Kinaugali nga mga Kalamidad—Dios Bala ang May Salabton?
“DIOS ko, ano ining ginhimo mo sa amon?”
Amo ina ang ginreport nga reaksion sang isa ka nakalampuwas nga nagsurbe sa kalaglagan nga dala sang paglupok sang natabunan sing yelo nga Nevado del Ruiz sa Colombia sang Nobiembre 13, 1985. Ang nagdaludo nga lunang naglubong sa bug-os nga siudad sang Armero kag nagpatay sa halos 20,000 ka tawo sa isa ka gab-i.
Halangpunon nga amo sina ang reaksion sang nakalampuwas. Bangod wala sing mahimo sa makahalawhaw nga kinaugali nga kusog, ginbasol sang mga tawo kutob sang una pa nga panahon inang malaglagon nga mga hitabo sa Dios. Ang mga tawo sang una nagdulot sing mga halad, bisan sing tawhanon nga mga halad, agod uluuluhan ang ila mga dios sang dagat, langit, duta, bukid, bulkan, kag iban pa nga mga ginhalinan sang katalagman. Bisan sa karon, ginabaton na lamang sang iban ang resulta sang malaglagon nga kinaugali nga mga kalamidad subong kapalaran ukon buhat sang Dios.
Dios gid bala ang may salabton sa mga kalamidad nga nagadala sing daku nga pag-antos kag kadulaan sa mga tawo sa bug-os nga kalibutan? Sia bala ang dapat basulon? Agod makita ang mga sabat, kinahanglan nga usisaon naton sing maayo kon ano ang nadalahig sa subong sina nga mga kalamidad. Sa katunayan, kinahanglan nga usisaon naton liwat ang pila ka pamilyar nga mga katunayan.
Ano ang “Kinaugali nga Kalamidad”?
Sang naglinog sa Tangshan, China, kag suno sa opisyal nga report sang China nagpatay sa 242,000 ka tawo, kag sang nagbunal si Bagyo Andrew sa South Florida kag Louisiana sa Estados Unidos kag nagresulta sa binilyon dolyares nga kahalitan, yadtong kinaugali nga mga kalamidad nangin pangulong dinalan sa bug-os nga kalibutan. Apang, ano kon yadtong linog nagbunal sa wala sing pumuluyo nga Gobi Desert, 1,100 kilometros aminhan-katundan sang Tangshan, ukon ano kon si Bagyo Andrew nag-agi sa tuhay nga direksion kag nagwaswas sa dagat, nga wala maghalit sa duta? Mahimo nga indi na sila madumduman karon.
Maathag, kon amo, nga kon mahinambitan naton ang kinaugali nga mga kalamidad, wala lamang naton ginahambalan ang tuhoy sa dramatiko nga pagpakita sing kinaugali nga mga kusog. Kada tuig linibo ka linog, dalagku kag magagmay, kag madamong unos, buhawi, bagyo, paglupok sang bolkan, kag iban pa mapintas nga hitabo ang ginrekord lamang subong mga estadistika. Apang, kon ina nga mga hitabo nagatuga sing daku nga pagpanglaglag sa kabuhi kag propiedad kag pagtublag sa kinaandan nga lakat sang kabuhi, ini nangin mga kalamidad.
Dapat talupangdon nga ang halit kag ang resulta nga kadulaan indi pirme proporsion sa kinaugali nga mga kusog nga nadalahig. Ang pinakadaku nga kalamidad indi gid man resulta sang pagpakita sing pinakadakung kinaugali nga kusog. Halimbawa, sang 1971 isa ka linog nga nagatakus sing 6.6 sa Richter scale ang natabo sa San Fernando, California, Estados Unidos, kag nagpatay sa 65 ka tawo. Isa ka tuig sang ulihi ang isa ka 6.2 nga linog sa Managua, Nicaragua, nagpatay sa 5,000 ka tawo!
Kon amo, bangod sang nagadugang nga pagkamalaglagon sang kinaugali nga mga kalamidad, dapat kita mamangkot, Nangin mas mapintas bala ang kinaugali nga mga elemento? Ukon nag-amot bala ang tawo sa problema?
Sin-o ang May Salabton?
Ginapakilala sang Biblia si Jehova nga Dios subong ang Dakung Manunuga sang tanan nga mga butang, lakip ang kinaugali nga mga kusog sa sining duta. (Genesis 1:1; Nehemias 9:6; Hebreo 3:4; Bugna 4:11) Wala ini nagakahulugan nga sia ang nagahimo sang tagsa ka paghuyop sang hangin ukon sang tagsa ka pagtupa sang ulan. Sa baylo, nagapatuman sia sing pila ka kasuguan nga nagakontrol sa duta kag sa palibot sini. Halimbawa, sa Manugwali 1:5-7, aton mabasa ang tuhoy sa tatlo ka pangunang palakat nga nagapaposible sang kabuhi sa duta—ang adlaw-adlaw nga pagbutlak kag pagtunod sang adlaw, ang wala nagabalhin nga paghuyop sang hangin, kag ang siklo sang tubig. Nakahibalo man ang tawo sini ukon wala, linibo ka tuig na nga ining kinaugali nga mga sistema, kag ang iban pa kaangay sini, may kaangtanan sa klima, geolohiya, kag ekolohiya sang duta ang nagapanghikot. Sa katunayan, ginapatalupangod sang manunulat sang Manugwali ang daku nga kinatuhayan sang wala nagabalhin kag wala katapusan nga paagi sang pagpanuga kag sang umalagi kag temporaryo nga kinaugali sang tawhanon nga kabuhi.
Indi lamang si Jehova Manunuga sang kinaugali nga mga kusog kundi may gahom man sia sa pagkontrol sini. Sa bug-os nga Biblia mabasa naton ang mga kasaysayan tuhoy sa pagkontrol ukon pagmaniobra ni Jehova sa sinang mga kusog agod matuman ang iya katuyuan. Nagalakip ini sang pagtunga sang Dagat nga Mapula sang adlaw ni Moises kag sang pagdulog sang adlaw kag bulan sa ila banas sa kalangitan sang panahon ni Josue. (Exodo 14:21-28; Josue 10:12, 13) Si Jesucristo, ang Anak sang Dios kag ang ginsaad nga Mesias, nagpasundayag man sang iya gahom sa kinaugali nga mga kusog subong, halimbawa, sang ginpalinong niya ang unos sa Dagat sang Galilea. (Marcos 4:37-39) Ang mga kasaysayan kaangay sini nagapat-od gid nga sarang makontrol sing bug-os ni Jehova nga Dios kag sang iya Anak, nga si Jesucristo, ang tanan nga nagaapektar sang kabuhi diri sa duta.—2 Cronica 20:6; Jeremias 32:17; Mateo 19:26.
Bangod sina, Dios bala ang basulon naton tungod sang dugang pa nga halit kag pagpanglaglag nga resulta sang kinaugali nga mga kalamidad sining ulihi nga mga tion? Agod masabat ini nga pamangkot, dapat anay naton binagbinagon kon may pamatuod nga ang mga kusog sang kinaugali nangin dramatiko nga mas mapintas sining karon, ayhan nangin indi makontrol.
May kaangtanan sini, talupangda ang ginasiling sang libro nga Natural Disasters—Acts of God or Acts of Man?: “Wala sing pamatuod nga ang mga mekanismo sang paniempo may kaangtanan sa tigpalamangag, baha kag bagyo nagabalhin. Kag wala sing geologo ang nagasiling nga ang lakat sang duta may kaangtanan sa mga linog, mga bolkan kag tsunami (mga balod sang linog) nangin mas mapintas.” Sa kaanggid, ang libro nga Earthshock nagasiling: “Ang mga bato sang tagsa ka kontinente nagaunod sing rekord sang dimaisip nga dalagku kag magagmay nga geolohikong mga hitabo, ang kada isa sini mahimo mangin malaglagon nga kalamidad sa katawhan kon natabo ini karon—kag sigurado gid sing sientipiko nga ina nga mga hitabo mahanabo sa liwat kag liwat sa palaabuton.” Kon sa aton pa, ang duta kag ang dinamiko nga kusog sini nagapabilin nga amo gihapon sa bug-os nga dag-on. Gani, ginapakita man ukon indi sang pila ka estadistika ang pagdugang sang pila ka dagway sang geolohiko ukon iban pa nga pagpanghikot, ang duta wala mangin mapintas sing dimakontrol sining karon.
Ano, kon amo, ang kabangdanan sang pagdugang sang pagkasunson kag pagkamalaglagon sang kinaugali nga mga kalamidad nga nabasa naton? Kon ang kusog sang kinaugali indi dapat ang basulon, ang tawo amo ang mahimo itudlo. Kag, sa pagkamatuod, ginakilala sang mga awtoridad nga ang mga hilikuton sang tawo naghimo sang aton palibot nga mas madali maapektuhan sang kinaugali nga mga kalamidad kag mas madali malaglag sini. Sa nagauswag nga mga pungsod, ang nagadugang nga kinahanglanon sa pagkaon nagatiklod sa mga mangunguma nga kultibahon sing sobra ang ila uma ukon himuon ang duta nga ulumhan paagi sa pagkaingin sang kagulangan. Nagadul-ong ini sa grabe nga pag-ab-ab sang duta. Ang nagagutok nga populasyon nagapadasig man sang pagdamo sang mga slum kag mga payagpayag nga ginpatindog sa delikado nga mga lugar. Bisan sa mas matin-ad nga mga pungsod, ang mga tawo, kaangay sang minilyon nga nagapuyo sa San Andres Fault sa California, nagpadayag sang ila kaugalingon sa katalagman walay sapayan sang maathag nga mga paandam. Sa sinang mga sirkunstansia, kon may dikinaandan nga hitabo—bagyo, baha, ukon linog—ang malaglagon nga resulta matawag gid bala nga “kinaugali”?
Ang isa ka tipiko nga halimbawa amo ang tigpalamangag sa Sahel sa Aprika. Kinaandan na nga ginahunahuna naton ang tigpalamangag subong kakulang sing ulan ukon tubig, nga nagadul-ong sa gutom, kakulang sing pagkaon, kag kamatayon. Apang ang daku nga gutom kag kakulang sing pagkaon sa sina nga lugar bangod lamang bala sa kakulang sing tubig? Ang libro nga Nature on the Rampage nagasiling: “Ang ebidensia nga natipon sang sientipiko kag nagahatag-bulig nga mga ahensia nagapakita nga ang tiggulutom karon nagapadayon indi bangod sang malawig nga tigpalamangag kundi bangod sang malawig na nga pag-abuso sa duta kag sa tuburan sang tubig. . . . Ang padayon nga pagdesyerto sang Sahel isa gid ka hinimo-sang-tawo nga hitabo.” Ang pamantalaan sa South Africa, ang The Natal Witness, nagasiling: “Ang gutom indi tuhoy sa kakulang sing pagkaon; tuhoy ini sa kakulang sing paagi sa pagtigayon sing pagkaon. Sa aton pa, tuhoy ini sa kaimulon.”
Amo man sini ang masiling tuhoy sa kalaglagan nga resulta sang iban pa nga mga kalamidad. Ginapakita sang mga pagtuon nga mas madamo ang napatay gikan sa kinaugali nga mga kalamidad sa imol nga mga pungsod sangsa manggaranon nga mga pungsod sa kalibutan. Halimbawa, halin sang 1960 tubtob 1981, suno sa isa ka pagtuon, ang Japan may 43 ka linog kag iban pa nga mga kalamidad kag nagkutol sa 2,700 ka kabuhi, nagapromedyo sing 63 ka kamatayon kada kalamidad. Sa amo man nga panag-on, ang Peru may 31 ka kalamidad kag 91,000 ang napatay, ukon 2,900 kada kalamidad. Ngaa magkatuhay? Ang kinaugali nga mga kusog mahimo nga amo ang gintunaan sang kinaugali nga kalamidad, apang ang ginahimo sang tawo—sosyal, ekonomiko, politikal—amo ang dapat basulon sa daku nga kinatuhayan sa pagkawasi sang kabuhi kag pagkaguba sang propiedad nga nagresulta.
Ano ang mga Solusyon?
Ang mga sientipiko kag mga eksperto madamong tinuig na nga nagtinguha sa paghunahuna sing mga paagi sa paglandas sa kinaugali nga mga kalamidad. Ginausisa nila ang kaidadalman sang duta agod mahangpan ang pagpanghikot sang mga linog kag mga paglupok sang bolkan. Paagi sa mga satelayt sa espasyo ginapanilagan nila ang lakat sang paniempo agod mausoy ang banas sang mga buhawi kag mga bagyo ukon mapakot ang mga baha kag tigpalamangag. Ining tanan nga pananalawsaw naghatag sa ila sing impormasyon nga ginalauman nila nga makabulig sa ila sa pagbuhin sang epekto sining kinaugali nga mga kusog.
May maayong resulta bala ina nga mga panikasog? Nahanungod sini nga sahi sang mahal, high-tech nga pagtakus, ang isa ka organisasyon nga nagabantay sang kinaugali nga palibot nagasiling: “Ining high-tech nga pagtakus may relatibo lamang nga importansia. Apang kon nagaubos ini sing indi proporsion nga kantidad kag panikasog—kon mangin balibad ini agod dipagsapakon ang mga katalagman nga nahimo sa sulod sang katilingban sang mga biktima nga nagapagrabe sa mga kalamidad—nian mas daku nga halit sangsa maayo ang mahimo sini.” Halimbawa, bisan pa mapuslanon mahibaluan nga ang baybayon sang Bangladesh yara pirme sa katalagman nga basi magbaha kag mag-tidal wave, ina nga ihibalo wala magpugong sa minilyon ka taga-Bangladesh nga indi magpuyo didto. Ang resulta amo ang sulit-sulit nga mga kalamidad nga ang nagakapatay ginatos ka libo.
Sing maathag, ang teknikal nga impormasyon may limitado lamang nga kapuslanan. Ang isa pa ka butang nga kinahanglanon amo ang ikasarang sa pagbuhin sang mga pag-ipit sa mga tawo nga wala sing mahimo kundi ang magpuyo sa delikado nga mga lugar ukon magkabuhi sa mga paagi nga nagahalit sa palibot. Sa aton pa, agod mabuhinan ang halit nga nahimo sang mga elemento, dapat bag-uhon sing bug-os ang sosyal, ekonomiko, kag politikal nga sistema nga sa idalom sini kita nagapuyo. Sin-o ang makahimo sina? Sia lamang nga makasarang sa pagkontrol bisan sang mga kusog nga ginabangdan sang kinaugali nga mga kalamidad.
Mga Buhat sang Dios sa Unahan
Indi lamang mga simtoma ang dulaon ni Jehova nga Dios, kundi gabuton niya ang gamot nga kabangdanan sang kasubo sang tawo. Tapuson niya ang makagod kag mapiguson nga politikal, komersial, kag relihioso nga mga sistema nga “naggahom sa tawo sa iya kasamaran.” (Manugwali 8:9) Matalupangdan sang bisan sin-o nga pamilyar sa Biblia nga sa bug-os nga mga pahina sini madamo sing mga tagna ang nagatudlo sa tion nga magapanghikot ang Dios agod dulaon sa duta ang kalautan kag pag-antos kag agod ipasag-uli ang dutan-on nga paraiso sang paghidait kag pagkamatarong.—Salmo 37:9-11, 29; Isaias 13:9; 65:17, 20-25; Jeremias 25:31-33; 2 Pedro 3:7; Bugna 11:18.
Sa katunayan, amo ina ang gintudlo ni Jesus nga ipangamuyo sang tanan niya nga mga sumulunod, nga amo, “Magkari ang imo ginharian. Paghimuon ang imo kabubut-on, sa duta subong sang sa langit.” (Mateo 6:10) Dulaon kag buslan sang Mesianikong Ginharian ang tanan nga dihimpit nga tawhanon nga pagginahom, subong sang gintagna ni manalagna Daniel: “Sa mga adlaw sadto nga mga hari magapatindog ang Dios sang langit sing ginharian nga dili gid malaglag. Kag ang ginharian mismo indi ibilin sa iban nga katawhan. Dugmukon sini kag papason ining tanan nga mga ginharian, kag ini magapadayon tubtob sa tion nga dinapat-od.”—Daniel 2:44.
Ano ang mahimo sang Ginharian sang Dios nga indi masarangan sang mga pungsod sa karon? Ang Biblia nagahatag sing makawiwili nga pasiplat sa kon ano ang magaabot. Sa baylo sang mga kahimtangan nga ginlaragway sa sining mga pahina, subong sang gutom kag kaimulon, “may bugana nga uyas sa duta; sa putukputukan sang kabukiran magahapayhapay ini,” kag “ang kahoy sa latagon magapamunga, kag ang duta magapatubas, kag mangin malig-on sila sa ila duta.” (Salmo 72:16; Ezequiel 34:27) Nahanungod sa kinaugali nga palibot, ang Biblia nagasugid sa aton: “Ang kamingawan kag ang duta nga kigas magakasadya, kag ang desyerto magakalipay kag magapamulak subong sang rosa. . . . Kay ang tubig magaguwa sa kamingawan, kag ang mga ilig sa desyerto. Kag ang nagaigpat nga balas mangin linaw, kag ang kigas nga duta mga tuburan sang tubig.” (Isaias 35:1, 6, 7) Kag ang inaway magataliwan.—Salmo 46:9.
Kon paano ina tanan himuon ni Jehova nga Dios, kag kon paano niya pakig-angutan ang tanan nga kinaugali nga mga kusog agod indi na ini magatuga sing ano man nga halit, ang Biblia wala nagasugid. Apang, ang pat-od amo nga ang tanan nga magapuyo sa idalom sinang matarong nga panguluhan “indi magapangabudlay sa walay pulos, ukon magpanganak nga sa kalalat-an; kay sila kaliwat sang pinakamaayo ni Jehova, kag ang ila anak upod sa ila.”—Isaias 65:23.
Sa mga pahina sini nga magasin, subong man sa iban pa nga mga publikasyon sang Watch Tower Society, sulit-sulit nga ginpakita sang mga Saksi ni Jehova nga ang Ginharian sang Dios natukod na sa langit sang tuig 1914. Sa idalom sang panuytoy sina nga Ginharian, ang tugob-globo nga panaksi ginahatag sa halos 80 ka tuig na, kag karon yara na kita sa ganhaan sang ginsaad nga “bag-ong mga langit kag bag-ong duta.” Ang katawhan pagahilwayon indi lamang gikan sa mga halit sang kinaugali nga mga kalamidad kundi gikan man sa tanan nga kasakit kag pag-antos nga nagapapiot sa katawhan sa nagligad nga anom ka libo ka tuig. Tuhoy sina nga tion masiling gid, “ang nahaunang mga butang nagtaliwan.”—2 Pedro 3:13; Bugna 21:4.
Apang, kamusta karon? Nagapanghikot bala ang Dios tungod sadtong mga nasit-an bangod sang kinaugali nga mga kahimtangan ukon wala? Pat-od gid nga nagapanghikot sia apang indi sa paagi nga ayhan mahimo ginapaabot sang kalabanan nga mga tawo.
[Mga piktyur sa pahina 8, 9]
Ang mga hilikuton sang tawo naghimo sang aton palibot nga mas madali maapektuhan sang kinaugali nga mga kalamidad
[Mga credit Line]
Laif/Sipa Press
Chamussy/Sipa Press
Wesley Bocxe/Sipa Press
Jose Nicolas/Sipa Press