereguerahái raʼe che pláta vánkope? Upéicharire, ag̃uahẽvo oñemeʼẽ vaʼerãmoʼã chéve che pláta kon interés’.
28 Ha heʼi isiervokuérape: ‘Peipeʼa chugui pe vosa ha pemeʼẽ pe orekóvape 10 vosa henyhẽva monéda de plátagui.+ 29 Enterove oguerekóvape álgo oñemeʼẽvéta oguereko hag̃ua hetave, pe ndoguerekóivagui katu, upe oguerekomíva jepe ojepeʼáta chugui.+ 30 Ha pe esklávo ndovaléiva mbaʼeverã, pemombo amo okápe, pytũmbýpe. Upépe haʼe hasẽ soróta ha ojedesesperáta’.*
31 Pe Yvypóra Raʼy+ og̃uahẽ vove tuicha autorida reheve ha entéro umi ánhel ndive,+ oguapýta itróno omimbipávape. 32 Ha entéro tetãnguéra oñembyatýta henondépe, ha haʼe oseparáta umi héntepe, pe pastór oseparaháicha umi ovecha, umi kavarágui. 33 Omoĩta umi ovecha+ ideréchape ha umi kavara katu omoĩta ijiskiérdape.+
34 Upéi che, pe Rréi, haʼéta umi oĩvape che deréchape: ‘Peẽ perekóva che Túa vendisión, peju ha perresivi umi vendisión oguerúva* Ñandejára Rréino. Umíva ojeprepara vaʼekue peẽme g̃uarã oñepyrũ mboyve ifamília* umi yvypóra. 35 Pórke che cheñembyahýi kuri ha peẽ chemongaru, cheuhéi ha peẽ pemeʼẽ chéve y haʼu hag̃ua. Ndachekuaáiramo jepe cherresivi vyʼápe pende rógape.+ 36 Che ndacheaóirõ guare, pemeʼẽ chéve che aorã.+ Cherasýrõ guare peñangareko cherehe. Aimérõ guare kárselpe, peẽ chevisita’.+ 37 Upérõ umi ihústova heʼíta chéve: ‘Che Ruvicha, ¿arakaʼe piko rohecha neñembyahyiha ha romongaru, térã ndeuheiha ha romeʼẽ ndéve y?+ 38 ¿Arakaʼe piko rorresivi ore rógape vyʼápe ndoroikuaáiramo jepe mávapa nde? ¿Arakaʼe piko rohecha nandeaoiha ha romeʼẽ ndéve nde aorã? 39 ¿Arakaʼe piko rohecha raʼe nderasyha térã reimeha kárselpe ha roho rovisita?’. 40 Ha che, pe Rréi, akontestáta chupekuéra: ‘Añetehápe haʼe peẽme: pejapórõ guare iporãva peteĩ koʼã che ermáno michĩvéva rehehápe jepe, cherehehápe pejapo kuri’.+
41 Upéi che haʼéta umi oĩvape che iskiérdape: ‘Tapeho koʼágui,+ pórke Ñandejára penekondena peho hag̃ua pe tatarendy núnka ndoguéivape,+ pe kastígo orresivítava pe Diablo ha idemoniokuéra.*+ 42 Cheñembyahýi kuri ha peẽ nachemongarúi, cheuhéi ha napemeʼẽi kuri chéve y haʼu hag̃ua. 43 Ndarekói kuri moõpa apytáta ha peẽ ndacherresivíri pende rógape, ndacheaói kuri ha napemeʼẽi chéve che aorã, cherasy ha aime kuri kárselpe péro napeñangarekói cherehe’. 44 Haʼekuéra katu heʼíta: ‘Che Ruvicha, ¿arakaʼe piko ore rohecha neñembyahyiha, ndeuheiha, ndereguerekoiha moõpa repytáta, nandeaoiha, nderasyha térã reimeha kárselpe ha noroñatendéi nderehe?’. 45 Che akontestáta chupekuéra: ‘Añetehápe haʼe peẽme: napeipytyvõirõ guare peteĩva koʼã che ermáno michĩvévape, chéve nachepytyvõi’.+ 46 Ha umi ojapóva péicha oñehundíta opa ára g̃uarã,+ péro umi ihústova oikovéta pára siémpre”.+
26 Jesús heʼipa rire koʼã mbaʼe, heʼi idisipulokuérape: 2 “Peẽ peikuaa koʼágui 2 díape oikotaha pe Páskua,*+ ha pe Yvypóra Raʼýpe oñentregataha ojeklava hag̃ua yvyráre”.+
3 Upérõ, umi saserdóte prinsipál ha umi kuimbaʼe omoakãva* pe puévlo oñembyaty Caifás korapýpe, haʼéva hína pe súmo saserdóte.+ 4 Ha oñemongeta hikuái oplanea hag̃ua mbaʼéichapa ikatu oakusa+ Jesúspe. Péicha ikatúta ojagarra ha ojuka chupe hikuái. 5 Péro heʼi avei: “Anínte jajagarra chupe ko fiésta aja, ani hag̃ua umi hénte ojapo sarambi”.
6 Upéi Jesús oho Betániape Simón rógape, haʼe omonguera vaʼekue Simónpe lépragui.+ 7 Upépe Jesús okaru aja,* oñemboja hendápe peteĩ kuña. Pe kuña ogueru peteĩ frásko de alavástrope aséite perfumádo hepyetereíva, ha oñepyrũ omoĩ pe aséite Jesús akãranguére. 8 Umi disípulo ohechávo upéva ipochy ha heʼi: “¿Mbaʼére piko oñeñohẽ rei pe aséite? 9 Pévango ikatu kuri oñevende hepy porã ha oñemeʼẽ la pláta umi imboriahúvape”. 10 Jesús opilla la oikóva ha heʼi chupekuéra: “¿Mbaʼére piko pemoñeñandu vaise ko kuñáme? Iporãiterei ningo pe ojapóva cherehe. 11 Umi imboriahúva siémpre oĩta penendive,+ che katu naimemoʼãi penendive siémpre.+ 12 Ko kuña omoĩvo cherehe ko aséite perfumádo, opreparáma che rete oñeñotỹ hag̃ua.+ 13 Añetehápe haʼe peẽme: entéro lugár ojepredikahápe umi notísia porã ko yvy ape ári, oñemombeʼúta avei ko kuña ojapo vaʼekue. Péicha umi hénte imanduʼáta hese”.+
14 Upe rire, peteĩva umi 12 apóstol apytégui, hérava Judas Iscariote,+ oho umi saserdóte prinsipál rendápe.+ 15 Haʼe heʼi chupekuéra: “¿Mbaʼépa pemeʼẽta chéve atraisionáramo Jesúspe?”.+ Haʼekuéra oofrese chupe 30 monéda de pláta.+ 16 Ha upe guive Judas oheka peteĩ moménto opyta porãvéva otraisiona hag̃ua Jesúspe.
17 Upéi oñepyrũ pe Fiésta del Pan Ilevaduraʼỹva,*+ ha pe primer díape umi disípulo ou Jesús rendápe ha heʼi chupe: “¿Moõpa reipota roprepara ndéve pe séna Páskuape g̃uarã?”.+ 18 Haʼe heʼi: “Tapeho Jerusalénpe, upépe petopáta peteĩ karaíre ha peje vaʼerã chupe: ‘Ore Mboʼehára heʼika: “Pe tiémpo oñemoĩ vaʼekue amano hag̃ua ja hiʼag̃uíma. Ajapóta pe Páskua nde rógape che disipulokuérandi”’”. 19 Ha umi disípulo ojapo Jesús heʼi hagueichaite ha oprepara hikuái pe Páskua.
20 Upéi, pytũ rire,+ Jesús oguapy mesápe umi 12 disípulo ndive.+ 21 Ha osena aja hikuái Jesús heʼi chupekuéra: “Añetehápe haʼe peẽme: pende apytépe oĩ peteĩ chetraisionátava”.+ 22 Upévare idisipulokuéra oñeñandu vaieterei ha káda uno oñepyrũ heʼi: “Che Ruvicha, ndahaʼéi hína che, ¿ajépa?”. 23 Jesús okontesta: “Pe omoingéva ipo chendive ko fuéntepe, upéva hína pe chetraisionátava.+ 24 Añetehápe, che, pe Yvypóra Raʼy, amanóta heʼiháicha Ñandejára Ñeʼẽme, péro oho vaíta+ upe otraisionáva pe Yvypóra Raʼýpe.+ Ikuentavéta kuri upe kuimbaʼépe nonaséirire”.+ 25 Upérõ Judas oĩma otraisiona hag̃uáicha chupe, ha osẽ heʼi: “Mboʼehára,* ndachéi hína, ¿ajépa?”. Jesús heʼi chupe: “Nde reikuaa porã la rrespuésta”.
26 Osena aja hikuái, Jesús ojagarra peteĩ pan, oñemboʼe, upéi ombojaʼo+ ha omeʼẽ idisipulokuérape, ha heʼi: “Peʼu ko pan. Kóva orrepresenta che rete”.+ 27 Avei ojagarra peteĩ kópa, oagradese Ñandejárape ha upéi omeʼẽ idisipulokuérape, ha heʼi: “Enterove peẽ, peʼu ko víno.+ 28 Kóva orrepresenta che ruguy.+ Che ‘ruguy rupive ojejapo peteĩ kompromíso’,+ ha oñeñohẽta heta hénte rehehápe+ ikatu hag̃uáicha oñeperdona ipekadokuéra.+ 29 Péro haʼe peẽme ko mbaʼe: koʼág̃a guive ndaʼumoʼãvéima víno. Péro peime vove chendive che Ru Rréinope, upe díape haʼu jeýta penendive pe víno pyahu”.+ 30 Ha ipahápe, opurahéi hikuái ombotuicha hag̃ua Ñandejárape, upéi osẽ oho hikuái pe Sérro Olivotýpe.+
31 Upe rire Jesús heʼi chupekuéra: “Ko pyharépe enterove peẽ chereja reíta,* péicha voi ojeskrivi vaʼekue Ñandejára Ñeʼẽme: ‘Aatakáta pe pastórpe, ha umi ovecha isarambipáta’.+ 32 Péro añemopuʼã rire omano vaʼekue apytégui, aháta pene renonderã Galiléape”.+ 33 Upémarõ Pedro osẽ heʼi Jesúspe: “¡Enterove umi ótro ndereja reíramo jepe, che núnka ndorohejamoʼãi!”.*+ 34 Jesús heʼi chupe: “Añetehápe haʼe ndéve: ko pyharépe peteĩ gállo osapukái mboyve, nde 3 vése renegáta chekuaaha”.+ 35 Pedro heʼi chupe: “Tekotevẽramo jepe amano nendive, ni mbaʼevéicharõ noronegamoʼãi”.+ Ha entéro umi ótro disípulo heʼi avei upéicha.
36 Upéi Jesús oho hendivekuéra peteĩ lugár héravape Getsemaní,+ ha heʼi umi disípulope: “Peguapy koʼápe che aha aja amo añemboʼe”.+ 37 Jesús ogueraha hendive Pedro ha umi mokõi Zebedeo raʼýpe. Jesús oñekevranta ha ojepyʼapyeterei.+ 38 Upévare heʼi chupekuéra: “Che pyʼaite* guive ajepyʼapy, ha upéva chejukátama. Pepyta koʼápe, ani peke ha peñatende che ajapoháicha”.+ 39 Ohomiévo upégui, Jesús oñesũ, oñakãityete ha oñemboʼe.+ Haʼe heʼi: “Che Ru, ikatúramo anína reheja haʼu ko kópagui.*+ Péro ani oiko la che aipotáva, síno nde reipotáva”.+
40 Oúvo idisipulokuéra oĩháme, otopa oke joa hikuái. Upémarõ heʼi Pédrope: “¿Ndaikatúi piko peñatende porã una orami jepe che ajapoháicha?+ 41 Peñatende porãke siémpre+ ha peñemboʼe meme+ ani hag̃ua pepeka.+ Añetehápe, la hénte ojapose iporãva, péro hete* ikangy”.+ 42 Ha 2 veseha oho jey ha oñemboʼe heʼívo: “Che Ru, ndaikatúiramo ojejapo ótra kósa ha haʼúmante vaʼerã pe kópagui, toikónte nde reipotaháicha”.+ 43 Ha ou jey otopa idisipulokuéra oke joa hína, pórke hopehyietereíma hikuái. 44 Upémarõ, Jesús oheja chupekuéra ha oho jey oñemboʼe 3 veseha, ha heʼi jey la mísma kósa. 45 Upe rire oho idisipulokuéra rendápe ha heʼi: “¡Mbaʼéicha piko péicha jave peẽ pepytuʼu ha pekéta! Og̃uahẽma pe óra oñentrega* hag̃ua pe Yvypóra Raʼýpe umi pekadór pópe. 46 Pepuʼã jaha, og̃uahẽma hína upe chetraisionáva”. 47 Ha heʼi aja gueteri upéva, og̃uahẽ oúvo Judas, haʼe ningo haʼe kuri peteĩva umi 12 apóstol. Ha hendive ou hetaiterei hénte oguerúva espáda ha garróte ipópe. Ombou chupekuéra umi saserdóte prinsipál ha umi kuimbaʼe omoakãva pe puévlo.+
48 Judas, upe otraisiona vaʼekue Jesúspe, heʼi kuri umi kuimbaʼépe mbaʼéichapa opilláta mávapa Jesús. Haʼe heʼi: “Pe ahetũvape, upévape pejagarra vaʼerã”. 49 Upévare Judas derechoite oho Jesús rendápe ha heʼi: “¡Mbaʼéichapa ndepyhare Mboʼehára!”,* ha ohetũ vevyimi chupe. 50 Jesús katu heʼi chupe: “Chamígo, ¿maʼerã piko reju koʼápe?”.+ Upéi umi hénte oñemboja Jesús rehe, ojagarra ha ogueraha chupe préso. 51 Péro peteĩ oĩva Jesús ndive onohẽ ijespáda ha onambiʼo pe súmo saserdóte esklávope.+ 52 Upémarõ Jesús heʼi chupe: “Eñongatu jey nde espáda,+ pórke entéro umi oipurúva pe espáda hapicha kóntrape, ojejukáta espádape.+ 53 ¿Reimoʼã piko ndaikatuiha mbaʼe ajerure che Túape ombou hag̃ua chéve 12 ehérsito* de ánhel koʼag̃aite?+ 54 Péro ajapóramo upéva, ¿mbaʼéicha piko oñekumplíta Ñandejára Ñeʼẽme heʼíva? Upépe heʼi voi péicha oiko vaʼerãha”. 55 Upémarõ, Jesús ojere heʼi umi héntepe: “¿Che piko mondaha mbaʼe peju hag̃ua chejagarra espáda ha garróte reheve? Káda día ningo che aguapy vaʼekue pe témplope aporomboʼe,+ ¿mbaʼére piko ndachejagarrái raʼe upépe?+ 56 Péro entéro koʼã mbaʼe oiko oñekumpli hag̃ua umi proféta oskrivi vaʼekue”.+ Upéi entéro umi disípulo oheja chupe ha odiparapa.+
57 Umi ojagarráva Jesúspe oraha chupe Caifás+ rógape, pe súmo saserdóte. Upépe oñembyaty umi mboʼehára leipegua ha umi kuimbaʼe oporomoakãva.+ 58 Pedro katu oho hapykuerikuéra mombyrymi guive, pe súmo saserdóte korapy peve. Oike rire upépe, oguapy umi sirvientekuéra ndive ohecha hag̃ua mbaʼépa la oikóva.+
59 Upe aja umi saserdóte prinsipál ha pe Sanedrín kompletoite, oheka testígo fálso oakusa hag̃ua Jesúspe ikatu hag̃uáicha ojejuka chupe.+ 60 Péro ndotopái mbaʼeve oakusa hag̃ua chupe oúramo jepe heta testígo fálso.+ Upe rire ou mokõi ha heʼi: 61 “Ko kuimbaʼe heʼi: ‘Che ikatu aitypa Ñandejára témplo ha amopuʼã jey 3 díape’”.+ 62 Upémarõ pe súmo saserdóte oñemboʼy ha heʼi Jesúspe: “¿Nerehendúi piko mbaʼépa heʼi nderehe hikuái? ¿Nereñedefendemoʼãi piko?”.+ 63 Jesús katu okirirĩnte.+ Upévare pe súmo saserdóte heʼi chupe: “Ehura Ñandejárare, pe Dios oikovévare, eretaha la verda. ¿Nde piko hína pe Cristo, Ñandejára Raʼy?”.+ 64 Jesús heʼi chupe: “Ndémango ere. Añetehápe haʼe peẽme: koʼág̃a guive peẽ pehecháta pe Yvypóra Raʼýpe+ oguapyha Ñandejára Ipoderósova po deréchape,+ ha ouha hína arai ári”.+ 65 Upémarõ pe súmo saserdóte omondoro ijao joʼaha ha heʼi: “Oñeʼẽ Ñandejára kóntrape. Nañaikotevẽvéima ni peteĩ testígo. Koʼág̃a peẽ pehendúma mbaʼéichapa oñeʼẽ Ñandejára kóntrape. 66 ¿Mbaʼépa peje?”. Haʼekuéra heʼi: “Ko kuimbaʼe omano vaʼerã”.+ 67 Upéi ondyvu hikuái Jesús rováre+ ha ombyepoti chupe.+ Ótro katu ohovapete chupe.+ 68 Ha heʼi: “Cristo, oimérõ nde peteĩ proféta, emombeʼúna oréve mávapa nenupã”.
69 Upe aja, Pedro oguapy hína okápe pe korapýpe. Upépe oñemboja hendápe peteĩ sirviénta ha heʼi chupe: “¡Nde avei reime kuri Jesús Galileagua ndive!”.+ 70 Haʼe katu onega enterove renondépe ha heʼi: “Che ndahaʼéi hína upe nde eréva”. 71 Upéi Pedro oho pe portón ypýpe, ha peteĩ mitãkuña ohechávo chupe heʼi umi héntepe: “Ko kuimbaʼe oĩ kuri Jesús pe Nazareno ndive”.+ 72 Pedro katu onega jey chupe ha ohura voi: “¡Che ndaikuaái pe kuimbaʼépe!”. 73 Upe riremínte umi oñemboʼýva upérupi oñemboja Pedro rendápe ha heʼi chupe: “Añetehápe nde heseguakuérante voi, reñeʼẽ lájare* ropilla”. 74 Upémarõ Pedro oñepyrũ ohura ha heʼi: “Che ndaikuaái ko kuimbaʼépe, ha oimérõ chejapu, Ñandejára tachekastiga”. Heʼipáre upéva peteĩ gállo osapukái. 75 Ha Pedro imanduʼa Jesús heʼi vaʼekuére: “Peteĩ gállo osapukái mboyve, 3 vése nde renegáta chekuaaha”.+ Ha Pedro osẽ okápe hasẽ soro.
27 Koʼẽmba rire, umi saserdóte prinsipál ha umi kuimbaʼe omoakãva* pe puévlo oñembyaty ha oñemongeta ohecha hag̃ua mbaʼéichapa ojukáta Jesúspe.+ 2 Haʼekuéra oipokua Jesúspe ha ogueraha chupe ha ontrega governadór Pilátope.+
3 Upéi Judas, pe otraisiona vaʼekue chupe, ohecha ojejukataha Jesúspe. Haʼe oñeñandu vaieterei ha ogueru jey umi 30 monéda de pláta umi saserdóte prinsipál ha umi kuimbaʼe oporomoakãvape,+ 4 ha heʼi: “Ajapo vai atraisionávo ko kuimbaʼe inoséntepe”.* Haʼekuéra okontesta chupe: “¡Mbaʼevetéko oréve, upéva ndahaʼéi ore provléma!”. 5 Upémarõ, Judas omombopa umi monéda de pláta pe témplope ha upéi oho ojejuvy.+ 6 Umi saserdóte prinsipál ojagarra umi monéda de pláta ha heʼi: “Ndovaléi ñamoĩ umi tesóro sagrádo oñemoĩháme, pórke kóva hína pe pláta oñemeʼẽ vaʼekue ojejuka hag̃ua peteĩ kuimbaʼépe”.* 7 Ha oñemoĩ rire hikuái peteĩ ñeʼẽme, oipuru pe pláta ojogua hag̃ua peteĩ yvy* oñeñotỹ hag̃ua upépe umi extranhérope. 8 Upévare upe lugárpe oñehenói Tuguy Ñu,+ koʼág̃a peve. 9 Péicha oñekumpli Ñandejára heʼi vaʼekue proféta Jeremías rupive. Haʼe heʼi vaʼekue: “Ha ojagarra hikuái umi 30 monéda de pláta. Upéva hína pe présio ojepaga vaʼekue peteĩ kuimbaʼére. Umi Israelgua heʼi opagataha hese upe présio. 10 Ha upe plátare haʼekuéra ojogua peteĩ yvy,* Jehová* heʼi haguéicha chéve”.+
11 Jesús katu oñemboʼy pe governadór renondépe, ha haʼe oporandu chupe: “¿Nde piko hína umi judiokuéra Rréi?”. Jesús okontesta: “Ndéma ere”.+ 12 Péro umi saserdóte prinsipál ha umi oporomoakãva oakusa jave Jesúspe, haʼe ndeʼíri mbaʼevete.+ 13 Upémarõ Pilato osẽ heʼi: “¿Nerehendúi piko mbaʼeichaite ndeakusa hikuái?”. 14 Jesús katu nokontestái, mbaʼevete asy ndeʼíri, ha pe governadór Pilato oñesorprende upévare.
15 Káda Páskua ningo pe governadór opoi jepi peteĩ présogui, ha umi hénte oelehi mávapa opytáta lívre.+ 16 Upérõ oĩ préso peteĩ kriminál famóso hérava Barrabás. 17 Umi hénte oñembyatypa rire Pilato oporandu chupekuéra: “¿Mávapa peipota aheja lívre? ¿Barrabás térãpa Jesúspe, oñehenóiva Cristo?”. 18 Pilato opilla haʼekuéra iñenvidiósogui ontrega hague Jesúspe. 19 Hiʼarive, oguapy aja pe trivunálpe, hembireko heʼika Pilátope: “Ani rejapo mbaʼeve pe kuimbaʼe ihústovare, cháke ange pyhare asoña chupe ha koestedía añekevrantaiterei upévare”. 20 Umi saserdóte prinsipál ha umi kuimbaʼe oporomoakãva katu omboliga umi héntepe ojerure hag̃ua tojeheja lívre Barrabáspe+ ha tojejuka Jesúspe.+ 21 Upémarõ Pilato oporandu chupekuéra: “¿Mávapa koʼã mokõigui peipota aheja lívre?”. Haʼekuéra heʼi: “Barrabás”. 22 Ha Pilato heʼi: “¿Mbaʼe piko upéicharõ ajapóta Jesúsgui, oñehenóiva Cristo?”. Enterove heʼi: “¡Ejuka chupe!”.*+ 23 Ha Pilato heʼi jey: “¿Mbaʼére piko? ¿Mbaʼe ivaíva piko haʼe ojapo?”. Haʼekuéra katu osapukái hatã hatãve: “¡Ejuka chupe!”.*+
24 Ohechávo ndaikatumoʼãiha ojapo mbaʼeve ha oikotaha peteĩ sarambi, Pilato ojagarra y, ojepohéi umi hénte renondépe ha heʼi: “Che ndarekói la kúlpa ko kuimbaʼépe ojejukáramo.* Pejecha peẽ upéi”. 25 Ohendúvo upéva, enterove umi hénte okontesta: “Ore ha ore familiakuéra roñerresponsavilisa ko kuimbaʼe ojejuka haguére”.*+ 26 Upémarõ Pilato oheja lívre Barrabáspe ha omanda oñenupã hag̃ua Jesúspe harreadórpe.+ Upéi ontrega chupe ojeklava hag̃ua yvyráre.+
27 Upe rire Pilato soldadokuéra oraha Jesúspe pe governadór róga korapýpe, upépe oñembyaty entéro umi soldádo ha ojerepa hese hikuái.+ 28 Upéi oipeʼa Jesúsgui ijao, ha omoĩ hese peteĩ ao puku pytãitéva.+ 29 Avei ojapo hikuái peteĩ koróna ñuatĩgui ha omoĩ chupe iñakãre, ipo deréchape katu omoĩ hikuái peteĩ yvyra. Upéi umi soldádo oñesũ henondépe, oñembohory hese ha heʼi: “¡Mbaʼéichapa judiokuéra Rréi!”. 30 Avei ondyvu hikuái Jesús rehe,+ ojagarra pe yvyra ha oinupã chupe iñakãrupi. 31 Oñembohorypa rire hese, oipeʼa chugui pe ao puku, omonde jey hese ijao joʼaha ha ogueraha hikuái oklava hag̃ua chupe yvyráre.+
32 Osẽvo ojotopa hikuái peteĩ kuimbaʼe Cirenegua ndive hérava Simón, ha umi soldádo oovliga chupe ogueraha hag̃ua pe yvyra ojetorturatahápe* Jesúspe.+ 33 Upéi og̃uahẽ hikuái peteĩ lugár héravape Gólgota, térã Akãngue Renda.+ 34 Umi soldádo omeʼẽ Jesúspe víno oñembojeheʼáva plánta iróvare,+ péro haʼe otantea rire ndoʼuséi. 35 Upe rire haʼekuéra oklava chupe pe yvyráre, ha oñombojaʼo ijao joʼaha rehe, ha osortea mávapepa opytáta.+ 36 Ha oguapy hikuái upépe okontrola chupe. 37 Avei omoĩ hikuái pe yvyráre, Jesús akã ári, peteĩ letréro ha hese ojeskrivi mbaʼérepa ojekastiga chupe. Upépe heʼi: “Kóva hína Jesús, umi judiokuéra Rréi”.+
38 Jesús ykére oñemoĩ avei yvyráre mokõi mondahápe, peteĩva ideréchape ha pe ótro ijiskiérdape.+ 39 Entéro ohasávante oñembohory hese+ ha oñakãmbovava.+ 40 Heʼi chupe hikuái: “Nde ndaje reitypáta kuri pe témplo ha remopuʼã jeýta 3 díape.+ ¡Ejesalvápy upéicharõ! ¡Ndéramo Ñandejára Raʼy, eguejy pe yvyrágui!”.*+ 41 Umi saserdóte prinsipál, umi mboʼehára leipegua ha umi kuimbaʼe oporomoakãva oñembohory avei hese ha heʼi:+ 42 “Ótrope osalva kuri, péro haʼe ndaikatúi ojesalva ijupe. Oiméramo haʼe Rréi de Israel,+ toguejýpy pe yvyrágui* koʼag̃aite ha rojeroviáta hese. 43 Haʼe ningo ojerovia Ñandejárare. Oimérõ Ñandejára oguerohory chupe, tosalvána chupe upéicharõ.+ Si haʼéngo heʼi kuri: ‘Che hína Ñandejára Raʼy’”.+ 44 Upéicha avei, umi mondaha oĩva ijykére oñepyrũ oñembohory hese.+
45 Upéi, pe las 12 rupi,* oñepyrũ iñypytũmba oparupiete pe territóriope,* las 3 rupi* peve.+ 46 Ha las 3 potárupi* Jesús hatã heʼi: “Éli, Éli, ¿láma sabajtháni?”, heʼiséva: “Ñandejára, Ñandejára, ¿mbaʼére piko chereja rei?”.+ 47 Ohendúvo upéva, unos kuánto oñemboʼýva ijypýpe heʼi: “Kóva ohenói hína Elíaspe”.+ 48 Upéi peteĩva odipara omyakỹ peteĩ espónha víno háipe, omoĩ peteĩ takuárare ha omeʼẽ chupe hoʼu hag̃ua.+ 49 Umi ótro katu heʼi: “Ehejána jahecha oúpa Elías osalva chupe”. 50 Upémarõ Jesús osapukái hatã jey ha omano.*+
51 Ha pe kortína oĩva témplope+ osoro mbytetépe,+ yvate guive yvy peve,+ avei oiko peteĩ yvyryrýi ha umi ita guasu ojeka. 52 Umi panteón ojeavripa ha heta Ñandejára siérvo* omano vaʼekue retekue isarambipa okápe, 53 ha heta hénte ohecha upéva. Upéi Jesúspe oñemoingove jey rire oĩ umi hénte ou vaʼekue pe sementériope ha upéi oho oike Jerusalénpe.* 54 Pe ofisiál ehersitopegua ha umi soldádo okontroláva Jesúspe ohecha pe yvyryrýi ha umi mbaʼe oikóva, upémarõ okyhyjeterei ha heʼi: “Añetehápe kóva haʼe raʼe Ñandejára Raʼy”.+
55 Upépe oĩ avei heta kuña oñemboʼýva omaña Jesús rehe mombyrymi guive. Haʼekuéra omoirũ vaʼekue Jesúspe ha osegi chupe Galilea guive oñatende hag̃ua hese.+ 56 Koʼã kuña apytépe oĩ María Magdalena, María haʼéva Santiago ha Josés sy, ha avei Santiago ha Juan sy.*+
57 Kaʼaru ou peteĩ kuimbaʼe Arimateagua ipláta hetáva, hérava José. Haʼe ningo Jesús disípulo avei.+ 58 José oho ojerure Pilátope Jesús retekue,+ ha Pilato omanda umi soldádope omeʼẽ hag̃ua Josépe Jesús retekue.+ 59 Upémarõ, haʼe ojagarra olia Jesús retekue peteĩ téla de líno ipotĩ ha iporãvape.+ 60 Upéi omoĩ chupe peteĩ panteón pyahúpe+ ojapoka vaʼekue itakuápe. Omboty pe sepultúra juru peteĩ ita guasúpe ha upéi osẽ oho. 61 Péro María Magdalena ha pe ótra María opyta oguapy pe panteón renondépe.+
62 Koʼã mbaʼe oiko pe día* umi hénte ojepreparahápe sabadorã.+ Koʼẽmba rire, umi saserdóte prinsipál ha fariseokuéra oñembyaty ha oho Pilato renondépe. 63 Haʼekuéra heʼi chupe: “Karai, oremanduʼa ningo ko tekove japu heʼi hague omano mboyve: ‘Añemopuʼã jeýta 3 día rire’.+ 64 Upévare emanda nde soldádope oñangareko hag̃ua pe panteón rehe 3 día aja, ani ág̃a ou idisipulokuéra omonda hetekue+ ha upéi oiko heʼi umi héntepe: ‘¡Oñemopuʼã jey chupe omanóva apytégui!’. Ha ko japu ivaivéta hína pe heʼi vaʼekuégui ñepyrũrã”. 65 Pilato heʼi chupekuéra: “Peraha umi soldádo ha tapeho peasegura porã pe lugár peẽ peipotaháicha”. 66 Upémarõ, haʼekuéra oho oasegura pe panteón ha omboty porã peteĩ ita guasúpe. Avei omoĩ guárdia oñatende hag̃ua upépe.
28 Pe sábado rire, pe primer día de la semána, María Magdalena ha pe ótra María ou ohecha pe sepultúra.+
2 Ha oiko peteĩ yvyryrýi tuicháva. Jehová* ánhel oguejy yvágagui, oipeʼa pe ita ombotýva pe sepultúra ha oguapy hiʼári.+ 3 Pe ánhel omimbi araveráicha ha ijao katu morotĩ sakã.+ 4 Umi guárdia okyhyjeterei, oryrýi osusũ ha opyta ku omanorõguáicha.
5 Pe ánhel katu heʼi umi kuñáme: “Ani pekyhyje, che aikuaa pehekaha Jesúspe, upe ojeklava vaʼekue yvyráre.+ 6 Haʼe ndaipóri koʼápe, oñemopuʼãma chupe haʼe heʼi haguéicha oikotaha.+ Pejúnte pemaña pe lugár oñemoĩ haguépe chupe. 7 Ha upéi tapeho pyaʼe porã pemombeʼu idisipulokuérape oñemopuʼã jey hague chupe omanóva apytégui. Haʼe ohóma hína pene renonderã Galiléape.+ Upépe pehecháta chupe. Che aju amombeʼu hag̃ua peẽme ko notísia”.+
8 Umi kuña pyaʼe osẽ upe sepultúra oĩhágui. Ha oñemondýiramo jepe, vyʼápe odipara oho omombeʼu Jesús disipulokuérape la oikóva.+ 9 Ha upeichahágui, Jesús oñug̃uaitĩ umi kuñándi ha heʼi: “¡Vuén día!”. Upévo haʼekuéra oñemboja hendápe, oñakarama ipýre ha omombaʼe* chupe. 10 Jesús katu heʼi chupekuéra: “¡Ani pekyhyje! Tapeho pemombeʼu che ermanokuérape, ha peje chupekuéra toho Galiléape cherecha hag̃ua”.
11 Umi kuña oho aja, umi guárdia+ oho pe siudápe ha omombeʼu umi saserdóte prinsipálpe entéro mbaʼe oiko vaʼekue. 12 Upémarõ koʼãva oñembyaty umi kuimbaʼe oporomoakãva* ndive ha oñemoĩ peteĩ ñeʼẽme omeʼẽ hag̃ua heta porã pláta* umi soldádope. 13 Ha heʼi chupekuéra: “Peje vaʼerã: ‘Idisipulokuéra ou pyhare ha omonda hetekue ore roke aja’.+ 14 Ha peichahágui pe governadór oikuaáramo la oiko vaʼekue, anínte pejepyʼapy mbaʼevére. Peheja ore kárgope, ore roñeʼẽta hendive”. 15 Upémarõ umi soldádo ojagarra pe pláta* ha ojapo ojeʼe haguéicha chupekuéra. Ko istória japu oñemombeʼu opárupi umi judío apytépe koʼág̃a peve.
16 Umi 11 disípulo katu oho Galiléape,+ pe montáña Jesús heʼi haguépe chupekuéra ojotopa hag̃ua.+ 17 Ha ohechávo hikuái Jesúspe omombaʼe* chupe, péro oĩ avei odudáva haʼeha Jesús. 18 Upéi Jesús oñemboja hendapekuéra ha heʼi: “Ñandejára omoĩ che poguýpe entéro mbaʼe oĩva yvágape ha ko yvy ape ári.+ 19 Upévare, tapeho pemboʼe umi hénte entéro paisguápe+ oiko hag̃ua chuguikuéra che disípulo, ha pevautisa chupekuéra+ pe Túa, pe Taʼýra ha pe espíritu sánto rérape. 20 Ha pemboʼe chupekuéra ojapo hag̃ua entéro mbaʼe amanda vaʼekue peẽme.+ Ha penemanduʼáke, che aĩta penendive káda día, og̃uahẽ meve pe fin”.*+
Térã: “pe Mesías, pe Unhído”.
Ñandejára réra Jehová oĩ 241 lugárpe umi Escrituras Griégaspe. Ha ko traduksiónpe koʼápe jatopa la primera ves. Ehecha Info. A5.
Hebréope ko téra hína Jesúa térã Josué, heʼiséva: “Jehová oporosalva”.
Griégope: “osalváta”.
Ehecha Info. A5.
Ehecha Info. A5.
Térã: “umi mágo”.
Térã: “roñesũ”.
Térã: “eskrivánope”.
Térã: “pe Mesías, pe Unhído”.
Térã: “añesũ”.
Ehecha Info. A5.
Ehecha Info. A5.
Ehecha Info. A5.
Térã: “pe mitã álma”.
Oiméne ko téra ou pe palávra hebréagui heʼiséva hoky.
Ehecha Info. A5.
Térã: “sílope”.
Ehecha Info. A5.
Griégope: “pe siuda sagrádape”.
Ehecha Info. A5.
Ehecha Info. A5.
Térã: “pe território oĩháme umi 10 siuda”.
Térã: “imánsova”.
Griégope: “iñembyahýiva ha ijuhéiva hustísiagui”.
Térã: “ipyʼaguapýva”.
Griégope: “ojerekóta michĩvévaramo”.
Griégope: “ojerekóta tuichavévaramo”.
Térã: “peneñeʼẽrenduveha”.
Péva heʼise peteĩ ohechaukáva oiko lájare ndojapoiha iporãva ha opuʼãha Ñandejárare.
Peteĩ lugár ojehapy haguépe umi yty Jerusalén okárape. Ehecha Dik.
Griégope: “pe último cuadrante”. Ehecha Info. B14.
Griégope: “nemoñepysangáramo”.
Ehecha Dik.
Griégope: “nemoñepysangáramo”.
Ehecha Dik.
Ehecha Dik.
Ehecha Info. A5.
Griégope: “pene akãre”.
Griégope: “pe aña”.
Griégope: “mílla”. Ehecha Dik.
Griégope: “mílla”. Ehecha Dik.
Péva hína oipuruséva sin interés.
Griégope: “umi hénte ótro tetãygua”.
Griégope: “ani pembopu trompéta”.
Griégope: “omañáva ñemiháme”.
Térã: “pende Ru avave ndaikatúivape ohecha”.
Griégope: “omañáva ñemiháme”.
Griégope: “umi hénte ótro tetãygua”.
Térã: “tojehecha sagrádoramo, toñesantifika”.
Térã: “tojejapo ne volunta yvágape ha ko yvýpe”.
Griégope: “pan”.
Griégope: “Oreperdonamína la rodevéva”.
Griégope: “odevévape oréve”.
Griégope: “añágui”.
Umi judío omoĩ vaʼekue aséite iñakãre oñemoporã hag̃ua.
Térã: “pende Ru avave ndaikatúivape ohecha”.
Griégope: “omañáva ñemiháme”.
Térã: “noĩriramo dividído”.
Griégope: “iñañáramo”.
Térã: “pene álmare”.
Térã: “pene álma”.
Térã: “sílope”.
Griégope: “1 codo”. Ehecha Info. B14.
Griégope: “tatakuápe”.
Griégope: “umi tetã”.
Griégope: “ihustísia”.
Griégope: “omboʼe ojapoháicha peteĩ orekóva autorida”.
Térã: “oñesũ”.
Griégope: “pe Rréino raʼykuérape”.
Griégope: “ha hãi pururũta”.
Griégope: “umi espíritupe”.
Térã: “oguapy mesápe”.
Térã: “oguapy mesápe”.
Griégope: “pe nóvio ojepeʼáta chuguikuéra”.
Térã: “ódre”. Ehecha Dik.
Térã: “oñesũ”.
Griégope: “pe cananita”.
Péva haʼete peteĩ fáha ojeguerahahápe pláta.
Térã: “pyʼaguapy”.
Térã: “pyʼaguapy”.
Griégope: “Pe alúmnope g̃uarã ovaléma ojoguáramo imaéstrope, ha pe esklávo ojoguáramo ipatrónpe”.
Griégope: “Belcebú”. Kóva hína umi demónio governánte térã ruvicha.
Ehecha Dik.
Griégope: “1 asarion”. Ehecha Info. B14.
Térã: “ndoguejýi”.
Griégope: “peteĩ espáda”.
Térã: “yvyra ojetorturahápe”. Ehecha Dik.
Térã: “hiʼálma”.
Térã: “ohundíva hiʼálma”.
Griégope: “noñepysangáiva”.
Griégope: “onaséva kuñanguéragui”.
Térã: “plásape”.
Térã: “ndapejepytiʼanupãi ñembyasýgui”.
Griégope: “hoʼu meme víno”.
Térã: “Hades”. Ehecha Dik.
Griégope: “oikuaa porã pe Taʼýrape”.
Térã: “ambopiroʼýta pene álma”.
Térã: “ndahasýi jagueraha hag̃ua”.
Térã: “umi pan oñepresentáva Ñandejárape”.
Griégope: “ipo ijypi”.
Térã: “che álma oguerohory”.
Griégope: “Belcebú”. Kóva hína umi demónio governánte térã ruvicha.
Griégope: “óga”.
Griégope: “Belcebú”. Kóva hína umi demónio governánte térã ruvicha.
Térã: “sistémape”. Ehecha Dik.
Térã: “vyrorei”.
Griégope: “peporomoakãratĩva”.
Térã: “rréina del sur”.
Griégope: “pe aña”.
Térã: “sistémape”. Ehecha Dik.
Térã: “sílope”.
Griégope: “3 medída de sea”. Ehecha Info. B14.
Griégope: “iñepyrũmby guive”.
Griégope: “pe Rréino raʼykuérape”.
Griégope: “pe aña”.
Ehecha Dik.
Ehecha Dik.
Térã: “umi oporomoñepysangáva”.
Griégope: “ha hãi pururũta”.
Ehecha Dik.
Griégope: “ha hãi pururũta”.
Griégope: “cuarta vihília”. Upéva oñepyrũ las 3 de la madrugádarupi ha opa las 6 de la mañánarupi.
Térã: “¡Péva peteĩ visión!”.
Térã: “oñesũ”.
Térã: “oñeʼẽ vaíva”.
Ehecha Dik.
Térã: “oñesũ”.
Griégope: “peporomoakãratĩva”.
Griégope: “Hades rokẽnguéra”. Ehecha Dik.
Griégope: “reñapytĩva”.
Griégope: “rejoráva”.
Griégope: “ansianokuéra”.
Térã: “chemoñepysanga”.
Térã: “yvyra ojetorturahápe”. Ehecha Dik.
Térã: “hiʼálma”.
Térã: “ohundíva hiʼálma”.
Térã: “hiʼálma”.
Ehecha Info. A3.
Griégope: “mokõi monéda de dracma”. Ehecha Info. B14.
Griégope: “monéda de estater”. Ehecha Info. B14.
Griégope: “oimeraẽ omoñepysangáva peteĩva umi michĩvévape”.
Térã: “peteĩ ita guasu ombojeréva peteĩ vúrro”. Umichagua ita ojepuru vaʼekue oñemolina hag̃ua trígo.
Térã: “oñepysangáva”.
Griégope: “nemoñepysangáramo”.
Koʼápe oñeñeʼẽ hína ñehundi opa ára g̃uarãre. Ehecha “Gehena” Diksionáriope.
Griégope: “nemoñepysangáramo”.
Ehecha Dik.
Ehecha Info. A3.
Péva heʼise oñeʼẽ vaʼerãha umi kongregasión omoakãva ndive. Ehecha Dt 19:16, 17.
Griégope: “peñapytĩva”.
Griégope: “pejoráva”.
Griégope: “10.000 talento”. Ehecha Info. B14.
Ehecha Info. B14.
Ehecha nóta oĩva Gé 2:24-pe.
Griégope: “omoĩ vaʼekue peteĩ júgo guýpe”.
Ehecha Dik.
Griégope: “umi oñemeʼẽvape upe rregálo”.
Koʼápe oñeñeʼẽ hína umi onasévare kon defékto hiʼórgano sexuálpe.
Griégope: “Peteĩnte oĩ pe ivuénova”.
Péva heʼise okumpli porãséramo opa mbaʼe.
Ehecha Info. B14.
Griégope: “pe óra tercérarupi”.
Térã: “plásape”.
Griégope: “pe óra séxtarupi”.
Griégope: “pe óra novénarupi”.
Griégope: “pe óra undécimarupi”.
Griégope: “nde resa iñaña”.
Térã: “oñesũ”.
Térã: “che álma”.
Ehecha Info. A5.
Griégope: “ansianokuéra”.
Griégope: “Yvága”.
Griégope: “pe eskína akã”.
Ehecha Info. A5.
Térã: “umi oguapýva pe mesápe”.
Griégope: “ha hãi pururũta”.
Ehecha Dik.
Ehecha Info. B14.
Ehecha Info. A5.
Térã: “ne álma”.
Ehecha Info. A5.
Kahaʼi orekóva párte Ñandejára Ñeʼẽgui. Umi kuimbaʼe judío oipuru vaʼekue koʼãva amulétoicha oñangareko hag̃ua hesekuéra.
Griégope: “tenondetépe”.
Térã: “plásarupi”.
Griégope: “rabí”.
Griégope: “rabí”.
Koʼápe Jesús oñeʼẽ umi título oñemoĩvare umi rrelihión omoakãvape, por ehémplo “Pádre”.
Ehecha Info. A3.
Griégope: “prosélito”.
Ehecha Dik.
Térã: “pendetaryrýi”.
Térã: “oñemomorotĩvape, oñepintáva kálpe”.
Ehecha Dik.
Térã: “pemosaingóta”.
Griégope: “pende róga”.
Ehecha Info. A5.
Térã: “presénsia”.
Térã: “umi ára paha”. Ehecha Dik.
Haʼete pe oñandúva peteĩ kuña hasýmava imemby hag̃ua.
Térã: “oñepysangáva”.
Térã: “presénsia”.
Griégope: “trívu”.
Térã: “ojepytiʼanupãta ñembyasýgui”.
Térã: “koʼã hénte oikóva ko tiémpope”.
Térã: “presénsia”.
Térã: “presénsia”.
Térã: “tembiguái jeroviaha ha iñarandúva”.
Griégope: “ha hãi pururũta”.
Griégope: “5 talento”. Un talento opesa 20,4 kílo. Ehecha Info. B14.
Griégope: “ñaña”.
Griégope: “ha hãi pururũta”.
Griégope: “perresivi kómo erénsia”.
Péva hína Adán ha Eva família.
Griégope: “hiʼanhelkuéra”.
Ehecha Dik.
Griégope: “ansianokuéra”.
Térã: “oguapy aja pe mesápe”.
Ehecha Dik.
Griégope: “Rabí”.
Griégope: “peñepysangáta”.
Griégope: “Enterove umi ótro oñepysangáramo, che núnka nañepysangamoʼãi”.
Térã: “álma”.
Koʼápe kópa heʼise Ñandejára opermititaha ojejuka Jesúspe. Chupe ojeakusa oñeʼẽ vaiha umi mbaʼe sagrádovare.
Koʼápe oñeñeʼẽ yvypóra imperfékto ha pekadór rehe.
Térã: “oñetraisiona”.
Griégope: “Rabí”.
Griégope: “12 lehión”. Roma ehérsitope, peteĩ lehiónpe oĩ vaʼekue 4.000 térã 6.000 soldádorupi.
Térã: “ne aséntore, nde dialéktore”.
Griégope: “ansianokuéra”.
Griégope: “tuguy inoséntepe”.
Griégope: “tuguy repykue”.
Griégope: “alfaréro ñu”. Amalisia péva peteĩ lugár umi alfaréro ojapo haguépe umi artesanía.
Griégope: “alfaréro ñu”. Amalisia péva peteĩ lugár umi alfaréro ojapo haguépe umi artesanía.
Ehecha Info. A5.
Griégope: “Emosaingo chupe yvyráre”.
Griégope: “Emosaingo chupe yvyráre”.
Griégope: “oñeñohẽ haguére tuguy inosénte”.
Griégope: “Huguykue tou ore ári ha ore familiakuéra ári”.
Ehecha Dik.
Térã: “yvyra rejetorturahágui”. Ehecha Dik.
Térã: “yvyra ojetorturahágui”. Ehecha Dik.
Griégope: “pe óra sexta”.
Griégope: “pe yvýpe”.
Griégope: “pe óra novena”.
Griégope: “pe óra novénarupi”.
Griégope: “omeʼẽ ijespíritu”.
Griégope: “sánto”.
Griégope: “pe siuda sagrádape”.
Griégope: “Zebedeo raʼykuéra sy”.
Upéva hína viernes.
Ehecha Info. A5.
Térã: “oñesũ”.
Griégope: “ansianokuéra”.
Griégope: “monéda de pláta”.
Griégope: “monéda de pláta”.
Térã: “oñesũ”.
Térã: “opa peve umi ára paha”. Ehecha Dik.