Ang Talahuron nga Papel sang mga Babayi sa Tunga sang Unang mga Alagad sang Dios

“Si Jehova nga Dios padayon sa pagsiling: ‘Indi maayo nga ang tawo mag-isa lamang. Himuan ko sia sing kabulig, subong katimbang sa iya.’ ”​—⁠GENESIS 2:⁠18.

1. Paano ginalaragway sang isa ka diksionaryo sa Biblia ang kahimtangan sang mga babayi sang unang panahon?

“WALA sing duog sa dumaan nga Mediterraneo ukon Malapit nga Sidlangan nga ang mga babayi ginhatagan sing kahilwayan kaangay sang ila ginaagom sa modernong Nakatundan nga katilingban. Ang kabilugan nga sulundan amo ang pagpasakop sang mga babayi sa mga lalaki, kaangay sang pagpasakop sang mga ulipon sa mga hilway, kag sang mga pamatan-on sa mga tigulang. . . . Ang lalaki nga mga kabataan labi nga gintahod sangsa mga babayi, kag ang lapsag nga mga babayi ginpabay-an kon kaisa nga mapatay paagi sa indi pag-amlig sa ila gikan sa malain nga tiempo.” Amo ina ang paglaragway sang isa ka diksionaryo sa Biblia sa kahimtangan sang mga babayi sang una nga panahon.

2, 3. (a) Suno sa isa ka report, ano ang kahimtangan sang madamong babayi karon? (b) Anong mga pamangkot ang ginpautwas?

² Ang kahimtangan indi man maayo sa madamong bahin sang kalibutan karon. Sang 1994, sa nahauna nga tion, ang tuigan nga report sang ­State Depart­ment sang Estados Unidos tuhoy sa tawhanon nga mga kinamatarong nasentro sa pagtratar sa mga babayi. “Ang Matuod nga Impormasyon sa 193 ka Pungsod Nagapakita nga ang Adlaw-adlaw nga Pagpasulabi Isa ka Kamatuoran,” siling sang pangulong-dinalan sang New York Times nahanungod sa report.

³ Sanglit madamong babayi nga may lainlain nga ginhalinan sa kultura ang nagapakig-upod sa mga kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova sa bug-os nga kalibutan, pila ka pamangkot ang nagautwas: Ang pagtratar nga bag-o lang ginlaragway amo bala ang orihinal nga gintuyo sang Dios para sa mga babayi? Paano gintratar ang mga babayi sa tunga sang mga su­milimba ni Jehova sang panahon sang Biblia? Kag paano dapat tratuhon ang mga babayi karon?

“Kabulig” kag “Katimbang”

4. Ano ang ginsiling ni Jehova pagligad sang pila ka tion nga ang nahaunang lalaki nagaisahanon sa hardin sang Eden, kag ano nian ang ginhimo sang Dios?

⁴ Pagkatapos nga nag-isahanon si Adan sa hardin sang Eden sa pila ka tion, si Jehova nagsiling: “Indi maayo nga ang tawo mag-isahanon lamang. Himuan ko sia sing kabulig, subong katimbang sa iya.” (Genesis 2:18) Bisan pa nga si Adan isa ka himpit nga lalaki, may butang pa nga kinahanglanon agod matuman ang ka­tuyuan sang Manunuga. Agod pun-an ang kinahanglanon, si Jehova nagtuga sing babayi ­kag ginhimo ang nahaunang kasal.​—⁠Genesis 2:​21-24.

5. (a) Paano ang Hebreong nombre nga ginabadbad “kabulig” masunson nga gingamit sang mga manunulat sang Biblia? (b) Ano ang ginapakita sang katunayan nga ginpatuhuyan ni Jehova ang nahaunang babayi subong “katimbang”?

⁵ Ginapakita bala sang mga tinaga nga “kabulig” kag “katimbang” nga ang gintangdo sang Dios nga papel sa mga babayi manubo? Indi. Ang mga manunulat sang Biblia masunson nagapadapat sang Hebreong nombre (ʽeʹzer) nga ginbadbad “kabulig” sa Dios. Pananglitan, si Jehova napamatud-an nga “amon kabulig kag amon taming.” (Salmo 33:20; Exodo 18:4; Deuteronomio 33:⁠7) Sa Hosea 13:​9, ginapatuhuyan pa gani ni Jehova ang iya kaugalingon subong “kabulig” sang Israel. Nahanungod sa Hebreong tinaga (neʹghedh) nga ginbadbad “katimbang,” ang isa ka iskolar sang Biblia nagapaathag: “Ang bulig nga ginapangita indi lamang ayuda sa iya adlaw-adlaw nga hilikuton ukon sa pagpanganak . . . kundi ang alalangay nga supurta nga ginaaman sang pag-upuray.”

6. Ano ang ginsiling pagkatapos natuga ang babayi, kag ngaa?

⁶ Busa wala nagapakanubo ang paglaragway ni Jehova sa babayi subong “kabulig” ukon “katimbang.” Ang babayi may kaugalingon nga kinaiya sa hunahuna, emosyon, kag pisikal. Isa sia ka nagakaigo nga katimbang, nga nagakabagay gid para sa lalaki. Ang tagsatagsa lainlain, apang ang tagsa kinahanglanon sa “pagpuno sang duta” nahisuno sa katuyuan sang Manunuga. Maathag nga pagkatapos natuga ang lalaki kag babayi nga “nakita sang Dios ang tagsa ka butang nga nahimo niya kag, toloka! tama gid ini kaayo.”​—⁠Genesis 1:​28, 31.

7, 8. (a) Sa pagsulod sang sala sa Eden, paano naapektuhan ang papel sang babayi? (b) Anong mga pamangkot ang nag-utwas nahanungod sa katumanan sang Genesis 3:16 sa tunga sang mga sumilimba ni Jehova?

⁷ Bangod sang pagsulod sang sala, ang kahimtangan nagbalhin para sa lalaki kag babayi. Ginhatag ni Jehova ang pamatbat sa ila nga duha subong mga makasasala. “Padamuon ko sing tama ang imo kasakit kag ang imo pagdala,” siling ni Jehova kay Eva, nagahinambit sang mahimo matabo nga ginapahanugutan niya subong nga daw ginhimo niya. “Sa kasakit magapanganak ka, kag ang imo handum mangin sa imo bana, kag sia magagahom sa imo.” (Genesis 3:16) Sugod sadto nga tion, madamong asawa ang gingamhan, kon kaisa sing mapiguson, sang ila mga bana. Sa baylo nga pabaloran subong mga kabulig kag mga katimbang, masunson sila gintratar kaangay sang mga alagad ukon mga ulipon.

⁸ Apang, ano ang kahulugan sang katumanan sang Genesis 3:16 para sa babaying mga sumilimba ni Jehova? Gintangdo bala sila sa manubo kag makahuluya nga posisyon? Indi! Apang kamusta ang mga report sang Biblia nga nagasugid tuhoy sa mga kinabatasan kag mga kinaugali nga nagaapektar sa mga babayi nga mahimo ­daw indi kalahamut-an sa pila ka katilingban karon?

Paghangop sa mga Kinabatasan sa Biblia

9. Kon binagbinagon naton ang mga kinabatasan ­may kaangtanan sa mga babayi sang panahon sang Biblia, anong tatlo ka butang ang dapat naton dumdumon?

⁹ Ang mga babayi gintratar sing maayo sa tunga sang mga alagad sang Dios sang panahon sang Biblia. Sa pagkamatuod, sa pagbinagbinag sa mga kinabatasan may kaangtanan sa mga babayi sadtong mga adlaw, mapuslanon nga dumdumon ang pila ka butang. Una, kon ang Biblia nagasugid tuhoy sa dimaayo nga mga kahimtangan nga natabo bangod sang makagod nga paggahom sang malauton nga mga lalaki, wala ina nagakahulugan nga ginkahamut-an sang Dios yadto nga pagtratar sa mga babayi. Ikaduha, bisan pa nga ginpahanugutan ni Jehova ang pila ka kinabatasan sa tunga sang iya mga alagad sa makadali, gintuytuyan niya ini agod maamligan ang mga babayi. Ikatlo, dapat kita maghalong nga indi paghukman ang dumaan nga mga kinabatasan paagi sa modernong mga pagsulundan. Ang pila ka kinabatasan nga daw malain sa mga tawo nga nagakabuhi sa karon wala gid man gintamod subong manubo sang mga babayi sadto anay. Binagbinagon naton ang pila ka halimbawa.

10. Paano ginatamod ni Jehova ang buhat nga poligamya, kag ano ang nagapakita nga wala gid niya pagbayai ang iya orihinal nga talaksan sang monogamya?

¹⁰ Poligamya:a Suno sa orihinal nga katuyuan ni Jehova, ang asawa indi magapaambit sang iya bana sa iban nga babayi. Ang Dios nagtuga sing isa lamang ka asawa para kay Adan. (Genesis 2:​21, 22) Pagkatapos sang pagrebelde sa Eden, ang buhat nga poligamya (madamo asawa) una nga naglutaw sa linya ni Cain. Sang ulihi nangin isa ini ka kinabatasan kag ginsunod sang iban nga mga sumilimba ni Jehova. (Genesis 4:19; 16:​1-3; 29:​21-28) Bisan nga gintugutan ni Jehova ang poligamya kag nakabulig ini sa pagdamo sang populasyon sang Israel, nagpakita sia sing patugsiling sa mga babayi paagi sa pagtuytoy sa pamatasan agod ang mga asawa kag mga anak nila maamligan. (Exodo 21:​10, 11; Deuteronomio 21:​15-17) Dugang pa, wala gid gintalikdan ni Jehova ang iya orihinal nga talaksan tuhoy sa monogamya (isa asawa). Si Noe kag ang iya mga anak nga lalaki, nga sa ila ginsulit ang sugo nga ‘magmabungahon kag pun-on ang duta,’ tanan tig-isa lang ang asawa. (Genesis 7:7; 9:1; 2 Pedro 2:⁠5) Ginlaragway sang Dios ang iya kaugalingon subong isa lang ang asawa nga bana sang ginlaragway ang iya kaangtanan sa Israel. (Isaias 54:​1, 5) Nian, ang orihinal nga talaksan sang Dios tuhoy sa monogamya ginpatok liwat ni Jesucristo kag ginsunod sa unang Cristianong kongregasyon.​—⁠Mateo 19:​4-8; 1 Timoteo 3:​2, 12.

11. Ngaa ginbayad ang bili sang nobya sang panahon sang Biblia, kag nagapakanubo bala ini sa mga babayi?

¹¹ Pagbayad sing bili sang nobya: Ang libro nga Ancient Israel​—⁠Its Life and Institutions nagasiling: “Ining obligasyon sa pagbayad sing isa ka kantidad nga kuwarta, ukon sang katumbas sini, sa pamilya sang babayi maathag nga nagahatag sa Israelinhon nga pag-asawahay sing naguwa nga dagway sang pagbakal. Apang ang [bili sang nobya] daw indi gid man ang bili nga ginabayad para sa babayi subong balus nga ginahatag sa pamilya.” (Italiko amon.) Gani ang pagbayad sing bili sang nobya ginagamit sa pagbalus sa pamilya sang babayi tungod sa pagkadula sang iya pag-alagad kag tungod sa panikasog kag gastos nga ginhinguyang sang iya pamilya sa pag-atipan sa iya. Sa baylo nga nagapakanubo sa babayi, nian, nagapalig-on ini sang balor niya sa iya pamilya.​—⁠Genesis 34:​11, 12; Exodo 22:16; tan-awa Ang Lalantawan, Enero 15, 1989, pahina 21-4.

12. (a) Paano kon kaisa ginpatuhuyan ang minyo nga mga lalaki kag mga babayi sa Kasulatan, kag malain bala ini nga mga tinaga para sa mga babayi? (b) Ano ang talalupangdon nahanungod sa mga tinaga nga gingamit ni Jehova sa Eden? (Tan-awa ang foot­note.)

¹² Ang mga bana subong “mga tag-iya”: Ang isa ka hitabo sa kabuhi nanday Abraham kag Sara sang mga 1918 B.C.E. nagapakita nga sadtong panahon nila nangin kinabatasan na nga tamdon ang minyo nga lalaki subong ang “tag-iya” (Hebreo, baʹʽal) kag ang minyo nga babayi subong ang ‘isa nga ginapanag-iyahan’ (Hebreo, beʽu·lahʹ). (Genesis 20:⁠3) Pagkatapos sadto ining mga ekspresyon gingamit kon kaisa sa mga Kasulatan, kag wala sing palatandaan nga nalainan sa sini ang mga babayi antes sang Cristianong panahon.b (Deuteronomio 22:22) Apang, ang mga asawa indi dapat tamdon subong pagkabutang. Ang pagkabutang ukon manggad puwede baklon, ibaligya, kag panublion pa gani, apang indi ang asawa. “Ang balay kag ang manggad panublion gikan sa mga ginikanan,” siling sang isa ka hulubaton sa Biblia, “apang ang mainandamon nga asawa gikan kay Jehova.”​—⁠Hulubaton 19:14; Deuteronomio 21:⁠14.

Isa ka Talahuron nga Papel

13. Sang ginsunod sang mahinadlukon-sa-Dios nga mga lalaki ang halimbawa ni Jehova kag gintuman ang iya Kasuguan, ano ang resulta sa mga babayi?

¹³ Ano, nian, ang papel sang mga babayi sa tunga sang mga alagad sang Dios sang antes-Cristianong panahon? Paano sila gintamod kag gintratar? Sa simple nga hambal, sang ginsunod sang mahinadlukon-sa-Dios nga mga lalaki ang kaugalingon nga halimbawa ni Jehova kag gintuman ang iya Kasuguan, nahuptan sang mga babayi ang ila pagkatalahuron kag naagom ang madamong kinamatarong kag pribilehiyo.

14, 15. Ano ang nagapakita nga ang mga babayi gintaha sa Israel, kag ngaa mapaabot gid ni Jehova sa iya lalaking mga sumilimba nga tahaon sila?

¹⁴ Ang mga babayi dapat tahaon. Ang Kasuguan sang Dios sa Israel nagsugo nga ang mga amay kag mga iloy lunsay dapat tahaon. (Exodo 20:12; 21:​15, 17) “Ang tagsa ka tawo sa inyo magkahadlok sa iya iloy kag sa iya amay,” siling sang Levitico 19:⁠3. Sang isa ka bes nga nagpalapit si Bat-seba kay Solomon nga iya anak, “sa gilayon ang hari nagtindog sa pagsugata sa iya kag nagyaub sa iya” bilang isa ka hagyon sang pagtaha. (1 Hari 2:19) Ang Encyclopaedia Judaica nagasiling: “Ang matagnaon nga mga pagpaanggid sa gugma sang Dios para sa Israel sa gugma sang bana para sa iya asawa sarang lamang mahimo sa isa ka katilingban diin ginataha ang mga babayi.”

¹⁵ Ginapaabot ni Jehova nga tahaon sang iya lalaking mga sumilimba ang mga babayi, kay ginatahod niya sila. Makita ini sa mga kasulatan diin ginagamit ni Jehova ang mga eksperiensia sang mga babayi sing malaragwayon kag ginapaanggid ang iya kaugalingon nga mga balatyagon sa mga balatyagon sang mga babayi. (Isaias 42:14; 49:15; 66:13) Nagabulig ini agod mahangpan sang mga bumalasa ang balatyagon ni Jehova. Sing makawiwili, ang Hebreong tinaga para sa “kaluoy,” ukon “kaawa,” nga ginapadapat ni Jehova sa iya kaugalingon, naangot sing suod sa tinaga para sa “tiyan” kag sarang malaragway subong “iloynon nga balatyagon.”​—⁠Exodo 33:19; Isaias 54:⁠7.

16. Anong mga halimbawa ang nagapakita nga ang laygay sang diosnon nga mga babayi ginapabaloran?

¹⁶ Ang laygay sang diosnon nga mga babayi ginapabaloran. Sang ang mahinadlukon-sa-Dios nga si Abraham nangalag-ag sa pagsunod sa laygay sang iya diosnon nga asawa, nga si Sara, sang isa ka bes, si Jehova nagsiling sa iya: “Mamati ka sa iya tingog.” (Genesis 21:​10-12) Ang Hethanon nga mga asawa ni Esau “nangin kapaitan sa espiritu ni Isaac kag ni Rebeca.” Sang ulihi, ginpabutyag ni Rebeca ang kalisod nga mabatyagan niya kon ang ila anak nga si Jacob mangasawa sa isa ka Hethanon. Ano ang reaksion ni Isaac? “Nian,” siling sang rekord, “gintawag ni Isaac si Jacob kag ginpakamaayo sia kag gintulinan sia kag nagsiling sa iya: ‘Dili ka magpangasawa sa isa ka Canaanhon.’ ” Huo, bisan pa nga wala maghatag si Rebeca sing pormal nga laygay, ang iya bana namat-od sa pagbinagbinag sang iya mga balatyagon. (Genesis 26:​34, 35; 27:46; 28:⁠1) Nalikawan sang ulihi ni Hari David ang kasal-anan sa dugo bangod namati sia sa pakiluoy ni Abigail.​—⁠1 Samuel 25:​32-35.

17. Ano ang nagapakita nga ang mga babayi may maarang-arang nga awtoridad sa pamilya?

¹⁷ Ang mga babayi may maarang-arang nga awtoridad sa pamilya. Ang mga kabataan ginlaygayan: “Anak ko, pamatii ang disiplina sang imo amay, kag indi pagbayai ang kasuguan sang imo iloy.” (Hulubaton 1:⁠8) Ang larawan sang “sangkol nga asawa” sa Hulubaton kapitulo 31 nagapakita nga ang isa ka mapisan nga minyo nga babayi wala lamang nagaatipan sang panimalay kundi mahimo nga nagatatap man sang mga transaksion sa duta, nagapasad sing mapatubason nga ulumhan, nagapalakat sing diutay nga negosyo, kag nakilal-an tungod sang iya maalamon nga mga pinulungan. Ang labing importante sa tanan amo ang dalayawon kag talahuron nga kahadlok sang babayi kay Jehova. Indi katingalahan nga ang bili sina nga asawa “labaw pa gid sa mga korales”! Ang malahalon nga pula nga korales ginahamili sing daku para himuon nga alahas kag pamuni.​—⁠Hulubaton 31:​10-31.

Ang mga Babayi nga Nakabaton sing Pinasahi nga Kahamuot sang Dios

18. Sa anong mga paagi ginahatag ang pinasahi nga kahamuot sa pila ka mga babayi sang panahon sang Biblia?

¹⁸ Ang pagtahod ni Jehova sa mga babayi makita sa pinasahi nga kahamuot nga ginhatag niya sa pila sa ila sang panahon sang Biblia. Si Agar, si Sara, kag ang asawa ni Manoa ginduaw sang mga anghel nga nagpaalinton sang sugo sang Dios sa ila. (Genesis 16:​7-12; 18:​9-15; Hukom 13:​2-5) May “alagad nga mga babayi” sa tabernakulo kag babayi nga mga umalamba sa luwang ni Solomon.​—⁠Exodo 38:8; 1 Samuel 2:22; Manugwali 2:8.

19. Kon kaisa, sa anong mga paagi gingamit ni Jehova ang mga babayi sa pagtiglawas sa iya?

¹⁹ Sing pila ka beses sa maragtas sang Israel, gingamit ni Jehova ang isa ka babayi sa pagtiglawas sa iya ukon sa paghambal para sa iya. Nahanungod sa manalagna nga babayi nga si Debora, aton mabasa: “Ang mga anak sang Israel nagtaklad pakadto sa iya nga paghukman.” (Hukom 4:⁠5) Pagkatapos nalutos sang Israel ang Canaanhon nga hari nga si Jabin, si Debora may pinasahi gid nga pribilehiyo. Maathag nga sia ang kompositor, sa dimagkubos sing bahin, sang ambahanon sang kadalag-an nga nangin bahin sang ulihi sang inspirado nga rekord ni Jehova.c (Hukom, kapitulo 5) Mga siniglo sang ulihi, agod mamangkot kay Jehova, ginpadala ni Hari Josias sa manalagna nga babayi nga si Hulda ang isa ka delegasyon nga naglakip sa mataas nga saserdote. Si Hulda may awtoridad nga nakasabat: “Amo ini ang ginasiling ni Jehova nga Dios sang Israel.” (2 Hari 22:​11-15) Sadto nga okasyon ginsugo sang hari ang delegasyon nga magkadto sa isa ka babayi nga manalagna sa pagbaton sing man­do halin kay Jehova.​—⁠Ipaanggid ang Malaquias 2:⁠7.

20. Anong mga halimbawa ang nagapakita sang pag-ulikid ni Jehova sa mga balatyagon kag kaayuhan sang mga babayi?

²⁰ Ang pag-ulikid ni Jehova para sa kaayuhan sang mga babayi mapamatud-an gikan sa mga hitabo nga nagpanghikot sia tungod sa iya pila ka babaying mga sumilimba. Makaduha sia nga nagpasilabot agod amligan ang matahom nga asawa ni Abraham, nga si Sara, gikan sa pagkalugos. (Genesis 12:​14-20; 20:​1-7) Ginpakita sang Dios ang kahamuot sa ginhigugma sing kubos nga asawa ni Jacob, nga si Lea, paagi sa ‘pagbukas sang iya tiyan’ agod makaanak sia sing anak nga lalaki. (Genesis 29:​31, 32) Sang ginbutang sa katalagman sang duha ka mahinadlukon-sa-Dios nga Israelinhon nga mga partera ang ila kabuhi agod amligan ang Hebreong lalaking mga kabataan gikan sa pagpamatay sa mga lapsag sa Egipto, mainapresyahon nga ‘ginhatagan sila [ni Jehova] sing mga panimalay.’ (Exodo 1:​17, 20, 21) Ginsabat man niya ang hanuot nga pangamuyo ni Ana. (1 Samuel 1:​10, 20) Kag sang ang balo sang isa ka manalagna nag-atubang sa isa nga nautangan nga handa sa pagkuha sang iya mga anak bilang bayad sa iya utang, wala sia ginpabay-an ni Jehova. Sing mahigugmaon, ginbuligan sang Dios si manalagna Elias nga padamuon ang suplay nga lana sang balo agod mabayaran niya ang utang. Busa naamligan niya ang iya panimalay kag ang iya pagkatalahuron.​—⁠Exodo 22:​22, 23; 2 Hari 4:​1-7.

21. Anong timbang nga paglarawan sa kahimtangan sang mga babayi ang ginahatag sang Hebreong Kasulatan?

²¹ Busa, wala gid nagapalig-on sang manubo nga pagtamod sa mga babayi, ang Hebreong Kasulatan nagahatag sing timbang nga paglarawan sa ila kahimtangan sa tunga sang mga alagad sang Dios. Bisan pa wala gintamingan ni Jehova ang iya babaying mga alagad gikan sa katumanan sang Genesis 3:​16, ang mga babayi gintratar nga may pagtahod kag pagtaha sang diosnon nga mga lalaki nga nagsunod sang halimbawa ni Jehova kag nagtuman sang iya Kasuguan.

22. Sang si Jesus yari sa duta, paano nagbalhin ang mga papel sang mga babayi, kag anong mga pamangkot ang ginapamangkot?

²² Sa mga siglo pagkatapos nakumpleto ang Hebreong Kasulatan, ang papel sang mga babayi nagbalhin sa tunga sang mga Judiyo. Sang nagkabuhi si Jesus sa duta, ang rabinikong mga tradisyon nagdumili sing daku sa mga babayi sa ila relihiosong mga pribilehiyo kag sa ila sosyal nga pagkabuhi. Yadto bala nga mga tradisyon nag-impluwensia sa kon paano gintratar ni Jesus ang mga babayi? Paano dapat tratuhon ang Cristianong mga babayi karon? Ining mga pamangkot pagahinun-anunan sa masunod nga artikulo.

[Mga footnote]

Paano Mo Sabton?

◻ Ano ang ginapakita sang mga tinaga nga “kabulig” kag “katimbang” nahanungod sa gintangdo-sang-Dios nga papel sang babayi?

◻ Kon nagabinagbinag sang mga kinabatasan nga nagaapektar sa mga babayi sang panahon sang Biblia, ano ang dapat naton pirme dumdumon?

◻ Ano ang nagapakita nga ang mga babayi may talahuron nga papel sa tunga sang mga alagad sang Dios sang unang panahon?

◻ Sa anong mga paagi si Jehova naghatag sing pinasahi nga kahamuot sa mga babayi sang antes-Cristianong panahon?