Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • gm karoa 9 rau 117-133
  • Peroveta Herevadia Momokanidia

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Peroveta Herevadia Momokanidia
  • Buka Helaga—Dirava ena Hereva Eiava Taunimanima Edia?
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Idia Laohaidia Babulono Dekenai
  • Turo Dekenai Ia Vara Gauna
  • Babulono Panisia Negana
  • Basileia Badadia Idia Hedinarai
  • Unai Gau Idia Vara Murinai Ia Torea, A?
  • Horoa Tauna ena Mai
  • Dirava ena Lauma ese Ia Havaraia Herevadia
  • Daniel Peroveta Herevadia Momokanidia Bukana
    1987 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Daniela Bukana—Kota Dekenai Idia Tahua
    Daniela Ena Peroveta Herevana Oi Laloa Namonamo!
  • Dirava Ena Peroveta Herevana Iseda Nega Totona Oi Kamonai Namonamo
    Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia—2000
  • Bese mai Goadana, Babulono—Basileia Badadia Ihatoina
    1989 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
Ma Haida Itaia
Buka Helaga—Dirava ena Hereva Eiava Taunimanima Edia?
gm karoa 9 rau 117-133

Karoa 9

Peroveta Herevadia Momokanidia

Taunimanima ese nega vairai do idia vara gaudia idia gwauraia maoromaoro diba lasi. Nega momo edia hereva edia anina idia vara lasi. Unai dainai peroveta herevadia momokanidia bukana ta ita laloa bada be namo. Baibel unai.

1. (Hamatamaia herevana danu) Baibel ena peroveta herevadia edia anina ia vara ese dahaka ia hahedinaraia?

BAIBEL ena peroveta herevadia momo edia anina iboudiai idia vara vadaeni dainai, haida idia gwau edia anina idia vara murinai torea taudia ese idia torea. To unai be momokani lasi. Siahu Ibounai Diravana be ia peroveta diba. (Isaia 41:​21-26; 42:​8, 9; 46:​8-10) Baibel ena peroveta herevadia edia anina idia vara ese ia hahedinaraia unai hereva be Dirava ena amo. Hari ita ese unai peroveta herevadia badadia haida do ita tahua, badina be idia ese idia hahedinaraia Baibel be Dirava ena hereva, taunimanima edia lasi.

Idia Laohaidia Babulono Dekenai

2, 3. Dahaka dainai King Hesekia ese ena kohu Babulono taudia ia haheitalaidia?

2 King Hesekia be lagani 30 bamona Ierusalem dekenai ia lohia. Unai nega lalonai, iena basileia tanona ena mirigini kahana dekenai ia noho besena be Asuria ese ia hadikaia ore, lagani 740 B.C.E. lalonai. Bena lagani 732 B.C.E. lalonai, Asuria ese Ierusalem ia abia toho neganai, Dirava ese Hesekia ia hamauria bona Asuria taudia ia hadikadia momokani.​—Isaia 37:​33-38.

3 Unai murinai, Merodak-baladan, Babulono pavapavana, ese gwaukau taudia ia siaidia Hesekia dekenai, bena Hesekia ese ia abidia dae. Idia hanamoa, ena gorere metauna amo ia namo lou dainai. To Merodak-baladan ese ia siaidia ena badina korikori be, ia ura Hesekia ese do ia durua, Asuria basileiana ena siahu koua totona. Hesekia ese ena lalohadai ia hakoikoia lasi; iena kohu namo hereadia iboudiai be unai Babulono taudia ia haheitalaidia. Reana badina be, ia ura Babulono taudia ese ia do idia durua Asuria taudia koudia totona.​—Isaia 39:​1, 2.

4. Isaia ia gwau dahaka dika be Hesekia ena kerere dainai do ia vara?

4 Peroveta tauna badana Isaia ia diba Hesekia ia kerere vadaeni. Ia diba Iehova ese Hesekia ia hamauria diba to Babulono be hegeregere lasi. Hesekia ia hamaoroa, ena kohu be Babulono taudia ia haheitalaidia dainai dika do ia vara. Isaia ia gwau: “Dinadia idia mai noho, emu ruma kohudia iboudiai, emu tubudia ese idia haboua ema bona hari dina, be Babulono dekenai do idia abia lao; Iehova ia gwau gau ta do ia noho lasi.”​—Isaia 39:​5, 6.

5, 6. (a) Ieremia be dahaka ia gwau, Isaia ena hereva hamomokania totona? (b) Isaia bona Ieremia edia peroveta herevadia be edena dala amo idia momokani?

5 Unai nega lalonai, reana idia laloa unai peroveta herevana do ia momokani lasi. To lagani 100 murinai gau iboudiai idia idau. Babulono ese siahu bada ia abia bona Asuria ia hanaia, to Iuda be ena tomadiho ai ia kerere bada dainai Dirava ese ia dadaraia. Unai neganai ia ese peroveta tauna ma ta, Ieremia, ia hasiahua, Isaia ena hereva ia gwauraia lou totona. Ieremia ia gwau: “Inai tano mai noholaia taudia ida . . . hadikadia totona [Babulono taudia] do lau mailaidia . . . Inai tano ibounai be do idia hadikaia vaitani, bena taunimanima ese do idia hoalaia gauna ai do ia lao, bona inai bese ese Babulono pavapavana ena hesiai gaukarana do idia karaia, lagani 70 lalodiai.”​—Ieremia 25:​9, 11.

6 Lagani 4 bamona murinai, Babulono taudia ese Iuda idia abia. Bena ma lagani toi murinai, idia ese Iuda taudia haida bona Ierusalem ena dubu ena kohu haida idia abia lao Babulono dekenai. Ma lagani 8 murinai, Iuda taudia ese Babulono pavapavana Nebukadnesara idia gwau-edeede henia neganai, ia tuari henidia lou. Unai neganai, unai hanua bona ena dubu ia hadikaia ore. Ena kohu ibounai, bona Iuda taudia danu, be gabu daudauna Babulono dekenai ia laohaidia, Isaia bona Ieremia edia peroveta herevadia hegeregeredia.​—2 Sisiga 36:​6, 7, 12, 13, 17-21.

7. Akioleji ese edena bamona ia hamomokania Isaia bona Ieremia edia hereva Ierusalem latanai be idia momokani?

7 Buka ta ladana The Archaeological Encyclopedia of the Holy Land ia gwau, Babulono taudia ese Ierusalem idia tuari henia murinai, “hanua idia hadikaia ore vaitani.”1 Akioleji tauna W. F. Albright ia gwau: “Iuda dekenai ai tahua namonamo gaudia ese idia hamomokania, Kaldea taudia be tuari totona nega rua Iuda lalonai idia vareai negadiai, hanua idia hadikadia ore, bena taunimanima ese idia noholaidia lou lasi ela bona uru haida​—hanua momo idia noholaidia lou lasi ema bona hari.”2 Unai hegeregerena, akioleji ese ia hamomokania unai peroveta herevana ia momokani vadaeni.

Turo Dekenai Ia Vara Gauna

8, 9. Esekiel be Turo latanai ia perovetalaia herevana be dahaka?

8 Esekiel be idaunegai toretore tauna ma ta; peroveta herevadia Dirava ena amo be ia ese ia torea. Lagani 6 lalodiai ia peroveta ela bona Babulono taudia ese Ierusalem idia hadikaia ore, bena Iuda taudia be Babulono dekenai idia laohaidia murinai, ia be ma lagani 16 lalodiai ia peroveta. Baibel ena kerere tahua taudia haida danu idia laloa ena buka be unai nega ai ia torea.

9 Esekiel ese Turo hanuana hadikaia ore negana ia perovetalaia. Unai hanua, Israel ena mirigini kahana dekenai ia noho, ese guna Dirava ena bese taudia ia tura henidia, to gabeai ia inai henidia. (1 Hanua Pavapavadia 5:​1-9; Salamo 83:​2-8) Esekiel ia gwau: “Gaubada Iehova be inai bamona ia hereva, ‘Turo e, lau ese oi lau inai henia. Bese momo do lau mailaidia oi lau hadikaia totona, davara ese ena hurehure ia mailaidia bamona. Idia ese Turo ena magu do idia hadikaia bona ena kohoro do idia negedia diho, bona lau ese ena tano kahuna do lau kokia bona nadi gabuna ai do lau halaoa. . . . Emu nadi bona emu au bona emu kahu be davara lalonai do idia negea diho.’ ”​—Esekiel 26:​3, 4, 12.

10-12. Esekiel ena peroveta herevana be edena negai bona edena dala amo ia momokani vaitani?

10 Unai be momokani ia vara a? Esekiel ese unai hereva ia halasia, bena lagani haida murinai, Babulono pavapavana, Nebukadnesara, ese Turo ia tuari henia. (Esekiel 29:​17, 18) To unai tuari ia auka. Turo ena kahana ta (ladana Turo Gunana) be kone dekenai, bona ena kahana ma ta be motumotu ta dekenai; edia padana be mita 800 bamona. Nebukadnesara ena tuari oreana ese motumotu idia koua bona idia tuari henia, to idia hadarerea lasi ela bona lagani 13 idia ore.

11 To gabeai, lagani 332 B.C.E. lalonai, Esekiel ena peroveta herevana ena anina ia vara guguru. Unai neganai, Makedonia tauna, Alesana Badana, mai ena tuari oreana ida, be Asia dekenai idia vareai. Turo taudia be motumotu dekenai idia noho dainai, idia laloa do ia hadareredia diba lasi, unai dainai idia abia dae lasi. Alesana ia ura lasi do ia rakadia hanai, gabeai ena murina amo do idia tuari henia garina, to danu, ia ura lasi lagani momo lalodiai Turo do ia tuari henia, Nebukadnesara ese ia karaia bamona.

12 Unai dainai ia ese tano amo nesehanai ta ia karaia ela bona unai motumotu, ena tuari taudia do idia raka hanai bona motumotu hanuana do idia tuari henia totona. The Encyclopedia Americana ia gwau: “Hanua ena kahana kone dekenai ia noho be ia ese ia hadikaia ore, bena lagani 332 B.C.E. lalonai ena momoru amo nesehanai badana ia karaia, motumotu bona kone hakapudia totona.” Nega daudau lasi murinai motumotu hanuana ia hadikaia ore. Esekiel ena peroveta herevana ena anina ia vara guguru unai. Turo Gunana ena ‘nadi bona ena au bona ena kahu’ be ‘davara lalonai idia negea diho.’

13. Laolao tauna ta ese idaunegai hanuana Turo ena gabu edena bamona ia gwauraia?

13 Lagani 100 bamona idia lao vadaeni unai gabu dekenai ia laolao tauna ta ese inai bamona ia gwauraia: “Idaunegai hanuana ladana Turo, Solomon bona Israel ena peroveta taudia idia diba hanuana, be ia boio vaitani; ororo ena gabana ena nadi gabuna dekenai idia utua garadia bona hanua ena badina magudia sibodia idia noho . . . Alesana ese hanua ia tuari henia neganai, tano be kone bona motumotu padadiai ia negea; unai amo motumotu be iduka ta ai ia halaoa. Unai gabu ai danu, Kruseidi tuaridia idia do vara lasi neganai idia haginia gaudia ta be ia noho lasi.”3

Babulono Panisia Negana

14, 15. Dahaka peroveta herevadia be Isaia bona Ieremia ese idia gwauraia Babulono latanai?

14 Gunaguna, lagani 700 B.C.E. vairanai, peroveta tauna Isaia ese Iuda taudia ia hamaorodia Babulono ese do ia lohiadia. Ia ese hoa gauna ta ia perovetalaia danu, ia gwau Mede taudia ese Babulono do idia hadikaia ore. Ena hereva be inai: “Lau ese Mede taudia edia lalona do lau hasiahua, do idia hadikadia totona . . . Babulono danu, basileia hereadaena, Kaldea taudia edia hairai bona edia heagi gauna, be Sodoma bona Gomora hegeregeredia ai do ia lao, Dirava ese ia hadikadia ore neganai. Haida ese do idia noholaia lasi ela bona hanaihanai, bona do ia noho lasi ela bona uru iboudiai.”​—Isaia 13:​17-20.

15 Peroveta tauna Ieremia danu ese Babulono ena moru ia perovetalaia, lagani momo murinai do ia vara. Ia gwau: “Ena ranu gabudia do idia hadikaia, bena do idia kororo. . . . Babulono ena goada taudia ese tuari idia hadokoa vadaeni. Edia gabu aukadia lalodiai idia helai noho. Edia goada ia ore.”​—Ieremia 50:38; 51:30.

16. Daika ese Babulono ia hadarerea, bona edena negai ia hadarerea?

16 Lagani 539 B.C.E. lalonai, Parasa pavapavana goadana, Kurese, mai Media ena tuari oreana ida ese Babulono idia tuari henia neganai, Babulono taudia idia laloa edia hanua do idia abia diba lasi, badina ia be mai ena magu bada hereadia, bona Eufrate sinavaina badana be hanua ena bogaragina amo ia arua parara dainai. To unai lagani lalonai, Babulono ena lohia siahuna bada negana ia ore.

17, 18. (a) Edena dala amo Babulono “ena ranu gabudia idia hadikaia”? (b) Dahaka dainai Babulono ena “goada taudia ese tuari idia hadokoa”?

17 Greece ena toretore tauna Herodotus ese Kurese ena kwalimu dalana inai bamona ia gwauraia: “Sinavai be hanua ai ia aru vareai gabuna ai ena tuari oreana ta ia atoa, bona orea ma ta be sinavai ia aru lasi gabuna ai ia atoa; iboudiai ia oda henidia, sinavai ranuna do ia diho momokani neganai, sinavai ena badina amo hanua lalonai do idia raka vareai . . . Dadaira ta amo Eufrate ia ha-arua siri, gohu ta lalonai ia ha-arua vareai . . . Unai dainai sinavai ranuna ia diho ela bona taunimanima ese idia rakaia hanai diba. Bena Parasa taudia, sinavai ena isena ai ia atodia taudia, be sinavai lalonai idia raka vareai . . . bona unai dala amo hanua lalonai idia raka vareai.”4

18 Hanua be unai bamona ia moru, Ieremia bona Isaia edia hereva hegeregeredia. Edia peroveta herevadia edia anina ia vara guguru. ‘Ena ranu gabudia idia hadikaia, bena idia kororo.’ Eufrate ena ranu idia hadihoa dainai, Kurese be hanua lalonai ia vareai diba. Ieremia ena hereva hegeregerena, ‘Babulono ena goada taudia ese tuari idia hadokoa,’ a? Baibel​—bona Greece ena toretore taudia Herodotus bona Xenophon danu​—idia gwau, Parasa taudia be hanua lalonai idia vareai neganai, Babulono taudia be aria idia karaia noho.5 Gavamani revarevana ta ladana Nabonido ena Sivarai ia gwau, Kurese ena tuari taudia be Babulono lalonai idia vareai neganai, “tuari ia vara lasi.”6 Babulono ena goada taudia idia tuari lasi hanua naria totona.

19. Inai peroveta herevana, Babulono be “haida ese do idia noholaia lasi ela bona hanaihanai” herevana, be edena bamona ia momokani?

19 Inai peroveta herevana, Babulono be “haida ese do idia noholaia lasi ela bona hanaihanai” herevana, be ia momokani eiava? Ena anina be lagani 539 B.C.E. lalonai ia vara lasi, to gabeai ia vara momokani. Babulono ia moru murinai, gavamani gwau-edeede karadia be unuseniai idia karaia loulou, ela bona Xerxes ese ia hadikaia ore, lagani 478 B.C.E. lalonai. Lagani 331 B.C.E. murinai Alesana Badana ese ia haginia lou gwauraia, to unai gaukara ia hamatamaia sibona bena ia mase. Unai nega amo ela, hanua ena siahu ia maragi ia lao. Aposetolo edia nega lalonai taunimanima ese idia noholaia, to hari inai nega lalonai Babulono gunana ena gabu dekenai be biriki bona tano senudia sibodia idia noho, Iraq dekenai. Ena gabu ena toana dikana ese ia hahedinaraia, Dirava ena peroveta herevadia Babulono latanai be ia ese ia hamomokania vaitani.

Basileia Badadia Idia Hedinarai

20, 21. Dahaka peroveta matahanaina lalonai Daniel ese basileia badadia idia vara dalana ia itaia, bona unai be edena bamona ia momokani?

20 Gunaguna, Iuda taudia be Babulono dekenai idia noho neganai, peroveta tauna ma ta, Daniel, ese matahanai lalodiai ia itaia gaudia ia torea, tanobada dekenai do idia vara gaudia herevadia unai. Matahanai ta lalonai, Daniel ese animal idauidau ia itaia, idia ta ta ena nega ena nega ai tanobada dekenai idia hedinarai. Aneru ta ese ia hamaoroa, unai animal edia anina be basileia badadia mai siahudia, unai nega murinai do idia hedinarai. Animal ginigabedia ruaosi be inai bamona ia gwauraidia: “Hari mamoe maruanena oi itaia mai ena doana rua, anina be Media bona Parasa pavapavadia. Hari nani maruanena anina be Helene Tanona [Greece] pavapavana; doa badana iena matana ruaosi padadiai anina be pavapava ginigunana. Unai doa ia kwaidu, bena ena gabu dekenai doa 4 idia tubu, anina be basileia 4 be iena bese amo do idia vara, to iena siahu do idia hahegeregerea lasi.”​—Daniel 8:​20-22.

21 Unai peroveta herevana ena anina ia vara momokani. Babulono Basileiana be Media bona Parasa ese idia hadarerea, bena lagani 200 murinai, Alesana Badana, “doa badana,” ese Helene Basileiana ia gunalaia neganai, unai basileia ese Media bona Parasa ia hadareredia. To Alesana ia mase murinai, ena tuari biagudia idia tuari heheni siahu idia abia totona, ela bona ena basileia badana ia parara bona “basileia 4” ai ia lao.

22. Unai bamona peroveta matahanaina ma ta amo, edena basileia badana ma ta ia perovetalaia?

22 Daniel karoa 7 lalonai, unai bamona matahanai ma ta lalonai, unai nega amo ela bona nega daudau murinai do idia vara gaudia idia hedinarai. Babulono Basileiana be leona ta ese ia laulaulaia, Parasa Basileiana be bea ta ese, bona Helene Basileiana be lepadi ta ese, ena doruna ai be apena 4, bona ena kwarana danu be 4. Bena Daniel ese dagedage gauna ma ta ia itaia, ia be “hagaria gauna mai ena dagedage; ia be goada dikadika danu . . . , iena doana be 10.” (Daniel 7:​2-7) Unai dagedage gauna namba 4 ese Roma Basileiana mai goadana ia laulaulaia. Daniel ese unai peroveta herevana ia torea, bena lagani 300 bamona murinai unai basileia ia vara.

23. Mauri gauna namba 4 Daniel ese ia perovetalaia be edena bamona “ia idau, basileia iboudiai hegeregeredia lasi”?

23 Aneru ese Roma ia perovetalaia, ia gwau: “Mauri gauna namba 4 be inai bamona: Basileia namba 4 be tanobada latanai do ia vara; do ia idau, basileia iboudiai hegeregeredia lasi; ia ese tanobada ibounai do ia hadonoa, do ia moia tao, do ia hamakohia patapata.” (Daniel 7:23) H. G. Wells be ena buka ladana A Pocket History of the World lalonai ia gwau: “Roma basileiana matamatana ia toreisi bena lagani 200 B.C.E. murinai tanobada ena dina ia diho kahana ia biagua ela bona Keriso ena negai. Ia be idau, basileia badadia gunadia iboudiai hegeregeredia lasi.”7 Ia matama neganai ena palamen taudia ese idia lohiaia, to gabeai pavapava ese idia lohiaia. Basileia gunadia ta ta be tuari biagudia ta ta ese idia haginidia, to ia be lagani handred haida lalodiai ia bada ia lao. Ena nega ena daudau bona ia biagua gabudia edia bada ese basileia gunadia iboudiai edia idia hanaia.

24, 25. (a) Mauri gauna ena doana 10 be edena bamona idia hedinarai? (b) Daniel ena peroveta herevana hegeregerena, unai doa haida be edena bamona idia tuari heheni?

24 Aneru ese unai mauri gauna bada hereana ena doana 10 inai bamona ia gwauraidia: “Unai doa 10 be pavapava 10, unai basileia lalona amo do idia toreisi; bona idia murinai ma ta do ia toreisi. Do ia idau, unai gunadia hegeregeredia lasi, ia ese pavapava toi do ia hadareredia.” (Daniel 7:24)) Unai hereva be edena bamona ia momokani?

25 Lagani 400 C.E. murinai, Roma Basileiana be ia manoka ia lao neganai, basileia badana ma ta ese ena gabu ia abia lasi. To ia parara bona basileia maragidia ai ia lao, “pavapava 10” unai. Gabeai, Britain Basileiana ese basileia toi, Spain, France, bona Netherlands, ia hadareredia, bona basileia badana ai ia lao. Unai dala amo, idia murinai ia vara ‘doana’ ese “pavapava toi” ia hadareredia.

Unai Gau Idia Vara Murinai Ia Torea, A?

26. Haida idia gwau Daniel ena buka be tau ta ese edena negai ia torea, bona badina be dahaka unai bamona idia hereva?

26 Baibel ese ia hahedinaraia Daniel ena buka be lagani 536 B.C.E. bamona ai ia torea. To ena peroveta herevadia edia anina idia vara goevagoeva dainai, haida idia gwau tau ta ese unai buka be lagani 165 B.C.E. bamona ai ia torea, unai peroveta herevadia haida edia anina ia vara vadaeni murinai.8 Ena be unai bamona idia gwauraia ena badina korikorina tamona be, Daniel ena peroveta herevadia edia anina ia vara, to unai lagani gabena be stadi buka momo lalodiai idia torea, idia hamomokania vadaeni herevana ta bamona.

27, 28. Dahaka ese ia hahedinaraia Daniel ena buka be lagani 165 B.C.E. ai ia torea lasi?

27 Ena be unai lalohadai idia abia, to namona be inai ita laloa namonamo: Lagani 100 B.C.E. vairanai idia torea bukadia, Maccabees bukana ginigunana bona ma haida, lalodiai Daniel ena buka idia herevalaia. Danu, Daniel ena buka be Greek Septuagint Baibel lalonai idia torea hanai, unai gado hahanaia gaukarana be lagani 200 B.C.E. vairanai idia hamatamaia.9 Ma danu, Daniel ena buka ena rau edia kahana momo be Mase Davarana Bukadia bogaragidiai idia davaridia​—idia laloa unai pepapepa be lagani 100 B.C.E. bamona ai idia torea.10 Ena be haida idia gwau Daniel ena buka be lagani 165 B.C.E. bamona ai ia torea, to unai idia davaria gaudia ese idia hahedinaraia goevagoeva, nega sisina unai lagani murinai, gabu idauidau dekenai unai buka idia diba bona idia matauraia; unai ese ia hahedinaraia, lagani momo idia do noho ela bona unai lagani neganai, ta ese ia torea vadaeni.

28 Danu, Daniel ena buka lalonai ia torea gaudia haida be lagani 200 B.C.E. murinai ia noho tauna ia diba lasi gaudia. Unai bamona gauna badana ta be Belesasara sivaraina; unai Babulono pavapavana idia alaia mase, Babulono be lagani 539 B.C.E. lalonai ia moru neganai. Babulono ena moru sivaraidia idia torea taudia be inai: Herodotus (484-430 B.C.E.), Xenophon (431-350 B.C.E.), bona Berossus (lagani 290 B.C.E. bamona). Idia toiosi be Belesasara sivaraina idia diba lasi.11 Buka ta be lagani 200 B.C.E. murinai ia torea tauna ese unai toretore taudia gunadia idia diba lasi sivaraina ia davaria be auka herea! Belesasara sivaraina Daniel karoa 5 lalonai ese ia hamomokania, Daniel ese ena buka ia torea guna, unai toretore taudia ese edia buka idia do torea lasi neganai.a

29. Dahaka dainai Daniel ena buka be ia torea diba lasi, ena peroveta herevadia edia anina ia vara murinai?

29 Danu, peroveta herevadia haida Daniel ena buka lalonai ia torea, edia anina be nega daudau lagani 165 B.C.E. murinai idia vara. Unai hereva ta be Roma Basileiana herevana, inai buka lalonai ai gwauraia vadaeni. Ma ta be Iesu, Mesia, ena ginidae herevana.

Horoa Tauna ena Mai

30, 31. (a) Daniel ese edena hereva amo Mesia ena mai negana ia perovetalaia? (b) Mesia ia mai laganina be Daniel ena peroveta herevana amo edena bamona ita davaria diba?

30 Hari peroveta herevana, Daniel karoa 9 lalonai ia torea, be inai: “Pura 70 [lagani edia, anina be lagani 490] be idia gwauraia vadaeni, emu bese bona emu hanua helagana latadiai.”b (Daniel 9:​24, The Amplified Bible) Dahaka be unai lagani 490 lalodiai do ia vara? “Ierusalem hanamoa lou bona haginia lou herevana do ia hedinarai negana ela bona horoa tauna, lohia ta [ena mai], be [lagani edia] pura 7, bona [lagani edia] pura 62 danu.” (Daniel 9:​25,  AB) Vadaeni, inai peroveta herevana, “horoa tauna,” Mesia ena mai herevana, ena anina be edena bamona ia vara?

31 Ierusalem hanamoa lou bona haginia lou herevana be Parasa pavapavana “King Aratasasta ena lohia laganina namba 20” ai “ia hedinarai,” lagani 455 B.C.E. ai. (Nehemia 2:​1-9) Bena lagani 49 (lagani edia pura 7) be idia ore neganai, Ierusalem idia hanamoa lou vadaeni. Bema unai lagani iboudiai 483 (lagani edia pura 7 bona 62) be lagani 455 B.C.E. amo ita duahia matamaia, ita ese lagani 29 C.E. ita davaria. Unai be “Tiberio Kaisara be lagani 15 ia lohia neganai,” Ioane Bapatiso ese Iesu ia bapatisoa laganina. (Luka 3:1) Unai neganai Iesu be Dirava ese ia gwauraia iena Natuna, bena sivarai namona Iuda bese taudia harorolai henidia gaukarana ia hamatamaia. (Mataio 3:​13-17; 4:23) Ia be “horoa tauna” o Mesia ai ia lao.

32. Daniel ena peroveta herevana hegeregerena, Iesu be lagani hida iena hesiai gaukarana tanobada dekenai do ia karaia, bena dokona ai dahaka do ia vara?

32 Unai peroveta herevana be ma ia gwau: “Bena unai [lagani edia] pura 62 murinai, horoa tauna do idia alaia mase. . . . Bona ia ese hutuma ida do idia gwauhamata heheni, gwauhamata aukana ta, ela bona pura ta [lagani 7] do ia ore; bona pura kahana ai ia ese boubou bona herahia karadia do ia hadokoa.” (Daniel 9:​26, 27,  AB) Unai hegeregerena, Iesu ese Iuda taudia “hutuma” sibodia dekediai ia lao loulou. Nega ta ia ese danu Samaria taudia ia haroro henidia; idia ese Buka Helaga ena kahana ta idia abia dae, to sibodia edia tomadiho oreana idia haginia; Iuda taudia ida idia tomadiho hebou lasi. Bena, lagani toi mai kahana lalodiai ia haroro murinai, “pura kahana ai,” sibona ena mauri be boubou gauna bamona ia atoa diho, idia “alaia mase” neganai. Ena mase amo Iesu ese Mose ena Taravatu mai ena ‘boubou bona herahia karadia ia hadokoa.’​—Galatia 3:​13, 24, 25.

33. Lagani hida lalodiai Iehova ese Iuda taudia sibodia ia kara henidia, bona unai nega ena dokona ai dahaka ia vara?

33 To, ma lagani toi mai kahana lalodiai, vara matamata Keristen ekalesiana ese Iuda taudia sibodia idia haroro henidia, bena gabeai Samaria taudia danu idia haroro henidia. To lagani 36 C.E. ai, lagani edia pura 70 edia dokona ai, Lohiabada ese Petro ia siaia, idau bese tauna, Korenelio, ia haroro henia totona. (Kara 10:​1-48) Unai neganai, unai “gwauhamata aukana,” guna ia be Iuda taudia hutuma sibodia ida idia gwauhamatalai heheni gauna, be ia ese idau bese taudia ida danu idia gwauhamatalai heheni. Unai idau bese taudia danu, edia kopina idia utua lasi taudia, dekediai hahemauri sivaraina idia harorolaia.

34. Daniel ena peroveta herevana hegeregerena, dahaka be Israel besena dekenai ia vara, Mesia idia dadaraia dainai?

34 Iuda taudia ese Iesu idia dadaraia bona hamasea dalana idia tahua. Unai dainai Iehova ese ia hamauridia lasi, lagani 70 C.E. ai Roma taudia ese Ierusalem idia hadikaia ore neganai. Unai dala amo Daniel ena hereva ma haida be idia momokani: “Bena do ia mai lohiana ma ta ena orea taudia ese hanua bona gabu helagana do idia hadikaia ore. Abata ese do ia haorea, bona tuari do ia hesiriu ela bona dokona.” (Daniel 9:26b,  AB) Hari ‘lohia’ iharuana be Roma tuari biaguna, Tito; ia ese Ierusalem ia hadikaia ore, lagani 70 C.E. ai.

Dirava ena Lauma ese Ia Havaraia Herevadia

35. Dahaka peroveta herevadia ma haida, Iesu herevalaia herevadia, be idia momokani vadaeni?

35 Unai dala amo, Daniel ena peroveta herevana, pura 70 gwauraia herevana, ena anina be ia vara momokani. Momokani, peroveta herevadia momo, Heberu Revarevadia lalodiai idia torea, edia anina be Iesu bona aposetolo edia nega lalonai idia vara. Iesu ena vara gabuna, Dirava ena ruma ura henia karana ia goadalaia, ena haroro gaukarana, ena bamona ta ese ena mase dalana ia karaia siliva moni 30 abia totona, ena mase dalana, laki amo ena dabua idia haria​—unai ibounai be Heberu Revarevadia lalodiai idia perovetalaia guna. Unai hereva edia anina idia vara ese ia hamomokania vaitani, Iesu be Mesia bona unai peroveta herevadia be Dirava ena lauma ese ia havaraia.​—Mika 5:2; Luka 2:​1-7; Sekaria 11:12; 12:10; Mataio 26:15; 27:35; Salamo 22:18; 34:20; Ioane 19:​33-37.

36, 37. Baibel ena peroveta herevadia idia momokani vadaeni dainai dahaka ita diba, bona unai dainai dahaka ita laloa mai eda daradara lasi?

36 Momokani, Baibel ena peroveta herevadia iboudiai be edia nega korikori ai idia momokani ema bona hari; ta ia moru lasi. Gau idauidau be Baibel ese ia gwauraia daladia ai idia vara momokani. Unai ese ia hahedinaraia Baibel be Dirava ena Hereva. Badina be taunimanima edia aonega be hegeregere lasi, unai peroveta herevadia maoromaorodia do idia gwauraia.

37 To Baibel ena peroveta herevadia haida edia anina be unai nega lalodiai idia vara lasi. Badina be dahaka? Badina be Dirava ena palani be, iseda nega lalonai bona nega vairai unai hereva do ia hamomokanidia. Unai idaunegai peroveta herevadia momo idia momokani vadaeni dainai, ita laloa unai hereva oredia danu do idia momokani. Murina karoa lalonai unai do ita hamomokania.

[Footnotes]

a Karoa 4 ladana “ ‘Taravatu Gunana’ Ita Abia Dae be Maoro, A?” ena paragraf 16 bona 17 itaia.

b Inai Baibel lalonai idia hamagudia herevadia be Nao gado ai ia hahanaia tauna ese Baibel ena hereva dekenai ia torea kau, edia anina hahedinaraia goevagoeva totona.

[Blurb on page 133]

Peroveta herevadia iboudiai be edia nega korikori ai idia momokani, Baibel ese ia gwauraia da- ladia hegeregeredia

[Picture on page 118]

Akioleji taudia ese idia davaria Nebukadnesara ese Ierusalem ia hadikaia ore vaitani

[Picture on page 121]

Turo hanuana matamatana ena laulau inai. Israel ena peroveta taudia idia diba hanuana gunana be ia boio

[Picture on page 123]

Laolao taudia ese Babulono gunana ena gabu dekenai idia itaia gaudia ese idia hahedinaraia, peroveta herevadia, gunaguna unai hanua latanai idia gwauraia herevadia, be idia momokani vadaeni

[Pictures on page 126]

Daniel ena peroveta herevadia, basileia badadia herevadia, edia anina ia vara momokani dainai, haida idia laloa unai hereva be edia anina ia vara murinai ia torea

BABULONO

PARASA

HELENE TANONA (GREECE)

ROMA

BRITAIN

[Picture on page 130]

Daniel ese Mesia be Israel dekenai do ia hedinarai negana korikorina ia perovetalaia

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia