Nag-uswag nga Papel sang Kababayin-an sa Moderno nga Tion

SADTO anay sang 1906 si ­Czar Nicholas sang Rusya nakabaton halin sa Rusong mamumugon nga kababayin-an sing isa ka petisyon nga, sa tunga sang iban nga butang, nagasiling:

“Sa sulod sang mga kaliwatan ang kababayin-an sang mamumugon nga klase nagkabuhi nga wala gid sing bisan ano nga kinamatarong. . . . Wala gani kami ginakabig nga mga tawo, kundi pabug-at nga mga sapat lamang. Ginapangabay namon nga matudluan kami magbasa kag magsulat; ginapangabay namon nga ang amon kabataan nga mga babayi mahatagan sing kaanggid nga pasilidad sa pagtuon subong sang amon kabataan nga mga lalaki. . . . Nakahibalo kami nga kami ignorante, apang indi kami ang balasulon.”

Inang masubo nga kahimtangan kabaliskaran gid sa paglaragway nga ginahatag sang Biblia tuhoy sa isa ka sangkol kag talahuron nga babayi, nga nagahimo sa iya nga huwaran nga takus ilugon kag dayawon. (Hulubaton 31:10-31) Apang, ang paglaragway halin sa Rusya nagapakita sang kamatuoran nga ginhambal anay sang maalam nga si Hari Solomon sa Biblia: “Ang tawo naggahom sa isa sa iya kasamaran.” (Manugwali 8:9) Ina nga kasamaran indi limitado sa mga lalaki. Ang bersikulo ayhan mahangop nga nagakahulugan: ‘Ang mga tawo naggahom sa iban nga mga tawo kag mga babayi sa ila kasamaran.’ Apang daw ano gid kadaku nga pagbalhin ang natabo sa kababayin-an, subong sang ginalaragway sang kahimtangan sa Rusya!

Sa karon, “ang kalabanan nga mga doktor kag mga manunudlo sa Sobyet mga kababayin-an. Halos dos-tersia sang kabilogan nga kadamuon sang mga ekonomista kag tres-kuarto sang mga mamumugon sa kultura mga kababayin-an. Kuwarenta por siento sang mga nagatrabaho sa siensia mga kababayin-an . . . Sa tagsa isa ka libo ka kababayin-an nga nagatrabaho sa pungsodnon nga palangabuhian, 862 ang may mataas ukon segundaryo (kompleto ukon dikompleto) nga edukasyon.”—Women in the USSR.

Kababayin-an sa Politika

Ang natabo sa Rusya halos natabo man sa madamo iban pa nga kadutaan. Ang unang pungsod nga naghatag sa kababayin-an sing kinamatarong sa pagboto amo ang New Zealand, sadto anay sang 1893. Sa ulot sang 1917 kag 1920, ginhatagan sila sing kinamatarong sa Rusya, Gran Britanya, Estados Unidos, kag Can­a­da. Sa Swit­zerland naghulat sila tubtob sang 1971, bisan pa nga ang Swiso nga kababayin-an sarang makauyat sing palangakoan sa politika.

Sa karon, ang kababayin-an wala lamang nagaboto kundi nagapaindis-indis sa mga lalaki sa mga palangakoan sa politika. Ang Israel may babayi nga primer ministro, si Golda Meir, kag amo man ang India, si Indira Gandhi. Sining karon lang, ang mga babayi ginpili subong mga primer ministro sa Gran Britanya kag Yugoslavia. Tuhoy sa Supremo nga Sobyet sang Rusya, 492, ukon sa ulot sang 30 kag 40 porsiento, ang mga babayi. Isa ka babayi ang katapo karon sang Korte Suprema sang E.U., kag sa kampanya sa pagkapresidente sang 1984, isa ka babayi sa nahauna nga tion ang nagkandidato para sa pagkabise-presidente sang daku nga partido sa politika. Sa Pransya ang kababayin-an nagauyat sang 15 porsiento sang tanan nga palangakoan sa gabinete.

Kababayin-an sa Palamugnan

Sa baylo sang mga karatula nga mabasa “Men at Work,” madamo sa Estados Unidos karon ang mabasa “Peo­ple Work­ing.” Ngaa? Bangod sang pagbag-o sa papel sang kababayin-an sa sektor sang palangabuhian. Madamo nga kababayin-an nga nagapamugon sa guwa sang balay ang nagdoble sang nagligad nga 25 ka tuig. Ang kababayin-an nagauyat lamang sing 27 porsiento nga palamugnan sa opisina sang 1970; 14 ka tuig sang ulihi, ang kababayin-an nagauyat sing 65 porsiento sini. Para sa iban, ang pagtigayon sing obra kinahanglanon sa pangabuhi; para sa iban, mas gusto nila ini. Sa iban nga lugar, ang sueldo para sa kalalakin-an kag kababayin-an nga may pareho nga trabaho amat-amat nga nagapareho.

Sa Edukasyon, Taliambong, kag Relihion

Halos sa bug-os nga kalibutan, ang kababayin-an may talalupangdon nga pag-uswag tuhoy sa edukasyon. Ang kadamuon sang kababayin-an sa eskwelahan nagdugang kutob sa 95 ka milyon sang 1950 tubtob 390 ka milyon sang 1985. Sa Espanya sang nagligad nga 25 ka tuig, doble ang kadamuon sang kababayin-an nga indi makahibalo magbasa kag magsulat sang sa kalalakin-an. Sang 1983 ang sitwasyon nag-uswag katama sa bagay nga 30 porsiento sang mga estudyante sa kolehiyo ang kababayin-an. Ang Women in Britain nagareport sang “dramatiko nga pagdugang sa kadamuon sang bug-os tion nga kababayin-an nga estudyante sa unibersidad.”

Sa sulod sang mga tinuig, ang kababayin-an kilala sa patag sang musika subong mga soloista, sa kanta kag instrumento. Apang sa Estados Unidos antes sang 1935, ang kababayin-an nagatokar lamang sa mga orkestra subong mga manug-arpa, ang papel nga daw ginalikawan sang kalalakin-an. Sa kabaliskaran, sa karon 40 porsiento sadtong nagatokar sa dalagku, rehiyonal, kag metropolitan nga mga orkestra kababayin-an.

May kaanggid nga pag-uswag sa patag sang relihion. Madamong kababayin-an ang nag-eskwela sa seminaryo, amo kon ngaa nga sa Estados Unidos halin sa 29 tubtob 52 porsiento sa ila mga kababayin-an. Ang kababayin-an makita sa mga pulpito, kag may kababayin-an man nga mga rabbi. Mga 11 porsiento sang pastor sa Sweden ang kababayin-an, kag may Anglikano nga babaying mga pari sa Sidlangan. Ang The New York Times (Pebrero 16, 1987) nagsiling nga “may 968 ka ordinado nga kababayin-an sa Episcopal ­Church.”

Kag Ano ang Resulta?

Gani indi mapanghiwala nga ang kahimtangan sang kababayin-an nagbalhin sing dramatiko sining ulihi. Ayhan nakita mo ukon nabatyagan sing personal ining mga pagbalhin. Apang ang pamangkot dapat ipautwas: Ining tanan bala nga pagbalhin isa ka bug-os nga pagpakamaayo?