Malandas Mo Bala ang Kanser?

“Busa, daw subong bala nga ang kalabanan sang kanser sa tawo sarang matapna.”—The Causes of Cancer.

“Ang estilo sang pagkabuhi sang pasyente kag ang iya kahanda sa pagpakigbahin sa pagpaayo nga proseso may daku nga epekto sa iya panglawas.”—Holistic Medicine.

PAANO malandas ang kanser? Usisaon naton kon ano ang ginahimo sa pagbulong sa balatian ukon sa paglikaw sa mga halit sini. Apang, ang isa ka hulubaton nagasiling nga ang pagtapna mas maayo sa pagbulong. Gani usisaon naton anay ang mga posibilidad sang pagtapna paagi sa pagkaon.

Importante Bala ang Kalan-on?

Posible bala nga ang pila sang kalan-on nga aton ginakaon nagapakanser? Ang libro nga Malignant Neglect nagasiling: “Ang daku nga kadamuon sang kanser sa colon kag sa suso sa Estados Unidos ginpabangod sa kalan-on.” Gani, ang imo ginakaon sa sulod sang mga tinuig makaimpluwensia sang mga posibilidad sang pagtubo sang kanser. Sa amo ang tawo nga interesado sa maayong panglawas dapat magpili sang iya ginakaon kag ginainom.

Ang kalan-on nagalakip man sang likido nga ginainom. Sanglit ang pag-abuso sa alkohol makadul-ong sa nanuhaytuhay nga kanser, ang maathag nga laygay amo nga mag-inom sing haganhagan lamang. Apang ano ang ginakabig sang mga doktor nga “haganhagan”? Ang sabat mahimo nga magapakibot sa madamo nga nagapati nagainom sila sing haganhagan: “Duha ukon diutay pa nga pag-inom kada adlaw, labi na kon nagapanigarilyo ikaw.” (Diet, Nutrition & Cancer Prevention) Pasad sa sini nga paathag, kon nagainom ka sing kapin sa makaduha sa kada adlaw, sa sining konteksto sa pagtapna sa kanser, indi na ikaw haganhagan.

Ang importante amo nga may mahimo kita sa kanser kon kita sing indibiduwal maghimo sing tikang sa paglikaw. Apang ano ang kinahanglan agod ang mga tikang sa pagtapna may epekto sa publiko? Ang manugbusbos sang kanser nga si ­Blake Cady tampad nga nagsiling: “Ang isa ka programa sang edukasyon sa publiko nga . . . magalutas sa mga tawo gikan sa mataas sing tambok nga mga karne padulong sa manubo sing tambok, padulong sa manubo sing kolesterol nga mga kalan-on, magahimo sing kapin pa sa mahimo sang bulong sa pagpadiutay sang kadamuon sang kanser.” (Target: Cancer) Sa sina nga kaso, ano ang mabulig sang mga kalan-on agod malikawan ang kanser?

Ang isa ka ahensya sa panglawas sang pangulohan nagarekomendar nga ilakip mo sa imo ginakaon kada adlaw ang dimagkubos 25-35 ka gramo (mga isa ka onsa) sang kinaugali nga uganot. Nagabulig ini sa pagtinlo sa mga tinai sa kinaugali nga paagi. Apang paano mo malakip ang uganot sa imo kalan-on? Magkaon sing madamo nga prutas, utan, gisantes, balatong, kag tinapay nga himo sa puro nga lamigas kag mga sereal. Magkaon sing kalan-on subong sang patatas, mansanas, peras, kag peach nga wala ginpanitan. Ang mga utan gikan sa pamilya sang repolyo makabuhin man sang katalagman sa kanser sa colon.

Ang isa pa ka rekomendasyon amo nga likawan ang tambok sang sapat. Ang manok kag isda ginarekomendar sa baylo sang mapula nga karne. Kon luyag mo sing karne, nian pat-ora nga may diutay lamang ini nga tambok. Pilia ang ­dairy prod­uct nga may manubo sing tambok ukon wala sing krema nga gatas. Ilakip ang kalan-on nga nagaunod sing bitamina A kag C, subong sang berde nga mga dahon nga utan—broc­co­li, kale, alugbati, chic­o­ry, wa­ter­cress, ­beets, kag berde nga dan­de­lion! Ang isa pa ka duag sang kalan-on nga makahatag sing bitamina A kag C amo ang yel­low-­or­ange: mga utan—car­rot, kamote, pump­kins, kalabasa; prutas—apri­cot, can­ta­loupe, kapayas, ­peach, pinya, kag melon, sa pagsambit sing pila lamang.

Ang Diet, Nutrition & Cancer Prevention nagasiling man: “Ang pamatuod nagadugang nga ang pagkaon sing madamo nga tambok (sat­u­rat­ed kag un­sat­u­rat­ed) makadugang sang kahigayunan nga tapikan ikaw sing kanser sa colon, suso, pros­tate, kag sa en­do­me­tri­um [hapin sang matris].” Nian ano ang konklusyon? Nga ang imo ginakaon importante sa madamo nga kanser.

Ano pa nga mga produkto ang dapat naton likawan kon luyag naton mabuhinan ang katalagman sang kanser? Bisan mahimo nga indi ini maluyagan nga rekomendasyon sang iban, usisaon naton ang papel sang tabako.

Ang Ginasiling Nila Nahanungod sa Tabako Matuod

Ang mga eksperto sang Ox­ford University nga sanday Doll kag Peto nagsulat: “Wala sing isa lamang ka tikang nga may daku nga epekto sa kadamuon sang kamatayon bangod sa kanser subong sang pagbuhin sang paggamit sing tabako . . . Ang daku nga epekto amo ang kanser sa baga, nga paglapit sa edad nga singkwenta anyos, kapin sa napulo ka pilo ang posibilidad sa regular nga mga manugpanigarilyo sang sa mga wala nagapanigarilyo.”

Ang pag-untat sang pagpanigarilyo magabuhin man sang kasunson sang iban nga kanser. “Ang epekto mapatubas man sa kanser sa baba, phar­ynx, lar­ynx, esoph­a­gus, barukan, ayhan sa pan­cre­as, kag ayhan sa batobato.”—The Causes of Cancer.

Mga Kemikal nga Nagapatay

May ginahaklo ka bala nga kemikal sa imo ginatrabahuan, ukon may nagadapat sa imo panit? Napamatud-an sang pagpanalawsaw kasan-o lang nga ang iban nga kemikal makaumpisa sang kanser nga reaksion. Suno kay David P. Rall, direktor sang Na­tion­al Tox­i­col­ogy Pro­gram sang E.U., ang pamatuod nagapahangop nga “18 ka kemikal ang may ikasarang sa pagtuga sing kanser sa tawo kag 18 pa ang ginasuspetsahan.” Ang publikasyon sang E.U. sa panglawas nga Decade of Discovery nagasiling: “Ang isa ka kemikal mahimo nga mangin manugpatubo kag manugpadaku, ukon ang duha ukon kapin pa nga kemikal makatuga sing reaksion sa isa kag isa agod magpatubo sing tumor.” Sa sina nga kaso, ano ang pila sang makatalagam nga mga kemikal kag mga trabaho?

Ang publikasyon nga The Causes of Cancer nagalista sang al­ky­la­ting agents, ar­o­mat­ic ­amines, asbestos, ben­zene, vi­nyl chlo­ride, kag pila ka com­pounds ukon ox­ida­tion nga kahimtangan sang ar­se­nic, cad­mium, chro­mium, kag nick­el. Ginapakita man sini nga ang makatalagam nga mga obra amo ang paghimo sing mga kasangkapan nga human sa matig-a nga kahoy kag mga gamit nga human sa panit, subong man ang paghimo sing iso­pro­pyl nga alkohol. Nian ano ang imo mahimo kon ining mga butang nalakip sa imo obra?

Sa masami, ang responsable nga mga amo magahimo sing mga tikang agod mabuhinan ang katalagman nga magbalatian. Sa pila ka kaso, ang dugang nga bentilasyon nakabulig sa pagdula sang alisngaw sing madasig gikan sa duog nga ginaobrahan. Sa iban nga mga kahimtangan, ang mga mamumugon nagahinguyang sing mas malip-ot nga tion sa makatalagam nga duog. Ginagamit ang makaamlig nga panapton kag res­pi­ra­tor. Apang, nagakaigo diri ang pulong sa pagpaandam.

“Ang kalabanan nga kompanya wala gani nakahibalo nga nagaluntad ining mga kemikal, ukon kon nahibaloan man nila nga nagaluntad ini, wala sila sing ideya nga may yara butang subong sang car­cin­o­gen.” (Decade of Discovery) Sa sina nga mga kaso, ano ang imo mahimo? Kon ang imo amo indi handa sa pag-amlig sa imo, nian mahimo timbangtimbangon ang pagkamaalamon nga mangita ka sing iban nga trabaho. Total, ang imo panglawas isa sang imo labing bilidhon nga mga pagkabutang.

Gani may yara ka mahimo sa paglandas sa kanser? Sabta anay ining mga pamangkot: Ginahigugma mo bala ang kabuhi, maayong panglawas, kag ang kapagsik? Nahamuot ka bala sa mapagros nga lawas nga isa ka dalayawon nga dulot? Luyag mo bala landason ang kanser? Kon ang imo sabat huo, nian makapalambo ka sing bastante nga motibasyon nga maghimo sing mga pagbalhin sa estilo sang imo kabuhi, mga pagbalhin nga magabuhin sang mga posibilidad nga tubuan ikaw sing kanser sa imo lawas. (Tan-awa ang graph sa pahina 6.)

Maaga nga Pagkatukib—Una nga Tikang sa Pagbulong

Ano kon atrasado na ang pagtapna? Ang manunulat sa siensya nga si Ed­ward J. Syl­ves­ter nagsiling nga may “yara gihapon maayong balita para sa mga nahadlok nga basi kanseron sila . . . , apang . . . ang kalabanan nga pag-uswag sa pagbulong sa kanser may kaangtanan sa maaga nga pagkatukib.” Busa, ang tanan nga eksperto sa sini nga latagon nagalaygay nga mangin alisto sa nagapaandam nga mga sinyas sang kanser. Ano ang mabantayan mo subong maaga nga mga sinyas sa pagpaandam? Ang iban sini amo:

1. Pagbalhin sa batasan sa pagpamus-on ukon pagpangihi.

2. Pilas nga wala nagaayo.

3. Indi kinaandan nga pagdugo ukon pagguwa sang isa ka butang sa lawas.

4. Pagpalangdamol ukon bukol sa suso ukon sa iban nga bahin sang lawas.

5. Regular nga pagkadimatunawan ukon mabudlay nga pagtulon.

6. Athagon nga pagbalhin sa kalunggo ukon alom.

7. Masunson nga pag-ubo ukon pagkapaos.

8. Indi mapaathag nga paghugos.

Sa una nga pagguwa sang bisan diin sini nga mga sintoma, kinahanglan nga magpakonsulta sa doktor. Sa pagkamatuod, ang sintoma mahimo nga indi tanda sang kanser. Apang mas maayo kon sa temprano pa mahibaluan mo na.

May bag-o nga mga pag-uswag nga nahimo sa maaga nga pagkamutik sa mga tumor paagi sa mam­mog­ra­phy, ther­mo­grams, sono­grams (mga laragway sang ul­tra ­sound), CAT ­scans, Pap ­smears, kag pag-usisa sa ihi. Ang mga teknisyan karon nakatukib sing mas sibu pa nga sistema sa maaga nga pagkatukib nga ginatawag MRI (mag­net­ic res­o­nance im­aging). Suno sa paathag sang manunulat nga si John Boal, ang pag-usisa sang MRI “wala sing halit, wala sing radyasion, kag indi masakit.” Epektibo gid ini nga “sa pagtuon kasan-o lang sang Hun­ting­ton Med­i­cal, ang mga tumor sa utok natukiban sa 93 ka pasyente nga sa diin ang pag-usisa sang CAT wala sing nasapwan nga mga abnormalidad sa utok.” (American Way) Bisan pa kamahal sini, sa talipuspusan sang 1986, mga 300 sini ang gin-instalar sa mga ospital sang E.U.

Ang Imo Panimuot kag ang mga Panugda sang Doktor

Sa masami ang una nga reaksion kon sugiran ikaw nga may kanser ka amo ang pagpanghiwala, pagpangindi sa pagpati sa sini. Sa iya libro nga The Facts About Cancer, si Dr. Mc­Khann nagsiling nga ang pagpanghiwala “isa ka importante nga normal kag maayo nga mekanismo sa pagpangapin batok sa makatalagam nga kahimtangan ukon impormasyon. Ginlaragway ini subong ang ‘morpina sang kalag’ kag amo ang paagi sa pagsikway naton sang mga ideya nga tuman kasakit batason. Sing aktuwal ginabakal naton ang tion sa pagtipon sang aton emosyonal nga kusog sa pag-atubang sa kamatuoran, sa masami nagatugot sa kamatuoran nga mag-abot sing hinayhinay agod nga indi kita makibot.”

Apang, nagatanyag sia sing paandam: “Ang mabaskog kag malawig nga pagpanghiwala makaupang sa imo sa pagpabulong sing maaga ukon mahimo nga bangod sini sikwayon mo ang medikal nga laygay kag pagbulong paagi sa indi pagbaton sang resulta sang eksamin.”

Ang isa pa ka reaksion mahimo nga amo ang kahadlok ukon kaakig. Makabulig nga mahangpan sang tanan nga “ang puntariya sang kaakig mahimo nga amo . . . ang pamilya, Dios, kaulihian, mga doktor, mga nars, ang ospital ukon ang balatian gid.”

Ang pagbatyag sing kahuya nagadaug sa hunahuna sang pasyente nga may kanser. Ang may balatian nga bana mahimo mahuya bangod indi na niya masakdag ang iya pamilya sing nagakaigo: ang asawa, bangod indi na niya maatipan ang puluy-an subong sang una. Subong ginalaygay ni Dr. Mc­Khann: “Mas masulhay nga maghinulsol ka nga indi mo na mahimo ang isa ka butang sa baylo nga magbatyag ka sing kahuya nahanungod sini.”

Ang isa pa ka kinaandan nga reaksion sang mga pasyente nga may kanser amo ang kapung-aw, nga makadul-ong sa pagbatyag sing pagkawalay paglaum kag kasubo. Paano ginatamod ni Dr. Mc­Khann ining tanan nga reaksion? “Bisan pa indi maayo ini tanan, ining tanan mabaskog nga reaksion normal gid. . . . Nagarepresentar sila sang sabat sa balatian kag indi bahin sang balatian.”

Nagapanugda sia: “Ang imo pagpakig-atubang sa kanser nagakinahanglan nga makig-away ka sa madamo nga inaway. Madaug ka sa pila, apang dapat mo man paabuton nga mapierdi sa pila. . . . Agod mahangpan kon ano ang kinahanglanon, dapat mo tun-an ang imo kaaway. Nagakahulugan ini sing pagtuon kon paano ang kanser nagasalakay sa imo lawas, apang kapin ka importante, kon paano sini ginasalakay ang imo pagkatawo, ang matuod nga ikaw.”

Pag-atubang sa Pagbulong sa Kanser

Sa pila ka bahin, mahinay ang resulta sang krusada batok sa kanser, kag sang nagligad nga mga dekada kapin ka makapalig-on ang mga resulta. Ang mga doktor, mga sientipiko, kag mga mananalawsaw nagabatyag nga makakita sila sing diutay nga kapawa sa katapusan sang tanel. Naghatag ini sing isa ka importante nga butang sa inaway batok sa kanser—ang paglaum. Subong ginasiling ni Dr. Mc­Khann: “Ayhan ang isa lamang ka importante gid nga kinahanglanon sa pagkabuhi upod sa kanser amo ang paglaum . . . , isa sang labing makatalanhaga kag makapabaskog nga mga kinaiya sa kabuhi.” Ang pag-ayo nagasandig sa paglaum samtang ang kanser nagauswag sa kasubo. Apang gikan diin makatigayon sing paglaum ang pasyente nga may kanser?

May madamo nga kuluhaan, apang ang tatlo nga talalupangdon amo: (a) mga doktor kag mga nars nga mahinuklugon kag malaumon, (b) ang imo mga hinigugma, labi na ang tiayon nga nagahunahuna sing positibo, (c) malig-on nga relihiosong pagtuo. Ang amon katapusan nga artikulo sa sini nga mga serye magakomento tuhoy sa pagtuo kag sa matuod nga sadsaran sang paglaum sa palaabuton.a

Sa medikal nga mga termino, ang malig-on nga sadsaran sang paglaum yara sa tatlo ka daku nga establisado nga pagbulong para sa kanser—operasyon, chem­o­ther­a­py, kag radyasion. Ano ining tatlo ka metodo?

Ang operasyon amo ang pagkuha sang tumor kag ayhan sang palibot nga tisyu.

Ang chemotherapy (kemikal nga terapiya) amo ang pagbulong sa kanser paagi sa mga droga nga nagalapta sa lawas kag nagasalakay sa mga selula sang tumor. “Kapin sa kalim-an ka kemikal ang ginagamit sa pagbulong sa kanser kag ang iban nga mga tumor sarang mabulong.”—The Facts About Cancer.

Ang radyasion nga terapiya amo ang paggamit sing mataas sing enerhiya nga radyasion gikan sa rayos ekis, co­balt, ra­di­um, kag iban pa nga kuluhaan agod laglagon ang delikado nga mga selula.

Pag-atubang sa Lamita nga mga Epekto

Indi mangin makatarunganon nga sambiton ang mga kadalag-an sa pagbulong sa kanser nga indi man pagsambiton ang mga risgo ukon lamita nga mga epekto. Sa simple gid nga termino, “ang chem­o­ther­a­py nga mga droga mga tox­in [hilo],” kag “ang iban sining mga droga tuman ka makahililo nga ang mga pasyente nagakapatay bangod sa lamita nga mga epekto sini.” (Target: Cancer) Sa amo, sanglit ang chem­o­ther­a­py isa ka paghilo sa sistema, isa ini ka espada nga duha sing sulab. Kapin nga delikado nga mga selula ang ginapatay sini sang sa mga maayo. Apang makadul-ong man ini sa iban nga sekondaryo nga mga epekto, subong sang kasukahon, pagsuka, kag temporaryo nga pagkaunot sang buhok. Apang, madamo nga pasyente ang nagbatyag nga ang temporaryo indi maayo nga lamita nga mga epekto mas maayo sa temprano nga pagkapatay.

Ang radyasion nga terapiya isa gid ka pagsunog nga proseso nga nagalaglag sang tanan nga selula nga matandog sini. Apang, sarang ini matuon sa sibu gid nga duog sang tumor. Walay sapayan, ang isa ka awtoridad nagsiling nga ang “radyasion nga terapiya mabaskog nga gin-ulamid sa pagtuga sing mga kanser sa ulihi.” Nagapresentar ini sing duha ka pililian nga kahimtangan nga dapat desisyunan sang pasyente.

Ginabaton sang iban nga mga doktor nga kon kaisa ginagamit nila ining mga terapiya bisan pa kon, gikan sa ila pagtamod, wala na sing paglaum ang pasyente. Subong ginabaton sang taga-Chile nga manugbusbos nga si Dr. Vil­lar: “Kon kaisa, ang pagbulong sa kanser isa ka mahal gid—mahal gid—nga porma sang sikoterapiya.” Ang manunulat sa siensya nga si Syl­ves­ter nagsiling nga ang “paghangop ni Vil­lar ginaugyunan sang madamo nga manugbulong sa kanser nga nagakabalaka nga bisan ang makahililo gid nga mga bulong ginarekomendar bisan pa wala sing pamatuod nga makabulig ini.” Nian ngaa ginarekomendar ang mga ini? “Bangod ang doktor nagabatyag, suno sa mga pulong sang isa ka kritiko nga medikal nga on­col­o­gist: ‘Indi ko mabatas nga pabay-an lamang ang makaluluoy nga babayi nga mapatay.’”—Target: Cancer.

Apang, madamo nga tawo ang nagapakamaayo nga magkabuhi nga wala sing bulong nga magapalawig lamang sang ila pag-antos. Labi na nga amo sini ang nagakatabo kon ang terapiya indi makabulig sa ila kag mahimo nga magadugang pa sa ila pag-antos.

Malandas Bala ang Kanser sa Suso?

Ayhan ang isa sang ginakahadlukan gid nga mga kanser sa mga babayi, kag bisan sa pila ka lalaki, amo ang kanser sa suso—indi lamang bangod madamo ang nagakapatay sa sini kundi bangod man sang epekto sini sa katahom kag sa sikolohiya. Ano ang imo mahimo agod malikawan ang pagkuha sa suso, nga ginatawag mas­tec­to­my? Ang importante nga butang amo ang maaga nga pagkatukib.

Bisan pa ginalaygayan ang mga babayi nga usisaon ang ila mga suso kon basi may bukol, ginapanugda nga ang mga babayi nga may daku nga mga suso magpatan-aw kada tuig nga ginatawag mam­mog­ra­phy, ukon rayos ekis nga eksamin sa suso. Ngaa? Bangod mabudlay mamutikan ang bukol sa pinakasulod sang tisyu paagi lamang sa simple nga paghikaphikap. Subong ginalaygay ni Dr. Cory Ser­Vaas: “Ang imo kahigayunan nga maisip ka lakip sa mga mapalaron mas maayo kon ikaw magpatan-aw sa una nga tion paagi sa mam­mog­ra­phy pag-edad mo sing 35 ukon 40.” Ngaa amo sina? “Para sa kalabanan nga sahi sang kanser sa suso ang lima ka tuig nga kalawigon sang pagpabilin nga buhi kapin sa 85 porsiento para sa mga kanser nga matukiban samtang yara pa sa Hugna I.”

Sa karon may yara mga makina para sa rayos ekis nga makahimo sing mam­mog­ra­phy nga may manubo gid nga radyasion. Ginabuhinan sini ang posibilidad nga magtubo ang kanser bangod sang sobra nga radyasion.

Ang isa pa ka bulig sa maaga nga pagkatukib amo ang ther­mo­gram, nga amo ang pag-usisa sang temperatura sang suso. “Ang mga tumor nagahimo sang ila kaugalingon nga suplay sang dugo, kag nagakinahanglan sing daku nga kadamuon sang oksiheno nga kusog sang dugo para sa ila pagtubo. . . . Nagaporma [sila] sing mainit nga mga bahin, nga nagapaguwa sing enerhiya sing kapin sa mapaguwa sang normal nga mga selula.” (Target: Cancer) Sa amo, paagi sa ther­mo­gram maaga nga mamutikan ang “mainit nga bahin.”

Sang nagligad, ang operasyon para sa kanser sa suso masami nga isa ka mas­tec­tomy—pagkuha sang suso kag sang palibot nga tisyu kag sang ­lymph ­nodes. Ginatamod bala ini gihapon subong kinahanglanon? Si Dr. Ber­nard Fish­er, eksperto sa kanser sa suso, naghinakop nga indi lamang nga ang mas­tec­tomy wala sa masami ginpakamatarong kundi ang “simple nga mas­tec­tomy, ang pagkuha sang tanan nga tisyu sang suso, wala magpauswag sang posibilidad nga mabuhi sang sa lump­ec­tomy lamang [pagkuha sang bukol lamang] nga may yara ukon wala sing radyasion nga bulong.”

May Iban Pa Bala nga Pagbulong nga Mapilian?

Tubtob sa sini nga punto, nabinagbinag lamang naton ang establisado nga tikang sang medisina sa pagbulong sa kanser. Nagakaigo lamang sambiton nga ang iban nga mga pasyente nagpili sang iban nga mga metodo nga may nanuhaytuhay nga kadakuon sang ka­dalag-an kag kapaslawan. Ang mga halimbawa sini amo ang La­e­trile (Bitamina B₁₇) nga pagbulong, ang Hoxsey nga pagbulong nga nagagamit sing mga tanomtanom kag pila ka kemikal, kag ang isa pa ka metodo nga gin-establisar ni Dr. Wil­liam D. Kelley, isa ka dentista, pasad sa pagpati nga ang kanser “nagapakita sing aktibo nga kakulang sing en­zyme sa pan­cre­as.”—One Answer to Cancer.

Dugang pa, subong ginsiling sa Target: Cancer: “Madamo nga tawo, ang iban mga manugbulong, ang nagaugyon sa ‘ho­listic’ nga ideya sang kabangdanan, pagbulong, kag sang pagtapna sa kanser kag sa iban pa nga balatian: Ang kanser isa ka balatian nga ‘ginatuga’ sang wala sa kondisyon nga lawas sang tawo, kag ang makugi nga panikasog sa bahin sang tawo makapasag-uli sang kapagros. Madamo sang kilala nga mga tawo ang nagapati sa sini, kag madamo sang mga biktima anay sang kanser ang nagasumpa nga nabulong sila paagi sa pagsunod sa mga resita nga napasad sa ho­listic sa baylo sang pagtamod nga kuhaon ang may depekto nga bahin sang lawas agod mahuptan ang kapagros.”

Ang isa sining mga biktima anay amo si ­Alice, isa ka malipayon nga babayi sa iya ika-50 nga katuigon, gikan sa Brit­ish Co­lum­bia, Can­ada. Apang, sang nagligad nga 36 ka tuig, gin-operahan sia sa nahaunang tion bangod sang diutay delikado nga tumor sa iya kamot. Pagligad sang anum ka tuig, gin-operahan sia bangod sa kanser sa obaryo. Nian, sang 1960, ginhimo ang hys­ter­ec­to­my (pagkuha sang matris).

Nagtubo liwat ang kanser sang 1965, kag sa liwat ginrekomendar ang operasyon. Si ­Alice nagsiling: “Luyag niya himuon ang co­los­tomy kag mas­tec­to­my, apang indi ko luyag. Kadamo na sang operasyon ko sadto. Gani nagkadto ako sa Mex­i­co para sa Hox­sey nga pagbulong. Ginsunod ko ang ila metodo sa 11 ka tuig. Epektibo ini sa akon, bisan pa nahibaloan ko nga indi ini nangin epektibo sa iban. Wala na magbalik ang akon kanser kutob sadto.”

Ang isa pa ka tawo nga nagmadinalag-on sa iya pagpakig-away batok sa kanser amo si Rose ­Marie. Sia ang masunod nga magasugid sang iya sugilanon.

[Footnotes]

[Kahon sa pahina 13]

Bisan pa ginasambit sang Magmata! ining nanuhaytuhay nga mga metodo, wala namon ginasakdag ang pagkaepektibo sini. Subong ginbaton ni Dr. Kelley: “Dapat dumdumon nga may daku nga katalagman sa bisan anong programa [establisado ukon indi establisado] nga imo pilion ukon sa bisan anong kombinasyon sang mga programa.” Busa, nagahatag kami sing impormasyon tuhoy sa bag-o nga kahimtangan, apang ginatugutan namon ang tagsa ka indibiduwal sa paghimo sang iya kaugalingon nga desisyon sa tapos sang pagtuon kag pagpakonsulta sa kalipikado nga mga manugbulong.

[Graph sa pahina 10]

(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)

SAMPOL NGA PAGPAANGGID SANG NAGAKAPATAY BANGOD SA KANSER SA MGA LALAKI NGA NAGAPANIGARILYO BATOK SA MGA WALA NAGAPANIGARILYO*

Ang tagsa ka tawo nagarepresentar sa 100 ka kamatayon

KANSER SA BAGA

WALA NAGAPANIGARILYO 231 Ginapaabot nga Kamatayon

NAGAPANIGARILYO 2,609 Naobserbahan nga Kamatayon

KANSER SA BABA KAG KANSER SA TUTUNLAN

WALA NAGAPANIGARILYO 65 Ginapaabot nga Kamatayon

NAGAPANIGARILYO 452 Naobserbahan nga Kamatayon

[Footnotes]

Pasad sa napatay nga mga lalaki sa Estados Unidos sang tungatunga sang 1970 nga nagpanigarilyo sang katuigan 1950.—Tan-awa ang The Causes of Cancer, pahina 1221.

[Mga Laragway sa pahina 9]

Ining mga kalan-on nagahatag sing kinaugali nga uganot kag mga bitamina subong proteksion batok sa kanser