Sin-o si Teofilo sang Antioquia?

“GINTAWAG ninyo ako nga isa ka Cristiano, subong bala nga daw isa ini ka nagapanghimalaut nga ngalan, ako, sa akon bahin, nagabaton nga isa ako ka Cristiano, kag nagadala sini nga ngalan agod mangin hinigugma sang Dios, nagalaum nga magamit sang Dios.”

Amo ina ang introduksion ni Teofilo sa iya tatlo-sing-bahin nga sinulatan nga natig-uluhan Theofilus to Autol­ycus. Pamuno ini sang iya pagpangapin batok sa ikaduhang-siglo nga apostasya. Masidla nga ginpakilala ni Teofilo ang iya kaugalingon subong isa ka sumulunod ni Cristo. Determinado sia sa paggawi agod mangin isa ka “hinigugma sang Dios,” suno sa Griego nga kahulugan sang iya ngalan. Sin-o gid bala si Teofilo? San-o sia nagkabuhi? Kag ano ang ginhimo niya?

Personal nga Maragtas

Diutay lamang ang nahibaluan nahanungod sa personal nga maragtas ni Teofilo. Ginpadaku sia sang indi Cristiano nga mga ginikanan. Nakumbirti sang ulihi si Teofilo sa Cristianismo pagkatapos lamang sang mahalungon nga pagtuon sa Kasulatan. Nangin obispo sia sang kongregasyon sa Siriahanon nga Antioquia, nga nakilal-an karon subong Antakya, sa Turkey.

Suno sa sugo ni Jesus, ang unang-siglo nga mga Cristiano nagbantala sa tunga sang mga taga-Antioquia. Ginrekord ni Lucas ang ila kadalag-an, nga nagasiling: “Ang kamot ni Jehova yara sa ila, kag isa ka dakung kadam-an sang mga nangin tumuluo ang nagliso sa Ginuo.” (Binuhatan 11:​20, 21) Subong gintuytuyan sang Dios, ang mga sumulunod ni Jesucristo nakilal-an subong mga Cristiano. Ining termino gin-aplikar primero sa Siriahanon nga Antioquia. (Binuhatan 11:26) Sang nahaunang siglo C.E., si apostol Pablo naglakbay sa Siriahanon nga Antioquia, kag ini ang nangin home base niya. Ginsugdan nanday Bernabe kag Pablo, upod si Juan Marcos, ang ila nahaunang paglibot misyonero halin sa Antioquia.

Ang unang mga Cristiano sa Antioquia mahimo nga napalig-on sing daku sang mga pagduaw sang mga apostoles sa ila siudad. Ang ila mapagsik nga pagbaton sa kamatuoran sang Pulong sang Dios wala sing duhaduha nga sing bahin bangod sa makapabakod sang pagtuo nga mga pagduaw sang nahaunang-siglo nga mga tiglawas sadtong nagadumala nga hubon. (Binuhatan 11:​22, 23) Daw ano ka makapalig-on para sa ila nga makita ang tuman kadamo nga pumuluyo sang Antioquia nga nagdedikar sang ila kabuhi kay Jehova nga Dios! Apang, kapin sa 100 ka tuig sang ulihi nga si Teofilo nagkabuhi sa Antioquia.

Ang istoryador nga si Eusebius nagsiling nga si Teofilo amo ang ikan-om nga obispo sang Antioquia, nagaisip halin sa panahon sang mga apostoles ni Cristo. Ginsulat ni Teofilo ang madawadawa nga kadamuon sang mga diskusyon kag binais batok sa pagkaerehes. Ginlakip sia sa mga dinosena nga Cristianong mga apol­o­gist sang panahon niya.

Pag-usisa sa Iya mga Sinulatan

Nagasabat sa naunang dialogo, si Teofilo nagsulat sa paganong si Auto­lycus paagi sa sining pangunang mga tinaga: “Ang talunsay nga dila kag ang mabulaklakon nga hambal nagahatag sing kalipay kag ang nagapabugal nga pagdayaw nagapasadya, sa kubos nga mga tawo nga gindagtaan sa hunahuna.” Si Teofilo nagapaathag, nga nagasiling: “Ang nagahigugma sa kamatuoran wala nagahatag sing igtalupangod sa mapunihon nga mga hambal, kundi nagausisa sang tunay nga kahulugan sang hambal . . . Ginsalakay mo ako paagi sa walay pulos nga mga hambal, nagapabugal sang imo mga diosdios nga kahoy kag bato, ginmartilyo kag ginmolde, ginsensil kag gintigib, nga indi makakita ukon makabati, kay mga diosdios sila, kag mga binuhatan sang kamot sang mga tawo.”​—⁠Ipaanggid ang Salmo 115:​4-8.

Ginbuyagyag ni Teofilo ang kasaypanan sang idolatriya. Sa iya kinaandan nga estilo sang pagsulat, makahalaylo, apang sulitsulit, niya nga ginapanikasugan nga ipahayag ang tunay nga kinaugali sang matuod nga Dios. Sia nagapaathag: “Ang panagway sang Dios indi malaragway, kag indi makita sang tawhanon nga mga mata. Kay sa himaya Sia dimahangpan, sa kadaku dimatungkad, sa kataason dimahantop, sa gahom dimapaanggiran, sa kaalam dimaparehuan, sa kaayo dimatupungan, sa kaluoy dimabungat.”

Dugang sa sining paglaragway sa Dios, si Teofilo nagapadayon: “Apang Ginuo sia, bangod nagagahom Sia sa ibabaw sang uniberso; Amay, bangod nauna sia sa tanan nga butang; Manugdihon kag Magbubuhat, bangod manunuga kag magbubuhat Sia sang uniberso; Labing Mataas, bangod nagalabaw Sia sa tanan; kag Labing Gamhanan, bangod Sia Mismo nagagahom kag nagasakop sang tanan.”

Masunod, nagahugod sa espesipiko nga mga hinimuan sang Dios, si Teofilo nagapadayon sa isa ka paagi nga tipiko sa iya tul-id apang daw sulitsulit nga estilo, nga nagasiling: “Kay ang mga langit binuhatan Niya, ang duta tinuga Niya, ang dagat hinimuan Niya; ang tawo ginhimo Niya kag larawan Niya; ang adlaw, bulan, kag mga bituon mga tinuga Niya, naghimo sing mga tanda, kag mga panag-on, kag mga adlaw, kag mga tuig, agod mag-alagad sila kag mangin ulipon sang tawo; kag ginhimo sang Dios ang mga butang nga wala nagaluntad nga mangin mga butang nga nagaluntad, agod nga paagi sa Iya binuhatan ang Iya pagkadaku makilal-an kag mahangpan.”

Ang dugang pa nga halimbawa sang pagsalakay ni Teofilo sa butig nga mga dios sang mga adlaw niya makita sa masunod nga mga pinamulong kay Auto­lycus: “Ang mga ngalan sadtong ginasiling mo nga ginasimba mo, mga ngalan sang mga patay nga tawo. . . . Kag ano sila nga sahi sang mga tawo? Indi bala nga si Saturn isa ka kanibal, nagapatay kag nagakaon sang iya kaugalingon nga mga anak? Kag kon hingadlan mo ang iya anak nga si Jupiter, . . . daw ano ang paglutgot sa iya sang kanding . . . Kag ang iya iban nga mga buhat,​—⁠ang iya paghulid sa suod nga himata, kag panglahi, kag kaibog.”

Nagapauswag sang iya argumento, ginapabaskog ni Teofilo ang iya panindugan bilang pagpamatok sa paganong idolatriya. Sia nagasulat: “Dapat ko pa bala isaysay ang kadam-an nga mga sapat nga ginsimba sang mga Egiptohanon, ang mga reptilya, kag baka, kag ilahas nga mga sapat, kag mga pispis, kag mga isda sa suba . . . Ang mga Griego kag mga pungsod, nagasimba sila sa mga bato kag kahoy, kag sa iban nga sahi sang materyal nga mga butang.” “Apang ang Dios, ang buhi kag matuod nga Dios, ginasimba ko,” siling ni Teofilo.​—⁠Ipaanggid ang 2 Samuel 22:47; Binuhatan 14:15; Roma 1:​22, 23.

Hamili nga Panaysayon

Ang mga paandam kag mga laygay sa tatlo-sing-bahin nga sinulatan ni Teofilo nga nagapamatuod nga sayop kay Auto­lycus may madamo nga bahin kag detalyado. Ang iban pa nga mga sinulatan ni Teofilo ginpatuhoy batok kay Hermogenes kag kay Marcion. Nagsulat man sia sing mga libro sang instruksion kag pagpalig-on, nagadugang sing mga komentaryo sa mga Ebanghelyo. Apang, ang tatlo lamang ka libro kay Auto­lycus, isa ka manuskrito, ang naamligan.

Ang nahauna nga libro isa ka pagpangayo sing pasaylo kay Auto­lycus bilang pangapin sa Cristianong relihion. Ang ikaduha nga libro kay Auto­lycus nagapangatarungan batok sa popular nga paganong relihion, ispekulasyon, mga pilosopo, kag mga manugbinalaybay. Ang paganong literatura ginpaanggid sa Kasulatan sa ikatlo nga libro ni Teofilo.

Sa pamuno sang ikatlo nga libro ni Teofilo, si Auto­lycus nagapati gihapon nga ang Pulong sang kamatuoran engkantuhanon nga sugilanon lamang. Ginamulay ni Teofilo si Auto­lycus, nga nagasiling: “Ginabatas mo sing malipayon ang mga buangbuang. Kon indi naimpluwensiahan ka kuntani sang walay pulos nga mga hambal sang mga buangbuang, kag nagpati sa lapnag nga huringhuring.”

Ano yadtong “lapnag nga huringhuring”? Ginasugid ni Teofilo ang ginhalinan. Ang mga mapasipalahon “nga may didiosnon nga mga bibig nagasumbong sa amon sing butig, [kami] nga mga sumilimba sang Dios, kag ginatawag nga mga Cristiano, nagakunokuno nga ang amon tanan nga asawa ginapagamit namon sa iban; kag nga nagahulid kami bisan sa aton kaugalingon nga utod nga babayi, kag, ang labing walay katahuran kag mapintas sa tanan, nga nagakaon kami sing unod sang tawo.” Si Teofilo nanikasog sa pagsumpong sining indi gid husto nga paganong pagtamod sang nagapangangkon nga ikaduhang-siglo nga mga Cristiano. Gingamit niya ang kapawa sang kamatuoran sang inspirado nga Pulong sang Dios.​—⁠Mateo 5:​11, 12.

Nagapamatuod sa ihibalo ni Teofilo sa Pulong sang Dios amo ang iya masunson nga paggamit kag paghinambit sa Hebreo kag Griegong ­teksto sa Biblia. Isa sia sang labing una nga mga komentarista sa mga Ebanghelyo. Ang madamong paghinambit ni Teofilo sa Kasulatan nagaaman sing isa ka manggad sang paghangop sa panghunahuna nga lapnag sang panahon niya. Gingamit niya ang iya ihibalo sa inspirado nga mga kasulatan sa pagpakita sang ila daku nga pagkalabaw sa paganong piloso­piya.

Ang pagkaareglo sang materyal ni Teofilo, ang iya nagapabakod nga paagi kag sulit-sulit nga estilo mahimo nga dimakagalanyat sa iban nga mga tawo. Kon tubtob diin naapektuhan sang gintagna nga apostasya ang pagkasibu sang iya mga pagtamod, indi naton karon mahibaluan. (2 Tesalonica 2:​3-12) Apang, sang panahon nga napatay sia, sang mga 182 C.E., si Teofilo nangin isa ka wala sing kakapoy nga apol­o­gist, nga ang iya mga sinulatan makawiwili sa matuod nga mga Cristiano sang aton modernong dag-on.

[Retrato sa pahina 30]

Si Teofilo masidla nga nagpamatuod nga sayop sang mga argumento ni Autolycus

[Credit Line sang retrato sa pahina 28]

Ang mga laragway sa pahina 28 kag 30 ginkuha sa Illustrirte Pracht - Bibel/Heilige Schrift des Alten und Neuen Testaments, nach der deutschen Uebersetzung D. Martin Luther’s