Betele—Kara Namo Bona Kara Dika Hanua
HANUA haida be idia lalonai idia vara karadia dainai ladana namona—o ladana dikana—idia abia. To, Betele be idau sisina badina ia lalonai kara namo bona kara dika idia vara. Bese kwarana Iakobo ese unai hanua ena ladana ia hatoa, Betele, ena anina be “Dirava ena Ruma.” To lagani tausen murinai, peroveta tauna Hosea ese unai hanua ena ladana ia hatoa “Hisihisi ena Ruma.” Edena bamona unai hanua namona be hanua dikana ai ia halaoa. Bona ena sivarai amo dahaka ita dibaia?
Dirava ena taunimanima edia sivarai Betele dekenai be lagani 1943 B.C.E. ai Aberahamo ia do mauri noho neganai ia matamaia. Unai nega ai, unai hanua ena ladana be Lusu, Kanana taudia ese idia hatoa ladana korikorina. Ia be ororo gabuna dekenai, kilomita 17 bamona Ierusalema ena not kahana ai ia noho. Mani inai oi laloa, Aberahamo bona ena kakana ena natuna Lota be Betele kahirakahira idia noho ororo badadia amo, Ioridane kourana ena taora namodia idia itaia. Mai ena hemataurai ida, Aberahamo ese Lota dekenai edia seri badadia edia aniani gabudia idia abia hidi ena hekwarahi ia herevalaia, ia gwau: “Ita be varavara, oiemu taudia bona lauegu taudia idia heai be dika. Ita parara be namo. Oiemu ura tano mani oi abia hidi, vadaeni oi ese lau oi rakatania. Oi be kahana oi lao, lau be kahana do lau lao.”—Genese 13:3-11.
Ena be Aberahamo ese tano ia abia hidi guna be maoro, unai bamona ia karaia lasi. To, dala ia kehoa ia murinai ia vara tauna ese tano namona ia abia hidi guna totona. Aberahamo ena kara namona ita tohotohoa be namo. Bema hepapahuahu idia havaraia diba gaudia idia noho, mai hemataurai ida ita hereva guna bona sibona eda ura ita tahua lasi karana amo, maino ita havaraia diba.—Roma 12:18.
Lagani momo murinai Aberahamo ena tubuna Iakobo be Lusu dekenai ia kamepa neganai, nihi idauna momokani ia abia. “Vadavada ta ia itaia, tano dekena amo ia daekau ia lao bona guba, bona Dirava ena aneru unai dekena amo idia daekau, idia diho noho. Lohiabada be vadavada ena dokona ataiai ia gini.” (Genese 28:11-19; Ioane 1:51 itaia.) Unai nihi be mai ena anina bada. Iakobo ia itaia aneru be ia do idia hesiai henia, Dirava ese ia dekenai ia gwauraia garana ena gwauhamata ia guguru totona. Iehova be vadavada ena dokona ataiai ia noho ena anina be unai gaukara dekenai aneru do ia hakaudia.
Dirava ese ena heduru ia gwauhamatalaia dainai, Iakobo ena lalona ia marere. Ia noga neganai, unai gabu ena ladana ia hatoa, Betele, ena anina be “Dirava ena Ruma,” bona Iehova ia gwauhamata henia, ia gwau: “Gau ibounai lau dekenai do oi henia be dohore lau haria karaia, kahana ibounai 10, bona kahana ta do lau henia oi dekenai.”a (Genese 28:20-22) Ia diba ia abia gaudia ibounai be Dirava amo idia mai bona unai ia laloa bada dainai ia ura kahana badana ia henia lou.
Hari inai negai danu aneru be Keristani taudia idia hesiai henia. (Salamo 91:11; Heberu 1:14) Idia danu be ‘Dirava hanamoa henia karadia idia habadaia noho’ dainai, idia hahedinaraia diba edia hahenamo idia laloa bada.—2 Korinto 9:11, 12.
Gabeai, Iakobo ena tubudia be bese badana ai idia lao. Kanana tanona idia abia matamaia neganai, edia hakaua tauna Iosua ese Betele ena king, kaivakuku ia tomadiho henia tauna, ia halusia. (Iosua 12:16) Gunalaia taudia edia nega ai, peroveta hahinena Debora be Betele kahirakahira ia noho bona ia ese taunimanima dekenai Iehova ena hereva ia gwauraia. Samuela danu be Israela besena ia hahemaoro henia neganai, nega momo Betele dekenai ia lao.—Gunalaia Taudia 4:4, 5; 1 Samuela 7:15, 16.
Betele Dekenai Hereva Momokani Negea Karana be Ia Bada Ia Lao
To, Israela besena be lagani 997 B.C.E. ai ia parara murinai, tomadiho goevana be Betele dekenai ia doko. King Ieroboama ese Betele dekenai boromakau natuna tomadiho henia karana ia hamatamaia, idia gwau boromakau natuna be Iehova ia laulaulaia. (1 King Taudia 12:25-29) Unai dainai, Hosea be Betele do idia hadikaia ore ia perovetalaia neganai, unai hanua ena ladana ia gwauraia “Avene,” anina be “Hisihisi ena Ruma.”—Hosea 10:5, 8.
Ena be Betele be lauma dalana ai hisihisi gabuna ai ia lao, to unai gabu dekenai idia vara karadia ese ita dekenai mai anina bada gaudia idia hadibaia noho. (Roma 15:4) Ita ia hadibaia sivaraina ta be peroveta tauna, ena ladana idia gwauraia lasi tauna ena sivarai. Iehova ese unai peroveta tauna Iuda amo ia siaia lao Betele dekenai, unai hanua ena boubou patadia bona ena hahelaga taudia do idia dika ore herevana ia gwauraia totona. Iehova ese ia hamaoroa danu namona be Iuda dekenai do ia giroa lao—ia be kilomita haida saut kahana dekenai—to do ia aniani bona inuinu lasi. Unai peroveta tauna ese Israela ena king, Ieroboama, vairanai mai goada ida peroveta herevana ia gwauraia bona Betele ena boubou patana ia gwauraia dika. To, unai murinai Dirava ia kamonai henia lasi badina peroveta tauna burukana ena ruma dekenai ia aniani. Dahaka dainai? Peroveta tauna burukana be ia koikoi, ia gwau Iehova ena aneru ese ia hagania ma peroveta tauna ta dekenai heabidae karana do ia hahedinaraia. Iuda ena peroveta tauna be ena kamonai lasi karana dainai ia mase haraga.—1 King Taudia 13:1-25.
Bema tadikaka ta be ita ia hagoadaia gau ta do ita karaia totona, to unai kara ena toana be ia maoro momokani lasi, dahaka ita karaia be namo? Namona be ita laloatao bema ta ese ita ia durua toho, to ena hereva be maoro lasi, ita ia hahisia diba. (Mataio 16:21-23 itaia.) Bema Iehova ena heduru ita tahua, guriguri bona ena Hereva stadilaia karana amo, ladana idia gwauraia lasi peroveta tauna ia kerere bamona do ita karaia lasi.—Aonega Herevadia 19:21; 1 Ioane 4:1.
Lagani 150 bamona murinai, peroveta tauna Amosa danu be not kahana dekenai ia lao Betele dekenai ia peroveta totona. Amosa ese idia badu bona idia ura lasi kamonai taudia, bona hahelaga tauna Amasaia danu, ia gwauraia dika. Amasaia be mai hekokoroku ida Amosa ia hamaoroa namona be ‘ia giroa lou Iuda dekenai.’ To Amosa be mai gari lasi ida Amasaia dekenai ena ruma bese taudia dekenai do idia vara dika ia gwauraia. (Amosa 5:4-6; 7:10-17) Ena haheitalai ese ita ia hadibaia lou Iehova ese ena manau hesiai taudia ia hagoadaia diba.—1 Korinto 1:26, 27.
Gabeai, mai ena kamonai Iuda tauna, King Iosaia, ese ‘boubou patana ta Betele dekenai ia negea diho, edia nadi ia makohia maragimaragi, kahu sibona ia halaoa, bona kaivakuku ia gabua ore.’ (2 King Taudia 23:15, 16) Hari inai negai, namona be elda taudia be ena haheitalai namona idia tohotohoa, mai goada ida Dirava ena hadibaia herevadia idia badinaia bona kongregesen be goeva dalanai idia hakaua karadia amo.
Betele dekenai guna idia vara gaudia edia sivarai ese kara maoromaoro bona kara dika, bona Iehova kamonai henia bona kamonai henia lasi karadia dainai idia vara gaudia idia hahedinaraia goevagoeva. Lagani momo unai idia do vara lasi neganai, Mose be inai abia hidi ia henia Israela besena dekenai: “Hari dina dekenai, namo bona dika, mauri bona mase, be umui emui vairana dekenai lau atoa.” (Deuteronomi 30:15, 16) Betele dekenai guna idia vara gaudia ita laloa dobu neganai, ita ia hagoadaia “Dirava ena Ruma,” tomadiho momokani gabuna ena kara ita badinaia totona, to “Hisihisi ena Ruma” ena kara ita dadaraia.
[Footnote]
a Iakobo bona Aberahamo be mai edia ura ida edia kohu kahana 10 amo karoa ta idia henia.
[Picture on page 23]
Betele dekenai ruma gunadia edia nadi, unuseniai Ieroboama ese boromakau natuna tomadiho henia karana ia hamatamaia