Bag-uha ang Hunahuna kag Pasanagi ang Tagipusuon

“Ini, busa, ginasiling ko kag ginapanaksihan sa Ginuo, nga dili na kamo maglakat subong sang paglakat sang mga pungsod.”​—⁠EFESO 4:⁠17.

1. Ano ang ginahimo sang aton hunahuna kag tagipusuon para sa aton?

ANG hunahuna kag tagipusuon duha sang labing makatilingala nga mga ikasarang sang tawo. Bisan pa madamo ang hilikuton sining duha, ang kada isa sa ila tumalagsahon. Ang pagpanghikot sang aton hunahuna kag tagipusuon may daku nga epekto sa aton personalidad, panghambal, paggawi, mga emosyon, kag mga prinsipio.

2, 3. (a) Paano ginagamit sang Biblia ang termino nga “tagipusuon” kag “hunahuna”? (b) Ngaa dapat kita mabalaka sa tagipusuon kag sa hunahuna?

² Sa Biblia, ang “tagipusuon” masami nga nagapatuhoy sa motibasyon, mga emosyon, kag nasulod nga mga balatyagon, kag ang “hunahuna” nagapatuhoy sa kinaalam kag mga ikasarang sang panghunahuna. Apang, wala sila nagaunahay. Halimbawa, ginlaygayan ni Moises ang mga Israelinhon: “Dapat ninyo dumdumon sa inyo tagipusuon [footnote, “dapat ninyo dumdumon sa inyo hunahuna”] nga si Jehova amo ang matuod nga Dios.” (Deuteronomio 4:39) Sa mga escriba nga naghimbon batok sa iya, si Jesus nagsiling: “Ngaa bala nagahunahuna kamo sing malaut sa inyo tagipusuon?”​—⁠Mateo 9:4; Marcos 2:​6, 7.

³ Ginapakita sini nga ang hunahuna kag ang tagipusuon may suod nga relasyon. Nagabuligay sila, kon kaisa nagasakdaganay sila sa pagpanghikot subong isa ka nahiusa nga paris, apang sa masami nagaaway sila kon sin-o ang magadaug sa ila. (Mateo 22:37; ipaanggid ang Roma 7:23.) Bangod sini, agod matigayon naton ang kahamuot ni Jehova, indi lamang nga dapat naton pat-uron ang kahimtangan sang aton tagipusuon kag hunahuna kundi dapat man naton hanason sila nga magbuligay, kag magpanghikot sa isa ka direksion. Dapat naton bag-uhon ang hunahuna kag pasanagan ang tagipusuon.​—⁠Salmo 119:34; Hulubaton 3:⁠1.

‘Ang Paglakat sang mga Pungsod’

4. (a) Paano naimpluwensiahan ni Satanas ang hunahuna kag ang tagipusuon, kag ano ang resulta?

⁴ Si Satanas sampaton sa pagdaya kag sa pagmaniobra. Nahibaluan niya nga agod makontrol ang katawhan, dapat niya puntariyahon ang ila hunahuna kag tagipusuon. Sugod gid sa pamuno sang maragtas sang tawo, nagagamit sia sing lainlain nga mga pahito para sa sina nga katuyuan. Subong resulta, “ang bug-os nga kalibutan yara sa gahom sang isa nga malauton.” (1 Juan 5:19) Sa kamatuoran, madinalag-on nga naimpluwensiahan ni Satanas ang tagipusuon kag hunahuna sang katawhan sang kalibutan amo kon ngaa ginalaragway sila sang Biblia subong “isa ka tiko kag balingag nga kalibutan.” (Filipos 2:15) Maathag nga ginalaragway ni apostol Pablo ang kahimtangan sang tagipusuon kag hunahuna sinang tiko kag balingag nga kalibutan, kag ang iya ginhambal isa ka paandam para sa aton tanan karon. Halimbawa, basaha palihug ang Efeso 4:​17-19, kag ipaanggid sa sini ang ginhambal ni Pablo sa Roma 1:​21-24.

5. Ngaa nagsulat si Pablo sing matigdas nga laygay sa mga taga-Efeso?

⁵ Mahangpan naton kon ngaa ginsulat ni Pablo yadtong matigdas nga mga laygay sa mga Cristiano sa Efeso kon dumdumon naton nga ang siudad kilala sa manubo nga moral kag pagano nga pagsimba sa mga idolo. Bisan pa ang mga Griego may ila kilala nga mga mangin-alamon kag mga pilosopo, daw subong bala nga ang Griego nga edukasyon naghatag sa madamo sang katawhan sing daku pa nga ikasarang para sa kalautan, kag ang ila kultura naghimo pa sa ila nga labi ka malalangon sa ila mga buhat. Nabalaka gid si Pablo sa iya mga masigka-Cristiano nga nagakabuhi sa sina nga palibot. Nahibaluan niya nga madamo sa ila ang naghalin sa katawhan sang mga pungsod kag “naglakat suno sa sistema sang mga butang sining kalibutan.” Apang karon ginbaton na nila ang kamatuoran. Ang ila hunahuna nabag-o na, kag ang ila tagipusuon nasanagan na. Labaw sa tanan, luyag ni Pablo nga sila “maglakat sing takus sa pagtawag.”​—⁠Efeso 2:2; 4:⁠1.

6. Ngaa dapat kita mangin interesado sa mga ginhambal ni Pablo?

⁶ Amo man ang kahimtangan sa karon. Nagakabuhi man kita sa isa ka kalibutan sang tiko nga mga prinsipio, manubo nga moral, kag mga padugi sang butig nga mga relihion. Madamo sa aton ang nagakabuhi anay suno sa sistema sang mga butang sining kalibutan. Ang iban sa aton indi malikawan nga nagapakig-upod sa kalibutanon nga mga tawo sa adlaw-adlaw. Ang iban pa gid nagapuyo sa mga panimalay diin nagapangibabaw ang kalibutanon nga mga espiritu. Busa, kinahanglanon gid nga mahangpan naton ang kahulugan sang mga pulong ni Pablo kag magbenepisyo gikan sa iya laygay.

Walay Pulos kag Nadulman nga mga Hunahuna

7. Ano ang buot silingon ni Pablo sa ekspresyon nga “pagkawalay pulos sang ila hunahuna”?

⁷ Agod sakdagon sing mabaskog ang iya laygay nga ang mga Cristiano ‘dili na maglakat subong sang paglakat sang mga pungsod,’ ginsambit anay ni Pablo “ang pagkawalay pulos sang ila mga hunahuna.” (Efeso 4:17) Ano ang buot silingon sina? Ang tinaga nga ginbadbad “pagkawalay pulos,” suno sa The Anchor Bible, “nagapahangop sing pagkawalay unod, pagkaindi takus, kadayawan, kabuangan, pagkawalay katuyuan, kag kapaslawan.” Sa amo, ginpakita ni Pablo nga ang kabantugan kag himaya sang Griego kag Romano nga kalibutan mahimo nga daw dalayawon apang ang paghingamo sa sini walay pulos gid, binuang, kag walay katuyuan. Ang nagahandum sing kabantugan kag himaya magadangat lamang sa kapaslawan kag kabang-awan. Matuod man ini nga prinsipio sa kalibutan karon.

8. Sa anong mga paagi walay pulos ang mga paninguha sang kalibutan?

⁸ Ang kalibutan may maalam kag pinasahi nga mga tawo nga sa ila ang katawhan nagapaabot sing mga sabat sa madalom nga mga pamangkot subong sang ginhalinan kag katuyuan sang kabuhi kag sang destinasyon sang katawhan. Apang ano nga paghantop kag pagtuytoy ang matanyag nila? Amo ang ateismo, agnostisismo, ebolusyon, kag madamo sang iban pa nga makalilibog kag nagasumpakilay nga mga ideya kag mga teoriya nga indi makapasanag subong sang mga rito kag mga disparatis sang una. Madamo nga kalibutanon nga lalab-uton ang daw nagatanyag man sing isa ka kadakuon sang kaayawan kag katumanan. Ang mga tawo nagahambal sing kadalag-an kag katigayunan sa siensia, arte, musika, isport, politika, kag iban pa. Nagakalipay sila sa ila umalagi nga mga tinion sang himaya. Apang, ang mga rekord sang kasaysayan kag ang libro sang daku nga mga katigayunan sang nagligad puno karon sing nalipatan na nga mga baganihan. Ini tanan puno sing pagkawalay unod, pagkaindi takus, kadayawan, kabuangan, pagkawalay katuyuan, kag kapaslawan.

9. Sa anong walay pulos nga mga paghimud-os nagaliso ang madamo?

⁹ Bilang pagkilala sa pagkawalay pulos sina nga mga paninguha, madamo ang nagaliso sa materyalistiko nga mga paghimud-os​—⁠nagatipon sing kuwarta kag nagatigayon sing mga butang nga mabakal sang kuwarta⁠—​kag ginahimo ining mga paghimud-os nga ila tulumuron sa kabuhi. Kombinsido sila nga ang kalipay nagagikan sa manggad, mga pagkabutang, kag pagpangita sing kalipayan. Indi lamang nga ginabutang nila ang ila hunahuna sa sini kundi handa pa sila nga isakripisyo ang tanan nga butang​—⁠ang panglawas, pamilya, kag bisan gani ang ila konsiensia. Ano ang resulta? Sa baylo nga malipay bangod nalab-ot nila ang ila tulumuron, ‘ginpuno nila ang ila kaugalingon sing madamo nga kasakitan.’ (1 Timoteo 6:10) Indi katingalahan nga ginlaygayan ni Pablo ang iya mga masigka-Cristiano nga mag-untat sa paglakat subong sang paglakat sang mga pungsod bangod sang pagkawalay pulos sina nga panghunahuna.

10. Paano ang katawhan sang kalibutan “yara sa kadulom sa hunahuna”?

¹⁰ Agod ipakita nga ang kalibutan wala sing bisan ano nga takus kahisaan ukon ilugon, si Pablo masunod nga nagsiling nga ‘yara sila sa kadulom sa hunahuna.’ (Efeso 4:18) Sa pagkamatuod, ang kalibutan may intelihente kag sampaton nga mga tawo sa halos tanan nga patag sang paninguha. Apang, nagsiling si Pablo nga yara sila sa kadulom sa hunahuna. Ngaa? Ang iya ginsiling wala nagapatuhoy sa ila pagkamaalamon ukon pagkasampaton. Ang termino nga “hunahuna” mahimo man magpatuhoy sa sentro sang paghantop sang tawo, sa sentro sang paghangop, sa nasulod nga tawo. Yara sila sa kadulom bangod wala sila sing nagatuytoy nga kapawa ukon direksion sa ila mga paninguha. Makita ini sa ila indi pagkahibalo kon ano ang husto kag sayop. Ayhan magadumdom ang katawhan nga ang karon nga panghunahuna nga ang bisan ano nga himuon mo puwede isa ka nasanagan nga panghunahuna, apang ang matuod isa ini ka nadulman nga panghunahuna, suno kay Pablo. Sa espirituwal, nagapangapkap sila sa pitipit nga kadudulman.​—⁠Job 12:25; 17:12; Isaias 5:20; 59:​6-10; 60:2; ipaanggid ang Efeso 1:​17, 18.

11. Ano ang kabangdanan sang kadulom sa hunahuna sa kalibutan?

¹¹ Ngaa mahimo matabo nga ang katawhan mangin intelihente, kag mautok pa gani, sa madamo gid nga mga butang apang yara gali sa espirituwal nga kadudulman? Sa 2 Corinto 4:​4, ginhatag sa aton ni Pablo ang sabat: “Ang dios sining sistema sang mga butang nagbulag sang mga painuino sang mga dimatinuuhon, agod nga ang kasanag sang mahimayaon nga maayong balita nahanungod kay Cristo, nga amo ang larawan sang Dios, indi magsilak.” Daw ano ka hamili nga pagpakamaayo nga ang mga nagbaton sa mahimayaon nga maayong balita nagbag-o sang ila hunahuna kag nasanagan sa ila tagipusuon!

Ignorante kag Batinggilan nga mga Tagipusuon

12. Sa anong paagi ang kalibutan “nahamulag gikan sa kabuhi nga iya sang Dios”?

¹² Sa pagbulig sa aton nga mahangpan sing dugang pa kon ngaa dapat bag-uhon ang aton hunahuna kag pasanagan ang aton tagipusuon, ginpatuhoy ni Pablo ang aton igtalupangod sa kamatuoran nga ang dalanon sang kalibutan “nahamulag sa kabuhi nga iya sang Dios.” (Efeso 4:18) Indi buot silingon nga ang katawhan wala na nagapati sa Dios ukon nga sila bug-os nga walay Dios. Amo ini ang pagkasiling sang isa ka kolumnista sang pamantalaan: “Sa baylo sang walay Dios, mag-imbento kita sing bag-o nga tinaga: didiosnon. Luyag sang didiosnon nga mga tawo ang kadungganan nga sila nagapati sa Dios apang sa amo man nga tion ginasulod nila Sia sa kahon, kag ginapaguwa lamang Sia kon Domingo sang aga kag wala gid Sia ginatugutan nga mag-impluwensia sa ila politikanhon nga pagtamod sa kalibutan ukon sa ila personal nga kabuhi sa ulot sang mga Domingo. . . . [Sila] sa dimagkubos nagapati sa Dios apang wala sila nagahunahuna nga may daku Sia nga masiling tuhoy sa modernong katilingban.” Subong sini ang ginsiling ni Pablo sa iya sulat sa mga taga-Roma: “Kay bisan nakakilala sila sa Dios, wala nila paghimayaa sia subong nga Dios ukon nagpasalamat sa iya.” (Roma 1:21) Sa kada adlaw makita naton ang mga tawo nga nagapangabuhi nga wala gid ginahunahuna ang Dios. Sa pagkamatuod, wala nila ginapadunggan ukon ginapasalamatan sia.

13. Ano “ang kabuhi nga iya sang Dios”?

¹³ Ang ekspresyon nga “ang kabuhi nga iya sang Dios” talalupangdon. Ginapakita sini sing dugang pa kon paano ang kadulom sa hunahuna kag sa espirituwal nagapagumon sang mga prinsipio sang katawhan. Ang Griegong tinaga nga ginbadbad diri “kabuhi” indi ang biʹos (nga gikan sa amo naghalin ang mga tinaga subong sang “biolohiya,” “biograpiya”), nga nagakahulugan sing dalanon sang kabuhi, ukon estilo sang pagkabuhi. Sa baylo, amo ini ang zo·eʹ (nga gikan sa amo naghalin ang mga tinaga subong sang “zoo,” “zoolohiya”). Nagakahulugan ini sing “kabuhi subong isa ka prinsipio, kabuhi sa bug-os nga kahulugan, kabuhi nga subong sang kabuhi sang Dios. . . . Gikan sa sining kabuhi nahamulag ang tawo subong resulta sang Pagkapukan,” suno sa Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words. Sa amo, ginsugiran kita ni Pablo nga ang kadudulman sa hunahuna kag sa espirituwal wala lamang nagdul-ong sa katawhan sa kalibutan sa kaduluntan sa unod kundi naghamulag man sa ila gikan sa paglaum nga walay katapusan nga kabuhi nga ginatanyag sang Dios. (Galacia 6:⁠8) Ngaa? Si Pablo nagpadayon sa pagsugid sa aton sang mga rason.

14. Ano ang isa ka rason kon ngaa ang kalibutan nahamulag gikan sa kabuhi nga iya sang Dios?

¹⁴ Una sa tanan, nagsiling sia nga ini “bangod sang pagkaignorante nga yara sa ila.” (Efeso 4:18) Ang mga tinaga nga “yara sa ila” nagapadaku nga ang kabangdanan sang ila pagkaignorante indi ang kakulang sing kahigayunan kundi amo ang hungod nga pagsikway sa ihibalo tuhoy sa Dios. Ang iban nagabadbad sini subong: “ang ila duna nga pagpangindi sa pagkilala sa Dios” (The Anchor Bible); “walay ihibalo bangod ginsira nila ang ila tagipusuon sa sini” (Jerusalem Bible). Bangod ginasikway nila, ukon kinabubut-on nga ginalikawan, ang sibu nga ihibalo tuhoy sa Dios, wala sila sing sadsaran sa pagtigayon sing sahi sang kabuhi nga ginatanyag ni Jehova sa mga nagatuo sa iya Anak, nga nagsiling: “Ini nagakahulugan sing kabuhi nga walay katapusan, ang ila pagkuha sing ihibalo tuhoy sa imo, ang lamang matuod nga Dios, kag tuhoy sa isa nga imo ginpadala, si Jesucristo.”​—⁠Juan 17:3; 1 Timoteo 6:⁠19.

15. Ano ang isa ka kabangdanan sang pagkahamulag sang kalibutan gikan sa kabuhi nga iya sang Dios?

¹⁵ Ang isa pa ka rason kon ngaa ang kalibutan sa kabilugan nahamulag gikan sa kabuhi nga iya sang Dios, suno kay Pablo amo, “ang pagkabatinggilan sang ila tagipusuon.” (Efeso 4:18) Ang “pagkabatinggilan” diri nagakahulugan sing pagtig-a, nga subong bala natabunan sing mga kibul. Nahibaluan naton tanan kon paano nagatubo ang mga kibul. Ang panit mahimo nga sa primero mahumok kag sensitibo, apang kon pirme ini ginatandog ukon ginasag-iran, nagatig-a ini kag nagadamol, kag magaporma sing mga kibul. Indi na ini makabatyag. Sing kaanggid, ang mga tawo wala mabun-ag nga may matig-a ukon kibulon nga tagipusuon kag sa amo awtomatiko nga wala sila sing balatyagon sa Dios. Apang bangod nagakabuhi kita sa kalibutan kag ginapadayag sa espiritu sini, indi madugay ang tagipusuon mangin kibulon ukon magatig-a kon wala ini ginaamligan. Gani si Pablo nagpaandam: “Andam kamo . . . kay basi ang bisan sin-o sa inyo mapatig-a sang malimbungon nga gahom sang sala.” (Hebreo 3:​7-13; Salmo 95:​8-10) Daw ano ka hilingagawon, busa, nga magpabilin kita nga nabag-o sa hunahuna kag nasanagan sa tagipusuon!

“Nakalampas Na sa Tanan nga Sentido Moral”

16. Ano ang resulta sang kadulom sa hunahuna sang kalibutan kag sang pagkahamulag sini gikan sa kabuhi nga iya sang Dios?

¹⁶ Ang resulta sina nga kadulom kag pagkahamulag ginsumaryo sa dugang pa nga mga pulong ni Pablo: “Bangod nakalampas na sa tanan nga sentido moral, gintugyan nila ang ila kaugalingon sa lugak nga paggawi agod himuon ang tanan nga sahi sang kahigkuan nga may kakagod.” (Efeso 4:19) Ang ekspresyon nga “bangod nakalampas na sa tanan nga sentido moral” literal nga nagakahulugan sing “bangod indi na makabatyag sang kasakit,” ang moral nga kasakit. Amo sina ang ginadangatan sang isa ka kibulon nga tagipusuon. Sa tion nga indi na sini mabatyagan ang kasakit sang konsiensia kag ang pagbatyag sing salabton sa Dios, ang bisan ano nga pagpugong madula na. Sa amo, si Pablo nagsiling nga “gintugyan nila ang ila kaugalingon” sa lugak nga paggawi kag kahigkuan. Isa ini ka hungod kag kinabubut-on nga tikang. Ang “lugak nga paggawi,” suno sa paggamit sang Biblia, nagapakita sing isa ka kabalan, walay huya nga panimuot, matinamayon sa kasuguan kag sa awtoridad. Sing kaanggid, “ang tanan nga sahi sang kahigkuan” nagalakip indi lamang sa seksuwal nga mga katikuan kundi sa malaw-ay man nga mga butang nga ginahimo sa ngalan sang relihion, subong sang mga rito para sa pertilidad kag mga ritwal nga ginhimo sa templo ni Artemis sa Efeso, nga kilala gid sang mga bumalasa ni Pablo.​—⁠Binuhatan 19:​27, 35.

17. Ngaa nagsiling si Pablo nga ang katawhan nga nakalampas na sa tanan nga sentido moral nagapakasala nga “may kakagod”?

¹⁷ Subong nga daw indi pa malain ang walay pagpugong nga pagpatuyang sa lugak nga paggawi kag sa tanan nga sahi sang kahigkuan, ginadugang ni Pablo nga ina nga mga tawo nagahikot nga “may kakagod.” Kon ang mga tawo nga may nabilin pa nga sentido moral makahimo sing sala, sa dimagkubos nagahinulsol sila kag nagatinguha sing lakas nga indi na ini pagsuliton. Apang ang mga ‘nakalampas na sa tanan nga sentido moral’ nagapakasala nga “may kakagod” (“kag nagapangayo sing dugang pa,” The Anchor Bible). Amo sini ang ginsiling anay sang isa ka komentarista sa radyo: “Kon mangalipay ka karon nga gab-i, labi pa ang himuon mo sa masunod nga gab-i.” Malangkagon nga nagasulod sila sa isa ka malaw-ay nga butang tubtob nga malab-ot nila ang pinakamalaw-ay nga bahin sini​—⁠kag kabigon nila ini nga normal na. Daw ano ka sibu nga paglaragway sa “kabubut-on sang mga pungsod”!​—⁠1 Pedro 4:​3, 4.

18. Sa pagsumaryo, ano nga sahi sang laragway ang ginpresentar ni Pablo tuhoy sa kahimtangan sang kalibutan sa hunahuna kag sa espirituwal?

¹⁸ Sa tatlo lamang ka bersikulo, ang Efeso 4:​17-19, ginapahayag ni Pablo ang matuod nga kahimtangan sang kalibutan sa moral kag sa espirituwal. Ginapakita niya nga ang mga ideya kag mga teoriya nga ginasakdag sang maalam nga mga tawo sang kalibutan kag ang wala pahuway nga paghimud-os sa manggad kag kalipayan bug-os nga walay pulos. Ginapakita niya sing maathag nga bangod sang kadulom sa hunahuna kag sa espirituwal, ang kalibutan yara sa lay-on sang moral, nga nagasalop sing labi pa gid. Bilang katapusan, bangod sang kinabubut-on nga pagkaignorante kag pagkabatinggilan, ang kalibutan nangin walay paglaum nga nahamulag gikan sa kabuhi nga iya sang Dios. Sa pagkamatuod, may maayo kita nga mga rason nga indi magpadayon sa paggawi subong sang paggawi man sang mga pungsod!

19. Anong importante nga mga pamangkot ang dapat binagbinagon pa?

¹⁹ Sanglit ang kadulom sa hunahuna kag sa tagipusuon amo ang kabangdanan sang pagkahamulag sang kalibutan gikan kay Jehova nga Dios, paano naton masikway ang tanan nga kadulom gikan sa aton hunahuna kag tagipusuon? Huo, ano ang dapat naton himuon agod padayon kita nga makagawi subong nga mga anak sang kapawa kag mahuptan ang kahamuot sang Dios? Pagabinagbinagon ini sa masunod nga artikulo.

Mapaathag Mo Bala?

◻ Ano ang nagtiklod kay Pablo nga maghatag sing mabaskog nga laygay sa Efeso 4:​17-19?

◻ Ngaa ang mga dalanon sang kalibutan walay pulos kag yara sa kadulom?

◻ Ano ang buot silingon sang ekspresyon nga “nahamulag gikan sa kabuhi nga iya sang Dios”?

◻ Ano ang mga resulta sang isa ka nadulman nga hunahuna kag isa ka batinggilan nga tagipusuon?

[Mga piktyur sa pahina 9]

Ang Efeso kilala anay sa iya manubo nga moral kag pagsimba sa mga idolo

1. Romanong gladiador sa Efeso

2. Kagulub-an sang templo ni Artemis

3. Teatro sa Efeso

4. Si Artemis sang Efeso, diosa sang pertilidad

[Piktyur sa pahina 10]

Ano nga paghantop ang matanyag sang pinasahi nga mga tawo sang kalibutan?

Si Nero

[Credit Line]

Musei Capitolini, Roma