Hereva Namodia Mataio Buka Amo
IEHOVA DIRAVA ese guna takisi gogoa gaukarana ia karaia tauna, Mataio, ia hasiahua Iesu Keriso ena vara, ena mauri, ena mase, bona ena toreisi lou sivaraina do ia torea hedinarai totona. Lagani 1000 C.E. murinai idia toredia helaga revareva lalodiai, idia gwau Iesu be guba dekenai ia lao (c. 41 C.E.) murina lagani 8 dekenai Mataio ese ena buka ia torea. Unai buka ena sivarai ese unai ia hamomokania, badina ena hereva dokona dekenai lagani 33 C.E. ai, Iesu ese ena hahediba taudia ia haganidia hahediba taudia idia karaia totona ena sivarai ia torea, to Roma taudia ese Ierusalem idia hadikaia ore lagani 70 C.E. ai ena sivarai ia torea lasi, badina ia do vara lasi dainai.
Buka ta ladana Historia Ecclesiastica (Idau negai ia vara dubu sivaraidia) lalonai, lagani 400 C.E. murinai toretore tauna Eusebius ese lagani 200 C.E. murinai taudia Papias bona Irenaeus, bona lagani 300 C.E. murinai tauna Origen, edia hereva ia gwauraidia, idia iboudiai idia gwau unai sivarai torea tauna be Mataio, bona idia gwau unai sivarai ia torea Heberu gado ai. To reana unai be Aramaic gado a? George Howard ia gwau lasi, ia be tomadiho hadibaia profesa ta Georgia University dekenai, bona ena toretore ta lalonai ia gwau: “Taunimanima momo be unai bamona idia laloa, badina idia gwau Iesu ia herevalaia Heberu gadona be ia boio Palestine dekenai, bona unai nega lalonai Aramaic gado idia herevalaia. Murinai, idau negai idia torea Isaia revarevadia, idia gwauraidia Mase Davara Toretoredia, be idia davaridia, bona Iesu ena nega Heberu toretoredia ma haida Palestine amo danu, bona idia momo be Heberu gado dekenai idia toredia. Unai dainai ita diba Iesu ena nega murinai taunimanima be Heberu gado idia do gaukaralaia.” Reana, Mataio ese ena Buka ia torea Heberu Keristen taudia durudia totona, bona reana ia hahanaia Greek gado dekenai.
Ai ura dikadika umui be Mataio Bukana umui duahia. Hari ita ese ia torea hereva namodia haida ita tahua neganai, namona be unai nega lalonai idia vara gaudia ita lalodia danu ena hereva ita lalo-pararalaia totona.
Ia Vara bona Ia Haroro Hamatamaia
Mataio Bukana ena hereva ginigunana be Iesu ena tubuna tamadia edia ladadia bona Iesu ena vara ia gwauraidia. Maria ia rogorogo neganai, ena maoheni merona, Iosef, be “hunia dala dekenai ia negea gwauraia.” (Mat 1:19) To idia do headava lasi, idia maoheni sibona, unai dainai edena bamona ia negea diba? Iuda taudia vairanai maoheni taudia bona headava taudia edia maduna be tamona. Bema ia sihari kava, do idia hodoa mase diba. (Deuteronomi 22:23-29) Ena be idia do headava lasi, to idia maoheni vadaeni, unai dainai, Iosef ena lalona ia hadaia Maria ia dihotania totona.
Mataio be Iesu ena haroro Ororo dekenai ena sivarai ia torea ena Buka lalonai. Keriso ena haroro lalonai, ia ese taunimanima dekenai ia gwau, “tadikakana do ia hereva dika henia tauna be Kaunsolo taudia edia vairana dekenai do ia lao.” (Mat 5:22) Unai bamona hereva ia gwauraia tauna be ena tadikakana be kavakava anina lasi tauna bamona ia gwauraia.
To unai “Kaunsolo taudia” be daidia? Idia be Ierusalem ena kota memba taudia 71, idia gwauraia Sanhedrin. Edena taudia sibodia be unai kota ena memba tauna ta ai idia lao diba? Buka ta ladana McClintock and Strong’s Cyclopedia ia gwau: “Ia ura vareai tauna be kara bona tauanina dekenai do ia goeva. Ena lagani be sisina bada, ia be tau latana, raho namo tauna, mai ena taga, mai ena diba . . . Gado idauidau ia diba tauna . . . To buruka taudia, Iuda tomadiho ia abia dae idau bese tauna, natuna havaraia gauna idia utua oho tauna, bona Nethinim (gabu helagana ena hesiai taudia) be unai kota ena memba taudia ai idia lao diba lasi, edia kara be idia idau dainai; danu natuna lasi tauna idia abia hidi diba lasi, badina ruma bese ena hekwakwanai be kota vairanai idia mailaia neganai ia be hebogahisi lasi . . . ; bema idia hamomokania diba lasi idia be hahelaga tauna, Levi tauna, eiava Israel tauna ena natuna, idia abia hidi diba lasi danu. . . . Tau ta ese unai Sanhedrin Kota Badana ena memba ta ai ia lao totona, idia gwau namona be ena hanua dekenai diadi gaukarana ia karaia guna; bena murinai do ia hanai Sanhedrin Kota Maragina dekenai . . . , bona murinai do ia hanai Sanhedrin Kota Maragina iharuana dekenai . . . bena unai murinai unai kota ena memba taudia 71 ena memba tauna ta ai ia lao diba.”
Unai dainai Iesu ia gwau “tadikakana do ia hereva dika henia tauna” ena kerere be bada herea, ia be Iuda Kota Badana vairanai ia gini tauna bamona, hahemaoro dikana do ia abia, bena do ia mase. Namona be unai sisiba ita abia dae bona iseda tadikaka do ita hereva dika henidia lasi! Namona be iseda malana ita naria namonamo, namo lasi Kota Badana dekenai, Iehova vairanai do ita gini, bona “tanobada ibounai ena kota naria tauna” dekena amo hahemaoro dikana do ita abia.—Genese 18:25; Iakobo 3:2-12.
Iesu be Hadibaia Tauna Namona
Inai Buka ese ia hahedinaraia Iesu be hadibaia tauna namona, bona aonega dalanai taunimanima edia henanadai ia haerelaidia diba. Hegeregere, idia henanadai neganai, ia hamaorodia dahaka dainai ena hahediba taudia idia anivaga lasi ena badina ia hadibadia. (Mat 9:14-17) Badina be ia do mauri dainai ia totona idia anivaga be anina lasi. To, ia peroveta hegeregerena, ia mase neganai, idia anivaga bona idia taitai, badina ia mase ena badina korikori idia diba lasi. To, Pentekoste dekenai lauma helaga idia abia murinai, idia lalo-parara dainai edia anivaga bona taitai karana idia hadokoa.
Unai hereva ena anina habadaia totona Iesu ma ia gwau, dabua matamata dekena amo dabua gunana ena darea gabuna do idia koua diba lasi, badina do ia darea lou. Danu ia gwau, uaina matamata be kopina gunana dekenai do idia udaia lasi. Uaina udaia gauna be idia karaia animal kopina amo, idia turia puse bamona, aena gabuna sibona idia koua lasi. Uaina ia matamata neganai, muramura ta ladana carbon dioxide ia karaia bona ia be mai ena siahu uaina udaia gauna gunana ia hapoua totona, badina ia kaukau herea dainai. Unai hereva ena anina be, Keriso ia harorolaia hereva momokanina be mai ena siahu bada, bona Iuda tomadiho taudia idia hegeregere lasi dogoatao noho totona. Danu ia ura lasi edia tomadiho karadia, hegeregere edia anivaga bona ma kara haida, ia hanamodia, dabua hanamoa karana bamona. To, Dirava ese Iesu ia gaukaralaia tomadiho matamatana ia haginia totona. Vadaeni, namo lasi tomadiho idauidau ita hebou tamona, eiava tomadiho koikoi oreadia ita durudia.
Dirava Natuna Ia Henia Sisibana Badinaia
Mataio ese Iesu, Mose bona Elia ororo dekenai idia hedinarai ena sivarai ia torea neganai, ia gwau Dirava ese Iesu ia gwauraia, Iena lalokau Natuna, bona ia gwau iena hereva do ita kamonai henia. (Mat 17:5) Unai dainai namona be Keriso ia gwauraia sisiba iboudiai ita badinadia, hegeregere ia gwau bema tau ta be ia dekenai ia abidadama, to ma tau ta ese do ia hakererea, unai tau dekenai nadi badana ta ena aiona dekenai bema idia kwatua bona davara dekenai bema idia negea diho, vadaeni ia mase be namo. (Mat 18:6) Ia gwauraia nadina be edena bamona? Ia be nadi maragina ta lasi, Iesu ese uiti moia nadina ia gwauraia, ena bada be 1.2 eiava 1.5 mita bamona gauna. Unai nadi be ma nadi badana ta latanai idia atoa bona ia metau herea dainai, animal ta sibona ia goada ia hagiroa totona. Bema unai bamona nadi idia kwatua tau ta ena aiona dekenai, bona idia negea davara dekenai, do ia mauri diba lasi. Vadaeni, unai hereva be sisiba ita dekenai, Iesu ia ura lasi ita ta ese ena hahediba tauna ta ena abidadama do ita hakererea bona dika do ita davaria. Unai hereva hegeregerena, aposetolo Paulo ia gwau: “Vamu do ita ania lasi, uaina do ita inua lasi, bona iseda varavara ta do ita hamorua totona kara ta do ita karaia lasi, unai be ia namo.”—Roma 14:21.
Dirava ena Natuna ese Taravatu hadibaia taudia bona Farisea taudia dekenai hahemaoro dikana ia gwauraia neganai, unai be sisiba ita dekenai danu, ia gwau idia be mase guria gabuna peni amo idia hakurokuroa bamona. (Mat 23:27, 28) Unai nega lalonai taunimanima be mase guria gabuna latanai idia noho nadidia be peni kurokuro amo idia penidia, taunimanima be idia dauatoho bona idia miro garina. Iesu ese edia kara ia haheitalaia taravatu hadibaia bona Farisea taudia edia kara koikoi hahedinaraia totona, ia gwau edia toana be kara maoromaoro taudia bamona, to edia “lalona be koikoi bona kerere idia honu momokani.” Bema unai sisiba ita abia dae, koikoi karadia do ita dadaraidia bona “laloa goevagoeva, laloa maoromaoro bona abidadama korikori dekena amo” do ita kara.—1 Timoteo 1:5; Hereva Lada-isidia 3:32; 2 Timoteo 1:5.
Ita Tohotohoa Tauna be Abidadama Dogoatao Tauna
Mataio ese Iesu ‘do ia giroa mai toana’ ena peroveta herevana ia torea murinai, Keriso idia samania, idia dogoatao, idia kota henia, idia hamasea, bona ena toreisi lou sivaraidia ia toredia. Au dekenai idia taua dae neganai, uaina muramura danu idia mikisi gauna Iesu idia henia ia inua totona, to Iesu ia ura lasi ia inua. (Mat 27:34) Vaia, hahine be unai bamona uaina idia henia idia taua dae kara dika taudia dekenai, hisihisi ena mamina do ia koua sisina totona. Mareko 15:23 dekenai ia gwau “uaina bona muro idia mikisi,” ena mamina do ia namo totona. Reana, Keriso idia henia toho uaina lalonai muramura bona muro idia atoa. To, ena tanobada maurina be kahirakahira do ia ore dainai, ia ura lasi ena lalona eiava tauanina hametaua muramurana ia inua. Ena abidadama ia dogoatao noho ela bona ia mase totona, gau badana be ena lalona do ia gaukara namonamo. Ita tohotohoa tauna hegeregerena, namona be ita danu ita goada karaia iseda abidadama Iehova Dirava dekenai ita dogoatao noho totona.—Salamo 26:1, 11.