Ang mga Bituon kag ang Tawo—May Kaangtanan Bala?

ANG buhat nga paglantaw sa mga bituon indi bag-o. Suno sa The World Book Encyclopedia, “ginalantaw anay [sang mga mangunguma sang linibo ka tuig nga nagligad] ang mga bituon agod hibaluon kon san-o sila matanom. Ang mga manlalakbay nakatuon sa paggamit sang mga bituon sa paghibalo sing mga direksion.” Bisan sa mga paglakbay sa kahawaan karon, ginagamit gihapon ang mga bituon subong mga giya. Nag-imbento man anay ang mga tawo sang dumaan nga mga tion sing mga mito tuhoy sa mga tawo kag mga sapat nga sa pagpati nila ginalaragway sa mga grupo sang mga bituon, ukon konstelasyon. Sang ulihi nagpati ang mga tawo nga ang mga bituon makaimpluwensia sa ila kabuhi.

Isa ka Madamo Gid nga Pililian nga mga Bituon

Makahalawhaw gid kon binagbinagon lamang ang kadamuon kag ang kadakuon sang mga bituon. Ginabanta nga mga 100 bilyones ang kadamuon sang mga galaksiya, ukon dalagku nga mga grupo sang mga bituon, sa uniberso! Ang The International Encyclopedia of Astronomy nagasiling: “Amo ina ang kadamuon sang bugas nga sarang masulod sa isa ka daku nga simbahan.” Ginabanta nga ang Milky Way nga galaksiya, nga nahamtangan sang aton sistema solar, may subong sina kadamo nga mga bituon sa dimagkubos. Ang bituon nga pinakamalapit sa aton Duta (magluwas sa adlaw), isa sa Alpha Centauri nga grupo, may kalayuon nga mga 4.3 ka light-year. Ang light-year amo ang distansia nga ginalakbay sang kapawa sa sulod sang isa ka tuig. Nagakahulugan ina nga kon magtulok kita sa sina nga bituon, ang kapawa nga nagasulod sa aton mata naghalin sa sina nga bituon sang 4.3 ka tuig nga nagligad kag sa sulod sinang bug-os nga tion naglakbay sa kahawaan sa kadasigon nga 299,792 kilometros por segundo. Indi naton mahanduraw ang distansia nga nadalahig. Apang, sa pinakamalapit nga bituon pa lang ina. Ang iban nga mga bituon may kalayuon nga binilyon ka light-year gikan sa aton galaksiya. Indi katingalahan nga ang manalagna sang Dios nagsiling: “Yari karon! Ang mga pungsod subong sang isa ka tulo gikan sa timba; kag ginaisip subong sang diutay nga yab-ok sang timbangan. Yari karon! Ginahakwat niya ang mga pulo subong sang mapino nga yab-ok.” (Isaias 40:15) Sin-o ang magasapak sa diutay nga yab-ok?

Ang pinakamalapit nga langitnon nga butang sa duta amo ang bulan, nga nagaapektar sa aton duta, kay ang grabidad sini ginabangdan sang kapin sa 15 metros nga kinatuhayan sa ulot sang taub kag hunas sa pila ka mga duog. Suno sa tatlo ka Pranses nga sientipiko, ang grabidad sang bulan ginapatihan karon nga amo ang nagahupot sa ehe sang duta nga maghilay sing 23 ka digri, sa amo nagapasalig sing isa ka regular nga pagbag-o sang mga panahon. (Nature, Pebrero 18, 1993) Sanglit ang bulan may daku nga pisikal nga impluwensia sa aton planeta, rasonable ang mamangkot, Kamusta ang binilyon ka kabituunan? Apang una anay, ano ang ginasugid sa aton sang dumaan nga mga reperensia, subong sang Biblia, nahanungod sa mga bituon?

Ang mga Bituon sa Kasulatan

Madamo nga beses nga ginapatuhuyan sang Biblia ang mga bituon, sa literal kag sa malaragwayon nga kahulugan. Halimbawa, suno sa isa ka salmista, ginhimo sang Manunuga “ang bulan kag ang mga bituon sa paggahom sa gab-i” agod nga ang mga bituon magbulig sa paghatag sing kapawa sa duta. (Salmo 136:​9, Tanakh) Sang ulihi, sang nagapakigkatipan sa matutom nga si Abraham, nagsiling ang Dios: “ ‘Tanglaa ang langit, palihug, kag isipa ang kabituunan, kon sarang mo sila maisip.’ Kag nian nagsiling sia sa iya: ‘Mangin subong sini ang imo binhi.’ ” (Genesis 15:5) Ginpakita ni apostol Pablo nga ang mga bituon wala nagapalareho, sa pagsiling: “Ang himaya sang adlaw isa ka sahi, kag ang himaya sang bulan lain pa, kag ang himaya sang mga bituon lain pa gid; sa kamatuoran, ang bituon nagakatuhay sa bituon sa himaya.”a (1 Corinto 15:41) Sa amo man nga tion, ining daku nga kadamuon sang mga bituon kag ang ila himaya wala sa guwa sang teritoryo ukon pagkontrol sang ila Manunuga: “Ginaisip niya ang kadamuon sang mga bituon; ginatawag niya sila tanan sa ila mga ngalan.”​—Salmo 147:4.

Sa pihak nga bahin, masapwan naton sa Kasulatan nga ang mga bituon masami ginagamit sa pagpatuhoy sa mga tawo, mga manuggahom, kag mga anghel. Ang anak ni Jacob nga si Jose nagdamgo nga sa diin ang iya mga ginikanan ginalaragway subong “ang adlaw kag ang bulan” kag ang iya mga utod nga lalaki subong “mga bituon.” Ang mga anghel ginapatuhuyan subong “mga bituon sa kaagahon.” Ang hari sang Babilonia ginapamulong subong nagahandum nga mangibabaw sa “mga bituon sang Dios,” ang Davidiko nga mga manuggahom sang pungsod sang Israel. Ang walay kalig-unan nga mga lalaki sa Cristianong kongregasyon ginapaanggid sa “mga bituon nga wala sing natalana nga dalanon,” samtang ang matutom nga mga hubon sang mga gulang sa kongregasyon ginasambit subong “mga bituon” sa tuo nga kamot ni Cristo.​—Genesis 37:​9, 10; Job 38:7; Isaias 14:13; Judas 13; Bugna 1:16.

Ang isa ka kasaysayan sa Biblia nagasiling nga ‘ang mga bituon nagpakig-away gikan sa ila mga orbito batok kay Sisera,’ ang pangulo sang hangaway ni Hari Jabin sang Canaan, nga nagpigos sa pungsod sang Israel sa 20 ka tuig. Gintangdo ni Jehova si Hukom Barak sang Israel nga luwason ang Israel gikan sa kahiulipnan kag ginhatagan sia sing daku nga kadalag-an batok kay Sisera, bisan pa si Sisera may siam ka gatos ka kangga nga may salsalon nga galab sa mga ruweda sini. Sa ambahanon sang kadalag-an, ang mga Israelinhon nag-amba: “Gikan sa langit nagpakig-away ang mga bituon, gikan sa ila mga orbito nagpakig-away sila batok kay Sisera.” Wala sing paathag nga ginahatag kon paano nakig-away ang mga bituon. Sa baylo nga maghunahuna nga ang mga bituon may direkta nga impluwensia sa pagpakig-away, mas makatarunganon ang magpati nga ini nga ekspresyon nagapakita sing pila ka porma sang pagpahilabot sang Dios para sa Israel.​—Hukom 5:20.

“Ang Bituon” sang Betlehem

Ayhan ang isa sang labing kilala nga mga bituon nga ginsambit sa Biblia amo “ang bituon” sang Betlehem nga nagtuytoy sa mga astrologo gikan sa “nasidlangan nga mga bahin” padulong sa balay nga gindalhan kay Jesus sang iya mga ginikanan sa tapos sia matawo sa pasungan. Ano yadto nga bituon? Sa pagkamatuod indi yadto kinaandan, kay tuman sadto kanubo nga nasundan sang mga astrologo sa mga 1,600 kilometros. Una sila nga gindala sang “bituon” sa Jerusalem. Sang mabatian ini, ginpamangkot sila ni Hari Herodes kag dayon namat-od sia nga patyon ang lapsag nga si Jesus. Dayon gindala sang “bituon” ang mga astrologo sa isa ka partikular nga balay nga ginapuy-an ni Jesus. Sa pagkamatuod wala sing kinaandan nga bituon ang makahimo sina. Naghalin bala sa Dios ining daw bituon nga butang? Sanglit ang pagduaw sang mga astrologo nagdul-ong sing ditalangkod sa pagpamatay sa ‘tanan nga mga bata nga lalaki sa Betlehem kag sa tanan nga distrito sini kutob sa duha ka tuig paidalom,’ indi bala rasonable ihinakop nga “ang bituon” butang nga gingamit sang Kaaway sang Dios, nga si Satanas, sa pagtinguha nga laglagon ang Anak sang Dios?​—Mateo 2:​1-11, 16.

Dapat man dumdumon nga ang mga astrologo naghalin sa Sidlangan, ayhan gikan sa Babilonia, nga isa anay ka dumaan nga sentro sang salamangka, binabaylan, kag astrolohiya. Ang mga ngalan sang pila sang langitnon nga mga butang ginsunod sa mga dios sang Babilonia. Sang mga adlaw ni Hari Nabokodonosor, gingamit ang pagpamakot agod magbulig sa iya sa pagdesisyon kon diin nga alagyan ang pilion sa iya pagpakig-away.​—Ezequiel 21:​20-22.

Ginhangkat ni manalagna Isaias ang mga manuglaygay sang Babilonia, nga nagasiling: “Wala ikaw [Babilonia] sing gahom walay sapayan sang laygay nga imo ginabaton. Patinduga ang imo mga astrologo kag paluwasa sa imo​—sila nga mga tawo nga nagatuon sang mga bituon, nga nagamapa sang mga sona sang kalangitan kag nagasugid sa imo sa bulan-bulan kon ano ang mahanabo sa imo. Mangin kaangay sila sang dagami, kag pagasunugon sila sang kalayo! Indi gani sila makaluwas sa ila kaugalingon . . . kag wala sing mabilin sa pagluwas sa imo.” Suno gid sa tagna ni Isaias, ang gamhanan nga Babilonia napukan kay Ciro Daku sang 539 B.C.E. Ang panuytoy nga ginapangangkon sadtong Babilonianhon nga mga astrologo gikan sa mga bituon nangin kalamidad para sa tanan nga nadalahig.​—Isaias 47:​13-15, Today’s English Version.

Nagakahulugan bala ini nga wala gid kita sing matun-an gikan sa mga bituon?

[Mga footnote]

[Kahon sa pahina 5]

Kon Ano ang Ginsiling sang Iban

ASTROLOHIYA: “isa ka siwil kag alyado sang astronomiya.”​—Johannes Kepler (1571-1630) Aleman nga astronomo.

“Ang astrolohiya isa ka balatian, indi isa ka siensia. . . . Isa ini ka kahoy diin sa idalom sang handong sini nagabaskog ang tanan nga sahi sang disparatis.”​—Moses Maimonides (1135-1204), Judiyong eskolar sang Edad Media.

“Isa ka dumaan nga siensia nga nagapangangkon nga may ikasarang sa paghibalo sang personalidad kag paggawi sang isa ka indibiduwal kag sa pagtagna sang palaabuton nga mga huyog kag mga hitabo gikan sa mga posisyon sang kalangitan. . . . Ayhan sang mga ika-6 nga siglo BC​—ginapatihan nga ang mga Caldeanhon sa bagatnan sang Iraq amo ang nagpakilala sang personal nga horoscope. Tuhoy ini sa mga impluwensia sang daw wala nagahulag nga mga bituon, subong man sang Adlaw, Bulan kag lima ka planeta sa tion sang pagkatawo. . . . Ang mga pahito sang astrolohiya kag ang interpretasyon sang mga horoscope nagasandig sa mga ideya nga nasapwan sang mga astronomo kag sang kalabanan sang iban pa nga mga sientipiko nga ginapasad sa personal nga interpretasyon sa baylo sang kamatuoran kag indi mabaton.”​—C. A. Ronan, manugpahituhog sang proyekto, East Asian History of Science Trust, Cambridge, Inglaterra, kag manunulat sa The International Encyclopedia of Astronomy nga ginkuhaan sining binalikwat.

Sa pag-ilustrar sining pagpasad sang isa ka butang sa personal nga interpretasyon sa baylo sang kamatuoran, ginpaathag ni Ronan nga samtang sa panghunahuna sang taga-Nakatundan, ang pula nga planeta, nga Mars, ginaangot sa inaway kag pagkamakiawayon, para sa mga Instik, ang pula isa ka matahom nga duag, kag ang Mars ginatamod subong may maayo nga impluwensia. Sa kabaliskaran, ginaangot sang mitolohiya sa Nakatundan ang Venus sa puti kag katahom. Para sa mga Intsik ang “puti . . . ginakabig nga duag sang kamatayon, pagkadunot kag pagkalaglag; busa ang Venus ginapatuhuyan subong ang ‘madulom nga planeta sang inaway.’ ”

Si Ronan nagpadayon: “Walay sapayan sang dumaan nga sientipiko nga kinaugali sini, ang astrolohiya sang dumaan nga mga tion nagtungod sing isa ka mapuslanon nga bahin sa pagsakdag sang astronomiko nga pagpanilag kag sa paghatag sing pundo sa paghimo sini.”

Disinuebe ka dumalaug sang Nobel nga premyo, upod sa iban pa nga mga sientipiko, ang nagpaguwa sing isa ka manifesto sang 1975 nga natig-uluhan sing “Mga Pagpamatok sa Astrolohiya​—Isa ka Pinamulong sang 192 ka Nagapanguna nga mga Sientipiko.” Nagsiling ini: “Sang dumaan nga mga tion ang mga tawo . . . wala sing ideya sa daku nga mga distansia gikan sa duta pakadto sa mga planeta kag mga bituon. Karon nga ining mga distansia sarang matakus kag natakus na, makita naton kon daw ano gid ka diutay ang grabidad kag ang iban pa nga mga epekto nga ginapatubas sang malayo nga mga planeta kag sang mas malayo pa nga mga bituon. Isa gid ka sayop ang hunahunaon nga ang mga kusog sang mga bituon kag mga planeta sa tion sang pagkatawo makadihon sang aton mga palaabuton.”b

[Footnotes]