Husto Bala ang Paglaragway sang Biblia sa Ginbihag nga mga Judiyo sa Babilonia?

Mga 2,600 ka tuig sang una, gindala nga mga bihag sa Babilonia ang mga Judiyo, kag nagpabilin sila didto sing mga 70 ka tuig. Suno sa Biblia, gintagna sang Dios ang mangin kabuhi sang Judiyo nga mga bihag sa Babilonia: “Magpatindog kamo sing mga balay kag istaran ini. Magtanom kamo kag kauna ang mga bunga sini. Magpangasawa kamo kag mag-anak sing mga lalaki kag mga babayi. . . . Kag tinguhai ninyo nga may paghidait ang siudad diin gintugutan ko nga bihagon kamo.” (Jeremias 29:1, 4-7) Amo gid bala sini ang nangin kabuhi sang mga Judiyo didto?

Gintun-an sang mga researcher ang sobra 100 ka tapitapi nga daga nga mahimo nga naghalin sa lugar sang Babilonia sang una ukon sa mga lugar nga malapit diri. Suno sa sini nga mga tapitapi, padayon nga ginsunod sang madamo nga Judiyo nga mga bihag ang ila mga kustombre kag relihion samtang nagapasakop sa paggahom sang Babilonia. Ginhimo ini nga mga tapitapi sang mga tuig 572 asta 477 B.C.E., kag nasulat sa sini ang mga kontrata sa arkila, mga negosyo, mga promisa nga bayaran ang utang, kag iban pa nga rekord parte sa kuarta. “Bangod sini nga mga dokumento,” siling sang isa ka reperensia, “nabal-an naton nga ang mga bihag ordinaryo lang nga mga tawo nga nagaistar sa uma: nagapanguma sila kag nagapatindog sing mga balay, nagabayad sang buhis, kag nagaserbisyo sa hari.”

Ginapamatud-an man sining importante nga mga dokumento nga may madamo nga Judiyo sa lugar nga gintawag Al Yahudu, ukon Judahtown. Nasulat sa sini nga mga tapitapi ang mga ngalan sang apat ka henerasyon sang isa ka Judiyo nga pamilya, kag ang pila sini nga ngalan nasulat sa Hebreo nga mga letra nga ginagamit sang una. Sang wala pa makit-an ini nga mga tapitapi, diutay gid lang ang nabal-an sang mga eksperto parte sa kabuhi sang Judiyo nga mga bihag sa Babilonia. Si Dr. Filip Vukosavović, nga miembro sang board of directors sang Israel Antiquities Authority, nagsiling: “Paagi sa sini nga mga tapitapi, madamo na kita sing nabal-an parte sa ila. Nabal-an naton ang ila mga ngalan, kon diin sila nag-istar, kon san-o sila nagkabuhi, kag kon ano ang ila mga ginhimo.”

Ang ginbihag nga mga Judiyo may kahilwayan kon diin sila maistar kag kon ano ang ila himuon. Nag-istar sila “indi lang sa Al-Yahudu, kundi sa iban man nga mga siudad,” siling ni Vukosavović. Ang iban sa ila nangin lantip nga mga trabahador, kag nakabulig ini sa ila sang ulihi sang ginkay-o ang Jerusalem. (Nehemias 3:8, 31, 32) Ginapamatud-an man sang mga tapitapi nga naghalin sa Al-Yahudu nga madamo nga Judiyo ang nagpabilin sa Babilonia bisan pa indi na sila mga bihag. Ginapakita sini nga nagkabuhi sila sing malinong sa Babilonia, pareho sang ginsiling sang Pulong sang Dios.