Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Paano Ko Malandas ang Masakit nga mga Hambal?

“Wala gid ako ginasakit ni tatay, apang ang iya ginahambal sa akon masakit pa kag makahaladlok pa sa tampa.”—Ann.

“Nadulaan ako sing kabilinggan sa akon kaugalingon bangod sang masakit nga mga hambal kag indi ko ini malimtan sa sulod sang pila ka adlaw, kag mga semana pa gani. Nagatuga ini sing mga pilas sa akon hunahuna nga nagaayo sa ulihi apang nagabilin sing mga pinalian.”—Ken.

SI ANN kag si Ken, kaangay sang linibo ka iban pa nga mga tin-edyer, nangin biktima sang ginatawag sang iban nga eksperto nga isa ka sistematiko nga paglaglag sa pagtahod sang mga pamatan-on sa ila kaugalingon—ang masakit nga mga hambal. Bisan pa wala sing tul-an nga nabuong kag wala sing mga lagob, ang masakit nga mga hambal sang mga ginikanan ginakabig sang iban nga isa ka malaglagon gid nga porma sang pag-abuso sa bata.

“Ginbatyag ko nga daw wala na sing pulos nga mabuhi pa ako,” siling ni Mar­leen, nga nag-antos sing masakit nga mga hambal gikan sa iya iloy. Ang manubo nga pagtahod sa kaugalingon kinaandan gid sa mga pamatan-on nga pirme lang ginatawag nga tonto ukon wala sing pulos, ginapahog nga sakiton, ginapabatyag nga napaslawan (“Pirme mo lang ako ginapaslaw!”), ukon pirme ginabasol sa mga aksidente (“Ikaw ang salaon!”). Ang mahinay nga pagtubo sang hunahuna kag emosyon kag ang malaglagon ukon mahuluy-on nga panimuot amo ang malain pa nga mga epekto nga ginapabangod sang iban sa masakit nga mga hambal. Sa amo, husto gid ang Biblia sa pagpaanggid sang mga epekto sang masakit nga hambal sa “suntok sang espada.”—Hulubaton 12:18.

Matuod, ang ginatawag sang iban nga mga pamatan-on nga pag-abuso masami nga pagdisiplina lamang sang mga ginikanan. (Efeso 6:4) Ina nga disiplina maayo sa imo bisan pa kon ginhatag ini sa indi makalilipay nga paagi. (Hulubaton 4:13) Dugang pa, ang mga ginikanan man “nagasayop sing madamo nga beses. Kon ang bisan sin-o wala nagasayop sa pulong, ining isa himpit nga tawo.” (Santiago 3:2) Gani bangod sang daku nga kaakig, bisan ang pinakamabuot nga ginikanan nagamitlang kon kaisa sing mga butang nga ginahinulsulan nila. Apang kon ang matigdas kag mapintas nga mga pulong mangin dalanon na sang pagkabuhi, isa ka dalayon nga malaglagon nga bitula, ina nga panghambal katumbas sa serioso nga pag-abuso sa emosyon.a

Sa sina nga kahimtangan, ano ang mahimo sang isa ka pamatan-on? Nahauna, hangpon naton anay kon ngaa mahimo matabo ang pag-abuso.

Kon Ngaa Nagaabuso Sila

“Ang mga ginikanan nga nagaabuso sa ila mga anak indi mapintas nga mga manyak,” siling nanday ­Blair kag Rita Jus­tice, “ukon nga wala sila sing gugma sa ila anak.” Ang ila pag-usisa sa nagaabuso nga mga ginikanan nagpakita nga 85 porsiento sa ila ang nakaeksperiensia sing pagdingot—kon indi aktuwal nga pisikal nga pag-abuso—sang mga bata pa sila! Sa amo, madamo nga eksperto ang nagapati nga ang kabangdanan sang kalabanan nga pag-abuso sang mga ginikanan indi ang sayop nga paggawi sang isa ka pamatan-on kundi ang daku nga pagbatyag sang ginikanan sing walay kalig-onan.

Bangod wala sila makabaton sing nagakaigo nga gugma kag pagpadaku gikan sa ila iloy kag amay, ang iban nga mga ginikanan nabudlayan sa pagpakig-angot sing mahigugmaon sa ila mga anak. (Ipaanggid ang 1 Juan 4:19.) Ang diutay nga mga kapaslawan sang ila mga anak ginatamod subong insulto sa ila kaugalingon, nga ginabangdan sang isa ka daku nga unos sang pagmulay kag makadugmok sang bugal nga mga insulto.

Dumduma, man, sanglit yari kita karon sa “ital-ital nga mga tion nga mabudlay pakigbagayan,” ang mga pag-ipit sa pagpangita sing palangitan-an kag ang pagpadaku sa bata mahimo nga mabudlay gid. (2 Timoteo 3:1) Bangod nalulanan sina nga mga pag-ipit, ang iban nga mga ginikanan nagapakita sing sobra nga reaksion sa bisan ano nga daw tanda sang pagrebelde sa bahin sang anak nga lalaki ukon anak nga babayi.

Matuod, wala gid sing maayo nga kabangdanan ang masakit nga mga hambal. (Colosas 3:8) Ang mga ginikanan ginasugo nga indi ‘pagpaakigon ang [ila] kabataan, agod nga indi sila mahanusbo.’ (Colosas 3:21) Walay sapayan, ang paghangop nga ang isa ka nagaabuso nga ginikanan mahimo nga may daku nga problema ukon mabaskog nga pag-ipit makabulig sa isa ka pamatan-on nga tamdon sing nagakaigo ang masakit nga ginhambal. Ang paghupot sini nga paghangop mahimo nga ‘makapakuli sang kaakig’ sa bahin sang ginaabusohan nga pamatan-on.—Hulubaton 19:11.

Paglandas sang Pag-abuso

Kon ang imo mga ginikanan may problema sa emosyon, masami nga indi ikaw ang salaon. Wala gid ikaw sa posisyon sa pagbulig sa ila nga malandas ina nga mga problema. Kon kaisa ang pag-abuso tuman ka serioso nga maalamon para sa isa ka pamatan-on nga mangayo sing bulig sa guwa, ayhan palapitan niya ang isa ka Cristianong gulang sa iya lokal nga kongregasyon.—Isaias 32:1, 2.

Walay sapayan, sa masami may mga butang nga mahimo mo agod mabatas mo ang kahimtangan. Nahauna, matinguhaan mo pirme sing lakas nga ‘tahuron ang imo mga ginikanan’—bisan pa daw indi mabatas ang ila batasan. (Efeso 6:2) Ang pagsabat ukon malain pa, ang pagbalos singgit sa ila indi kalahamut-an sa Dios kag masami nga nagapadaku lamang sang kaakigon.

Apang, “ang sabat, kon mahumok, nagapalugpay sang kasingkal.” (Hulubaton 15:1) Sa iya libro nga My Parents Are Driving Me Crazy, ang awtor nga si ­Joyce Vedral nagpresentar sing isa ka kahimtangan nga sa diin ang isa ka akig nga iloy nagsiling, “Ginasumpa ko ang adlaw nga natawo ka.” Ang pagsabat sing kaangay sang, “Ginasumpa ko ang adlaw nga nagpanguyapot ako sa imo subong iloy,” nagapalaba lamang sang baisay. Sa amo ginapanugda ni Vedral ang sabat kaangay sang: “Nahibaluan ko nga ginapabudlayan ko ikaw kon kaisa. Mahimo gid nga mabudlay gid mangin isa ka ginikanan.” Ang pagsabat sa kaakig sing kalulo indi mahapos, apang ginapalong sini ang kalayo sang pagbaisay.—Ipaanggid ang Hulubaton 26:20.

Kon kaisa ang indi kinahanglanon nga mga pag-engkwentrohanay malikawan pa gani. Nagadumdom liwat sang iya anay pagpakigbangig sa iya mga ginikanan sang pamatan-on pa sia, ang hoben pa nga si Barbara nagbaton: “Dapat nagpamensar ako anay sing kapin antes naghambal. Dapat ako nangin kapin ka mahinantupon. Kon nakita mo nga ang imo ginikanan akig na bangod sang isa ka bu­tang, maghulat anay. Magagatong lamang ini sa kalayo.”

Ang isa pa ka pamatan-on nagsiling: “Narealisar ko na karon nga sa masami ang nagpukaw sang pagsinggitanay amo nga wala ko paghimua ang dapat ko ginhimo. Gin-ukuran ko sing kapin ang akon mga ulubrahon, subong sang paghugas sing mga pinggan kag paghaboy sang basura.” Ang resulta? Naglaka ang pag-engkwentrohanay.

Pagpauswag sang Imo Pagtahod sa Kaugalingon

Sa gihapon, ang masakit nga mga hambal makabuong sang pagtahod sang isa sa kaugalingon. Si Ann (ginsambit sa umpisa) nagbaton: “Kon kaisa nagapati ako nga buangbuang ako kag wala sing kaayuhan, kag lulan lamang ako.” Paano mo madula inang negatibo nga mga balatyagon?

Madamo nga mga pamatan-on ang nakalandas sang ila mabudlay nga kahimtangan sa balay kag ang ila emosyon natipigan. Ginapahayag sang mga pag-usisa nga ina nga mga pamatan-on “masami nga sa dimagkubos may isa ka tawo sa ila kabuhi nga nagaulikid sa ila.” Subong ginpaathag ni Janet ­Drobes, isa ka sikyatriko nga so­cial work­er: “Ang mga pamatan-on nagakinahanglan sing tion nga mahinguyang nila upod sa mga tawo nga positibo kag nagapabili sa ila.” Ayhan maayo pa ang imo relasyon sa isa sang imo mga ginikanan kag gani mahimo ka mangin suod sa iya. May yara man pila ka mainulikdon nga mga indibiduwal sa Cristianong kongregasyon nga makabulig gid kag makasakdag sa imo.—Hulubaton 13:20.

Ang pag-ukod sa isa ka mabungahon nga kalingawan, subong sang pagtuon sa pagtokar sing isa ka instrumento sa musika ukon sing dumuluong nga hambal, makabulig man sa pagpauswag sang imo pagtahod sa kaugalingon. Kag ang pagbulig sa iban sa pagtuon sang Pulong sang Dios isa ka makaalayaw nga hilikuton—labi na kon makita mo nga ginapakamaayo sang Dios ang imo mga panikasog! (Ipaanggid ang 1 Corinto 3:6-9.) Si Ann nagsiling: “Paagi sa [bug-os-tion] nga ministeryo nga mahigugmaon nga gintugot ni Jehova nga mapakigbahinan ko, narealisar ko nga indi ako subong ka buangbuang sa luyag sang akon amay nga hunahunaon sa akon.”

Sing makalilipay, bisan ang pinakagrabe nga mga kahimtangan wala nagadugay sing dayon. Kag ang mga ginahimo sang imo mga ginikanan wala gid nagahukom sa imo nga ikaw mangin isa man ka indi maayo nga ginikanan sa pila ka adlaw. Ang Pulong sang Dios makatuga sing daku nga impluwensia sa kon ano nga sahi sang ginikanan mangin amo ikaw sang sa indi maayong halimbawa nga ginapakita sang imo mga ginikanan. Samtang wala pa ina, magsalig kay Jehova nga Dios nga buligan ka sa pagbatas. Ang imo pagpanikasog nga maggawi sing nagakaigo sa atubangan sang pag-abuso nagapahalipay sang iya tagipusuon.—Hulubaton 27:11.

Posible pa gani nga ang imo hamtong nga pag-atubang sa mga butang magapahulag sa imo mga ginikanan sa pagbag-o. Si Mar­leen, ang nagamuhan gid nga lin-ay nga ginsambit kaina sa umpisa, nagsiling: “Sa akon bug-os nga kabuhi ginasinggitan ako sang akon iloy kag ginasabat ko sia. Apang karon ginatinguhaan ko nga iaplikar ang ginasiling sang Pulong sang Dios. Epektibo gid ini. Ang panimuot ni Mom nagbag-o. Paagi sa pag-aplikar sang Biblia, nahangpan ko sia sing mas maayo. Nag-uswag ang amon relasyon.” Kon magbuot ka sa paghimo sang una nga tikang, mahimo man mag-uswag ang inyo relasyon.

[Mga footnote]

[Piktyur sa pahina 12]

Ginapahayag sang pag-usisa nga 85 porsiento sang nagaabuso nga mga ginikanan ang nakaeksperiensia sing pag-abuso sang mga bata pa sila

[Laragway sa pahina 13]

Ang pag-ukod sa isa ka mabungahon nga kalingawan, subong sang pagtuon sa pagtokar sing isa ka instrumento sa musika, makapauswag sang imo pagtahod sa kaugalingon