Karoa 6
Hoa Karadia be Momokani Idia Vara, A?
Dina ta, lagani 31 C.E. lalonai, Iesu mai ena hahediba taudia ida be hanua ta ladana Nain dekenai idia lao. Hanua ena magu ena geiti dekenai idia raka kahirakahira lao neganai, haida ida idia hedavari, mase tauhauna ta idia huaia lao, vabu ta ena natuna tamona. Baibel ia gwau, Iesu ese unai vabu “ia bogahisihisi henia, ia gwau, ‘Oi tai lasi.’ Vadaeni Iesu ia raka kahirakahira lao, mase patana dekenai ia dogoatao. . . . Vadaeni ia hereva, ia gwau, ‘Uhau tauna e, lau hereva henia oi dekenai, oi toreisi.’ Vadaeni mase tauna ia helai, ia hereva.”—Luka 7:11-15.
1. (Hamatamaia herevana danu) (a) Dahaka hoa karana be Iesu ese ia karaia, Nain hanuana kahirakahira dekenai? (b) Hoa karadia sivaraidia Baibel lalonai idia torea be mai anina bada eiava? (c) Taunimanima iboudiai ese unai sivarai idia abia dae a?
UNAI be sivarai namona, to ia be momokani, eiava? Haida ese unai bamona sivarai idia abia dae diba lasi. To hoa karadia sivaraidia be Baibel lalonai idia torea. Ta ese Baibel ia abia dae, anina be unai hoa karadia sivaraidia ia abia dae. Momokani, Baibel ena hereva momokani ibounai be hoa karana ta mai anina bada latanai idia haginia: Iesu ena toreisi lou unai.
Haida ese Idia Abia Dae Lasi ena Badina
2, 3. Scotland ena diba momo tauna David Hume ese hoa karadia sivaraidia ia hakoikoia toho dalana ta be dahaka?
2 Oi ese hoa karadia sivaraidia oi abia dae a? Eiava oi laloa hari inai diba momo negana lalonai ita ese unai sivarai, Dirava ese hoa dalanai ia karaia karadia sivaraidia, ita abia dae be maoro lasi, a? Lagani 200 idia lao vadaeni, Scotland ena diba momo tauna ta David Hume ena lalohadai be unai bamona.
3 Hume ese hoa karadia sivaraidia ia abia dae lasi ena badina badadia be toi.1 Ginigunana be inai bamona ia gwauraia: “Hoa karadia be dala idaudia amo idia vara, ita hamomokania diba lasi daladia unai.” Idaunega amo ema bona hari, taunimanima idia hamomokania gau haida idia idau diba lasi. Hegeregere, idia diba bema gau ta idia negea ia moru sibona, bona dina be daba iboudiai do ia daekau bona adorahi iboudiai do ia diho. Idia diba unai gau be unai bamona do idia vara loulou ela bona hanaihanai, bona kara idauna ta do ia vara lasi. Hume ia laloa, unai ese “ia hahedinaraia goevagoeva” hoa karadia idia vara diba lasi.
4, 5. David Hume ese edena dala ma rua amo hoa karadia sivaraidia ia hakoikoia toho?
4 Ma ia gwau taunimanima idia koidia haraga diba. Haida idia ura hoa karadia sivaraidia do idia abia dae, bona unai be mai anina bada edia tomadiho dekenai, to gabeai idia davaria unai hoa karadia idia gwauraia karadia be koikoi karadia mo. Ma ia gwau hoa karadia be taunimanima edia diba ia maragi negadiai idia gwauraia. Edia diba ia bada ia lao neganai, hoa karadia ta ta sibodia idia gwauraia. Hume ia gwau: “Unai hoa karadia badadia be iseda nega lalonai idia vara lasi.” Ia laloa unai ese ia hahedinaraia idia be nega ta idia vara lasi.
5 Ema bona hari, hoa karadia sivaraidia idia hakoikoia toho taudia edia hereva be unai bamona. Unai dainai Hume ena hereva ta ta ita laloa namonamo be namo.
Ita Hamomokania Diba Lasi Dalana amo, A?
6. Bema ta ia gwau, hoa karadia idia vara diba lasi badina be matamana negana amo gau iboudiai be vaia edia vara daladia korikoridia hegeregeredia idia vara, dahaka dainai ena hereva be maoro lasi?
6 Hume ia gwau, hoa karadia idia vara diba lasi, badina be gau iboudiai be edia dala korikori amo idia vara loulou, dala idauna amo idia vara diba lasi. To, mani ena hereva ena anina oi laloa. Kara idau hereana ta, hanaihanai idia vara loulou karadia hegeregeredia lasi karana, bema ia vara, idia itaia taudia ese idia hoalaia, idia laloa Dirava ese ia karaia karana ta idia itaia unai.a Unai bamona kara sivaraidia idia abia dae lasi taudia edia lalohadai be inai: ‘Hoa karadia idia vara diba lasi, badina be idia be hoa karadia!’ Mani unai lalohadai oi abia dae haraga lasi, to gau haida oi laloa guna.
7, 8. (a) Dahaka dainai hari inai negai saiens taudia edia lalohadai be Hume ena lalohadai hegeregerena lasi? (b) Bema ita abia dae Dirava ia mauri noho, dahaka dainai namona be ita abia dae ia ese hoa karadia ia karaia diba?
7 Ena be David Hume be unai bamona ia hereva goada, to diba momo taudia hari inai nega lalonai ese iena lalohadai idia hamomokania vaitani lasi. Saiens taudia idia gwau, ita diba vadaeni gaudia, gau edia lata bona edia lababa bona edia harana lata, sibodia lasi, to gau idaudia danu, ita do diba lasi gaudia, be guba lalonai idia noho reana.2 Idia laloa hisiu bada hereadia momo be guna idia maragi herea idia lao haraga neganai edia metau ia maragi ia lao lasi, unai dainai idia kahirakahira dekenai guba ena padana ena anina be idia ese idia hagagevaia ela bona unuseniai nega ia heau lasi.3 Saiens taudia haida idia gwau, reana guba gabudia haida dekenai nega ia heau vairana kahana dekenai lasi to ia heau murina kahana dekenai!4
8 Stephen W. Hawking, profesa ta Cambridge Iunivesiti dekenai, ese guba bona tanobada edia anina ibounai ia matamaia negana ia herevalaia, ia gwau: “Saiens taudia momo ese idia abia dae lalohadaina be inai . . . Matamana neganai, guba bona tanobada edia anina ibounai be gau tamona lalonai. Unai neganai reana gau ta ia vara lasi, hari ita diba daladia amo.”5 Anina be, saiens taudia hari inai negai idia gwau lasi gau ta be dala idau hereana amo ia vara diba lasi. Nega idaudia ai gau idaudia idia vara diba. Vadaeni, bema ita laloa siahu ibounai Diravana ia noho, namona be ita abia dae iena siahu be hegeregere, kara idaudia—hoa karadia—be ena ura hegeregerena ia havaraia diba.—Esodo 15:6-10; Isaia 40:13, 15.
Koikoi Karadia be Edena Bamona?
9. Hoa karadia haida be koikoi karadia a? Emu haere ena badina oi gwauraia.
9 Lalo-parara taudia iboudiai idia diba hoa karadia haida be koikoi karadia. Hegeregere, taunimanima haida idia gwau gorere taudia be hoa dalana amo idia hanamodia diba. Doketa ta, William A. Nolan, ese unai kara, haroro taudia America dekenai bona babalau taudia Asia dekenai ese idia karaia karadia, be ia tahua namonamo neganai, ia davaria unai kara iboudiai be koikoi karadia.6
10. Idia hahedinaraia vadaeni hoa karadia haida be koikoi karadia; oi laloa unai ese ia hahedinaraia hoa karadia iboudiai be unai bamona, eiava?
10 Haida be unai bamona idia koikoi, anina be hoa karadia momokanidia be nega ta idia vara lasi, a? Lasi. Nega haida sivarai ita kamonai, haida ese pepa moni koikoidia idia halasia, to ita be unai dainai ita gwau lasi pepa moni ibounai be unai bamona. Gorere taudia haida be doketa koikoidia idia abidadama henidia bada bona moni momo idia henidia. To ita be unai dainai ita gwau lasi doketa iboudiai idia koikoi. Unai hegeregerena, ena be ia hedinarai goevagoeva hoa karadia idia gwauraia karadia haida be koikoi karadia, to ita be unai dainai ita gwau lasi hoa karadia momokanidia idia vara diba lasi.
‘Hoa Karadia be Hari Idia Vara Lasi’
11. David Hume ese hoa karadia sivaraidia ia abia dae lasi, ena badina ihatoina be dahaka?
11 Hume ena hereva ihatoina be inai: “Unai hoa karadia badadia be iseda nega lalonai idia vara lasi.” Hume ese hoa karana ta ia itaia lasi, unai dainai ia abia dae lasi hoa karadia idia vara diba. To unai bamona lalohadai be maoro lasi. Lalo-parara taudia iboudiai idia diba, unai Scotland tauna ia do vara lasi neganai, “hoa karadia badadia,” iena mauri negana lalonai idia vara lou lasi karadia, be idia vara vadaeni.
12. Dahaka hoa karadia, saiens taudia ese edia badina idia gwauraia hedinarai diba lasi, be gunaguna idia vara?
12 Unai hoa karadia haida be inai: Tanobada ai ava idauidau bona au idauidau idia tubu matamata. Bena mauri gaudia idia vara matamata. Bena dokonai taunimanima mai ena aonega bona ena lalona bona ena lalokau ida be ia hedinarai. Saiens tauna ta ese unai hoa karadia idia vara dalana be hari inai nega lalonai gau idia vara dalana ida ia hahegeregerea diba lasi. To hari idia noho gaudia dainai ita diba idia be momokani idia vara.
13, 14. Dahaka be hari ita manadalaidia, to bema David Hume ese ia itadia, hoa gaudia ia gwauraidia?
13 Bona “hoa karadia badadia,” David Hume ena nega murinai idia karaia, mani oi laloa. Bema iena nega ita lou henia diba bona hari inai negai idia karaia karadia bema ita hamaorolaia diba, iseda hereva do ia abia dae a? Bema ita hamaoroa bisinesi tauna ta Port Moresby dekenai ese tau ta Sydney dekenai ia hereva henia diba, eiava ita hamaoroa soka gadarana be Spain dekenai idia gadaralaia noho neganai, taunimanima tanobada hegegemadai idia noho ese idia itaia diba, eiava ita hamaoroa peleini badadia, edia bada ese Hume ena negai idia noho lagatoidia edia bada idia hanaia gaudia, be guba padana amo idia roho diba bona taunimanima 500 be gabu daudau hereana dekenai idia abidia lao diba, iseda hereva do ia abia dae lasi, ani? Do ia gwau: ‘Koikoi! Unai bamona hoa karadia idia vara lasi iseda nega lalonai!’
14 To unai bamona “hoa karadia badadia” be iseda nega lalonai idia vara, badina be taunimanima ese edia diba matamata, Hume ia diba lasi gaudia, idia gaukaralaia neganai, telefon, televisen bona peleini idia karaia. Vadaeni, bema gunaguna Dirava ese kara idaudia be ita do diba lasi daladia amo ia karaia dainai unai kara ita hoalaia, unai kara sivaraidia ita dadaraia sibona be maoro lasi, ani?
Edena Bamona Ita Diba?
15, 16. Bema hoa karadia be momokani idia vara, ita dibadia dalana tamona be dahaka? Haheitalai ta oi gwauraia.
15 To, momokani, ena be ita diba hoa karadia idia vara diba, to unai sibona dainai ita gwau lasi idia vara. Hari inai negai, edena bamona ita diba, gunaguna Dirava ese hoa karadia korikoridia be ena hesiai taudia edia amo ia karaia, eiava lasi? Oi laloa dahaka ese unai kara sivaraidia ia hamomokania diba? Gunika tauna ta, sibona ena hanua ena mauri sibona ia diba tauna, mani oi laloa, ia idia abia lao siti badana ta dekenai. Ena hanua dekenai ia giroa lou neganai, siti dekenai ia hoalaia gaudia be ena hanua taudia edena bamona do ia hamaorolaidia? Motuka bona reidio edia gaukara daladia ia gwauraia hedinarai diba lasi. Kompiuta ta ia karaia diba lasi, ia hahedinarai henidia totona. Ia itaia gaudia ia kikilaia diba sibona.
16 Ita be unai tau ena hanua taudia hegeregeredia. Bema Dirava be momokani hoa karadia ia karaia, ita dibadia dalana tamona be, edia matana amo idia itaia taudia ese ita idia hamaoroa. Dirava ese unai hoa karadia ia havaraia dalana be idia gwauraia hedinarai diba lasi, bona unai bamona kara idia karaia diba lasi. Idia itaia gaudia be ita idia hamaoroa diba sibona. Momokani, sibodia edia matana amo kara ta idia itaia taudia be haida ese idia koidia diba, bona unai taudia ese idia itaia karana sivaraina idia habadaia diba bona idia herevalaia koikoi diba. Edia hereva ita abia dae totona, namona be ita diba idia be hereva momokani taudia namodia mai edia ura namodia.
Momo ese Idia Hamomokania Hoa Karana
17. (a) Edena hoa karana sivaraina Baibel lalonai be momo ese idia hamomokania? (b) Iesu be edena bamona idia kara henia guna bena gabeai idia hamasea?
17 Momo ese idia hamomokania hoa karana sivaraina Baibel lalonai be Iesu Keriso ena toreisi lou sivaraina. Unai dainai unai sivarai ita tahua namonamo be namo; Iesu idia dogoatao, Nisan 14 ena hanuaboi ai—iseda kalenda ai unai be Thursday hanuaboi.b Iuda gunalaia taudia ese idia kota henia; idia gwau Dirava ena ladana ia hadikaia dainai ia mase be namo. Idia hakaua lao Roma gavana tauna Pontio Pilato dekenai, bena edia lalo-ani dainai Iesu ia henidia do idia hamasea totona. Friday ai, reana dina tubua ai, idia hasatauroa—unai be do Nisan 14, Iuda taudia edia kalenda ai—bena hora momo lasi murinai ia mase.—Mareko 14:43-65; 15:1-39.
18. Baibel ia gwau Iesu ena toreisi lou sivaraina be edena bamona idia halasia matamaia?
18 Roma tuari tauna ta ia ura ia diba Iesu ia mase momokani eiava, unai dainai ena ohena be io amo ia gwadaia, bena Iesu ena tauanina be gara matamatana lalonai idia guria. Kerukeru, Nisan 15 (Friday/Saturday), be sabati dinana ta. To Nisan 16 ena daba ai—Sunday daba ai—ena hahediba taudia haida be gara dekenai idia lao neganai, ia lalonai Iesu ena tauanina be lasi. Nega sisina murinai, Iesu be maurina ai idia itaia sivaraidia be haida ese idia kikilaia loaloa. Unai sivarai idia kamonai taudia ese idia abia dae lasi. Aposetolo danu ese idia abia dae lasi. To sibodia edia matana amo Iesu be maurina ai idia itaia neganai, idia diba momokani ia be mase amo ia toreisi lou vadaeni.—Ioane 19:31–20:29; Luka 24:11.
Gara ai be Tauanina ta Lasi
19-21. (a) Justin Martyr ia gwau Keristen taudia ese Iesu ena toreisi lou sivaraina idia harorolaia neganai, Iuda taudia ese edia gaukara edena bamona idia hadikaia toho? (b) Ita diba momokani, Nisan 16 ai Iesu ena gara be edena bamona?
19 Iesu ia toreisi lou vadaeni a, eiava unai be hereva koikoina sibona, a? Unai neganai idia noho taudia edia henanadai ta be inai: Iesu ena tauanina be gara lalonai ia do noho, eiava? Bema gara lalonai ia do noho, iena hahediba taudia edia inai taudia ese ena toreisi lou herevana idia gorea haraga diba. To unai bamona sivaraina be lasi. Baibel ia gwau, idia ese gara idia gimaia tuari taudia moni idia henidia, idia gwau: “Do umui gwau, ‘Iena diba tahua taudia be hanuaboi idia mai, ai mahuta neganai iena tauanina idia henaoa.’ ” (Mataio 28:11-13) Baibel sibona lasi, to buka ma ta danu ese ia hahedinaraia Iuda gunalaia taudia be unai bamona idia karaia.
20 Iesu ia mase bena lagani 100 bamona idia ore murinai, Justin Martyr ese buka ta ladana Dialogue With Trypho lalonai ia gwau: “Umui [Iuda taudia] ese tatau haida umui abidia hidi namonamo, bena tanobada ena kahana iboudiai dekenai umui siaidia, do idia haroro, do idia gwau, Iesu, koikoi tauna Galilea amo ia mai, ese Dirava bona ena taravatu dadaraia dalana ia havaraia; unai tau ai hasatauroa, to hanuaboi ai ena hahediba taudia ese ena tauanina gara amo idia henaoa.”7
21 Trypho be Iuda tauna ta, bona Justin Martyr ese unai buka ia torea, Keristen tomadihona ena maoro bona Iuda tomadihona ena kerere gwauraia hedinarai totona. Unai dainai, bema Iuda taudia ese Keristen taudia unai bamona idia samanidia lasi, bema idia gwau lasi Iesu ena tauanina be gara amo idia henaoa, Justin Martyr be unai hereva ia torea diba lasi. Badina be, bema ia koikoi, Iuda taudia ese ena hereva idia gorea haraga diba. Ia torea ena badina tamona be, Iuda taudia be momokani unai tatau idia siaidia. Bona idia siaidia ena badina tamona be inai: Nisan 16, 33 C.E. ai Iesu ena tauanina be gara lalonai ia noho lasi; unai dainai idia herevalaia diba lasi ena toreisi lou herevana gorea totona. Vadaeni, dahaka dainai ena tauanina be ia noho lasi? Ena hahediba taudia ese idia henaoa a? Eiava, Iesu ena toreisi lou herevana hamomokania totona, Dirava ese hoa dalana amo ia abia oho, a?
Doketa Luka ena Lalohadai
22, 23. Diba momo tauna ta, Iesu ena toreisi lou sivaraina ia tahua namonamo tauna, be daika, bona dahaka revareva ia tahua diba?
22 Unai negai ia noho tauna ta mai ena diba momo, doketa ta ladana Luka, ese unai sivarai ia tahua namonamo. (Kolose 4:14) Luka ese Baibel ena buka rua ia torea; ta be Evanelia Bukana, Iesu ena haroro gaukara sivaraina, bona ma ta, ladana Aposetolo edia Kara, be Keristen tomadihona Iesu ena mase murinai gabu idauidau dekenai idia abia lao sivaraina.
23 Iena Evanelia Bukana ena matamana ai, Luka ese revareva haida ia herevalaia, ia abia diba to hari ita abia diba lasi gaudia unai. Ia gwau Iesu sivaraina be idia lalodiai ia tahua. Ma ia gwau, Iesu ena mauri, iena mase bona ena toreisi lou be edia matana amo idia itaia taudia ida ia herevalaia. Bena ia gwau: “Inai idia vara gaudia lau tahua namonamo vadaeni, edia hamatamaia nega dekena amo.” (Luka 1:1-3) To, unai idia vara gaudia sivaraidia ia torea maoromaoro eiava?
24, 25. Luka ese sivarai ia torea dalana be momo ese edena bamona idia gwauraia?
24 Momo idia gwau ia torea maoromaoro. Lagani 1913 lalonai, Sir William Ramsay ese Luka ena buka inai bamona ia gwauraidia: “Luka be sivarai torea tauna hereadaena; ia torea herevadia be momokani; ia torea mai ena lalo-parara ida.”8 Vanegai iena hereva idia tahua namonamo taudia haida edia lalohadai be unai bamona. Buka ta ladana The Living Word Commentary ia gwau: “Luka be sivarai torea maoromaoro tauna bona tomadiho herevadia diba momo tauna danu.”
25 David Gooding, guna ia be Taravatu Gunana ena Greek gado ia hadibalaia Northern Ireland dekenai, ia gwau, Luka be “sivarai torea tauna gunana ta, Taravatu Gunana torea taudia hegeregeredia bona Thucydides hegeregerena [ia idia gwauraia idaunegai toretore tauna hereadaena ta]. Idia hegeregeredia, hereva iboudiai ia tahua goevagoeva, ia abia hidi goevagoeva bona ia haboua goevagoeva. . . . Thucydides be unai dala amo sivarai ia torea maoromaoro; ai laloa Luka danu be unai bamona ia karaia.”9
26. (a) Luka ena lalohadai Iesu ena toreisi lou sivaraina dekenai be dahaka? (b) Dahaka ese ena abidadama ia hagoadaia?
26 Vadaeni, Nisan 16 ai Iesu ena tauanina be ena gara lalonai ia noho lasi sivaraina be unai diba momo tauna Luka ese edena bamona ia laloa? Ena Evanelia Bukana lalonai bona Aposetolo edia Kara bukana lalonai danu, Luka ia gwau Iesu be mase amo ia toreisi lou. (Luka 24:1-52; Kara 1:3) Unai ia daradaralaia lasi, badina be, ena be Iesu ena toreisi lou be sibona ena matana amo ia itaia lasi, to ia gwau aposetolo Paulo ia karaia hoa karadia be ia ese sibona ena matana amo ia itaia.—Kara 20:7-12; 28:8, 9.
Iesu Ia Toreisi Lou Murinai Idia Itaia
27. Daika daika idia gwau Iesu idia itaia ia toreisi lou murinai?
27 Idaunega amo idia gwau, Evanelia Bukadia rua be aposetolo Mataio bona aposetolo Ioane ese idia torea. Idia ruaosi idia diba Iesu, iena mase idia itaia, bona idia gwau ia toreisi lou murinai idia itaia. Baibel torea tauna ma ta, aposetolo Paulo, ia gwau ia ese Iesu ia itaia, mase amo ia toreisi lou murinai. Paulo ese danu Iesu be mase amo ia toreisi lou murinai idia itaia taudia edia ladadia ia torea, ma ia gwau Iesu be “nega tamona iseda ekalesia varavara taudia 500 mai kahana” dekenai ia hedinarai.—1 Korinto 15:3-8.
28. Iesu ena toreisi lou ena anina Petro dekenai be dahaka?
28 Paulo ese unai bamona ia gwauraidia taudia ta be Iakobo, Iesu ena tadina; iena maragi negana amo ia diba Iesu. Ma ta be aposetolo Petro; Luka ia gwau, Iesu ia mase murinai, pura momo idia do ore lasi neganai, ia ese Iesu ena toreisi lou ia harorolaia, gari lasi. (Kara 2:23, 24) Idaunega amo idia gwau Baibel ena revareva rua be Petro ese ia torea; ginigunana lalonai Petro ese ia hahedinaraia, ena be Iesu ena toreisi negana murinai lagani momo idia ore vadaeni, to ena lalona ia goada noho, badina be ia laloa Iesu be momokani ia toreisi lou vadaeni. Ia gwau: “Dirava, iseda Lohiabada Iesu Keriso ena Tamana do ita hanamoa bada. . . . Ia ese Iesu Keriso mase dekena amo ia hatorea isi lou. Bona unai dainai ita be matamata vadaeni, ita vara lou. Vadaeni mauri korikori ena ura namona laloa ese iseda lalona ia hahonua.”—1 Petero 1:3.
29. Ena be ena toreisi lou idia itaia taudia ida ita herevahereva diba lasi, to dahaka ita duahia diba?
29 Unai taudia idia gwau, Iesu ena mase murinai ia idia itaia bona ia ida idia herevahereva; Luka be idia ida ia herevahereva diba hegeregerena, idia torea herevadia be ita duahia diba. Bona sibona eda lalona ita hadaia diba, haida ese idia koidia eiava, idia ese ita idia koia toho eiava, bona Keriso ia toreisi lou murinai idia itaia eiava. Momokani, ta ese ia koidia diba lasi. Idia haida ese Iesu idia bamoa ela bona ia mase. Idia haida ese ia idia itaia, satauro dekenai hisihisi ia ania neganai. Tuari tauna ta ese io amo ia gwadaia neganai, rara bona ranu idia diho be idia itaia. Unai tuari tauna ia diba, bona idia danu idia diba, Iesu ia mase momokani. Idia gwau gabeai Iesu be maurina ai idia itaia bona ia ida idia herevahereva. Momokani, ta ese ia koidia diba lasi. Vadaeni, Iesu ia toreisi lou herevana amo ita idia koia toho, eiava?—Ioane 19:32-35; 21:4, 15-24.
30. Dahaka dainai ita diba momokani Iesu ena toreisi lou idia gwauraia hedinarai taudia idia koikoi lasi?
30 Unai henanadai ena haere davaria totona, mani inai ita laloa: Idia laloa edia hereva be momokani, a? Oibe. Idia bona Keristen taudia oredia danu, be idia laloa Iesu ena toreisi lou be edia abidadama ena badina korikorina. Aposetolo Paulo ia gwau: “Bema Dirava ese Keriso ia hatorea isi lou lasi, aiemai haroro be anina lasi, umui emui abidadama danu be anina lasi. . . . Bema Dirava ese Keriso ia hatorea isi lasi neganai umui be umui abidadama kava.” (1 Korinto 15:14, 17) Unai hereva ena mamina be Iesu ena toreisi lou ia koikoilaia tauna ena hereva bamona lasi, ani?
31, 32. Keristen taudia ginigunadia ese sibodia edia namo edena bamona idia dadaraia, bona unai ese edena bamona ia hahedinaraia Iesu ena toreisi lou sivaraina be sivarai momokanina?
31 Mani inai oi laloa: Unai nega lalonai Keristen taudia ai idia lao taudia ese hemataurai o siahu o taga idia abia lasi. To idia momo ‘edia kohu be haida ese idia dadia neganai edia kara idia haheaukalaia mai moale danu.’ (Heberu 10:34) Keristen taudia ese sibodia edia namo tahua dalana idia rakatania, dagedage idia haheaukalaia, bona idia momo be edia abidadama dainai dala dikana amo idia mase mai edia hisihisi bada ida.
32 Unai Keristen taudia haida edia ruma bese be mai edia moni momo, aposetolo Ioane hegeregerena; iena tamana be haoda bisinesi badana ia haheaua Galilea dekenai. Idia momo be mai edia kwalimu daladia, Paulo hegeregerena; Keristen dalana ia abia dae neganai, hadibaia tauna mai ladana bada Gamaliel ese ia hadibaia vadaeni, bona Iuda lohiadia vairadiai ena bese taudia ia hereadia matamaia vadaeni. (Kara 9:1, 2; 22:3; Galatia 1:14) To, idia iboudiai ese inai tanobada ia hanamolaidia gaudia idia dadaraia, Iesu be mase amo ia toreisi lou sivaraina harorolaia totona. (Kolose 1:23, 28) Bema idia diba unai sivarai be sivarai koikoina, unai bamona idia karaia diba lasi, ani? Edia lalona idia hegeregere, unai sivarai dainai hisihisi do idia ania bona do idia mase, badina be idia diba ia be sivarai momokanina.
Hoa Karadia be Momokani Idia Vara
33, 34. Iesu be momokani ia toresi lou dainai, Baibel lalonai idia gwauraia hoa karadia ma haida be edena bamona ita gwauraia diba?
33 Momokani, idia hamomokania vaitani, Iesu be momokani mase amo ia toreisi lou, Nisan 16 ai, lagani 33 C.E. lalonai. Unai hegeregerena, Baibel lalonai idia gwauraia hoa karadia idia vara diba—unai kara be edia matana amo idia itaia taudia ese idia gwauraia hedinarai. Iesu be mase amo ia hatorea isi Diravana ese siahu ia henia dainai, Nain dekenai vabu ta ena natuna ia hatorea isi diba, taunimanima edia gorere ia hanamoa diba, hutuma be hoa dalanai ia ubudia diba, bona davara ena kopina latanai ia raka diba.—Luka 7:11-15; Mataio 11:4-6; 14:14-21, 23-31.
34 Ena be Baibel ese hoa karadia ia sivarailaia, to unai dainai ita daradaralaia be maoro lasi. Hoa karadia be Baibel negadia lalodiai idia vara ese ia hamomokania Baibel be Dirava ena Hereva. To momo ese dala ma ta amo Baibel idia gwauraia dika. Idia gwau, ena hereva haida ese ena hereva ma haida idia hakoikoia, unai dainai ia be Dirava ena Hereva lasi. Unai be momokani, eiava?
[Footnotes]
a Hoa karadia haida Baibel lalonai idia gwauraia be nega idauidau ai idia vara diba karadia, hegeregere tano ia mareremarere eiava ororo ena kahana ia makohi. Unai kara be hoa karadia idia gwauraia, badina be nega korikoridia ai idia vara dainai ia hedinarai Dirava ese ia havaradia.—Iosua 3:15, 16; 6:20.
b Iuda taudia dekenai, dina ta be 6 okoloka bamona adorahi ai ia matamaia, bona 6 okoloka bamona kerukeru adorahi ai ia doko.
[Blurb on page 81]
Bema Iesu ena hahediba taudia be momokani iena tauanina idia henaoa, dahaka dainai Keristen taudia edia lalona idia hegeregere, ena toreisi lou herevana latanai idia haginia abidadamana dainai do idia mase?
[Box on page 85]
Dahaka Dainai Hari Inai Negai Hoa Karadia be Lasi?
Haida idia henanadai, idia gwau: ‘Dahaka dainai hoa karadia, Baibel lalonai idia gwauraia karadia bamona, be idia vara lasi, hari inai nega lalonai?’ Badina be, gunaguna hoa karadia ese edia anina idia havaraia, to hari inai negai Dirava ia ura abidadama dainai do ita mauri.—Habakuku 2:2-4; Heberu 10:37-39.
Mose ena nega lalonai, Dirava ese hoa karadia amo ia hahedinaraia, Mose ia hagaukaraia noho bona Taravatu be momokani Dirava ena amo ia mai bona unai nega amo Israel taudia be Dirava ena abia hidi besena.—Esodo 4:1-9, 30, 31; Deuteronomi 4:33, 34.
Iesu bona aposetolo edia nega lalonai, Dirava ese hoa karadia amo ia hahedinaraia, Iesu be gwauhamata Mesiana, iena mase murinai Dirava ese Israel besena ia dadaraia bona ena gabu ai Keristen ekalesiana be ena bese ai ia halaoa, bona unai dainai Mose ena Taravatu ena siahu ia ore.—Kara 19:11-20; Heberu 2:3, 4.
Aposetolo edia nega murinai, hoa karadia edia nega ia ore. Aposetolo Paulo ia gwau: “Peroveta hereva be do idia ore. Idau momokani gadodia danu do idia doko. Aonega danu be do ia boio. Badina be unai peroveta bona aonega dalana be kahana sibona ita diba. To gabeai diba goeva momokani ia mai neganai, unai kahana sibona ita diba gaudia be do idia ore.”—1 Korinto 13:8-10.
Hari inai negai Baibel ibounai ita abia vadaeni, ia lalonai be Dirava ese ia hahedinaraia gaudia bona ena sisiba herevadia iboudiai idia noho, bona iseda diba Dirava ena palani dekenai be bada. Unai dainai, hoa karadia ia havaraia be anina lasi. To, Dirava ena lauma, unai hoa karadia ia havaraia laumana unai, be ia noho bona anina ia havaraia noho. Hari ia havaraia gaudia danu ese idia hahedinaraia unai siahu be Dirava ena amo ia mai.
[Picture on page 75]
Momo idia laloa, hoa karadia idia vara diba lasi badina be gau iboudiai be edia dala korikori amo mo idia vara diba, dina be daba daba iboudiai ia daekau hegeregerena
[Picture on page 77]
Tanobada havaraia karana be ‘hoa karana badana’ ta, nega tamona mo ia vara
[Pictures on page 78]
Hoa gaudia, saiens taudia edia diba amo idia karaia, be lagani 200 idia lao vadaeni ia noho tauna edena bamona oi hadibalaia?