Kapitulo Uno
Ang Tulun-an sang Daniel kag Ikaw
1, 2. (a) Ano ang pila sang tumalagsahon nga mga kahimtangan nga ginapresentar sa tulun-an nga Daniel sang Biblia? (b) Sa aton moderno nga mga tion, ano nga mga pamangkot ang nagautwas tuhoy sa tulun-an sang Daniel?
NAMAHOG ang isa ka gamhanan nga hari nga pamatyon ang iya mga mangin-alamon bangod indi nila masugid kag mapatpat ang iya makalilibog nga damgo. Ang tatlo ka pamatan-on nga lalaki nga nangindi sa pagsimba sa isa ka daku nga larawan gindap-ong sa isa ka hurno nga ginpainit sing tama gid, apang wala sila mapatay. Samtang nagakinalipay sa isa ka sinalusalo, madamo ang nakakita sa isa ka kamot nga nagasulat sing makatalanhaga nga mga tinaga sa dingding sang palasyo. Nagmadinalag-on ang malaut nga mga manughimbon nga ipatagbong ang isa ka tigulang nga lalaki sa isa ka lungib sang mga leon, apang wala sia mahaliti. Nakakita ang manalagna sang Dios sa isa ka palanan-awon sing apat ka sapat, kag ang kahulugan sini nagalawig sing linibo ka tuig sa palaabuton.
2 Pila lamang ini sang mga kasaysayan nga masapwan sa tulun-an nga Daniel sang Biblia. Takus bala ini nga binagbinagon sing hanuot? Ano mahimo ang importansia sining dumaan nga tulun-an sa aton adlaw? Ngaa dapat kita mangin interesado sa mga butang nga natabo sang nagligad nga mga 2,600 ka tuig?
DANIEL—ISA KA DUMAAN NGA TULUN-AN PARA SA MODERNONG MGA TION
3, 4. Ngaa nagakaigo lamang nga mabalaka ang madamo nga tawo tuhoy sa palaabuton sang katawhan?
3 Ang tema nga labi nga ginapatuhuyan sa tulun-an sang Daniel amo ang pagginahom sa kalibutan, isa ka topiko nga importante gid karon. Halos tanan magaugyon nga nagakabuhi kita sa mabudlay nga mga tion. Kada adlaw, ang mga balita nagapaulan sa aton sing makapasubo nga mga pahanumdom nga ang katilingban sang tawo nagalugdang sa hatay-hatay sang makalilibog nga mga problema—kag ini walay sapayan sang talalupangdon nga mga katigayunan sa siensia kag teknolohiya.
4 Binagbinaga ini: Ang tawo nakalakat sa bulan, apang sa madamo nga duog indi sia makalakatlakat sa mga kalye sang iya mismo planeta nga wala ginakibang. Masangkapan niya ang isa ka puluy-an sing tanan nga sahi sang moderno nga kasulhayan, apang indi niya mapunggan ang pagdamo sang nagakaguba nga mga pamilya. Kag mapahanabo niya ang dag-on sang impormasyon, apang indi niya matudluan ang mga tawo kon paano magkabuhi sing mahidaiton. Si Hugh Thomas, isa ka propesor sa maragtas, nagsulat anay: “Walay sapayan sang paglapnag sang ihibalo kag edukasyon diutay lamang ang natudlo sini sa katawhan kon tuhoy sa pagpugong sa kaugalingon kag diutay pa gid kon tuhoy sa mahidaiton nga pagpakig-angot sa iban nga mga tawo.”
5. Sa masami, ano ang nangin resulta sang paggahom sang tawo?
5 Sa pagtinguha nga maglinong ang katilingban, nagbinuligay ang mga tawo sa idalom sang nanuhaytuhay nga mga panguluhan. Apang, nagmatuod sa ila tanan ang napanilagan ni Hari Solomon: “Ang tawo naggahom sa tawo sa iya kasamaran.” (Manugwali 4:1; 8:9) Sa pagkamatuod, ang pila ka manuggahom may halangdon nga tulumuron. Apang, wala sing hari, presidente, ukon diktador nga makadula sang balatian kag kamatayon. Wala sing tawo nga makapasag-uli sang aton duta sa Paraiso nga gintuyo sang Dios para sa sini.
6. Ngaa indi kinahanglan ni Jehova ang pagkooperar sang tawhanon nga mga gumalahom agod matuman ang iya kabubut-on?
6 Apang, luyag kag sarang mahimo sang Manunuga ini nga mga butang. Indi niya kinahanglan ang pahanugot sang tawhanon nga mga panguluhan agod himuon ang iya katuyuan, kay para sa iya “ang mga pungsod subong sang isa ka tulo gikan sa timba; kag ginaisip subong sang diutay nga yab-ok sang timbangan.” (Isaias 40:15) Huo, si Jehova amo ang Soberano nga Manuggahom sang uniberso. Gani, may awtoridad sia nga labaw gid sa tawhanon nga mga panguluhan. Buslan sang Ginharian sang Dios ang tanan nga pagginahom sang tawo, para sa dayon nga kaayuhan sang katawhan. Mahimo nga sa Daniel lamang nga tulun-an sang Biblia ginasugid ini sing labi kaathag.
SI DANIEL—GINHIGUGMA GID SANG DIOS
7. Sin-o si Daniel, kag paano sia gintamod ni Jehova?
7 Si Jehova nga Dios may daku nga gugma kay Daniel, nga nag-alagad subong manalagna niya sa sulod sang madamo nga mga tuig. Sa pagkamatuod, ginlaragway sang anghel sang Dios si Daniel subong “isa nga ginapakamahal sing daku.” (Daniel 9:23) Ang orihinal nga Hebreong termino nga ginbadbad “isa nga ginapakamahal sing daku” mahimo magkahulugan sing “ginahigugma sing daku,” “ginadayaw sing labi,” ukon “isa nga ginapasulabi” pa gani. Si Daniel hamili gid sa panulok sang Dios.
8. Paano nakadangat si Daniel sa Babilonia?
8 Binagbinagon naton sa malip-ot ang tumalagsahon nga mga kahimtangan sining hinigugma nga manalagna. Sang 618 B.C.E., ginkibon ni Hari Nabocodonosor sang Babilonia ang Jerusalem. (Daniel 1:1) Wala madugay pagkatapos sadto, pakusog nga gindala sa Babilonia ang pila ka edukado nga Judiyong mga pamatan-on subong mga tinapok. Si Daniel isa sa ila. Sadto, mahimo nga tin-edyer pa lamang sia.
9. Ano nga paghanas ang ginhatag kay Daniel kag sa iya Hebreo nga mga kaupod?
9 Si Daniel kag ang iya mga kaupod nga sanday Hananias, Misael, kag Azarias nalakip sa mga Hebreo nga napilian agod hanason sa sulod sang tatlo ka tuig sa “sinulatan kag hambal sang mga Caldeanhon.” (Daniel 1:3, 4) Ang iban nga mga iskolar nagsiling nga indi lamang ini pagtuon sa lenguahe. Halimbawa, si Propesor C. F. Keil nagsiling: “Si Daniel kag ang iya mga kaupod gintudluan sing kinaalam sang Caldeanhon nga mga saserdote kag sang maalam nga mga tawo, nga gintudlo sa mga eskwelahan sang Babilonia.” Gani si Daniel kag ang iya mga kaupod pinasahi nga ginhanas agod mag-alagad sa panguluhan.
10, 11. Ano nga mga hangkat ang nasumalang ni Daniel kag sang iya mga kaupod, kag ano nga bulig ang ginhatag sa ila ni Jehova?
10 Daku gid ini nga pagbag-o sang kahimtangan para kay Daniel kag sa iya mga kaupod! Sa Juda nagkabuhi sila upod sa mga sumilimba ni Jehova. Karon ginalibutan sila sang mga tawo nga nagasimba sa mitolohiko nga mga dios kag mga diosa. Apang, ang mga pamatan-on nga sanday Daniel, Hananias, Misael, kag Azarias wala ginhadlukan. Determinado sila—walay sapayan sining makahalangkat sa pagtuo nga kahimtangan—nga magpabilin sa matuod nga pagsimba.
11 Indi ini mahapos. Si Hari Nabocodonosor isa ka makugi nga tumuluo ni Marduk, ang panguna nga dios sang Babilonia. Kon kaisa, ang ginapatuman sang hari indi gid mahimo sang isa nga nagasimba kay Jehova. (Halimbawa, tan-awa ang Daniel 3:1-7.) Apang, si Daniel kag ang iya mga kaupod padayon nga gintuytuyan ni Jehova. Sa sulod sang tatlo ka tuig nga ginhanas sila, ginpakamaayo sila sang Dios sing “ihibalo kag paghantop sa tanan nga sinulatan kag kaalam.” Dugang pa, ginhatagan si Daniel sing ikasarang sa paghangop sa kahulugan sang mga palanan-awon kag mga damgo. Sang ulihi sang gin-usisa sang hari ining apat ka pamatan-on nga lalaki, nakita niya sila nga “maayo pa sing makapulo sa tanan nga salamangkero nga mga saserdote kag mga manugbabaylan nga yara sa bug-os niya nga ginharian.”—Daniel 1:17, 20.
PAGPAHIBALO SING MGA MENSAHE SANG DIOS
12. Anong pinasahi nga tulumanon ang nabaton ni Daniel?
12 Sa sulod sang madamo nga tinuig nga pagpuyo niya sa Babilonia, nag-alagad si Daniel subong mensahero sang Dios para sa mga tawo kaangay ni Hari Nabocodonosor kag ni Hari Belsasar. Importante gid ang tulumanon ni Daniel. Gintugutan ni Jehova si Nabocodonosor nga laglagon ang Jerusalem, nga ginagamit sia subong Iya instrumento. Sang ulihi, ang Babilonia ginlaglag man. Sa pagkamatuod, ang tulun-an sang Daniel nagapakadaku kay Jehova nga Dios subong ang Labing Mataas kag subong Manuggahom sa “ginharian sang katawhan.”—Daniel 4:17.
13, 14. Ano ang natabo kay Daniel sang mapukan ang Babilonia?
13 Padayon nga nag-alagad si Daniel sa sulod sang palasyo sing mga pito ka dekada, tubtob napukan ang Babilonia. Buhi pa sia sang magbalik ang madamo nga Judiyo sa ila dutang natawhan sang 537 B.C.E., apang wala ginasiling sang Biblia nga nag-upod sia sa ila. Aktibo pa sia gihapon tubtob sa dimagkubos sang ikatlo nga tuig sang paggahom ni Hari Ciro, ang tagtukod sang Emperyo sang Persia. Sadto, mahimo gid nga malapit na mangin 100 ka tuig ang edad ni Daniel!
14 Sang mapukan ang Babilonia, ginsulat ni Daniel ang labing importante nga mga hitabo sa iya kabuhi. Ang iya dokumento isa karon ka tumalagsahon nga bahin sang Balaan nga Biblia kag kilala subong tulun-an sang Daniel. Apang ngaa dapat naton talupangdon ining dumaan nga tulun-an?
DUHA KA BAHIN, ISA KA MENSAHE
15. (a) Ano ang duha ka bahin sang tulun-an nga Daniel sang Biblia? (b) Ano ang mabenepisyo naton gikan sa panaysayon nga bahin sang Daniel?
15 Ang tumalagsahon nga tulun-an sang Daniel nagaunod sing duha ka magkatuhay nga bahin—ang isa panaysayon, ang isa pa matagnaon. Ining duha ka bahin sang tulun-an sang Daniel makapabakod sang aton pagtuo. Paano? Ang panaysayon nga mga bahin—lakip sa pinakamaathag sa Biblia—nagapakita sa aton nga pakamaayuhon kag atipanon ni Jehova nga Dios ang mga nagahupot sang ila integridad sa iya. Si Daniel kag ang iya tatlo ka kaupod nagpabilin nga malig-on walay sapayan sang makatalagam nga mga pagtilaw. Sa karon, ang tanan nga luyag magpabilin nga mainunungon kay Jehova mapabakod sang tul-id nga pagbinagbinag sa ila huwaran.
16. Ano nga leksion ang matun-an naton gikan sa matagnaon nga mga bahin sang Daniel?
16 Ang matagnaon nga mga bahin sang Daniel nagapabakod sang pagtuo paagi sa pagpakita nga nahibaluan ni Jehova ang lakat sang maragtas mga ginatos—bisan linibo ka tuig—sa wala pa. Halimbawa, nagahatag si Daniel sing detalye tuhoy sa pagbangon kag pagkapukan sang mga kagamhanan sa kalibutan kutob sang tion sang dumaan nga Babilonia tubtob sa “tion sang katapusan.” (Daniel 12:4) Ginadala ni Daniel ang aton igtalupangod sa Ginharian sang Dios sa kamot sang Iya gintangdo nga Hari kag kaupod nga “mga balaan,” ginatudlo ini subong amo ang panguluhan nga magapabilin sing dayon. Tumanon sing bug-os sini nga panguluhan ang katuyuan ni Jehova para sa aton duta kag magaresulta ini sa pagpakamaayo sa tanan nga luyag mag-alagad sa Dios.—Daniel 2:44; 7:13, 14, 22.
17, 18. (a) Paano ang aton pagtuo mapabakod sang tul-id nga pag-usisa sa tulun-an sang Daniel? (b) Ano nga butang ang dapat anay binagbinagon antes naton tun-an ining matagnaon nga tulun-an sang Biblia?
17 Maayo gid nga wala ginalikom ni Jehova ang ihibalo tuhoy sa mga matabo sa palaabuton. Sa baylo, sia isa ka “Manugpahayag sang mga tinago.” (Daniel 2:28) Samtang ginabinagbinag naton ang katumanan sang mga tagna nga narekord sa tulun-an sang Daniel, ang aton pagtuo sa mga saad sang Dios mapabakod. Labi pa nga magalig-on ang aton pagtuo nga tumanon sang Dios ang iya katuyuan sa sibu nga tion kag sa sibu nga paagi nga iya pilion.
18 Ang tanan nga nagatuon sa tulun-an nga Daniel sang Biblia upod ang mabinatunon nga tagipusuon magauswag sa pagtuo. Apang, antes sugdan ang maid-id nga pag-usisa sa sini nga tulun-an, dapat anay naton binagbinagon ang ebidensia kon bala matuod gid ini nga tulun-an. Gin-atake sang pila ka kritiko ang tulun-an sang Daniel, nagasiling nga ang mga tagna sini ginsulat sa tapos ini matuman. Matuod bala ang ginasiling sang mga maduhaduhaon? Ipaathag ini sang masunod nga kapitulo.
ANO ANG IMO NAHANTOP?
• Ngaa ang Daniel isa ka tulun-an para sa moderno nga mga tion?
• Paano si Daniel kag ang iya mga kaupod nakaalagad sa panguluhan sang Babilonia?
• Ano ang pinasahi nga tulumanon ni Daniel sa Babilonia?
• Ngaa dapat naton binagbinagon ang tagna ni Daniel?
[Bug-os pahina nga retrato sa pahina 4]
[Bug-os pahina nga retrato sa pahina 11]