“Ang Kasuguan ni Jehova Himpit”

1, 2. Ngaa madamo nga tawo ang nadulaan sang respeto sa kasuguan, pero ano ang mahimo batyagon naton parte sa kasuguan sang Dios?

“ANG kasuguan isa ka wala sing katapusan nga buho, . . . ginalamon sini ang tanan nga butang.” Mabasa ini sa isa ka libro nga gin-publish sang 1712. Ginpakalain sang awtor sini ang isa ka sistema sang kasuguan diin ang mga kaso nagadugay kon kaisa sing mga tinuig sa korte, gani nagakaputo ang mga nagapangita sang katarungan. Sa madamo nga pungsod, ang mga sistema sang kasuguan kag hustisya mabudlay intiendihon, puno sing inhustisya, may ginapasulabi, kag nagabag-obag-o, amo nga madamo ang nadulaan sang respeto sa kasuguan.

² Pero binagbinaga ining mga tinaga nga ginsulat mga 2,700 ka tuig ang nagligad: “Ginahigugma ko gid ang imo kasuguan!” (Salmo 119:97) Ngaa amo sini kadaku nga gugma ang ginbatyag sang salmista? Bangod ang kasuguan nga gindayaw niya wala naghalin sa gobierno sang tawo, kundi kay Jehova nga Dios. Samtang ginatun-an mo ang kasuguan ni Jehova, mahimo nga amat-amat mo man ini nga higugmaon pareho sang salmista. Paagi sa sini nga pagtuon, mas maintiendihan mo ang panghunahuna sang Supremo nga Manughatag sing Kasuguan kag Hukom.

Ang Supremo nga Manughatag sing Kasuguan

3, 4. Sa ano nga mga paagi si Jehova nangin Manughatag sing Kasuguan?

³ “May isa lamang ka Manughatag sing Kasuguan kag Hukom,” siling sa aton sang Biblia. (Santiago 4:12) Si Jehova lang ang matuod nga Manughatag sing Kasuguan. Bisan gani ang mga butang sa langit ginagiyahan sang iya “langitnon nga kasuguan.” (Job 38:33, The New Jerusalem Bible) Ang minilyon ka balaan nga anghel ni Jehova ginagiyahan man sang kasuguan sang Dios, kay naorganisar sila sa mga ranggo, nagasunod sa mando ni Jehova, kag nagaalagad bilang iya mga ministro.—Salmo 104:4; Hebreo 1:7, 14.

⁴ Naghatag man si Jehova sing kasuguan sa mga tawo. Ang kada isa sa aton may konsiensia para mapakita man naton ang katarungan nga pareho sa katarungan ni Jehova. Ang konsiensia daw pareho sa kasuguan sa sulod naton nga makabulig para mabal-an ta ang kinalain sang husto kag sala. (Roma 2:14) Ang aton una nga mga ginikanan ginhatagan sing perpekto nga konsiensia, gani diutay lang nga kasuguan ang kinahanglan nila. (Genesis 2:15-17) Pero, kinahanglan sang indi perpekto nga tawo ang madamo nga kasuguan para may giya sia sa paghimo sang kabubut-on sang Dios. Ang mga patriarka pareho nanday Noe, Abraham, kag Jacob nakabaton sing kasuguan halin kay Jehova nga Dios kag gintudlo nila ini sa ila mga pamilya. (Genesis 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Si Jehova nangin wala sing kapareho nga Manughatag sing Kasuguan sang ginhatagan niya ang pungsod sang Israel sing Kasuguan paagi kay Moises. Paagi sa sini nga kasuguan, maintiendihan naton kon ano ang pagtan-aw ni Jehova sa katarungan.

Ang Mosaikong Kasuguan—Isa ka Sumaryo

5. Ngaa masiling naton nga ang Mosaikong Kasuguan indi komplikado?

⁵ Mahimo madamo ang nagahunahuna nga ang Mosaikong Kasuguan nagaunod sang komplikado nga mga kasuguan nga mabudlay intiendihon kag tumanon. Indi ina matuod. May ara ini sobra sa 600 ka kasuguan. Daw madamo ini pamatian, pero hunahunaa ini: Sang mga tuig 2000, madamo gid ang mga kasuguan sa United States amo nga napuno ang sobra sa 150,000 ka pahina sang mga libro sang kasuguan. Kada duha ka tuig, mga 600 pa ka kasuguan ang ginadugang! Gani kon parte sa kadamuon, diutay lang ang Mosaikong Kasuguan kon ikumparar sa madamo kaayo nga kasuguan sang tawo. Pero, ang Kasuguan sang Dios naggiya sa mga Israelinhon sa mga bahin sang ila kabuhi nga wala man lang ginabinagbinag sang mga kasuguan subong. Binagbinaga ini nga sumaryo.

6, 7. (a) Ano ang kinalain sang Mosaikong Kasuguan sa iban pa nga kasuguan, kag ano ang pinakaimportante nga sugo sa sini nga Kasuguan? (b) Paano mapakita sang mga Israelinhon nga ginasuportahan nila ang pagkasoberano ni Jehova?

⁶ Gintudlo sang Kasuguan nga respetuhon si Jehova bilang Manuggahom. Gani, indi gid makumparar ang Mosaikong Kasuguan sa bisan ano nga kasuguan. Ang pinakaimportante nga sugo sini nagasiling: “Pamatii, O Israel: Si Jehova nga aton Dios isa gid lang nga Jehova. Higugmaa si Jehova nga inyo Dios sa bug-os ninyo nga tagipusuon kag sa bug-os ninyo nga kalag kag sa bug-os ninyo nga kusog.” Paano ipakita sang katawhan sang Dios sang una ang gugma para sa iya? Dapat sila mag-alagad sa iya kag magpasakop sa iya pagkasoberano.—Deuteronomio 6:4, 5; 11:13.

⁷ Ginpakita sang kada Israelinhon ang iya pagbaton sa pagkasoberano ni Jehova paagi sa pagpasakop sa gintangdo nga awtoridad. Ang mga ginikanan, mga pangulo, mga hukom, mga saserdote, kag sang ulihi, ang hari nagrepresentar tanan sa awtoridad sang Dios. Para kay Jehova, ang bisan ano nga pagrebelde sa gintangdo nga awtoridad, pagrebelde sa iya. Kag silutan man niya ang mga ginhatagan sang awtoridad nga nagaabuso sini ukon nagatratar sang indi insakto sa pareho nila nga Israelinhon. (Exodo 20:12; 22:28; Deuteronomio 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Gani ang tanan nga Israelinhon, ang mga may awtoridad ukon ang mga napasakop sa awtoridad sang iban, pareho nga may salabton nga suportahan ang pagkasoberano sang Dios.

8. Paano gintudlo sang Kasuguan ang talaksan sang pagkabalaan ni Jehova?

⁸ Gintudluan sang Kasuguan ang mga Israelinhon nga magpabilin nga balaan. Ang mga tinaga nga “balaan” kag “pagkabalaan” mabasa sing sobra sa 280 ka beses sa Mosaikong Kasuguan. Ang Kasuguan nagbulig sa katawhan sang Dios nga mabal-an ang kinalain sang matinlo sa indi matinlo, kag sang putli sa indi putli. Mabasa sa sini ang mga 70 ka butang nga puede mangin rason para mangin indi matinlo ang isa ka Israelinhon, amo nga temporaryo sia nga indi makapakigbahin sa mga seremonya. Ini nga mga kasuguan may mga instruksion parte sa pisikal nga katinlo, pagkaon, kag paghaboy pa gani sing higko. Bangod sini nga kasuguan, naproteksionan gid ang kapagros kag panglawas sang mga Israelinhon.a Pero may mas importante ini nga katuyuan. Kon sundon sang mga Israelinhon ini nga kasuguan malipay si Jehova sa ila. Kay man, indi sila mahigkuan sang sala nga mga kustombre kag makangilil-ad nga mga buhat nga ginahimo sang mga pungsod sa palibot nila. Binagbinaga ang isa ka halimbawa.

9, 10. Ano nga mga kasuguan parte sa pag-sex kag pagpanganak ang ara sa Mosaikong Kasuguan, kag ano nga mga benepisyo ang ginhatag sini?

⁹ Ang Mosaikong Kasuguan nagsiling nga ang pag-sex, bisan sang mga mag-asawa, kag ang pagpanganak magahimo sa isa nga temporaryo nga indi matinlo. (Levitico 12:2-4; 15:16-18) Wala ginapakalain sini nga kasuguan ining matinlo nga mga regalo halin sa Dios. (Genesis 1:28; 2:18-25) Kundi, ginsakdag sini nga kasuguan ang pagkabalaan ni Jehova, para indi mahigkuan ang iya mga sumilimba. Madamo nga mga pungsod sa palibot sang Israel ang nagasimba sa ila dios paagi sa pag-sex kag sa mga ritwal para sa pagpanganak. Bahin pa gani sang relihion sang Canaan ang prostitusyon sang mga lalaki kag mga babayi. Gani, nagdamo ang nagagawi sing makahuluya. Pero bangod sa Kasuguan, ang pagsimba kay Jehova wala gid nasamuan sang seksuwal nga mga butang.b May iban pa nga mga benepisyo.

¹⁰ Ini nga mga sugo nagtudlo sing isa ka importante nga kamatuoran.c Kay man, paano bala ang sala ni Adan napanubli sang masunod nga mga kaliwatan? Indi bala paagi sa pag-sex kag pagpanganak? (Roma 5:12) Huo, ginpahanumdom sang Kasuguan sang Dios ang iya katawhan nga makasasala sila gihapon. Ang matuod, nabun-ag kita tanan sa sala. (Salmo 51:5) Kinahanglan nga mapatawad kita kag gawaron para mangin malapit kita sa aton balaan nga Dios.

11, 12. (a) Ano nga importante nga prinsipio sang katarungan ang gintudlo sang Kasuguan? (b) Ano nga mga pangamlig kontra sa pagpatiko sa katarungan ang ginlakip sang Kasuguan?

¹¹ Ginpakita sang Kasuguan ang perpekto nga katarungan ni Jehova. Gintudlo sang Mosaikong Kasuguan ang prinsipio sang pagkatimbang, ukon pagkabalanse, kon parte sa katarungan. Ang Kasuguan nagsiling: “Kabuhi sa kabuhi, mata sa mata, ngipon sa ngipon, kamot sa kamot, tiil sa tiil.” (Deuteronomio 19:21) Gani, sa mga kaso sang krimen, ang silot dapat nagakabagay sa krimen. Ini nga aspekto sang katarungan sang Dios makita sa bilog nga Kasuguan kag importante ini asta subong para maintiendihan ang halad-gawad ni Cristo Jesus, nga binagbinagon sa Kapitulo 14.—1 Timoteo 2:5, 6.

¹² Ang Kasuguan nagaamlig man sa mga tawo kontra sa mga hukom nga nagapatiko sang katarungan. Halimbawa, indi dapat magnubo sa duha ka saksi ang kinahanglan para mapamatud-an nga matuod ang akusasyon. Daku gid ang silot sa binutig nga pagtestigo. (Deuteronomio 19:15, 18, 19) Estrikto man nga gindumilian ang korapsion kag paghamham. (Exodo 23:8; Deuteronomio 27:25) Bisan sa ila mga negosyo, dapat sundon sang katawhan sang Dios ang mataas nga talaksan sang katarungan ni Jehova. (Levitico 19:35, 36; Deuteronomio 23:19, 20) Ining dungganon kag makatarunganon nga kasuguan isa gid ka daku nga pagpakamaayo sa Israel!

Gintudluan sang Kasuguan ang mga Israelinhon nga Maghukom sing Maluluy-on kag Makatarunganon

13, 14. Paano ginsigurado sang Kasuguan nga makatarunganon ang pagtratar sa kawatan kag sa biktima?

¹³ Estrikto bala kag wala sing kaluoy ang mga pagsulundan sang Mosaikong Kasuguan? Indi gid! Si Hari David ginsugo sang Dios nga magsulat: “Ang kasuguan ni Jehova himpit.” (Salmo 19:7) Nahibaluan gid niya nga gintudlo sang Kasuguan kon paano mangin maluluy-on kag makatarunganon. Sa ano nga paagi?

¹⁴ Sa pila ka pungsod subong, daw mas ginakaluy-an kag ginapaboran sang kasuguan ang mga kriminal sangsa mga biktima. Halimbawa, ang mga kawatan mahimo mapriso sing malawig. Ang mga biktima naman mahimo nga indi makabawi sang mga kinawat sa ila, pero dapat sila magbayad sing buhis para mamentinar ang prisuhan kag mapakaon ang mga priso. Sa Israel sang una, wala sing mga prisuhan pareho subong. Estrikto nga ginlimitahan sadto ang kabug-aton sang mga silot. (Deuteronomio 25:1-3) Dapat tumbasan sang kawatan ang iya kinawat sa biktima. Kag dapat magbayad sing dugang pa ang kawatan. Pila ang kinahanglan niya ibayad? Wala ini nagapalareho. Mahimo gid nga ginhatagan ang mga hukom sing kahilwayan nga timbangtimbangon ang pila ka butang, pareho sang paghinulsol sang nakasala. Amo sini kon ngaa ang ginapabalik sa kawatan sa Levitico 6:1-7 mas diutay sangsa ginapatuman sa Exodo 22:7.

15. Paano ginpakita sang Kasuguan ang kaluoy kag katarungan kon ang isa aksidente nga nakapatay?

¹⁵ Ginpakita sang kasuguan ang kaluoy ni Jehova sa mga tawo nga indi hungod nga nakasala. Halimbawa, kon aksidente lang nga nakapatay ang isa ka tawo, indi sia kinahanglan magbayad sing kabuhi sa kabuhi kon ginhimo niya ang husto nga buhat paagi sa pagpalagyo sa isa sa mga siudad nga dalangpan nga nalapta sa bilog nga Israel. Sa tapos mausisa sang kalipikado nga mga hukom ang iya kaso, dapat sia mag-istar sa siudad nga dalangpan asta mapatay ang mataas nga saserdote. Pagkatapos sini, hilway na sia sa pag-istar kon diin niya gusto. Gani, nakabenepisyo sia sa kaluoy sang Dios. Ginpadaku man sini nga sugo ang daku nga balor sang kabuhi sang tawo.—Numeros 15:30, 31; 35:12-25.

16. Paano gin-amligan sang Kasuguan ang pila ka kinamatarong sang isa ka tawo?

¹⁶ Gin-amligan sang Kasuguan ang mga kinamatarong sang isa ka tawo. Binagbinaga ang mga paagi nga gin-amligan sini ang mga nakautang. Gindumili sang Kasuguan ang pagsulod sa balay sang nakautang para kuhaon diri ang pagkabutang bilang garantiya para sa iya utang. Dapat ang manugpautang ara lang sa gua sang balay kag hulaton niya ang nakautang nga amo ang magdala sa iya sang garantiya. Gani, wala ginasulod sing pilit ang balay sang isa ka tawo. Kon ginkuha sang manugpautang ang kunop sang nakautang bilang garantiya, dapat niya ini iuli pagkagab-i, kay mahimo nga kinahanglan ini sang nakautang para indi sia matugnawan sa gab-i.—Deuteronomio 24:10-14.

17, 18. Parte sa pagpakig-away, paano ang mga Israelinhon indi pareho sa iban nga pungsod, kag ngaa?

¹⁷ Naghatag pa gani si Jehova sang mga kasuguan sa mga Israelinhon parte sa pagpakig-away. Ang katawhan sang Dios magapakig-away, indi para busgon lang ang handum sa gahom ukon makapangdaug, kundi para magpanghikot bilang mga representante sang Dios sa mga “Inaway ni Jehova.” (Numeros 21:14) Sa madamo nga kaso, dapat anay magtanyag ang mga Israelinhon sing mga kondisyon para magsurender ang ila kaaway. Kon indi magsugot ang siudad sa tanyag, mahimo ini libutan sang Israel. Pero dapat nga nabase ini sa mga pagsulundan sang Dios. Indi pareho sang madamo nga soldado sa kasaysayan, wala ginapasugtan ang mga lalaki sa hangaway sang Israel nga luguson ang mga babayi ukon magpinagusto sa pagpamatay. Dapat pa gani nila tahuron ang palibot, nga wala ginatapas ang nagapamunga nga mga kahoy sang kaaway.d Ang iban nga mga hangaway wala sing pareho sini nga mga restriksion.—Deuteronomio 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

¹⁸ Nagalalain ka bala kon mabatian mo nga sa pila ka pungsod ginahanas ang mga kabataan para magsoldado? Sa Israel sadto, wala ginapasoldado ang bisan sin-o nga lalaki nga wala pa mag-20 anyos. (Numeros 1:2, 3) Bisan gani ang adulto nga lalaki wala ginapasoldado kon nahadlok sia. Ang bag-o makasal nga lalaki wala ginapasoldado sa sulod sang isa ka tuig para antes sia magsulod sa sining delikado nga serbisyo, mahimo nga nakita na niya nga matawo ang iya subang nga bata. Sa sining paagi, base sa paathag sang Kasuguan, ang bataon pa nga bana ‘magapabilin sa iya balay kag magapahalipay sang iya asawa.’—Deuteronomio 20:5, 6, 8; 24:5.

19. Ano nga mga sugo ang ginpatuman sang Kasuguan para maamligan ang mga babayi, kabataan, pamilya, balo nga babayi, kag mga ilo?

¹⁹ Ang Kasuguan nag-amlig man sa mga babayi, kabataan, kag mga pamilya, kag ginasiguro sini nga mahatag ang ila kinahanglanon. Nagasugo ini sa mga ginikanan nga hatagan sang tion ang ila mga bata kag tudluan sila parte sa Dios. (Deuteronomio 6:6, 7) Nagsiling man si Jehova nga serioso nga sala ang pagpakig-sex sa malapit nga paryente kag kon himuon ina sang isa, silutan sia sang kamatayon. (Levitico, kapitulo 18) Gindumilian man sini ang pagpanghilahi nga pirme nagaguba sang pamilya, kag nagaresulta sa kasakit kag pag-antos. Ang Kasuguan may pag-ulikid sa mga balo nga babayi kag sa mga ilo kag mabug-at gid ang silot kon maltratuhon sila.—Exodo 20:14; 22:22-24.

20, 21. (a) Ngaa gintugutan sang Mosaikong Kasuguan ang poligamya sa mga Israelinhon? (b) Ngaa temporaryo nga gintugutan ni Jehova ang diborsio?

²⁰ Pero, mahimo magpalibog ang iban, ‘Ngaa gintugutan sang Kasuguan ang poligamya ukon ang pagpangasawa sing sobra sa isa?’ (Deuteronomio 21:15-17) Maintiendihan lang naton ini kon dumdumon naton nga ang kultura kag ang paagi sang pagkabuhi sang mga Israelinhon sadto indi pareho sa aton pagkabuhi subong. (Hulubaton 18:13) Ang talaksan ni Jehova, nga una nga ginpatuman sa Eden, naghimo sang pag-asawahay nga isa ka permanente nga paghiusa sang isa ka bana kag isa ka asawa. (Genesis 2:18, 20-24) Pero, sang tion nga ginhatag ni Jehova ang Kasuguan sa Israel, ang mga buhat pareho sang poligamya ginatos ka tuig na nga ginahimo. Nahibaluan gid ni Jehova nga ang iya ‘batinggilan nga katawhan’ indi pirme makatuman bisan sa pinakaimportante nga mga sugo, pareho sang indi pagsimba sa mga diosdios. (Exodo 32:9) Gani, insakto gid nga sadto nga tion, wala gintadlong ni Jehova ang ila sala nga ginahimo parte sa pag-asawahay. Pero, dumduma nga wala si Jehova nagsiling nga puede ang poligamya. Gingamit niya ang Mosaikong Kasuguan para kontrolon ang poligamya sa iya katawhan kag para malikawan ang mga pag-abuso sa sini.

²¹ Nagapalibog man ang iban kon ngaa gintugutan sang Mosaikong Kasuguan ang isa ka lalaki nga diborsiohan ang iya asawa base sa sarisari nga serioso nga rason. (Deuteronomio 24:1-4) Gintawag ini ni Jesus nga isa ka pahanugot nga ginhatag sang Dios sa mga Judiyo “bangod sang katig-a sang [ila] tagipusuon.” Pero, temporaryo lang ini nga pahanugot. Para sa iya mga sumulunod, ginpasag-uli ni Jesus ang orihinal nga kasuguan ni Jehova para sa pag-asawahay.—Mateo 19:8.

Ang Kasuguan Nagtudlo sa mga Israelinhon nga Magpakita sang Gugma

22. Sa ano nga mga paagi ang Mosaikong Kasuguan nagatudlo nga magpakita sang gugma, kag kay sin-o?

²² Subong, wala sang pungsod nga nakahimo sang mga kasuguan nga nagatudlo sa mga tawo nga magpakita sang gugma sa isa kag isa. Pero, ginatudlo sang Mosaikong Kasuguan nga magpakita sang gugma. Sa libro lang sang Deuteronomio, ang tinaga nga “gugma” mabasa sa sarisari nga mga porma sing sobra sa 20 ka beses. Ang ikaduha sa pinakaimportante nga sugo sa bilog nga Kasuguan amo: “Higugmaon ninyo ang inyo isigkatawo subong sang inyo kaugalingon.” (Levitico 19:18; Mateo 22:37-40) Ang katawhan sang Dios dapat magpakita sini nga gugma indi lang sa isa kag isa kundi sa mga dumuluong man nga nagaistar kaupod nila, kay ginadumdom nila nga ang mga Israelinhon nangin mga dumuluong man sang una. Dapat sila magpakita sang gugma sa mga pigado kag sa mga nagaantos, nagabulig sa ila sa materyal, kag wala nagahingalit sa ila mabudlay nga sitwasyon. Ginsugo pa gani sila nga magpakita sing kaluoy kag konsiderasyon sa mga sapat nga pangtrabaho.—Exodo 23:6; Levitico 19:14, 33, 34; Deuteronomio 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Ano ang gusto himuon sang manunulat sang Salmo 119, kag ano man ang gusto naton himuon?

²³ Wala na sing iban pa nga pungsod sa duta nga may amo sini kanami nga kasuguan. Indi katingalahan nga ang isa ka salmista nagsulat: “Ginahigugma ko gid ang imo kasuguan!” Pero, ang iya gugma indi lang isa ka balatyagon. Bangod gusto niya tumanon ang kasuguan sang Dios, ginahimo niya ang iya masarangan para sundon ini. Dugang pa, sia nagpadayon: “Ginapamalandungan ko ini sa bug-os nga adlaw.” (Salmo 119:11, 97) Huo, pirme sia nagatuon sa kasuguan ni Jehova. Sigurado nga samtang ginahimo niya ini, nagbakod pa gid ang iya gugma sa kasuguan. Nagbaskog man ang iya gugma para sa Manughatag sing Kasuguan, si Jehova nga Dios. Samtang nagapadayon ka sa pagtuon sa kasuguan sang Dios, magasuod ka man kay Jehova, ang Daku nga Manughatag sing Kasuguan kag Dios sang katarungan.