Tama Sina—Emui Natuna Ia Maragi Negana amo Ena Lalona Umui Ania
“Lohiabada ena hadibaia hereva [emui natuna] dekenai do umui hadibaia.”—EFESO 6:4.
1. Iesu ia lalo-hekwarahi bada negana ta lalonai, dahaka ia vara?
NEGA ta Iesu Keriso bona ena hahediba taudia be Ierusalem idia lao henia noho. Guna, Iesu be nega rua ena hahediba taudia ia hamaorodia ia be hisihisi momo do ia ania bena unai hanua dekenai ia do idia hamasea. (Mareko 8:31; 9:31) Bible ia gwau, Iesu be unai bamona ia lalo-hekwarahi bada negana lalonai, “haida ese edia natuna maragidia Iesu dekenai idia abia lao, idia latanai iena imana do ia atoa totona.”—Luka 18:15.
2. (a) Reana badina be dahaka ena hahediba taudia ese taunimanima idia luludia toho? (b) Unai neganai Iesu be dahaka ia karaia?
2 Unai dainai iena hahediba taudia be dahaka idia karaia? Unai taunimanima idia gwau henidia bona idia luludia toho; unai bamona idia karaia, badina be idia laloa unai dala amo Iesu idia naria, do idia hahekwarahia garina. To Iesu ese ena hahediba taudia ia gwau henidia, ia gwau: “Lau ura maragi idia mai lau dekenai, umui lulua lasi.” “Vadaeni maragidia ia rosia, bona iena imana ia atoa idia latanai, ia hanamoa.” (Mareko 10:13-16) Oibe, ena be unai neganai Iesu ese gau momo ia lalo-hekwarahilaia noho, to maragidia ia hebamo henidia.
Anina be Dahaka Tama bona Sina Dekenai?
3 Unai ena anina umui tama sina dekenai be inai: Ena be umui be mai emui maduna momo eiava hekwarahi momo umui davaria, to emui natudia bamodia dalana umui tahua guna be namo. Do umui bamodia negadiai lauma gaudia do umui hadibadia diba, unai gau ese edia kudoudia do idia naria bona dala maorona dekenai do idia hakaudia. (Deuteronomi 6:4-9; Hereva Lada-isidia 4:23-27) Timoteo ena sinana Eunike bona ena tubuna hahinena Loi ese nega idia atoa, ia do idia hadibaia totona. Unai hahediba ese ena lalona ia ania bona ena mauri dalana ia hamaoromaoroa; unai dainai, ia bada neganai Dirava ena hesiai gaukara ia karaia mai ena lalona ibounai ida.—2 Timoteo 1:5; 3:15.
4. Natu be dahaka, bona namona be tama sina ese edena bamona idia hahedinaraia edia natudia idia lalodia bada?
4 Keristen taudia ese edia natudia naridia karana idia laloaboio diba lasi, badina be natudia be Iehova ena harihari gauna namo hereana. (Salamo 127:3) Unai dainai nega umui haorea idia dekenai—edia lalona umui ania—Timoteo ena sinana bona ena tubuna hahinena idia karaia hegeregerena. Emui natudia edia kara umui sisibalai henidia sibona lasi, to namona be umui be idia ida umui aniani hebou, umui duahiduahi hebou, umui gadara hebou, bona hanuaboi ai umui durudia, mahuta totona do idia hegaegae totona. Emui natudia dekenai umui haorea negana be mai anina bada.
5. Ena natudia naridia karana ia laloa bada tauna ta ena sivarai mani oi gwauraia.
5 Japan ena bisinesi tauna ta mai ena ladana badana, Iehova ena Witness tauna ai ia lao, be unai ia diba. Niuspepa ta ladana Mainichi Daily News, February 10, 1986 gauna, be ia gwau: “Dagi badana tauna ta Japanese National Railways (JNR), be ena gaukara amo ia doko, badina be ia ura lasi ena famili do ia rakatanidia . . . Hari tau ladana Tamura be ia gwau, ‘Dairekta jeneral ena gaukara be taunimanima idauidau momo ese idia abia diba. To lau be egu natudia edia tamana tamona.’ ” Oiemu natudia naridia karana be unai bamona oi laloa bada, a?
Hari Inai Negai Umui Goadalaia be Namo
6 Hari inai nega lalonai, “Lohiabada ena hadibaia hereva” memero kekeni hadibalaidia be mai ena hekwarahi bada herea. (Efeso 6:4) Unai hekwarahi ena badina be, ita be “nega dokonai” ita noho, bona Satana mai ena demoni ida ese hisihisi momo herea idia havaraia, badina be idia badu idia diba edia nega ia kwadogi dainai. (2 Timoteo 3:1-5; Apokalupo 12:7-12) Unai dainai, tama bona sina ese edia natudia na Dirava ena dala dekenai idia hakaudia toho neganai, edia hekwarahi ese anina namona ia havaraia lasi, badina be Satana ese ia biagua ‘hodahodana’ ese ia koua dainai. Unai “hodahoda,” mataganigani bona gwau-edeede lalohadaina unai, be ita lagaia hodahodana korikorina hegeregerena, gabu iboudiai dekenai ia noho.—Efeso 2:2, NW.
7, 8. (a) Televisen ese ruma lalonai dahaka ia havareaia diba, to tama sina momo be dahaka idia karaia? (b) Dahaka dainai edia natudia naridia totona televisen idia gaukaralaia taudia be mai edia kerere?
7 Televisen ese unai “tanobada ena lauma,” unai “hodahoda” dikana, na iseda ruma ai ia havareaia. (1 Korinto 2:12) Momokani, televisen dekenai idia hahedinaraia gaudia momo be idia hahedinaraia, badina be tatau idia sihari henidia tataudia bona matabodaga taudia ma haida ese unai gaukara idia biagulaia dainai. (Roma 1:24-32) Unai lalohadai dikadia bona matabodaga karadia, televisen ai idia hahedinaraia, ese emu natudia idia hadikadia haraga diba, hodahoda mirona ese ia hadikadia haraga hegeregerena. To tama sina momo be dahaka idia karaia?
8 Televisen idia gaukaralaia edia natudia naridia totona. Edia natudia idia hamaorodia, idia gwau: “Natugu e, dohore. Lau bisi. Umui lao bona televisen umui raraia.” Televisen amo hereva ia halasia tauna ta mai ena ladana badana ia gwau, America ena ruma momo lalodiai unai hereva idia gwauraia loulou. To memero bona kekeni unai bamona idia hereva henidia neganai, idia kahudia nege sibodia edia ura do idia karaia totona. (Hereva Lada-isidia 29:15) Edia natudia naridia gaukarana idia manokalaia unai. Unai televisen tauna ese memero bona kekeni naridia dalana ia herevalaia, ia gwau: “Tama sina edia kara korikori be edia natudia na hora momo lalodiai idia naridia bona unai gaukara be ma taunimanima ta idia henia diba lasi, bona namo lasi momokani televisen set ese edia natudia ia naridia.”
9. Oiemu natudia be dahaka amo oi gimadia namonamo be namo?
9 To hari inai nega be hekwarahi momo negana dainai, Iesu ena hahediba taudia hegeregeredia reana oi ese memero bona kekeni oi luludia, badina be oi laloa oi karaia gwauraia gaukarana ena anina ese unai memero bona kekeni naridia karana ena anina ia hanaia. To dahaka ese oi sibomu emu natudia ia hereadia? Lauma dalanai do idia mase diba! Mani inai oi laloa: Lagani 1986 lalonai, Soviet Union dekenai niuklia paua steisini ta be Chernobyl dekenai ia pou murinai, memero bona kekeni be unai gabu amo idia abidia oho, unai niuklia paua ena siahu dikana ese do ia hagoreredia garina. Unai hegeregerena, bema oi ura oiemu natudia do oi naridia gau ta ese lauma dalanai do ia hagoreredia garina, tanobada ena “hodahoda” dikana, nega momo televisen set amo idia halasia gauna, amo oi gimadia be namo.—Hereva Lada-isidia 13:20.
10. Edena dala ma haida amo “hodahoda” mai ena poisini ese memero kekeni ia hadikadia diba, bona edena sivarai Bible lalonai ese unai ia hamomokania?
10 To dala ma haida amo danu “hodahoda” mai ena poisini ese memero kekeni edia kara maoromaoro ia hadikaia diba bona edia lalona ia ha-aukaia diba. Ena be Bible ena hereva momokanidia be emu natudia maragidia edia kudoudia lalodiai oi hadoa vadaeni, to bema emu dekena taudia edia natudia idia bamodia kerere, unai hebamo ese unai hereva ena tubu dalana do ia koua diba. (1 Korinto 15:33) Namona be Iakobo ena natuna kekenina Daina ita laloa, “ia loaloa, unai tano dekenai noho hahine haida ia vadivadi henidia totona,” bena tauhau ta ese ia rosia bona ia kara dika henia. (Genese 34:1, 2) Tanobada ena dika hari inai nega lalonai ese ena dika unai nega lalonai ia hanaia, unai dainai namona be emu natudia oi hadibadia namonamo, tanobada ena kara dika ena tarapu amo do idia raka siri totona.
Dahaka Dainai Idia Maragi Negana amo Oi Hadibadia be Namo?
11 Tama sina be edena negai edia natudia idia hadibadia matamaia be namo? Bible ia gwau Timoteo be “mero maragi neganai” idia hadibaia matamaia. (2 Timoteo 3:15) Unai siri lalonai Greek gado herevana breʹphos ia torea; beibi ta, iena sinana ena bogana lalonai ia noho merona o kekenina, idia herevalaia neganai, unai hereva idia torea, Luka 1:41, 44 ai ia torea bamona. Unai siri lalodiai ia gwau beibi Ioane be iena sinana ena bogana lalonai ia marere. To Israel taudia edia beibi danu, Mose ia vara neganai Aigupito taudia ese idia hamasedia gwauraia gaudia, be breʹphos idia gwauraidia. (Kara 7:19, 20) Paulo ese Timoteo ia tore henia neganai, unai ia torea herevana ena anina be beibi ta. Timoteo be beibi neganai, ia be mero maragina ta ai ia do lao lasi neganai, revareva helagadia idia hadibalaia; anina be, ia laloatao diba negana ibounai lalonai unai bamona idia hadibaia. Bona unai ese anina namo herea ia havaraia! (Filipi 2:19-22) To, idia vara matamata beibidia be unai bamona hahediba ese momokani ia durudia a?
12. (a) Edena negai beibi be gau idauidau edia mamina idia abia matamaia reana? (b) Edena negai bona edena dala amo tama sina ese edia natudia be Bible ena hereva idia hadibalaidia matamaia be namo?
12 Lagani 1984 lalonai, profesa ta Yale University dekenai ladana Doketa Edward Zigler, be ia gwau: “Ai laloa bada gauna be inai: Hari ai diba beibi idia hegeregere gau momo do idia dibalaia.” Momokani, magasin ta ladana Health ia gwau: “Ripoti matamatadia ese idia hahedinaraia, edia sinadia edia bogadia lalodiai idia do noho beibidia be reana gau idauidau idia itaia diba, idia kamonai diba, bona idia mamia diba—bona moale bona badu edia mamina idia abia diba danu.” Unai ese ia hahedinaraia, tama sina ese edia beibi edia vara dinadia ai idia hadibadia matamaia be namo. (Deuteronomi 31:12) Idia hadibadia matamaia diba dalana be inai: Buka edia laulau idia hahedinarai henidia bona sivarai be idia dekenai idia kikilaidia. Masaru Ibuka, buka ta ladana Kindergarten Is Too Late, ia torea tauna, be ia gwau: “Maragina ta ena mauri lagani ginigunadia toi be mai anina bada.” Unai ena badina be, maragidia edia darana ese diba idia abia dae haraga diba. Unai hegeregerena, maragidia ese gado matamatana ta idia manadalaia haraga diba. Profesa ta, maragidia hadibadia daladia be New York University dekenai ia hahedibalaia tauna, be ia gwau: “Tama sina ese edia beibi be hospital amo idia mailaidia neganai, maoromaoro idia hadibadia matamaia be namo”!
13. Dahaka ese ia hahedinaraia maragidia be gau momo idia dibalaia diba?
13 Hahine ta Canada dekenai ese ena natuna maragina ena diba ia torelaia, ia gwau: “Lauegu natuna merona ladana Shaun ena mauri laganidia be 4 mai kahana. Dina ta lau ese sivarai ta Lau Egu Bible Sivarai Buka amo be ia dekenai lau duahia hedinarai noho. Lau laga-ani sisina neganai lau hoa, badina be ia ese unai sivarai orena ia gwauraia matamaia, Bible Sivarai bukana lalonai idia torea hegeregerena. . . . Sivarai ma haida lau duahia neganai, lau davaria ia ese iboudiai ia laloatao. . . . Sivarai ginigunadia 33 edia hereva ta ta iboudiai ia laloatao, gabu bona taunimanima edia ladadia aukadia danu.”a
14 Maragidia edia diba idia dibaia namonamo taudia ese unai bamona kara idia hoalaia lasi. Unai bamona kara ia tahua namonamo tauna ta ladana Doketa Glenn Doman, be ia gwau: “Bema beibi ita hadibadia, tanobada be diba momo taudia, Einstein, Shakespeare, Beethoven bona Leonardo da Vinci hegeregeredia, amo do ia honu.” To, momokani, Keristen taudia ese dala idia tahua lasi edia natudia be diba momo taudia ai do idia lao totona, to dala idia tahua, edia natudia edia lalona do idia ania bena gabeai Dirava ena hesiai gaukara do idia rakatania lasi. (Hereva Lada-isidia 22:6) Nega daudau ia do noho ela bona edia natuna be sikuli lalonai ia vareai namona be ena lalona be unai bamona idia hagoadaia, unuseniai do ia davaria hahetohodia idauidau totona do ia hegaegae totona. Hegeregere, priskul edia program dekenai idia ese betde pati bona holide pati idia karaia, maragidia ese idia moalelaia karadia unai. Unai dainai, namona be emu natuna ia lalo-parara dahaka dainai Iehova ena hesiai taudia be unai kara lalodiai idia vareai lasi. Bema unai ia lalo-pararalaia lasi, reana gabeai iena tamana bona sinana edia tomadiho do ia inai henia.
Natu Maragina ta ena Lalona Ania Dalana
15 Iehova ena Witness taudia ese buka ta ladana Hadibaia Tauna Badana Ita Kamonai Henia idia karaia; unai buka amo tama bona sina idia durudia, edia natudia edia lalona idia ania totona. Unai buka ena karoa ta ena ladana be “Vara Dinana Dekenai Pati Idia Karaia Tatau Rua.” Unai karoa lalonai ia ese pati ia gwauraidia momo, ia gwau ita karadia negadiai “moale bada herea ita davaria diba.” To unai karoa be ma ia gwau, Bible ese betde pati rua sibodia ia gwauraidia, Iehova idia tomadiho henia lasi taudia ese idia karaia gaudia unai, ma ia gwau unai pati ruaosi dekenai “tau ta ena kwarana idia utua oho.” (Mareko 6:17-29; Genese 40:20-22) Unai sivarai be edena bamona oi gaukaralaia diba, emu natuna ena lalona ania totona?
15, 16. Tama sina ese dahaka idia gaukaralaia diba edia natudia edia lalona ania totona, bona unai gau be edena bamona idia gaukaralaia namonamo diba?
16 Hadibaia Tauna Badana bukana ena dala hegeregerena, inai bamona oi hereva diba: “Vadaeni, harihari ita diba, sivarai idauidau Bible lalonai idia torea be mai badina.” Bena oi nanadaia, oi gwau: “Dirava ia ura vara dinana dekenai pati ita karaia eiava lasi?” Unai dala amo oiemu natuna oi durua, unai kara ia lalohadailaia maoromaoro totona. Hadibaia Tauna Badana bukana sibona lasi, to Lau Egu Bible Sivarai Buka danu idia karaia, tama sina ese do idia gaukaralaidia totona, bona November 1985 ema bona hari, hereva ta ladana “Iesu ena Mauri bona Gaukara” be Gima Kohorona iboudiai lalodiai idia torea, do idia gaukaralaia totona. Diba oi tahua totona bona emu natudia oi hadibadia totona, unai sivarai be oi gaukaralaia a?
17. Dahaka sisiba herevadia be iniseniai idia gwauraia, tama sina sisiba henidia totona?
17 Emu natuna maragina ese sikuli dekenai hahetoho bona hedibagani idauidau do ia davaria. Namona be unai gau idia gwauraia herevadia be ia danu umui kikilaia hebou. Emu natuna oi hamaoroa, umui ruaosi ta ta emui kara Dirava vairanai do umui hahedinaraia. (Roma 14:12) Iehova be ita dainai ia karaia karadia namodia oi gwauraia hedinarai goevagoeva, unai amo emu natuna ena lalona oi ania, oi ha-uraia Iehova hamoalea urana do ia ura totona. (Kara 14:17) Dala oi tahua, emu natuna ese hadibaia negadia do ia moalelaia totona. Maragidia idia ura bada sivarai do idia kamonai, unai dainai hereva mai edia mamina oi herevalaia, bona oi gwauraia herevadia edia anina be emu vairana ena toana bona emu imana amo oi hahedinaraia goevagoeva, emu natuna ena lalona ania totona. Famili momo be unai bamona kara idia reaia, badina be ruma taudia idia aniani hebou lasi dainai. Oi be emu ruma taudia ida umui aniani hebou a? Bema lasi, unai kerere do oi hamaoromaoroa diba a?—Kara 2:42, 46, 47 itaia.
18, 19. (a) Tama sina ese edia natudia hadibadia negadia edena bamona idia palanilaia be namo, bona dahaka be mai anina bada? (b) Tama ta ese ena natuna dekenai ia karaia karadia sivaraina oi duahia neganai, edena kara oi laloa bada, bona oi laloa bema tama ta o sina ta ese unai kara ia tohotohoa, dahaka anina do ia havaraia?
18 Oiemu natuna ia maragi negana lalonai, dina ta ta nega kwadogidia lalodiai oi hadibaia, badina be gau ta ia laloa daudau diba lasi. Bena, ia bada ia lao noho lalonai, hadibaia negadia oi halataia bona edia anina oi habadaia. Emu natudia be nega korikoridia ai oi hadibadia loulou be mai anina bada. (Genese 18:19; Deuteronomi 11:18-21) Tama ta, hari ia be buruka momokani bona ena natuna be Keristen elda ta, ese guna ena natuna hadibaia dalana be inai bamona ia gwauraia:
19 “Aiemai natuna merona ena mauri lagani be tamona neganai, hanuaboi ai ia mahuta gwauraia neganai, Bible sivaraidia be ia dekenai lau kikilaia; unai sivarai lau gwauraia mai egu goada ida, ia ese do ia lalodia bada totona. Iena mauri laganina iharuana lalonai ia hereva matamaia neganai, lau be ia ida iena mahuta patana badinai ai tui diho, bona lau be ‘Lohiabada ena Guriguri’ ena hereva ta ta lau gwauraia murinai ia ese ta ta ia gwauraia. . . . Iena mauri laganidia be toi neganai, Bible stadi be ia ida ai karaia loulou . . . Iena buka ia duahia, lauegu duahiduahi ia tohotohoa. Unai dala amo hereva badadia bona maragidia gwauraia maoromaoro dalana ia dibalaia. . . . Bible ena hereva be ena kudouna lalonai havareaia momokani totona, iena mauri laganidia be toi neganai, Bible ena siri kwadogidia haida ai hadibalaia loulou ela bona ia lalodiatao diba. Priskul ai ia vareai neganai ia be siri 30 bamona ia diba vadaeni, bona September gunanai, standard 1 ai ia sikuli matamaia neganai, ia be siri 70 ia diba vadaeni. . . . Aiemai natuna merona be mahuta totona ia do hekure lasi neganai, lau hamaoroa unai siri haida do ia gwauraia lou. Unai hegeregerena, dabai ia toreisi neganai, nega momo Bible ena siri haida ia gwauraia, ai ia hanamoa henia neganai.”
20. Tama sina ese edia natudia dahaka idia hadibalaidia be namo, bona edia natudia ese ruma ta ruma ta gaukara edena bamona idia moalelaia diba?
20 Bema oiemu natuna be unai bamona oi hadibaia lao, bona bema kara namona oi haheitalaia bona ena matana oi hakania maoromaoro, mauri dalana maoromaorona ai do oi harakaia matamaia, bona unai dainai oi do ia tanikiu henia ela bona hanaihanai. (Hereva Lada-isidia 22:15; 23:13, 14) Gau badana be, ia maragi negana amo haroro gaukara oi hadibalaia. Ia moalelaia totona, oi hahegaegaea, mai anina gaukarana do ia karaia totona. Ena sivarai be ataiai ai torea tauna ese ena natuna ma ia gwauraia lou, ia gwau: “Bible ena siri ia gwauraia diba dainai, ruma ta ruma ta gaukara dekenai ia kwalimu momokani, badina be ruma taudia momo idia hoa, bona Bible magasin ia henidia toho neganai, idia dadaraia diba lasi. Iena mauri laganidia be toi negana ema bona hari, inai Keristen gaukara ia karaia noho. Hari iena mauri laganidia be 6, bona nega momo ia ese Bible bukadia na taunimanima henidia karana dekenai lau bona egu adavana ia hanaia.”—Awake!, January 22, 1965, rau 3-4.
21. (a) Dahaka ahuna namo hereana be tama sina ese edia natudia idia henidia diba? (b) Sisiba herevadia haida tama sina totona be dahaka, bona mai edia natudia maragidia taudia iboudiai ese dahaka idia karaia noho be namo?
21 Momokani, Keristen tama sina ese ahuna namo hereana, Iehova dibalaia ahuna, be edia natudia idia henidia diba; unai ahuna namona ida helaro namona danu idia henidia. Unai helaro be inai: Mauri hanaihanai, maino, bona moale be tanobada matamatana mai hairaina lalonai do idia abia. (Hereva Lada-isidia 3:1-6, 13-18; 13:22) Gau badana be inai, emui natudia umui durudia, unai helaro idia abidadama henia momokani bona Iehova ena hesiai gaukara idia ura henia totona. Umui durudia, tomadiho momokani be edia kara korikorina ta bamona mai edia moale ida idia karaia totona. (1 Timoteo 1:11) Idia do beibi neganai umui hadibadia Iehova idia abidadama henia totona. Bona hadibadia loulou karana be nega ta umui reaia lasi! Unai kara umui tahua guna, bona inai umui laloa loulou, dahaka be emui natudia umui hadibadia be namo, bona edena dala amo edia lalona umui ania diba unai hereva idia abia dae totona. Satana bona ena tanobada ese umui idia hahekwarahia. To Iesu ena kara umui laloatao! Ena be umui bisi, to emui natudia be nega korikoridia ai umui stadi henidia loulou!
[Footnote]
a Nega daudau ia do noho ela bona ia duahiduahi diba neganai, unai sivarai ia dibalaidia, buka ena kaset ia kamonaidia negadiai.
Edena Bamona Oi Haere?
□ Dahaka hereva Bible lalonai ese idia hahedinaraia, namona be tama bona sina ese edia natudia edia namo idia tahua guna?
□ Dahaka dainai hari inai nega lalonai tama sina ese edia natudia idia gimadia goadagoada be namo?
□ Dahaka dainai natu be idia maragi negana amo tamadia sinadia ese idia hadibadia be namo?
□ Edena dala amo tama sina ese edia natuna ena lalona idia ania diba?
□ Keristen tama sina be dahaka idia reaia lasi be namo?
3. Unai sivarai dainai tama sina be dahaka idia diba be namo?
6. Dahaka dainai hari inai nega lalonai natu naridia karana be auka herea?
11. (a) Tama sina ese edia natudia na edena negai idia hadibadia matamaia be namo? (b) Unai kara ese dahaka anina namona ia havaraia diba?
14. (a) Daidia be maragidia edia diba idia hoalaia lasi? (b) Keristen tama sina be dahaka idia tahua be namo? (c) Edia natudia be dahaka totona idia hahegaegaedia be namo, bona badina be dahaka?
[Picture on page 12]
Oiemu natuna ia maragi neganai oi hadibaia matamaia be namo