Rata amo Ubua Dalana
NOGA! TORETORE TAUNA NIGERIA AI ESE IA TOREA
Sina haida bamona, bema oi danu oi ura emu rata amo emu beibi oi ubua, oi ese taunimanima ia Havaraia Diravana ese mai lalokau ida ia henia gauna oi abia hidi unai. Oiemu tauanina ese ia havaraia rata ese emu beibi do ia hagoadaia bona ia tubu namonamo totona gaudia ibounai ia henia. Bona emu beibi do ia naria gorere idauidau ia abia lasi totona. Ena namo dainai WHO (World Health Organisation) ia gwau: “[Rata] be natu ese do ia abia aniani namo hereana. Ena gabu idia abia aniani iboudiai, hegeregere boromakau ena milika, pauda milika bona uiti ena vasiahu be namo lasi.”
Rata amo oi ubua karana ese namo ia havaraia danu oi dekenai. Hanuaboi lalonai kisini dekenai do oi lao lasi beibi ena milika oi karaia totona, bona ranu bona muramura amo kavabu do oi huria lasi, badina kavabu be lasi. Rata amo oi ubua karana ese emu tauanina do ia hanamoa danu. Oi rogorogo neganai emu tauanina ia bada, to unai kara ese do ia hamaragia bona beibi ena puse ia hamaragia lou ena toana korikorina dekenai. Tahua gaukara amo idia davaria rata amo natudia idia ubua hahine ese rata kensa idia abia be ia auka.
United Nations Children’s Fund ia gwau: “Kahirakahira sina iboudiai ese rata amo edia beibi idia ubua diba.” Reana, oi danu oi karaia diba. To, bema unai be oiemu nega ginigunana rata amo beibi do oi ubua, do oi davaria ia be mai ena hekwarahi. Badina ena be hahine ese rata amo natudia idia ubudia be edia kara korikori, to unai idia karaia namonamo totona, unai kara do idia dibaia be namo. Do oi davaria oi bona emu beibi be reana dina haida eiava wiki haida murinai do umui badinaia aniani negadia bona dalana namona do umui moalelaia.
Beibi Ia Do Vara Lasi Neganai
Bema oi be rata amo beibi oi do ubua lasi, idia manada vadaeni hahine oi hereva henidia. Oi do idia durua emu hekwakwanai oi hanaia totona. Idia ese oi idia durua diba, mai lalo-goada ida emu beibi oi ubua namonamo totona.
Oi rogorogo neganai bona oi mara murinai, oi laga-ani namonamo be gau badana. Bona danu namona be oi aniani namonamo. Breastfeeding, WHO edia buklet ta, ia gwau: “Ta ia rogorogo lasi neganai bona ia rogorogo neganai danu, bema aniani namona ia ania lasi, beibi do ia tubu namonamo lasi ena bogana lalonai. Danu, unai anina be sina be ia hegeregere lasi gabeai rata do ia havaraia diba digarana do ia haboua. Unai dainai, tauanina durua aniani idauidau ia ania be gau badana, ia rogorogo neganai bona gabeai rata amo beibi ia ubua negadia lalonai.”
Gau badana danu be emu rata oi naridia namonamo. Kahirakahira do oi mara hua lalodiai, oi digu neganai emu rata oi huria, to sopu oi gaukaralaia lasi. Emu rata matana ia kaukau lasi bona ia toto lasi totona, ia gegea korema gabuna ladana areola ese muramura ia halasia. Sopu ese emu rata matadia ia hakaukaudia diba bona unai muramura ena siahu ia haorea o ia kokia diba. Bema emu rata idia kaukau eiava idia hemaihemai, hanamoa muramurana oi atoa diba. To areola bona rata matana dekenai oi atoa lasi.
Guna doketa idia gwau, sina idia rogorogo neganai edia rata matadia do idia dahua goadagoada idia “ha-aukadia” totona. Ena be idia gwau unai kara ese rata matana ena hisihisi do ia hadokoa beibi idia ubua neganai, to gabeai idia davaria unai ese namo ta ia havaraia lasi. Beibi ia hekure namonamo lasi rata ia inua noho neganai, unai ese hisihisi ia havaraia.
Beibi ubua namonamo karana lalonai, rata ena bada eiava toana be anina lasi, to bema rata matana ia palaka eiava ia hedinaraia namonamo lasi, beibi ese do ia topoa namonamo lasi. Oi sibomu emu rata matana be inai dala amo oi tohoa diba: mai manada ida oiemu ima kwakikwakina sinabadana bona dodorina amo rata matana kahirakahira dekenai oi gigia, ia hedinarai totona. Bema idia hedinarai lasi, emu doketa oi hadibaia. Reana, ia ese breast shell do ia gwauraia hidi oi rogorogo neganai do oi karaia totona, eiava beibi oi ubua negadia padadiai oi karaia totona. Unai shell ese rata ia gigia bena ia palaka eiava ia hedinarai lasi rata matana ia hedinarai namonamo.
Dina Ginigunadia
Namona be oi mara murinai unai hora tamona lalonai emu beibi oi ubua. Reana haida idia laloa sina bona beibi be do idia hesiku bona idia ura lasi ta ta idia itaia badina mara neganai idia hekwarahi bada dainai. To lasi, sina be mai moale bada ida ia ura beibi ia itaia, bona beibi danu be miniti haida lalonai bogana murimurina ena mauri ia manadalaia murinai, rata ia tahua mai ena ura bada ida.
Sina matamatadia ese edia beibi matamata dekenai rata amo kolostrum, ielo bamona ranu, idia henia. Inai “golo ranuna” ese beibi do ia durua bada. Ia be mai ena muramura gorere havaraia bakteria ia koudia totona. Bona ia lalonai be tauanina hatubua havaraia gauna ladana protin ia noho, bona suga bona digara be bada lasi. Unai dainai beibi ena mauri dinadia ginigunadia lalonai ia be aniani namona. Bema beibi ia gorere lasi, aniani eiava inuinu gauna ma ta do ia abia lasi be namo, rata sibona. Bema beibi be kavabu amo oi ubua, do ia ura lasi rata ia inua, badina kavabu amo topoa karana be hekwarahi lasi.
Idia mara murinai, dina rua eiava ima lalonai sina ese rata kavakava idia halasia, kolostrum ia noho lasi. Unai neganai emu rata idia gudu bona idia hisihisi badina rara be emu rata dekenai ia aru lao badabada. Unai be vaia ia vara gauna. Emu beibi oi ubua neganai gudu do ia hamaragia bona hisihisi do ia ore. To nega haida, rata idia gudu neganai rata matadia idia palaka. Unai ia vara neganai, beibi ese do ia topoa namonamo dainai namona be oi ese emu rata do oi gigia rata ia aru totona. Oiemu ima rua amo emu rata ia matamaia gabuna amo oi gigia lao ela bona rata matana dekenai.
Emu rata toadia amo emu beibi be rata bada eiava maragi ia inua oi itaia diba lasi. Ena be hekapa oi abia, to oi laloa lasi—oiemu tauanina be ia hegeregere beibi ese ia ura rata ibounai do ia henia. Beibi oi ubua momo neganai, rata momo do oi havaraia. Unai dainai kavabu amo milika haida hegeregere pauda milika eiava boromakau ena milika oi ubua lasi be namo. Bema unai oi karaia, emu beibi ese rata bada do ia inua lasi oi amo. Bena unai dainai, oi ese rata bada do oi havaraia lasi.
Gabrielle Palmer ena buka ladana The Politics of Breastfeeding lalonai, ia gwau: “Haida idia laloa beibi be sibodia idia naria diba lasi, to nega korikori ai idia vara beibi ese idia sibodia edia ura bona sinadia edia tauanina hegeregerena ai edia aniani negana idia abia hidi diba. Bema taunimanima haida ese idia koudia lasi, unai do idia karaia diba. Oiemu beibi be (taitai amo) rata ia noia neganai, oi henia. Matamanai, hora rua rua eiava toi toi murinai ia ura aniani. Oi ubua negadia ta ta ai rata kahana kahana oi henia. Beibi momo be miniti 20 ia lao 40 lalonai rata idia inua, to haida be edia ura hegeregerena ai idia inua, idia rakatania bena idia ura inua lou. Unai bamona metairametaira idia inuinu beibi be reana hora ta lalonai do idia inuinu ore. Dina ima murinai, bema dina tamona lalonai, emu beibi be nega 8 bamona ia inuinu, bona oi ubua lalonai rata ia hadonoa regena oi kamonai, bona bema ena mei napi be 8 o momo unai dina lalonai, emu beibi be ia inuinu namonamo bona ia bogakunu.
Oi dibaia namonamo be namo mai anina bada karana ta be emu beibi oi ubua neganai oi rosia namonamo dalana. Bema oi rosia namonamo lasi, emu beibi do ia bogakunu lasi. Beibi haida be do idia ura lasi rata idia inua.
Oi rosia namonamo lasi neganai, hekwakwanai ma ta ia vara danu: emu rata matadia idia toto eiava idia hisihisi. Buka ladana Breastfeeding Source Book ia gwau: “Rata matadia idia toto badina be idauidau, to beibi be edena bamona ‘rata ia topoa’ be mai anina bada, bona ena kwarana be edena bamona ia atoa rata dekenai be mai anina bada danu. Dala maorona be inai: Emu beibi be emu rata kahirakahira dekenai oi rosia, emu rata matana do ia hevaira henia maoromaoro totona, bena do ia veria lao lasi kahana tamona dekenai.”
Namona be beibi ena bibina ese emu rata ia koua namonamo, sentimita toi bamona rata matana amo. Bema beibi ena tauanina ibounai be oi ia vaira henia, nega daudau rata ia topoa, ia hekure namonamo bona ia moale bona emu rata matana ia hisihisi lasi, vadaeni do oi diba emu beibi ia hekure dalana be maoro.
Edena Negai Rata Ia Rakatania
Wiki haida murinai, oi bona emu beibi be ta ta umui diba vadaeni bona umui moalelaia ubua dalana namona umui badinaia. Hua 4 ia lao 6 lalonai, emu beibi be rata sibona do ia inua, ma aniani eiava inuinu gauna ta ia abia lasi. Bena unai hua idia orea murinai metairametaira aniani ma haida hegeregere, hapataia uma aniani, eiava uiti vasiahu o au huahua oi henia. To emu beibi be hua 9 o 10 ia do abia lasi neganai, emu rata sibona ese iena tauanina do ia hagoadaia aniani ia henia; unai dainai aniani ma haida oi do henia lasi neganai, rata amo oi ubua guna be namo.
Rata amo do oi ubua ela bona edena nega? WHO ia gwau oi dekenai ia hegeregere neganai, nega daudau lalonai oi ubua be namo. Sina momo be rata amo natudia idia ubudia ela bona idia be lagani ta mai kahana. Idia ese edia natudia edia mauri lagani idia laloa lasi, to edia natudia edia tubu dalana idia laloa bada. Buka ladana Mothering Your Nursing Toddler ia gwau: “Iseda natudia idia ura rata idia do inua noho ita lalo-pararalaia be auka lasi—rata idia inua neganai idia moale, bona idia inua lasi neganai idia lalohisihisi. Natu ta ita ubua noho ena badina ma ta be, ita ura ita hamoalea.”
Dirava Ena Lalokau Ia Hahedinaraia
Hanuaboi momokani lalonai, emu ruma bese taudia idia mahuta noho lalonai, emu beibi oi ubua neganai, unai kara ia Havaraia Diravana oi laloa. Ena be emu tauanina ese dahaka ia karaia unai kara ia vara totona oi diba lasi, to rata amo ubua karana ena hahenamo ese ia Havaraia Diravana ena aonega bona lalokau ia hahedinaraia.
Mani oi laloa—aniani ma ta be hegeregere lasi beibi totona, to sina ena rata sibona. Hua ginigunadia lalodiai rata ese beibi ia ura aniani eiava inuinu gaudia ibounai ia henia. Bona danu, ia be muramura namona gorere idauidau koua totona. Gau ta ese ia hadikaia lasi, ia miro lasi, oi hegaegaelaia lasi, bona ia be davana lasi. Tanobada ibounai dekenai ia noho, bona natu ia bada ia lao neganai, rata danu ia bada.
Bona mani oi laloa, sina ese rata amo beibi ia ubua karana be idia ruaosi ese idia moalelaia. Sina ese ena rata amo natuna ia ubua neganai, edia kopina idia daua tao bona edia tauanina ena siahu mamina idia mamia karadia ibounai ese sina bona beibi padanai lalokau goadana ia havaraia bona idia ta ta idia diba namonamo danu.
Momokani, unai hoa karana ia Havaraia Diravana ita hanamoa, be namo. Oi danu salamo torea tauna Davida ena hereva do oi laloa, ia gwau: “Oi lau tanikiu henia, badina mai hoa danu lau oi karaia. Oiemu kara ibounai be mai hoa bona gari danu.”—Salamo 139:14.
[Box on page 12]
Tatau e, Umui Heduru
• Emu adavana oi hadibaia rata amo beibi ia ubua karana oi moalelaia. Oi hanamoa bona mai lalokau ida oi durua.
• Emu adavana oi durua, ia rogorogo lalonai bona gabeai beibi ia ubua neganai, aniani namodia ia ania totona.
• Dala oi lailaia ia laga-ani totona. Ia hesiku hahinena do ia hekwarahi rata havaraia totona. Natudia haida oi naridia bona ruma gaukara oi karaia diba ena maduna ia metau lasi totona, a?
• Bema emu adavana ia lalo-hekwarahi lasi bona ia moale, ena rata do ia aru namonamo. Oi hamoalea be namo. Ia lalohisihisilaia gaudia ia herevalaia neganai, oi kamonai bona oi durua hanamoa totona.
[Box on page 13]
Rata Eiava Kavabu
“Rata ese beibi ia hagoadaia, ia be goeva, gorere amo beibi ia naria, bona sina ese rata kensa eiava bogana kensa gorerena ia abia dalana ia koua. Pauda milika be davana bada herea, bona unai sibona lasi to nega momo ranu mirona ida idia buloa namonamo lasi bona kavabu mirodia amo natudia idia ubudia. Beibi be rata amo idia ubua karana be mai anina bada, badina ogogami tanodia dekenai bema sina ese edia natudia be edia hua ginigunadia 4 ia 6 lalonai, rata sibona amo idia ubudia, natu maragidia milioni ta bamona idia hamauridia diba lagani ta ta lalonai.”—The State of the World’s Children 1993, United Nations Childrens Fund ese idia halasia.