NAHIBALUAN MO BALA?

Ano ang ginahimo sadto sang mga manughimo sang sakayan para indi masudlan sang tubig ang ila mga sakayan?

Si Lionel Casson nga eksperto sa mga sakayan sadto, nagpaathag kon ano ang ginahimo sang mga manughimo sang sakayan sang panahon sang mga Romano pagkatapos mapatapik ang mga tapi sa kasko. Kinaandan na nga ‘ginabalawan nila ang ginatabuan ukon ang bilog nga gua sang kasko sing alkitran ukon sing alkitran kag wax, kag pati na ang sulod sini.’ Sang una antes pa sang mga Romano, ang mga Akkadian kag Babilonianhon nagagamit man sini sa pagbalaw sang ila mga sakayan.

Likido nga alkitran — Ang likido nga alkitran nga pareho sini bugana sa mga lugar nga ginsambit sa Biblia

Ginasambit man sang Genesis 6:14 ang kaanggid sini nga paagi. Ang Hebreo nga tinaga nga gin-translate nga “tar” nagapatuhoy sa alkitran, nga halin sa petrolyo.

Ang kinaandan nga alkitran may duha ka porma—likido kag solido. Ang mga manughimo sang sakayan sang una nagagamit sang likido; ginabalaw nila ini sing direkta sa ila sakayan. Kon mabalawan na ini, ang likido nga alkitran nagamala kag nagatig-a gani makulapan ang sakayan kag indi na masudlan sing tubig.

Bugana ang alkitran sa mga lugar nga ginsambit sa Biblia. Ang Nalupyakan sang Siddim, sa Dead Sea, “nahil-ob sang mga bobon sang asfalto” ukon alkitran.—Genesis 14:10.

Ano nga pamaagi ang ginagamit sang una para mapreserbar ang isda?

Halin pa sang una ang isda ginakaon na. Antes maglakbay upod kay Jesus ang mga apostoles, ang iban sa ila mga mangingisda sa Dagat sang Galilea. (Mateo 4:18-22) Ang iban nga kuha nila ginaproseso sa malapit nga “mga pabrika.”

Mga mangingisda sang una nga nagadala sing isda — Tinigib nga kahoy nga nagapakita sang Egiptohanon nga mga mangingisda sadto

Ang pamaagi sang pagpreserbar sang isda nga mahimo gingamit sadto sa Galilea ginagamit gihapon sa iban nga lugar. Ginatinluan anay ang mga isda. Ang libro nga Studies in Ancient Technology nagasugid sang masunod nga himuon. ‘Ginaburo nila ini, ginasampawsampaw kag ginatakpan. Ginapatener nila ini sing 3-5 ka adlaw kag ginabaliskad kag pateneron liwat sing amo gihapon nga kadugayon. Sa sini nga tion nagamala na ang isda kag nagasalupsop ang asin kag nagatig-a na ini.’

Wala pa mahibaluan kon daw ano kadugay magtener ining ginpreserbar nga isda. Pero bangod ginaeksport sang mga Egiptohanon sang una ang binulad nga isda sa Siria, ginapakita sini nga maayo ang ila paagi sa pagpreserbar.