Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Paano Ko Malikawan ang Sakit nga Ginadala sang Pagpakiat?

“ANO ka bala? Bato?” Nasakitan kag naligban, luyag mahibaluan ni Michelle kon paano sia napapati ni Eduard nga may luyag sia sa iya. Pagkatapos sia nga makatigayon sing romantiko nga atension sa iya, paano niya sia mahambal nga wala sia sing buko nga mangin serioso sa pagpangaluyag sa iya? Luyag paguwaon ni Eduard nga indi niya hungod nga sakiton ang iya balatyagon, apang indi sia mapatawad ni Michelle. Para sa iya, si Eduard isa ka wala sing balatyagon nga kiatan.

Ang pagpakiat amo ang romantiko nga paggawi nga wala sing serioso nga tinutuyo. Ang paghimo sini makahalalit, bisan para sa nagaeskwela pa lang nga mga pamatan-on nga ang tuyo lamang amo nga makakuha sing atension ukon magpahabok sang ila bugal. Kag kon ang lamharon nga mga adulto nga yara na sa husto nga edad sa pagpangasawa maghuluhampang sa balatyagon sang iban, mahimo ini magresulta sa sobra nga sakit sang balatyagon kag tagipusuon.

Ang iban nga kiatan hungod kag malisyoso nga nagasakit sang balatyagon sang iban, nga nagaresulta sa kapung-aw sa emosyon sa nanuhaytuhay nga mga biktima. Apang, talalupangdon, nga madamo sa sining mga kiatan nagahimo sini indi bangod sang malisya kundi sang kakulang sang eksperiensia. Sa kalabanan, madamo nga bataon nga babayi kag lalaki ang wala makahangop kon paano ang ila pagginawi makahalit sa iban. Ukon mahimo ginapatalang sila sang ila ‘malalangon nga tagipusuon’ sa amo ginapakamatarong nila ang ila makiat nga pagginawi.​—Jeremias 17:9.

Binagbinaga ang kaso ni Eduard kag ni Michelle. Sa pamuno pa lang sang ila relasyon, ginpaathag sing maayo ni Eduard kay Michelle nga bisan nga naluyag sia sa iya subong amiga, wala sia sing buko nga seriosohon ang ila relasyon. Apang, walay sapayan sini, nagapamasyar sila kag nagahimo sang mga hilimuon kaupod sa iya kag nagapakigsugilanon sa iya sa telepono, kag nagabayluhanay sing regalo upod sa iya. Ginauyatan pa gani niya ang iya kamot. Apang, nangatarungan si Eduard nga, tubtob indi sia magpahigot sang iya kaugalingon, hilway sia sa ano man nga salabton. Apang wala sia makahambal sang ginpautwas ni Michelle kon daw ano kadaku ang iya gugma para sa iya.

Walay sapayan, maathag nga gintugutan ni Eduard ang iya tagipusuon nga patalangon sia. Paano mo malikawan nga mahimo ini man nga sayop? May yara bala paagi nga malikawan mo nga masaklaw ka sang isa nga kiatan?

Ang Pagpakiat Nagasaklaw Man sa Isa nga Kiatan

Una dapat nga dumdumon mo nga ang pagkabig sa isa nga subong bala nga handa ka nga magpakasal apang sa pagkamatuod indi gali, isa ka maathag nga pagbinutig. Ang makiat nagakabuhi nga may mapintas doble nga talaksan. Ginapaabot niya nga mangin sinsero sa iya ang iban, apang baliskad ang iya ginahimo para sa iban. Kaangay sia sang manugpatikang sa panahon sang Biblia nga may yara “duha ka sahi sang pabug-at” sa iya nga timbangan​—ang isa husto sing bug-at, kag ang isa gindisenyo agod hatagan sing kulang nga timbang ang iya bumalakal. Ang amo nga madaya nga buluhaton “kalangil-aran” sadto kag karon kay Jehova. (Hulubaton 12:​22; 20:23) Mahimo man ini makaguba sang imo reputasyon sa iban.

Ang awtor nga si Kathy McCoy nagpaandam sa isa ka artikulo sa magasin nga Seventeen nga ang pagkiat “makabuhin sang imo ikasarang sa pagpaambit, kag mahimo makaupang sang pagkasuod. Sa ulihi, ang pagpakiat nga wala sing emosyonal nga kaangtanan mahimo mangin makapakunol nga eksperiensia.”

Paano Malikawan ang Mangin Kiatan

Dapat mo nian usisaon ang imo motibo kon ginaganyat ka nga magpakita sing interes sa isa nga tuhay sang sekso. Interesado ka gid bala nga magpangasawa? Kon indi, ano ang punto nga tuman sa imo ka interesado sa isa ka tawo? Kag kon ang pagpangasawa yara na sa imo hunahuna, kinahanglanon pa nga disiplinahon mo ang imo kaugalingon nga mangin makatarunganon, maminatud-on, kag prangka sa imo pagpakig-angot. Ginalaragway sang Biblia ang isa ka matinlo nga relasyon sa tunga sang isa ka manugpahalab kag bataon nga dalaga. Wala sing pagpangduhaduha ukon paglapas sang pagsalig sa tunga nila; bunayag kag prangka sila sa ila balatyagon sa isa kag isa.​—Ambahanon ni Solomon 2:16.

Ang pagkabuhi suno sa amo nga mga prinsipio nagabunga man sing mga kaayuhan sa karon. Si Juan kag si Anaeli nangin mag-asawa na karon sing sobra sa duha ka tuig. Si Juan nagsiling: “May isa ka butang labaw sa tanan nga nagbulig sa amon nga mangin tunay nga malipayon. Matingob ini sa isa ka pulong amo ang, PAGKABUNAYAG.” Ang pagkabunayag sa isa kag isa nagbulig sa ila nga makapasad sing isa ka mabakod nga sadsaran nga sa diin ang tunay nga paghigugma magatubo. Si Leo Buscaglia sa iya libro nga Loving Each Other​—The Challenge of Human Relationships nagsiling: “Indi kita makatigayon sing kaangtanan nga napasad sa kabutigan, bisan pa sa mga kabutigan bangod sa kaluoy. . . . ang kamatuoran lamang ang makahatag sa aton sing pagsalig nga ginakinahanglan para sa isa ka mapinadayunon nga mga kaangtanan.” Madugay na, ang Biblia nag-angot sang pagkabunayag sa gugma nga nagasiling: “Nagapamulong sing kamatuoran, magtubo kita sa tanan nga butang paagi sa gugma.”​—Efeso 4:​15; ipaanggid ang Hulubaton 3:3.

Huo, bisan pa ang isa nga nagatinguha nga mangin bunayag kag mahunahunaon mahimo nga makasulod sa isa ka relasyon nga indi madinalag-on. Ang bunayag nga butang nga himuon amo ang paghambalanay nahanungod sini kag, kon kinahanglanon, utdon ang relasyon.a Si Erik, halimbawa, nagpangaluyag kay Ingrid sing sobra sa isa ka tuig antes niya marealisar nga indi sila dapat magpakasal. Sa baylo nga prangka nga atubangon ang iya balatyagon, gintinguhaan niya nga utdon ang ila kaangtanan sing amat-amat. Sang mahibaluan ang kamatuoran sang ulihi, si Ingrid nagreklamo: “Sa malawig nga tion naghulat ako nga magdesisyon na sia, apang sa hinali lang ginsugiran niya ako kon ano gid ang iya ginabatyag kag nakibot gid ako!” Indi matuod nga pagpakita sing pagkaayo nga padugayon ang wala sing paglaum nga relasyon. Mahimo ka pa kilalahon nga isa ka kiatan sa ulihi.

Apang, sa masami, ang di husto nga pagsugod sang romantiko nga relasyon kag dipaghangpanay mahimo nga malikawan paagi sa pag-aplikar sang laygay sang Biblia: “Ang tagsa ka tawo magpangita indi sang iya kaugalingon nga kaayuhan, kundi sang kaayuhan sang iban.” (1 Corinto 10:24) Subong sang ginasiling sang manunulat nga si Kathy McCoy: “Hibalua kag batuna ang salabton sa balatyagon nga imo ginapukaw sa iban.” Huo, iaplikar ang Bulawanon nga Sugo sa imo pagpakig-angot sa iban kag “pirme trataha ang iban suno sa paagi nga luyag mo nga itratar nila sa imo.” (Mateo 7:​12, The New English Bible) Dumduma nga ang iban nga mga tawo may balatyagon man. Likawi ang paghatag sing sala nga impresyon sa baylo nga basulon ang iban sa sayop nga paghangop sa imo.

Indi Masaklaw sa Isa nga Makiat!

Paano ka nian, makalikaw nga mangin biktima? Una likawi nga magpakita sing tuman nga interes sa atension gikan sa isa nga katuhay sing sekso. Indi maghinakop nga ang tagsa ka matam-is nga yuhum nagapahangop nga ang isa may luyag sa imo.

Ang pila sa mga lamharon nga adulto nagasayop man sa padalidali nga pagpakigrelasyon sa iban. Si Jonathan nangin interesado kay Deborah bisan pa kilala sia nga isa ka kiatan. Wala madugay nagnobyahanay sila. Nian sa hinali kag sa wala sing paathag ginbugto ni Deborah ang ila relasyon. Agod ipakita nga mabakod sia, gintinguhaan ni Jonathan nga taguon ang iya napilas nga balatyagon, nga nagasiling: “Wala na sia sa akon. Himuon ko gihapon kon ano ang naluyagan ko!” Apang sang ulihi ginbutang niya ang iya mga kamot sa iya ulo kag naghibi. Kumusta si Deborah? Nagnobyo pa sia sing duha ka beses, kag ginpangbulagan niya sa gihapon sila sa pareho nga paagi.

Bisan pa maathag nga si Deborah ang may sala, si Jonathan balasulon man. Sa isa ka rason, si Jonathan isa man mismo ka kilala nga kiatan. Naeksperiensiahan niya lang mismo sing personal ang prinsipio nga: ‘Anihon mo kon ano ang imo ginsab-ug.’ (Galacia 6:7) Indi maghimo sang kaanggid nga sayop. Sanglit ang kiatan may huyog nga magganyat sang pareho nga kiatan, makalikaw ka nga mabiktima kon masami mo nga tamdon sing may pagtahod ang katuhay nga sekso.

Si Jonathan napaslawan man sa pagpakita sing kaalam kag maayo nga desisyon. Ginapatalupangod sang Hulubaton 14:​15 nga “ang isa nga maalam nagabinagbinag sang iya mga tikang.” Sa iban nga pulong, nagapangusisa anay antes maghimo sing tikang. Antes magsulod sa isa ka emosyonal nga kaangtanan sa isa ka persona, magpamangkot sa mga hamtong, responsable nga mga may edad kon bala ina nga tawo may maayo nga reputasyon ukon indi. (Ipaanggid ang Binuhatan 16:2.) Kon ginhimo ini ni Jonathan, nahibaluan niya kuntani nga si Deborah kilala nga maiyaiyahon sa iya pagpakig-angot sa mga abyan.

Sa katapusan, hibalua ang kinatuhayan sang gugma kag pagsalimuang. Si Deborah isa ka maluib, madali nga maganyat sang iban nga pamatan-on nga lalaki. Dapat kuntani ini nagpaalisto kay Jonathan nga ang iya interes sa iya temporaryo lamang. Ang matuod nga gugma indi maluib.​—Ipaanggid ang Ambahanon ni Solomon 8:6.

Pagpaayo sang Sakit

Mahimo nga indi malikawan ang diutay nga mga pilas kag pakris padulong sa matuod nga gugma. Apang kon ang imo balatyagon napilasan sang isa ka kiatan, indi magkasubo sing tuman. Si Michelle (ginsambit sa pamuno) naglikaw nga mangin masingki kag matimaluson. Sa baylo nga padayunon ang iya gugma kay Eduard, ginkalipatan niya ini kag sugod sadto nakatigayon sia sang pila ka Cristianong pribilehiyo sa pag-alagad. Sang ulihi, nakanobyo sia sang isa ka maayo nga lamharon nga lalaki.

Tubtob nga makapamana ka, hupti ang imo respeto sa kaugalingon. Indi kinahanglan nga magkiat ka ukon magpangaluyag sa isa ka kiatan agod makatuon tuhoy sa tuhay nga sekso ukon agod pangitaon ang matuod nga paghigugma. Maglikaw sa miembro sang tuhay nga sekso nga indi sinsero kag interesado lamang sa ila kaugalingon nga bugal. Mangin makatarunganon, bunayag, dimakagod sa imo panghambal kag pagginawi. Sa paghimo sang amo makalikaw ka gikan sa sakit nga dala sang pagpakiat.

[Footnote]

[Piktyur sa pahina 18]

Ang pagkiat mahimo magadul-ong sa dipaghangpanay kag masakit nga balatyagon