Mga Ginikanan—Pilia sing Maalamon ang mga Hampanganan sang Inyo Bata

ANG kabataan “isa ka panublion gikan kay Jehova,” siling sang Biblia. (Salmo 127:3) Busa, ginakilala sang mahinadlukon sa Dios nga mga ginikanan ang ila salabton nga hanason ang ila kabataan “sa disiplina kag pagtadlong ni Jehova sa hunahuna.” (Efeso 6:4) Wala nila ginatugyan sa mga manugprodukto sing mga hampanganan ang pagdihon sa mga personalidad sang ila kabataan.

Ang mga hampanganan mahimo nga may importante nga papel sa pagpauswag sa emosyonal kag mental nga pagtubo sang kabataan. Apang, wala ini nagakahulugan nga ang mga ginikanan dapat maggasto sing madamo nga kuwarta sa mga hampanganan sang abanse nga teknolohiya. Ang pila sang labing mapuslanon kag makapahunahuna nga mga hampanganan barato lamang.

Ang isa ka simple lamang nga karton sarang mahimo nga isa ka balaybalay, isa ka eroplano, ukon bisan ano nga sarang mahanduraw sang bugana nga imahinasyon sang isa ka bata. Paagi sa isa ka balde kag isa ka pala makatukod ang bata sing balas nga mga kastilyo. Ang simple nga mga bloke, mga puzzle, daga, kag mga krayola makahatag man sing inoras sang mapuslanon nga paglingawlingaw. Para sa daku-daku na nga kabataan, ang mga materyales para sa pagdrowing, kag ang kagamitan nga malingawlingawan makatudlo sing mapuslanon nga mga kalantip kag isa ka maayo nga paagi agod maaplikar ang pagkamatugahon​—mas makaalayaw gid sangsa elektroniko nga pagpamatay sa video.

Ang iban nga mga paghampang wala gid nagakinahanglan sing pinasahi nga kasangkapan. Ang paglakatlakat sa kagulangan mahimo mangin isa ka makakulunyag nga eksperiensia para sa isa ka bata, labi na kon kaupod ang isa ka mahigugmaon kag mainulikdon nga ginikanan. Ti, bisan gani ang kinahanglanon nga mga kalantip sa sulod sang balay sarang matudlo subong makalilingaw nga mga hilikuton. Si Penelope Leach nagsulat sa iya libro nga Your Growing Child: “Ang pagluto sing tinapay ukon kalan-on, ang pagpangutkot sa hardin, ang pagtinlo sa salakyan ukon ang pagpamintura sa kisame, ang pagpamalaklon ukon ang pagpaligo sa bata mahimo nga hilikuton tanan para sa imo, apang para sa imo bata mahimo nga amo ini ang pila sang labing halandumon nga mga sahi sang hampang.”

Pito ka Mabuligon nga mga Panuytoy

Sa pagkamatuod, mahimo mangin nagakaigo kag halandumon ang ginaprodukto nga mga hampanganan. Kag kon masarangan ini sang badyet sang pamilya, ayhan luyag mo pamangkuton ang imo kaugalingon sang masunod nga mga pamangkot antes magbakal:

1. Ginapahikot gid bala sang hampanganan ang pagkamausisaon kag imahinasyon sang akon bata? Kon wala, madali sia matak-an sa sini. Ang isa ka hampanganan mahimo nga matahom tulukon sa isa ka pasayod sa TV, apang dumduma: Ang mga bata nga artista ginbayaran agod magpakunukuno nga nagaudyak gid sila sa hampanganan. Mahimo nga indi subong sina ang mangin reaksion sang imo bata. Panilagi sia kon nagahampang ukon sa balaligyaan sang mga hampanganan. Sa ano nga mga sahi sang mga hampanganan ginaganyat sia?

Kon kaisa ginabatyag sang mga ginikanan nga ang isa ka hampanganan wala sing pulos luwas kon ini “makatudlo.” Apang, si Propesor Janice T. Gibson nagapahanumdom sa aton: “Ang kabataan nagatuon gikan sa tanan nga hampanganan nga ila ginahampangan. Ang importante amo nga nagakalipay sila agod nga padayon sila nga maghampang sa mga paagi nga maayo para sa ila.”

2. Nagakaigo bala ang hampanganan para sa pisikal kag mental nga mga ikasarang sang akon bata? Kon kaisa indi bastante ang kabaskugon, pagkamapailubon, ukon pagkahanas sang isa ka bata sa paggamit sang isa ka partikular nga hampanganan. Apang, mahimo nga baklon ini sang isa ka ginikanan bangod may madumduman sia sa sini. Apang sarang gid bala mapaandar sang isa ka tres-anyos nga bata nga lalaki ang isa ka de-koryente nga hampanganan nga tren​—ukon mahan-os ang isa ka bat sang baseball? Ngaa indi maghulat tubtob ang imo bata may ikasarang na sa pag-apresyar sina nga mga hampanganan?

3. Wala bala sing peligro ang hampanganan? May huyog ang magagmay nga kabataan nga ibutang sa ila baba ang bisan ano nga butang kag madali madunlan sing diutay nga kahoy nga mga bloke ukon plastik nga mga butang. Ang matalom ukon mataliwis nga mga punta makatalagam sa kabataan sang bisan ano nga edad. Mahimo mo man pamangkuton ang imo kaugalingon kon bala ang hampanganan mahimo gid nga ihaboy ukon gamiton subong hinganiban batok sa iya utod.

Sa Estados Unidos, ang iban nga mga hampanganan ginabutangan sing etiketa nga nagapakita sang espesipiko nga edad sang mga bata nga gindesinyuhan sini. Ang pagsunod sa sina nga mga rekomendasyon makaamlig sa imo bata gikan sa halit. Kon nagaduhaduha ka nahanungod sa isa ka hampanganan, pamangkuta ang manugbaligya kon may sampol sila nga sarang mo mausisa.

4. Pulido bala kag mabakod ang hampanganan? “Ang magagmay nga kabataan nga maluyagon maghulog, maghaboy, kag magtilaw sang bisan ano, makaguba sang mga hampanganan nga indi mabakod,” pahanumdom sa aton sang magasin nga Parents.

5. Takus bala sa kuwarta ang hampanganan? Talagsa lang ginasambit sang mga pasayod sa TV ang presyo, apang may bili ang mga hampanganan. Ang daku nga bahin sang kuwarta ginabayad sa ngalan sang hampanganan sa baylo sang aktuwal nga materyales nga nagamit. Dugang pa, masami ginapalambo sang mga pasayod ang direalistiko nga mga pagpaabot sang kabataan, nga makaresulta sa daku nga kapaslawan.

Tudlui ang imo kabataan nga mangin mahinantupon nga mga bumalakal. Ang Hulubaton 14:15 nagasiling: “Ang bisan sin-o nga wala sing eksperiensia nagapahamtang sing pagtuo sa tagsa ka pulong, apang ang isa nga mahinantupon nagabinagbinag sang iya mga tikang.” Ang isa ka artikulo sa The New York Times nagsiling: “Kon kaisa makita mo sing abanse kon ngaa ang isa ka partikular nga hampanganan matapok ukon ginpasayod sa isa ka makapatalang nga paagi.” Ang Times nagdugang: “Ang kabataan mangin kapin ka mahinantupon nga mga bumalakal kon ang kuwarta magahalin sa ila bulsa sa baylo sang imo.”

Sa pagkamatuod, ang matuod nga balor sang isa ka hampanganan wala lamang ginabase sa materyales ukon sa pagkahimo sa sini. Ang importante nga mga butang amo kon tubtob san-o ini gamiton sang imo bata, kag kon daw ano nga kalipay ang ihatag sini sa iya. Ang isa ka swing sa likod sang balay mahimo nga mahal gawa, apang mahimo ini maghatag sing madamo nga oras sang kalipay sa sulod sang malawig nga tinuig. Ang isa ka baratuhon nga hampanganan nga madali ginahaboy mahimo nga isa gali ka uyang.

6. Ano nga mga kinaiya kag mga talaksan ang ginatudlo sang hampanganan? Ang propesor tuhoy sa pagtuon sa mga bata nga si David Elkind nagapaandam nga ang “mga hampanganan dapat magpahikot sa mga imahinasyon sang kabataan sa positibo, indi sa negatibo, nga mga paagi.” Likawi ang mga hampanganan nga makahaladlok, nga maathag nga nagasakdag sang kasingki, ukon nga nagailog sa mga bisyo sang mga hamtong, subong sang pagsugal.

Ano ang masiling sa mga hampanganan nga ginpasad sa mga karakter sang popular nga mga sugilanon ukon piksion nga siensia? Ina nga mga sugilanon masami nga nagapakita sang pagdaug sang maayo batok sa malaut. Sa amo, ginatamod sang pila ka ginikanan ang ‘madyikal nga mga elemento’ sa sining mga sugilanon subong simple lamang nga paglupad sang imahinasyon sang isa ka bata kag wala sing makita nga malain sa pagtugot sa ila kabataan sa paghampang sini. Ang iban nagakahangawa nga basi ina nga mga sugilanon magpukaw sing interes sa okulto. (Deuteronomio 18: 10-13) Wala nagahukom sa iban, dapat maghimo ang mga ginikanan sang ila kaugalingon nga mga desisyon sa sining bahin, ginabinagbinag ang mga epekto sina nga mga sugilanon​—kag sang bisan anong hampanganan nga ginpasad sa sini​—sa ila kabataan.

Dumduma man ang prinsipio sa 1 Corinto 10:23: “Ang tanan nga butang tugot; apang indi ang tanan nga butang kaayuhan.” Samtang ang isa ka popular nga hampanganan mahimo nga indi malain para sa imo, may kaayuhan gid bala nga baklon ini? Makapasaklaw bala ini ukon makapasandad sa iban?

Dapat man usisaon sang mga ginikanan ang mga hampanganan nga makatudlo kuno, ilabi na kon daw nagatudlo ini sa kabataan sang nahanungod sa seksuwal nga mga butang kag pagbusong. Handa na bala ang bata para sa sina nga impormasyon? Mas maayo bala nga ipaalinton ang impormasyon paagi sa pagpakighambal sa inyo bata?a Ang pila ka hampanganan mahimo nga magapaalinton sing pisikal nga mga bahin sina nga mga butang, apang nagapaalinton bala ini sing nagakaigo nga mga panimuot sa moral?

7. Luyag ko gid bala nga makaangkon ang akon bata sini nga hampanganan? Ayhan batyagon mo nga kadamo na gid sang hampanganan sang imo bata, nga ang hampangan indi gid praktikal para sa inyo kahimtangan, ukon nga magahod ang hampanganan. Kon ina nga mga problema indi malubad, ayhan dapat ka mangindi. Indi ini mahapos. Apang ang pagpasugot sa tanan nga luyag sang bata indi magabulig sa imo bata sa pagtubo agod mangin isa ka balanse nga hamtong. Talupangda ang prinsipio sa Hulubaton 29:21: “Kon ginapagusahan sang isa ang iya alagad [ukon bata] kutob sa pagkapamatan-on, sa iya kabuhi sa ulihi sia mangin isa nga indi mapinasalamaton.”

Wala ini nagakahulugan nga subong isa ka ginikanan, dapat ikaw mangin estrikto kag dimakatarunganon. Magapaakig lamang ina kag magapahinakit sa imo bata. “Ang kaalam gikan sa hitaas . . . makatarunganon.” (Santiago 3:17) Ang isa ka eksperto sa pag-atipan sa bata nagsiling sing subong sini: “Dapat ka magpungko upod sa imo bata kag ipaathag sa iya sing mahalungon gid kon ngaa indi mo luyag nga ihatag sa iya ang pila ka hampanganan.”

Pila ka Butang nga Mas Importante sa mga Hampanganan

Samtang ang mga hampanganan mahimo mangin mapuslanon nga mga kasangkapan sa pagtudlo kag sa paglingaw, mga butang lamang ini. Mahimo nga higugmaon sang isa ka bata ang isa ka hampanganan, apang ang isa ka hampanganan indi makahigugma sa isa ka bata. Ang kabataan nagakinahanglan sing mahigugmaon nga igtalupangod nga mahatag lamang sang mga ginikanan. “Ang ginikanan amo ang labing matahom nga hampanganan nga nahimo,” siling ni Dr. Magdalena Grey. Kon ang mga ginikanan nagapakighampang sa ila kabataan, nagabulig sila sa paghimo sing isa ka suod nga higot sa emosyon kag sa pagpauswag sang maayo nga mga panimuot kag mga emosyon.

Huo, nagakinahanglan ang kabataan sing mapuslanon nga hampang. Apang kapin ka importante, nagakinahanglan sila sing pagtuytoy sa moral kag sa espirituwal. “Nagakahulugan ini sing kabuhi nga walay katapusan,” siling sang Biblia, “ang pagkuha nila sing ihibalo tuhoy sa imo, ang lamang matuod nga Dios, kag tuhoy sa isa nga imo ginpadala, si Jesucristo.” (Juan 17:3) May daku nga papel ang mga ginikanan sa pagbulig sa ila kabataan nga makatigayon sining nagaluwas-kabuhi nga ihibalo. Ginahimo sang mga pamilya sa tunga sang mga Saksi ni Jehova ang pagtuon sa Biblia nga isa ka bahin sang ila regular nga pagsinalayo. Sa masami ginahimo nila ini sa bulig sang mga publikasyon subong sang Ang Akon Libro sang mga Sugilanon sa Biblia, Pagpamati sa Dakung Manunudlo, kag Questions Young People Ask​—Answers That Work, nga ginsulat sing pinasahi para sa mga pamatan-on.* Ining mga libro wala lamang nagalingaw​—nakabulig ini sa linibo ka kabataan sa pagpalambo sing isa ka malig-on nga pagtuo sa Dios. Ginaapresyar man sang kabataan ang audiocassette nga rekording sang mga drama sa Biblia kag sang mga publikasyon subong sang Ang Pinakabantog nga Tawo nga Nagkabuhi.b

Busa, ang matuod nga mga Cristiano wala lamang nagapakighampang sa ila kabataan​—nagapangamuyo man sila upod sa ila, nagatuon upod sa ila, kag nagapakighambal sa ila. Ang paghatag sinang mahigugmaon nga igtalupangod nagakinahanglan sing tion kag daku nga panikasog. Apang sa ulihi, magahatag ini sa isa ka bata sing mas nagadugay nga kalipay sangsa bisan anong hampang ukon makagalanyat nga hampanganan!

[Mga footnote]

[Retrato sa Pahina 8, 9]

Luyag sang kabataan ang mga hampanganan nga ginhimuhimo lamang​—ang mga alat nga bulutangan sing lago ginahimo nga mga taraktarak; ang mga kahon sang sapatos ginahimo nga mga trentren