KAROA 27
“Basileia Ia Gwauraia Guguru”
Ena be Paulo be Roma ai idia hadiburaia, to ia haroro noho
Kara 28:11-31 amo
1. Paulo bona ena bamodia be dahaka idia diba dainai, unai ese idia ia hagoadaia?
WITI udaia bouti badana ta be Meditereinien ai ia noho motumotuna, Melita, amo Italia dekenai ia lao, ia dekenai “Dio Ena Hekapa Memero Rua” edia laulau ia noho. Unai be lagani 59 C.E. bamona. Unai bouti dekenai aposetolo Paulo—gadi tauna ena henari henunai ia noho tauna unai—bona tadikaka rua, Luka bona Arisitako idia noho. (Kara 27:2) Unai bouti ena kru taudia idia laloa, Grik diravana Dio ena natuna rua—hekapa memero Castor bona Pollux—ese do idia naridia, to Paulo bona ena bamodia be unai dirava edia heduru idia tahua lasi. (Kara 28:11) Badina idia be Iehova idia hesiai henia, Iehova ese Paulo ia hadibaia Roma dekenai hereva momokani do ia harorolaia bona Kaisara vairanai do ia gini.—Kara 23:11; 27:24.
2, 3. Paulo ia guia bouti be edena gabudia dekenai ia lao, bona ena laolao matamana amo ela bona dokonai, daika ese ia durua?
2 Idia be Surakusa dekenai idia ginidae, ia be taoni hairaina Sicily ai, Atena bona Roma bamona. Bena dina toi murinai unai bouti be Italia ena saut kahanai ia noho hanua, Regio, dekenai ia lao. Bena, saut kahana amo ia mai laina ese unai bouti ia odaia lao kilomita 320 bamona, toana be ia heau haraga dainai dina rua murinai Italia ena bouti vareai gabuna, Puteoli, (hari idia gwauraia Naples) dekenai idia ginidae.—Kara 28:12, 13.
3 Paulo be kahirakahira Roma dekenai do ia ginidae, bona unuseniai Pavapava Nero ena vairanai do ia gini. Paulo ena laolao matamana amo ela bona dokonai, “lalogoada ibounai ia henia Diravana” ese ia ia durua. (2 Kor. 1:3) Do ita itaia, Dirava ese Paulo ia durua noho, unai dainai Paulo ena misinari gaukara urana ia haboioa lasi.
Paulo ese “Dirava Ia Tanikiu Henia Bona Goada Ia Abia” (Kara 28:14, 15)
4, 5. (a) Puteoli ai, tadikaka be Paulo bona ena bamodia dekenai dahaka heabidae karana idia hahedinaraia, bona dahaka dainai gadi tauna ese ia dekenai ura kwalimu ia henia? (b) Ena be Keristani taudia be dibura ruma ai idia noho, to edena dala ai edia kara namodia dainai namo idia davaria?
4 Puteoli ai, Paulo bona ena bamodia ese ‘tadikaka idia hedavari henidia bona idia noia idia ida dina 7 do idia noho.’ (Kara 28:14) Keristani heabidae karana dekenai, unai tadikaka ese haheitalai namo hereana idia hahedinaraia! Ita diba momokani, unai tadikaka edia heabidae karana dainai, Paulo bona ena bamodia amo idia abia hagoadaia herevadia ese idia ia durua bada. Paulo be gadi tauna ena henari henunai ia noho, to dahaka dainai ia dekenai ura kwalimu idia henia? Badina toana be idia ese ia idia abidadama henia.
5 Unai hegeregerena, hari inai negai, Iehova ena hesiai taudia be dibura rumadia bona dibura kamepadia dekenai idia noho neganai, nega momo edia Keristani karadia dainai ura kwalimu bona hahenamo haida idia henia. Hegeregere, Romania ai, kota ese henaohenao tauna ia siaia dibura ruma ai lagani 75 do ia noho, to unuseniai Baibel ia stadilaia matamaia bona ena mauri lalonai gau badadia haida ia haidaua. Unai dainai, gadi taudia ese maoro idia henia, taoni dekenai ia sibona do ia lao bona dibura ruma totona kohu haida do ia hoia! Momokani, gau ibounai lalonai, iseda kara namodia ese Iehova ia hanamoa.—1 Pet. 2:12.
6, 7. Roma tadikaka be edena dala ai lalokau bada idia hahedinaraia?
6 Paulo bona ena bamodia be Puteoli idia rakatania bona Apia Dalana amo Capua dekenai idia raka lao, unai be kilomita 50 bamona, bona unai dala be Roma ia lao henia. Unai dala be volkeino ena nadi palakadia amo idia karaia, unuseni amo oi lao neganai, Italia ena tano hairaidia oi itaia, bona dala ena gabu haida ai Meditereinien Davara oi itaia diba. Danu, unai dala amo idia lao taudia be swampa gabuna ta idia hanaia, iena kahanai Apia ena Maketi gabuna ia noho, bona Roma amo ia be kilomita 60 bamona. Luka ia gwau, Roma tadikakadia ese “emai sivarai idia kamonai neganai,” haida be idia mai unai Maketi gabuna dekenai, bona haida be Laga-Ani Ruma Toi dekenai idia naria, ia be Roma amo kilomita 50 bamona. Oibe, lalokau bada idia hahedinaraia!—Kara 28:15.
7 Gabu daudau amo idia mai bona idia hesiku bada taudia dekenai, Apia ena Maketi gabuna be laga-ani gabuna namona lasi. Roma toretore tauna, Horace, ese Maketi gabuna ia herevalaia neganai ia gwau, unai gabu be “bouti ena kru taudia bona laolao rumadia idia naria taudia amo ia honu.” Ia gwau, “unai Maketi gabuna ena ranu mamina be dika.” Bona ia ura lasi unuseniai ia aniani! Herevana unai gabu be unai bamona, to Roma amo idia mai tadikaka be mai moale ida unuseniai Paulo bona ena bamodia totona idia naria, unai amo Roma dekenai do idia lao hebou.
8. Paulo ese “[ena tadikaka] ia itaia neganai,” dahaka dainai Dirava ia tanikiu henia?
8 Baibel ia gwau, “Paulo ese idia [ena tadikaka] ia itaia neganai, Dirava ia tanikiu henia bona goada ia abia.” (Kara 28:15) Oibe, Paulo ese ena lalokau tadikakadia—idia haida ia diba namonamo—ia itadia neganai, goada ia abia. Dahaka dainai Paulo be Dirava ia tanikiu henia? Badina ia diba, lalokau be lauma helaga ena huahua ta. (Gal. 5:22) Hari danu, lauma helaga ese Keristani taudia ia hakaua, tadikaka ma haida edia namo idia laloa bona heduru idia ura abia taudia idia durua totona.—1 Tes. 5:11, 14.
9. Paulo idia hedavari henia tadikakadia edia haheitalai be edena bamona ita tohotohoa diba?
9 Hegeregere, lauma helaga ese tadikaka taihu haida ia gaukaralaia, sekit naria taudia, misinari taudia, bona ful-taim hesiai gaukara idia karaia taudia ma haida dekenai heabidae karana idia hahedinaraia totona. Badina unai gaukara idia karaia taudia momo ese gau momo idia dadaraia, unai amo edia nega bada idia gaukaralaia Iehova idia hesiai henia totona. Sibona oi nanadaia: ‘Lau ese sekit naria tauna bona ena adavana, bema ia be headava tadikaka, dekenai heabidae karana lau hahedinaraia diba, a? Palani lau karaia idia ida lau haroro hebou totona, a?’ Unai bamona oi karaia neganai, namo bada do oi davaria. Hegeregere, Roma tadikaka edia hemami ita laloa, Paulo bona ena bamodia ese idia dekenai hagoadaia ekspiriens momo idia gwauraia neganai, idia moale bada.—Kara 15:3, 4.
“Gabu Ibounai Dekenai . . . Idia Gwauraia Dika” (Kara 28:16-22)
10. Roma dekenai Paulo ena noho be edena bamona, bona unuseni ia ginidae murinai dahaka ia karaia?
10 Paulo ida idia lao hebou taudia be Roma ai idia ginidae neganai, ami ofesa ese “Paulo dekenai gwaumaoro idia henia, ia be sibona do ia noho bona tuari tauna ta ese ia do ia gimaia.” (Kara 28:16) Ruma ta ai dibura tauna bamona ia noho tauna ia heau boio lasi totona, ia be gadi tauna ta ida idia seinia hebou. Ena be Paulo dekenai unai bamona idia karaia, to unai ese ena haroro gaukara ia koua lasi. Paulo be dina toi ena laolao amo ia laga-ani murinai, Roma ai idia noho Iuda tau badadia ia boiria, unai amo idia vairanai sibona ia gwauraia hedinarai bona ia haroro henidia.
11, 12. Paulo be Iuda taudia ia hereva henia neganai, ta lalodika henia karana idia abia lasi totona, dahaka ia gwau?
11 Paulo ia gwau: “Tadikaka e, ena be iseda bese bona iseda sene taudia edia kastom lau hadikaia lasi, to lau be Ierusalema amo Roma taudia edia imana dekenai idia atoa, dibura tauna ta bamona. Bona idia ese egu sivarai idia kamonai murinai, idia ura lau idia ruhaia, badina lau hamasea ena badina ta idia davaria lasi. To Iuda taudia be unai idia abia dae lasi neganai, lau ura Kaisara danu ese egu kota herevana do ia kamonai, to egu bese taudia samania totona unai lau karaia lasi.”—Kara 28:17-19.
12 Paulo ese Iuda kamonai taudia ia gwauraia “tadikaka” neganai, ia ura idia diba gaudia ia herevalaia, bona unai amo ta lalodika henia karana do idia hahedinaraia lasi. (1 Kor. 9:20) Danu, ia hahedinaraia goevagoeva, ia be Iuda taudia hahemaoro henia totona unuseni ia lao lasi, to Kaisara dekenai apil karaia totona ia lao. Bona unai be nega ginigunana Iuda taudia ese Paulo ena apil herevana idia kamonai. (Kara 28:21) Dahaka dainai Iudea ai idia noho Iuda taudia ese Paulo ena kota herevana dekenai hadibaia hereva ta idia siaia lasi? Buka ta ia gwau: “Paulo ia guia bouti be keru negana murinai Italia dekenai ia ginidae guna, bona Ierusalema ai idia noho Iuda tau badadia edia gwaukau taudia idia do ginidae lasi, eiava Paulo ena kota ia herevalaia revarevana ta danu be lasi.”
13, 14. Paulo ese Basileia be edena bamona ia herevalaia, bona edena dala ai ena haheitalai ita tohotohoa?
13 Bena Paulo ese Basileia ia herevalaia matamaia totona, edia lalona ia veria herevana ta ia gaukaralaia. Ia gwau: “Unai dainai lau noinoi umui do lau itaia bona lau hereva henia totona, badina Israela ena helaro dainai seini amo lau idia guia.” (Kara 28:20) Oibe, unai helaro be Mesia bona ena Basileia amo, bona Keristani kongrigeisen ese unai ia herevalaia. Iuda tau badadia idia gwau: “Ai laloa do ia namo bema oiemu lalohadai ai kamonai, badina ai diba momokani, gabu ibounai dekenai taunimanima ese inai tomadiho oreana idia gwauraia dika.”—Kara 28:22.
14 Bema dala ia kehoa negadia ai sivarai namona ita harorolaia, vadaeni taunimanima ese do idia lalohadailaia herevadia eiava henanadai ita gaukaralaia, unai amo ita ese Paulo ita tohotohoa. Heduru hereva namodia be inai bukadia lalonai oi davaria diba; Buka Helaga Herevalaia bona Tiokratik Haroro Sikuli amo Heduru Oi Abia bona Duahiduahi Bona Hadibaia Karana Oi Hanamoa. Oi ese unai Baibel bukadia oi gaukaralaia namonamo, a?
“Basileia Ia Gwauraia Guguru”—Haheitalai Namona Ita Totona (Kara 28:23-29)
15. Paulo ena haroro dalana amo, dahaka gaudia foa idia hedinarai?
15 Idia abia hidi dinana ai, Iuda taudia momo be Paulo ia noho rumana dekenai idia lao. Bona Paulo be “daba amo ela bona hanuaboi, . . . Dirava ena Basileia ia gwauraia guguru. Bona Mose ena Taravatu bona Peroveta Taudia edia toretore amo edia lalona ia veria Iesu idia abia dae totona.” (Kara 28:23) Paulo ena haroro dalana amo gau foa idia hedinarai. Ginigunana be, ia ese Dirava ena Basileia ia harorolaia. Iharuana be, lalona veria dalanai ena kamonai taudia ia haroro henidia. Ihatoina be, Toretore Helagadia ia gaukaralaia. Ihahanina be, taunimanima ia laloa bada dainai, “daba amo ela bona hanuaboi” ia haroro. Ita totona haheitalai namona ia hahedinaraia unai! Unai dainai dahaka ia vara? “Haida ese Paulo ia herevalaia gaudia idia abidadama henia,” to ma haida be idia abidadama lasi. Luka ma ia gwau: “Idia lalotamona lasi dainai, unai gabu idia rakatania.”—Kara 28:24, 25a.
16-18. Dahaka dainai Paulo be Roma ai idia noho Iuda taudia edia kara dekenai ia hoa lasi? Bona ita harorolaia sivaraina idia dadaraia neganai, edena bamona ita kara be namo?
16 Paulo be Iuda taudia edia kara dekenai ia hoa lasi, badina guna unai ia itaia bona Baibel ese ia perovetalaia danu. (Kara 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Unai dainai, Paulo be ena hereva idia abia dae lasi Iuda taudia dekenai ia gwau: “Lauma helaga be peroveta tauna Isaia amo emui sene taudia ia hereva henia, ia gwau, ‘Inai taunimanima dekenai oi lao bona oi gwau: ‘Do umui kamonai, to do umui laloparara lasi, bona do umui itaia, to gau ta do umui lalopararalaia lasi. Inai taudia edia lalona ia auka.’” (Kara 28:25b-27) Oibe, edia “lalona ia auka” dainai, Basileia sivaraina idia abia dae haraga lasi. (Kara 28:27) Unai be dika momokani!
17 Paulo ena hereva dokonai ia gwau, “idau bese taudia . . . be unai hereva do idia kamonai henia,” idia be Iuda taudia hegeregerena lasi. (Kara 28:28; Sal. 67:2; Isa. 11:10) Oibe, Paulo be unai bamona ia hereva, badina ia itaia Idau Bese taudia momo ese Basileia sivaraina idia abia dae!—Kara 13:48; 14:27.
18 Paulo bamona, taunimanima ese sivarai namona idia abia dae lasi neganai, ita lalohisihisi lasi be namo. Badina ita diba, mauri ena dala do idia badinaia taudia be haida sibona. (Mat. 7:13, 14) Danu, kudou-maoro taudia be ita ida tomadiho momokani idia badinaia neganai, ita moale bona idia ita welkam henia.—Luka 15:7.
“Dirava Ena Basileia Ia Harorolaia” (Kara 28:30, 31)
19. Paulo be ruma ta ai dibura tauna bamona ia noho neganai, edena dala ai ena nega ia gaukaralaia namonamo?
19 Luka ese ena sivarai hadokoa totona, hagoadaia hereva namona ia gwauraia: “Lagani rua lalonai Paulo be ia rentaia rumana ai ia noho, bona ia dekenai idia mai taudia ibounai be mai moale ida ia abia dae, idia dekenai Dirava ena Basileia ia harorolaia, bona mai gari lasi ida Lohiabada Iesu Keriso ena sivarai ia hadibaia, bona gau ta ese ia koua lasi.” (Kara 28:30, 31) Paulo ese heabidae, abidadama, bona gaukara goada karana dekenai haheitalai namona ia hahedinaraia!
20, 21. Roma ai, Paulo ena haroro gaukara amo namo idia abia taudia haida mani oi herevalaia.
20 Paulo ese ia abia dae tauna ta be, Onesimo, ia be Kolose amo ia heau boio igui hesiai tauna. Paulo ese Onesimo ia durua Keristani tauna ai ia lao, bona Onesimo be Paulo ena “lalokau tadikaka” ai ia lao. Oibe, Paulo ese ia ia gwauraia “egu natuna Onesimo . . . iena tamana ai lau lao.” (Kol. 4:9; File. 10-12) Onesimo ena sivarai ese Paulo ia hagoadaia bada!a
21 Ma haida danu be Paulo ena haheitalai amo namo idia abia. Paulo be Filipi taudia ia tore henia, ia gwau: “Lau dekenai idia vara hekwakwanai ese sivarai namona harorolaia gaukarana idia durua. Unai amo taunimanima ibounai bona king ena gadi taudia idia diba, lau be Keriso lau hesiai henia dainai dibura ai lau noho. Bona seini amo lau guia dainai, Lohiabada idia hesiai henia tadikaka momo be lalogoada idia abia, bona boga-auka idia hahedinaraia noho bona mai gari lasi ida Dirava ena hereva idia harorolaia.”—Fili. 1:12-14.
22. Paulo be Roma ai dibura tauna bamona ia noho neganai, edena bamona ena nega ia gaukaralaia?
22 Paulo be Roma ai dibura tauna bamona ia noho neganai, unai nega ia gaukaralaia mai anina bada revarevadia ia torea, idia be hari Keristani Grik revarevadia edia kahana ai idia lao.b Keristani ginigunadia dekenai ia torea revareva ese idia ia durua. Ita danu be Paulo ena revareva amo heduru ita abia, badina Dirava ena heduru amo ia torea sisiba herevadia be unai nega sibona totona lasi, to hari inai negai unai be mai anina bada.—2 Tim. 3:16, 17
23, 24. Paulo bamona, ena be hari Keristani taudia idia hadiburaia, to edena dala ai idia moale noho bona haroro gaukara idia hadokoa lasi?
23 Paulo idia ruhaia negana be Kara bukana ese ia gwauraia lasi, to ia raka-lasi neganai, ia be lagani foa dibura ruma dekenai ia noho vadaeni, lagani rua Kaisarea ai bona lagani rua Roma ai.c (Kara 23:35; 24:27) To Paulo ia moale noho bona Dirava hesiai henia gaukarana ia hadokoa lasi. Unai hegeregerena, ena be hari Iehova ena hesiai taudia momo be edia abidadama dainai idia hadiburaia, to idia moale noho bona edia haroro gaukara idia hadokoa lasi. Mani Adolfo ena sivarai ita laloa, ena Keristani gini siri karana dainai Spain ai dibura ruma dekenai idia atoa. Dibura naria tauna ta ia gwau, “Emu kara dainai ai hoa. Iniseniai emu mauri ai ha-aukaia, to unai metau ai habadaia neganai, emu moale danu oi habadaia bona hereva namodia sibona oi gwauraia.”
24 Gabeai, Adolfo idia abidadama henia dainai, ena dibura daiutuna ena iduara idia lokaia lasi. Soldia taudia ese ia idia vadivadi henia bona Baibel idia henanadailaia. Soldia ta be ena dibura daiutuna lalonai ia vareai Baibel ia duahia totona, bona Adolfo be ia totona ia gima. Oibe, dibura tauna be soldia ena gima tauna ai ia lao! Namona be unai bamona abidadama Witnes taudia edia haheitalai namona ese ita ia hagoadaia, nega dikadia lalonai “mai gari lasi ida Dirava ena hereva [ita] harorolaia.”
25, 26. Paulo ena negai dahaka peroveta herevana ia guguru, bona hari unai be edena dala ai ia momokani?
25 Keriso ena aposetolo tauna, Paulo, be dibura tauna bamona ia noho neganai, ia idia vadivadi henia taudia ibounai dekenai “Dirava ena Basileia ia harorolaia.” Momokani, Kara bukana ena hereva dokona ese ita ia hagoadaia bada! Inai buka ena karoa ginigunana lalonai, Iesu ese ena murinai idia raka taudia dekenai inai hahegani ia henia: “Lauma helaga be umui latanai ia diho neganai, siahu do umui abia. Bena Ierusalema, Iudea ibounai, Samaria, bona tanobada ena daudau momokani gabudia dekenai lau do umui gwauraia hedinarai.” (Kara 1:8) Vadaeni lagani 30 ia do abia lasi neganai, Basileia sivarai namona be “tanobada hegegemadai idia harorolaia.”d (Kol. 1:23) Unai ese Dirava ena lauma ena gaukara dalana ia hahedinaraia!—Sek. 4:6.
26 Hari inai negai, lauma helaga ese horoa orena taudia bona edia bamodia, “mamoe ma haida” ia hasiahudia danu, tano 240 mai kahana lalonai “Dirava ena Basileia [idia] gwauraia guguru” totona! (Ioa. 10:16; Kara 28:23) Oi be unai gaukara oi durua noho, a?
a Paulo ia ura Onesimo be ia danu ia noho, to ia diba Roma ena taravatu henunai unai be maoro lasi bona unai amo Onesimo ena biaguna, Keristani tauna Filemona, ena maoro do ia hadikaia. Unai dainai Onesimo be Filemona dekenai ia giroa lou, bona Paulo amo revareva ta ia abia lao, unai revareva lalonai Filemona ia hamaoroa, Onesimo be ena tadikaka bamona do ia abia dae.—File. 13-19.
b Inai maua, “Roma Ena Dibura ai Ia Torea Revareva Faiv” itaia.
c Inai maua, “Paulo Ena Mauri Lagani 61 C.E. Murinai” itaia.
d Inai maua ladana, “Sivarai Namona be ‘Tanobada Hegegemadai Idia Harorolaia’” itaia.