Mga Danyag Gikan sa Ginsaad nga Duta

Joppe​—⁠Talalupangdon nga Dumaan nga Pantalan

ANG dumaan nga Israel may malaba kag balasbalason nga baybayon. Apang ang mga Israelinhon indi kilala nga mahuyog sa dagat nga katawhan. Ang sahi sang ila baybayon mahimo nga isa ka kabangdanan.

Isa ini ka halos wala sing kal-ang nga linya sang mga baybayon kag mga bungyod-bungyod sang balas, nga naporma sang balas nga ginadala sa dagat sang Suba Nilo.⁠a Kon wala ka pa makapamangka sa sini gikan sa dulunan sang Egipto, wala mo pa makita ang isa ka talalupangdon gid nga kinaugali nga pantalan sa bagatnan sang Bukid Carmel.

Apang sa tunga-tunga sang baybayon sang Israel makita mo sa isa ka pukatod ang siudad sang Joppe. Subong ginapakita sang laragway, ang nagatinuparay nga dalagku nga mga bato sa baybayon nagaporma sing isa ka diutay nga lungib. Samtang ang resulta nga pantalan indi subong katahom kon ipaanggid sa isa nga yara sa aminhan nayon sa Acre (Ptolemaïs), sa gihapon ginhimo sini ang Joppe nga talalupangdon. (Binuhatan 21:7) Sang wala pa mapatindog ni Herodes Daku ang artipisyal nga pantalan sang Cesarea, ang Joppe amo ang pinakamatahom nga dulungkaan sang mga barko. Nagahatag ini sing kasanagan sa pila ka pagpatuhoy sang Biblia sa Joppe.

Sang magtanyag sa pagbulig kay Solomon sa pagtukod sang templo, si Hiram nga hari sang Tiro nagsiling: “Dalhon namon ini [mga kahoy gikan sa Libano] sa imo sa mga linantay paagi sa dagat tubtob sa Joppe, kag ikaw magdala sini pataklad sa Jerusalem.” (2 Cronica 2:​1, 11, 16) Ining mga linantay mahimo nga ginbilin sa pantalan sang Tiro ukon Sidon sang Fenicia. (Isaias 23:​1, 2; Ezequiel 27:​8, 9) Ang linantay sang sedro nga kahoy gin-agi sa Carmel kag gindala sa Joppe. Gikan didto ang mga sedro ginhalin sa Jerusalem, 55 kilometros sa sidlangan kag bagatnan-sidlangan. Ang Joppe amo man ang dulungkaan sang mga troso sang sedro sang gintukod liwat sang mga Judiyo ang templo sa tapos sang ila pagkatapok.​—⁠Esdras 3:⁠7.

Mahimo nga ang mga trabahador nga nagaupod sa mga troso nagsakay sa barko sang Fenicia, kaanggid sa talaksan nga modelo. Samtang ginatun-an mo ini, dumduma nga sa tapos ginpadala ni Jehova si Jonas sa Ninive, ang manalagna nalagyo sa pihak nga direksion. “[Si Jonas] nagdulhog sa Joppe kag nakakita sing sakayan nga nagapakadto sa Tarsis. Gani nagbayad sia sang iya hinakay, kag nagsulod sa sini, sa pagkadto upod sa ila sa Tarsis, sa pagpalayo sa atubangan ni Jehova.”​—⁠Jonas 1:​1-3.

Mahimo gid nga si Jonas nagsakay sa sini nga sahi sang pangkargo nga barko, nga makasarang sang malawig nga biyahe gikan sa Joppe padulong sa Tarsis (mahimo gid nga amo ang dumaan nga Espanya). Mahimo gid nga ini may mataas nga prowa, nga malapit sa sini nagakabit ang bato nga angkla. Ang mga pasahero, mga bangkero kag mga kargada makaigo sa kubyerta, nga wala ginapakita sa sining modelo. Sa idalom sang kubyerta amo ang bahin, nga sa diin dugang pa nga kargada ang matago kag amo ang gintulugan ni Jonas. Ang barko nahuman sa mabakod nga kahoy sang juniper kag may isa ka sedro nga palo sa pagsupurta sa daku nga layag nga lino. Talupangda sa tagsa ka bahin ang raya sang malaba nga mga bugsay (mahimo nga human sa oak gikan sa Basan). Karon handurawa nga ang barko yara sa dagat kag yara sa katalagman bangod sang mabaskog nga bagyo. Pamatii ang mga sakayanon nga nagapangayo sing bulig sa ila mga dios tubtob sang ulihi napilitan sila nga ihaboy si Jonas sa tubig agod nga indi sila mapatay.​—⁠Ezequiel 27:​5-9; Jonas 1:​4-15.

Ang Joppe sang nahaunang siglo amo ang puluy-an sang isa ka kongregasyon sang mga Cristiano, ang iban sa ila mahimo nga nagatrabaho anay sa pantalan ukon mga sakayanon. Ang isa ka katapo sining mauswagon nga kongregasyon sa tupad sang pantalan amo ang Judiyo nga si Dorcas (Tabita). “Sia puno sang maayong mga buhat kag mga pagpanglimos nga ginhimo niya.” Sang tuig 36 C.⁠E., nagmasakit si Dorcas kag napatay, nga ginbangdan sang paghibi sang madamo, bangod nadumduman nila ang iya madamo nga maayong binuhatan. Gindala sang mga masigka-Cristiano si apostol Pedro gikan sa Lida (modernong Lod, malapit sa erport sang Tel Aviv) padulong sa Joppe. Ginbanhaw ni Pedro ining hinigugma nga utod nga babayi, isa ka milagro nga “naglapnag sa bug-os nga Joppe, kag madamo ang nangin mga tumuluo.”​—⁠Binuhatan 9:​36-42.

Nagpabilin si Pedro sa Joppe sing madugaydugay sa balay ni Simon, nga manugpanit. Nakakita diri ang apostol sing palanan-awon nga nagtuytoy sa iya nga dalhon ang pila ka utod nga lalaki sa kongregasyon sang Joppe sa aminhan sa dalanon malapit sa baybay padulong sa bag-ong pantalan sang Cesarea. Didto ginbantalaan kag ginbawtismuhan ni Pedro ang Romanong opisyal sang hangaway nga si Cornelio, ang nahauna nga wala matuli nga Gentil nga mangin hinaplas sang espiritu nga Cristiano. (Binuhatan 9:​43⁠–​10:48) Daw ano nga kalipay kag kakunyag ang natabo sa Joppe sang magbalik ang kauturan nga dala ang balita tuhoy sining importante nga hitabo sa maragtas sang mga Cristiano!

Sa karon madamo nga bisita ang nagapamasyar sa Joppe, nga bahin sang modernong Tel Aviv-Jaffa, kag madali nila mapanumbalik sa ila hunahuna ang mga hitabo sa Biblia nga natabo sa sining talalupangdon nga pantalan.

[Footnote]

[Picture Credit Line sa pahina 16]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Picture Credit Line sa pahina 17]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.