Kerisendom ena Kerere Idia Hahedinaraia Tomadiho Koikoi Ia Abia Isi Dainai
“Inai be Iehova, edia Dirava, ena gadona idia kamonai lasi bona matahakani idia abia dae lasi besena.”—IEREMIA 7:28.
1, 2. Dirava ese gaukara ia henia neganai Ieremia be dahaka ia karaia?
“HEREVA momokani ena lahi be ia lalonai ia araia; ena siahu ese ia doria, hereva momokani ia herevalaia totona, taunimanima gwau henidia totona bona edia lalona hagoadaia totona danu.” Unai hereva amo Heberu diba tahua taudia rua ese Ieremia ena kara idia herevalaia. Ena be Iehova ese ia henia gaukarana be mai garina, to ia diba namona be iena maduna Israel besena dekenai do ia huaia be namo. Ia sibona ia gwau: “Badina be Iehova ena hereva be lau dekenai hemarai bona kirikirilaia gauna ai ia lao, dina ibounai. Bena lau gwau: ‘Iena ladana do lau hatoa lasi, bona iena ladana ai do lau hereva lou lasi.’” Oibe, Ieremia idia hahekwarahia bona idia dagedage henia dainai, unai gaukara ia hadokoa gwauraia. To ia hadokoa a?—Ieremia 20:8, 9a.
2 Ieremia be ma ia gwau: “Bona lauegu lalona dekenai ia be hegeregere lahi ia araia bamona, lauegu turiana lalodiai ia noho; haheaukalaia dekenai lau hesiku, lau haheaukalaia diba lasi.” (Ieremia 20:9b) Dirava ese Ieremia ia hagania vadaeni Iena hahemaoro herevadia be Iuda dekenai do ia harorolaia, bona Ieremia ese unai gaukara amo ia raka siri lasi.—Ieremia 6:10, 11.
Ieremia Hari Inai Nega Lalonai
3 Ieremia hegeregerena, Keriso Iesu bona Keristen hahediba taudia ginigunadia ese Dirava ena Basileia ena sivarai idia harorolaia, Iuda taudia bona bese idauidau dekenai, unai hereva idia moalelaia lasi be herevana. Ena be guna dibura ai idia koudia badina be idia haroro dainai, to Petro bona aposetolo oredia ese edia tomadiho dainai idia samanidia taudia idia haere henidia mai edia goada ida, idia gwau: “Dirava ai kamonai henia be namo, taunimanima ai kamonai henia be dika.” Unai bamona idia hereva goada dainai, tomadiho gunalaia taudia edia oda hegeregerena idia dadabadia. Bena aposetolo be dahaka idia karaia? “Dina ibounai, Dubu Helaga lalonai bona ruma lalonai, taunimanima idia hadibaia bona Iesu Keriso ena Sivarai Namona idia gwauraia, inai gaukara idia hadokoa lasi.”—Kara 5:29, 40-42; Mataio 23:13-33.
4. Hari inai nega lalonai, daidia ese Ieremia ena kara idia tohotohoa, bona edena bamona idia tohotohoa?
4 Unai dala amo horoa Keristen taudia ginigunadia be idia kara, Ieremia ia kara hegeregerena. Ena be hekwarahi momo herea idia davaria bona tomadiho taudia ese idia inai henidia, to Dirava ena hahemaoro herevadia idia harorolaia. Vadaeni, hari inai nega lalonai daidia be unai bamona idia karaia? Daidia ese Dirava ena hahemaoro herevadia, inai tanobada bona Ierusalem ese ia laulaulaia gauna, Kerisendom latadiai ia gwauraia herevadia, be taunimanima vairadiai bona ruma ta ruma ta dekenai idia harorolaia? Lagani 68 lalodiai idia vara gaudia edia sivarai ese ia hahedinaraia, Ieremia bamona oreana hari inai nega lalonai be Iehova ena horoa witness taudia mai edia boga-auka edia orea maragina. Lagani 1935 murinai edia bamodia “hutuma bada herea” ese edia orea idia habadaia bona idia durudia mai edia ura ida, unai taudia edia ladana ma ta be Iehova ena Witness taudia. Edia gaukara Ieremia ena gaukara bamona be idia hagugurua, tomadiho koikoi idia gwauraia dika mai edia lalo-tamona ida, idia hahedinaraia unai tomadiho be tarapu ta bona taunimanima koidia gauna ta.—Apokalupo 7:9, 10; 14:1-5.
Kerisendom—Dahaka Dainai Ia be Ierusalem Hegeregerena ai Ia Lao, Hari Inai Nega Lalonai?
5 To reana ta ia gwau,‘ Kerisendom be idau negai hanuana Ierusalem ida edena bamona ita hahegeregeredia diba?’ Ita hahegeregeredia diba, badina be hari inai nega lalonai, hekokoroku oreana Kerisendom lalonai, idia abia lalohadaidia bona idia karaia karadia be unai idau negai hanuana lalonai idia vara gaudia hegeregeredia. Kerisendom taudia ese edia ‘hanua helagadia’ bona gabu helagadia idia abidadama henidia, unai hanua haida edia ladadia be inai: Rome, Jerusalem, Canterbury, Fatima, Guadalupe, bona Zaragoza. Edia dubu badadia, idau negai idia haginidia gaudia, idia heagilaia, hegeregere unai dubu dainai Dirava ese ia lalo-namo henidia bamona. Ma idia gwau edia dubu idia haginidia ‘Dirava hanamoa totona.’ To Iehova Dirava ena ladana be unai dubu hida dekenai ia noho? Unai idia laloa lasi, to unai dubu idia palanilaia taudia, bona idia lalodiai idia noho laulaudia idia torea taudia, bona edia nadi idia koroa taudia, bona taga taudia, unai dubu edia davana idia karaia taudia unai, eiava edia ladanai idia hahelagadia “helaga taudia,” be idia heagilaidia. Kerisendom ese idau negai gaudia bona sene herevadia ia abidadama henia; unai abidadama be koikoi gauna, Iuda ena abidadama ena dubu helaga dekenai be ia koikoi hegeregerena.—Ieremia 7:4.
6. Iesu ese Iuda tomadiho gunalaia taudia ia gwauraidia dika; dahaka dainai iena hereva be mai ena anina, Kerisendom ena tomadiho gunalaia taudia dekenai?
6 Ieremia ese Iuda hahelaga taudia bona peroveta taudia ia gwauraidia dika; unai hegeregerena, Kerisendom ena gunalaia taudia be edena bamona ita gwauraidia diba? Ieremia hegeregerena, Iesu ese Iuda tomadiho gunalaia taudia ia gwauraidia mai ena goada ida; iena hereva be mai anina Kerisendom ena haroro taudia dekenai, hari inai nega lalonai; ia gwau: “Idia hereva, to idia karaia lasi . . . Edia kara idia karaia be taunimanima ese idia itaia totona . . . Idia ura aria neganai be gabu namo herea dekenai idia helai, bona dubu dekenai helai gaudia namodia sibona dekenai do idia helai.” (Mataio 23:3-7) Nega momo ita ese tanobada gunalaia taudia bona haroro taudia ita itadia, idia be politikol hebouheboudia dekenai idia lao bona idia hanamodia—bona idia be politikol taudia ida idia hedinarai, televisen dekenai eiava niuspepa dekenai!
7. (a) Haroro taudia haida ese taunimanima edena bamona idia koidia? (b) Kerisendom ena haroro taudia be dahaka gaukara aukana amo idia siri?
7 Hari inai televisen negana lalonai, TV haroro taudia be koikoi karadia idauidau amo taunimanima momo idia koidia bona moni be edia orea taudia amo idia veria. Ieremia ia hereva negana ema bona hari be lagani 2,600 bamona idia ore, to iena hereva be mai anina bada, hari inai nega lalonai. Ia gwau: “Maragina ela bona badana, iboudiai ese mataganigani karadia idia karaia noho; bona peroveta tauna ela bona hahelaga tauna, iboudiai idia kara koikoi noho.” Danu, idia iboudiai idia ura lasi Keristen haroro gaukarana korikorina do idia karaia; idia ura lasi ruma ta ruma ta dekenai do idia lao bona taunimanima ta ta do idia haroro henidia. Iehova ena Witness taudia mo sibodia—horoa taudia, Ieremia bamona taudia unai, bona “hutuma bada herea”—ese unai maduna idia abia dae.—Ieremia 6:13; Kara 20:20, 21.
Kerisendom Ia Hamauria Vadaeni A?
8 Unai TV haroro taudia ese “vara lou” herevadia idia gwauraia kava, ma idia gwau Dirava ese tau ta ia hamauria murinai do ia boio diba lasi; unai hereva amo taunimanima idia koidia bena hahemauri idia laloa momo lasi badina be idia laloa idia abia vadaeni. Taunimanima milion momo, Kerisendom ena tomadiho oreadia idauidau momo herea lalodiai edia lalona idia ania, bena idia laloa idia “vara lou” vadaeni bona Dirava ese ia “hamauridia” vadaeni. Politikol taudia haida danu be unai bamona idia heagi, idia hemarai lasi. Oibe, idia ura henidia bada haroro taudia ese idia hamaorodia, idia be Dirava ida maino idia karaia vadaeni, badina be ia ese ia “hamauridia” vadaeni dainai—idia be edia tomadiho idauidau bona edia politikol daladia idauidau bona edia bese idauidau dainai idia parara be herevana—bona taunimanima idia ura unai bamona do ia vara, Ieremia ena nega lalonai idia karaia hegeregerena! (Ieremia 5:31; 14:14) Idia laloa Dirava be Aramagedono dekenai do ia karaia hahemaoro karana ese do ia hadikadia lasi.—Ieremia 6:14; 23:17; 1 Korinto 1:10; Apokalupo 16:14, 16.
9. (a) “Vara lou” be mai anina korikorina daidia dekenai? (b) Bible ia gwau taunimanima be mai ena mase diba lasi laumana, a?
9 To, Dirava ena Hereva bona Keriso ena hahediba herevadia ita tahua neganai, ita davaria taunimanima hutuma lasi idia vara lou, ‘ranu amo bona lauma helaga amo’ idia vara, guba dekenai Keriso ida do idia lohia hebou totona. (Ioane 3:3-5; Roma 8:16, 17; Apokalupo 14:1-3) Keristen taudia momokanidia “hutuma bada herea” hari inai nega lalonai idia vara lou be badina lasi, badina be edia helaro be mauri hanaihanai be tanobada dekenai do idia abia, guba dekenai lasi. (2 Petero 3:13; Apokalupo 21:3, 4) Danu, Kerisendom ena hahediba herevana be hereva koikoina latanai idia haginia—idia gwau taunimanima be mai ena mase diba lasi laumana, Dirava ese do ia hamauria gauna. Unai hahediba herevana be idau negai Greek taudia edia lalohadai amo idia abia hanai, bona Bible lalonai hamomokania herevana ta be lasi.
Iena Hereva bona Iena Ladana Idia Moalelaia Lasi
10 Ma dala haida amo Kerisendom hari inai nega lalonai be idau negai hanuana Ierusalem ida idia hegeregere. Ieremia ia gwau: “Itaia! Idia dekenai Iehova ena hereva be hemarai gauna ai ia lao, unai hereva idia moalelaia diba lasi.” (Ieremia 6:10) Haroro taudia idia ura tanobada ena aonega taudia bona saiens taudia edia hereva do idia harorolaia, idia ura lasi Iehova ena Hereva do idia harorolaia. Idia momo be Bible idia hemarailaia bona idia gwauraia dika, idia gwau Bible ena hereva be gori herevadia sibodia. (Ieremia 7:28) Bona Bible ia havaraia Diravana ena ladana idia dadaraia. Inai hereva be edena bamona ita hamomokania diba?
11. Dirava ena ladana gwauraia karana dekenai, Kerisendom bona Ieremia be edena bamona idia idau?
11 Heberu gado ai Dirava ena ladana be inai leta 4 (יהוה) amo idia torea, bona Heberu Revarevadia (Taravatu Gunana) lalonai unai bamona idia torea nega 7,000 bamona. To English gado ai Bible momo lalodiai inai ladana “Iehova” eiava “Yahweh” idia torea lasi, to ena gabunai inai hereva “LORD” idia torea. Hari inai negai Bible be Afrikaans gado ai idia torea hanai negadiai, Dirava ena ladana be nega ta idia torea lasi. Guna, Bible be Spanish gado ai idia torea hanai neganai, Dirava ena ladana idia torea, unai Bible ena ladana idia hatoa Franquesa-Solé. To gabeai, unai Bible idia halasia lou neganai, Dirava ena ladana idia kokia vadaeni, ena gabunai Señor (Lohiabada) idia torea. Bona ena be Kerisendom ena Bible haida lalodiai Dirava ena ladana idia torea, to haroro taudia ese idia gwauraia momo lasi. To Ieremia ese ena peroveta herevadia lalodiai Dirava ena ladana ia gwauraia nega 726!
“Guba Pavapavana Hahinena” bona Kaivakuku Tomadiho Henidia Karana
12 Ieremia be Ierusalem dekenai ia harorolaia herevana ita tahua neganai, ita davaria Kerisendom be Ierusalem hegeregerena. Iehova ese ena peroveta tauna ia hamaoroa taunimanima dainai do ia guriguri lasi, ia gwau: “Iuda hanuadia dekenai bona Ierusalem ariaradia dekenai idia karaia karadia be oi itaia lasi a? Memero ese lahi au idia gogoa, edia tamadia ese lahi idia karaia, bona hahine ese paraoa idia giroagiroa.” Dahaka totona idia be mai edia adavadia bona edia natudia ida unai bamona idia gaukara goadagoada? “ ‘Guba pavapavana hahinena’ ena boubou keikedia do idia gabua totona”!—Ieremia 7:16-18; 44:15, 19.
12-14. (a) Iuda taudia mai edia ruma besedia ida be dahaka gaukara idia karaia goadagoada? (b) Iehova ese edia tomadiho edena bamona ia laloa?
13 Iuda taudia edia buka ta ia gwau: “ ‘Guba pavapavana hahinena’ tomadiho henia karana idia goadalaia.” Hoa gauna be inai, Iuda besena ese kaivakuku idia tomadiho henidia, dirava hahinena koikoina ta idia tomadiho henia, reana gauna be Babulono taudia edia dirava hahinena ta ladana Ista, eiava reana hari ‘pavapava hahinena’ be Kanana taudia edia dirava hahinena ta ladana Astaroto.—1 Hanua Pavapavadia 11:5, 33.
14 Unai dirava hahinena idia tomadiho henia sibona lasi, to idia ese kaivakuku ma haida idia tomadiho henidia danu. Unai dainai Iehova ese ia gwauraidia dika, ia gwau: “Badina be dahaka lau idia habadua vadaeni, idia karaia laulaudia bona idau taudia edia kaivakuku amo?” Ma ia gwau: “Lauegu gadona idia kamonai lasi bona idia rakalaia lasi, to sibodia edia lalohadai idia gavaia mai edia lalo-auka ida, bona Baal laulaudia murinai idia lao vadaeni, edia tamadia ese idia hadibalaidia gaudia unai.” (Ieremia 8:19; 9:13, 14) Kerisendom danu be unai tarapu tamona lalonai ia moru a?
15. (a) Hari inai nega lalonai, dahaka kaivakuku tomadiho henidia karadia be Kerisendom lalonai idia karaia? Emu gabu dekenai idia karaia karadia mani oi gwauraidia. (b) Keristen taudia momokanidia ese Maria edena bamona idia laloa?
15 Korosi laulaudia be kahirakahira dubu iboudiai lalodiai do oi davaria diba—Protestant, Katolik, bona Otodoks dubudia unai. To Katolik bona Otodoks dubudia lalodiai, laulau idauidau do oi davaridia, “haneulato rami hebou hanaihanai, Maria Helagana, Dirava Momokanina ena Sinana” ena laulau unai.a Hahenamo herevadia idauidau amo idia hanamoa; “guba Pavapavana Hahinena” bona “guba bona tanobada edia Pavapava Hahinena” idia gwauraia!b To Ieremia oreana taudia edia kara be idau; ena be Maria idia matauraia badina be ia be Iesu ena sinana bona horoa hahediba hahinena ta dainai, to aposetolo ena sisiba idia badinaia namonamo; iena sisiba be inai: “Do umui naria namonamo, dirava koikoidia garina.”—1 Ioane 5:21; Ieremia 10:14.
Toi Tamona Diravana be Lohia Badana Iehova ena Gabunai Idia Atoa
16 To reana oi henanadai, oi gwau, ‘To Maria tomadiho henia bona matauraia bada karana be edena bamona ia vara?’ Badina be idau negai dubu oreana ese hereva momokani idia rakatania murinai, kara ma ta idia karaia, dirava idaudia idia tomadiho henidia taudia be edia orea lalonai abidia dae totona. Unai neganai, Dirava momokanina idia diba lasi besedia momo idia laloa dirava toi be tamona lalonai idia noho. Idau negai Roma taudia edia dubu be mai edia daiutu toi, unai daiutu be “toi tamona diravadia dekenai idia hahelagaia, bona idia abidadama henidia hebou bona idia tomadiho henidia hebou. Edia dirava ta ladana Iupita Optimus Maksimus ena dubu Roma dekenai ia noho be unai bamona; unai dubu be toi tamona diravadia Iupita-Iuno-Minerva dekenai idia hahelagaia.”c
17 Guna Ieremia ese Heberu taudia edia lalohadai ia gwauraia hedinarai goevagoeva, ia gwau: “Iehova e, oi ida ia hegeregere diravana ta be lasi. Oi be bada, bona oiemu ladana ena siahu be bada. To Iehova be Dirava korikorina. Ia be mauri Diravana bona noho hanaihanai Pavapavana.” Iesu ese unai lalohadai ia hamomokania, Mose ena hereva ta ia gwauraia lou neganai; ia gwau: “Israel e, oi kamonai, Iehova iseda Dirava be Iehova tamona.” (Ieremia 10:6, 10; Mareko 12:29, NW; Deuteronomi 6:4) Bena lagani 200 bamona idia ore murinai, Katolik Dubu Oreana ese unai lalohadai idia koua, “Toi Tamona Diravana Helaga Hereana” herevana matamatana idia abia isi totona.
17, 18. Dahaka idia koua dainai Toi Tamona Diravana ena hahediba herevana ia bada ia lao?
18 Unai neganai Iuda taudia be Dirava ena ladana “Yahweh” eiava “Iehova” hatoa garina idia gari kava; unai gari ese tomadiho maorona ia rakatania oreana Kerisendom ia durua, Dirava ena ladana idia negea totona. Bena ‘Toi Tamona Diravana Helagana’ herevana idia harorolaia diba.
19. (a) Kerisendom ese Toi Tamona Diravana ia abia dae dainai, dahaka ia vara? (b) Dahaka koikoi idia karaia, Toi Tamona Diravana ena hahediba herevana hamomokania totona?
19 Unai dala amo Kerisendom ese ‘dirava idauna ta idia gavaia,’ toi tamona diravana, Iuda taudia bona Keriso bona Keristen taudia momokanidia idia diba lasi diravana unai. Bona inai toi tamona herevana hehunina idia hamomokania totona, Kerisendom ena Bible gado hahanaia taudia be edia King James Version Bible lalonai idia koikoi.d Danu, Toi Tamona Diravana herevana idia abia dae dainai, Kerisendom taudia momo ese unai orea ena “Guba Pavapavana Hahinena” idia tomadiho henia eiava idia matauraia bada.—Ieremia 7:17, 18.
Dubu Orea Gunalaia Taudia ese Dagedage Idia Havaraia
20 Unai dainai, Ieremia ena henanadai be mai anina Kerisendom ena haroro taudia dekenai; ia gwau: “Umui tatau be edena bamona umui hereva, umui gwau: ‘Ai be mai emai aonega bona Iehova ena taravatu be ai dekenai ia noho’ a? Momokani, torea taudia edia peni koikoina be koikoi dekenai ia gaukara. . . . Itaia! Iehova ena hereva idia dadaraia vadaeni, dahaka aonega be idia lalodiai?” (Ieremia 8:8, 9) Idia ese Iehova bona ena hesiai taudia, ena witness taudia unai, idia dadaraidia. Hahelaga taudia bona peroveta taudia ese Ieremia idia dagedage henia; unai hegeregerena hari inai nega lalonai Kerisendom ena haroro taudia ese haida edia lalona idia ania bena Iehova ena Witness taudia idia dagedage henidia bada.
20, 21. Kerisendom ena haroro taudia be dahaka idia karaia noho, bona dahaka henanadai ita lalodia be namo?
21 Dahaka dainai idia ese unai dagedage idia havaraia? Witness taudia be dahaka idia karaia dainai, idia badu henidia bona idia dagedage henidia? Inai henanadai bona henanadai ma haida idia hegeregeredia be stadi herevana ginigabena lalonai do ita tahua.
[Footnotes]
a The Image of Guadalupe—Myth or Miracle?, Jody Brant Smith ese ia torea, rau 6.
b The Glories of Mary, Alphonsus de Liguori ese ia torea, rau 424.
c Las Grandes Religiones Ilustradas (Tomadiho Badadia Haheitalaia), rau 408.
d Idia ese 1 Ioane 5:7 be Bible ena hereva latanai idia atoa kau koikoi, bona Mataio 24:36 ena hereva “nor the Son” (“Natuna ia diba lasi”) be idia kokia koikoi.
Inai Oi Laloa Lou A?
◻ Hari inai nega lalonai Ieremia oreana taudia be edena bamona idia hedinarai?
◻ Kerisendom be idau negai Ierusalem ida edena bamona ita hahegeregeredia?
◻ Haroro taudia ese taunimanima edena bamona idia koidia bena idia laloa idia be Dirava ida idia maino karaia?
◻ Kerisendom ese dahaka idia negea bona daika ena laulau idia tomadiho henia?
3. Iesu bona ena hahediba taudia ese edia gaukara edena bamona idia goadalaia?
5. Edena dala amo Kerisendom be idau negai Ierusalem ida idia hegeregere?
8. Dahaka dainai Kerisendom taudia idia laloa Aramagedono do ia hadikadia diba lasi?
10. Haroro taudia momo ese Bible edena bamona idia laloa?
12-14. (a) Iuda taudia mai edia ruma besedia ida be dahaka gaukara idia karaia goadagoada? (b) Iehova ese edia tomadiho edena bamona ia laloa?
15. (a) Hari inai nega lalonai, dahaka kaivakuku tomadiho henidia karadia be Kerisendom lalonai idia karaia? Emu gabu dekenai idia karaia karadia mani oi gwauraidia. (b) Keristen taudia momokanidia ese Maria edena bamona idia laloa?
16. Dahaka hahediba herevana ese dala ia kehoa Maria idia matauraia bada totona, bona edena bamona ia kehoa?
[Picture on page 17]
Lagani 1938 lalonai Witness taudia ese tomadiho koikoi idia gwauraia dika
[Pictures on page 18]
Kerisendom taudia ese edia dubu helagadia idia abidadama henidia, Iuda taudia ese edia dubu helagana idia abidadama henia hegeregerena
[Picture on page 19]
Kerisendom ena TV haroro taudia ese taunimanima momo idia koidia bena idia laloa Dirava ese ia “hamauridia” eiava idia “vara lou”