Dariuse—Kara Maoromaoro Ia Laloa Bada King Ta
NEGA ta, ladana bada king ta ese ia karaia haginia gaukarana ia heagilaia, ia gwau: “Babulonia ena magu dekenai, ena ist kahana ai, lau ese magu goadana lau karaia. Lau ese koupa lau geia . . . Pisi bona biriki amo magu bada herea lau karaia, ia be ororo ta bamona, ta ese ia hamarerea diba lasi.” Oibe, Babulonia ena King Nebukanesa ese haginia gaukara badana ia karaia bona ena basileia ena hanua badana hagoadaia totona ia hekwarahi bada. To Babulonia hanuana ena goada be ia laloa bamona ia goada lasi.
October 5, 539 B.C.E. ai ia vara gauna ese unai ia hamomokania. Unai nega ai, Parasa ena king Kurese Iharuana be Mede taudia edia ami ida ia mai, Babulonia ia hadarerea bona ena king, Kaldea tauna Belesasa, ia hamasea. Daika be idia abia matamata hanuana ena king ginigunana ai do ia lao? Dirava ena peroveta tauna Daniela, unai hanua ia moru neganai ia lalonai ia noho tauna, ia gwau: “Mede ena bese tauna ladana Dariuse ese king dagi ia abia. Unai neganai Dariuse ena mauri lagani be 62.”—Daniela 5:30, 31.
Dariuse be daika? Ia be edena bamona lohia tauna? Peroveta tauna Daniela, lagani 70 ma haida Babulonia dekenai ia noho vadaeni tauna, be edena bamona ia kara henia?
ENA SIVARAI BE BADA LASI KING TA
Mede tauna Dariuse ena sivarai be bada lasi. Mede taudia ese toretore momo idia karaia lasi. Danu, Middle East dekenai tano amo idia davaria nadi palakadia tausen tausen momo mai edia toretore idia noho, to edia sivarai ese gau momo idia reaia. Hari idia do noho idaunegai toretoredia ma haida be momo lasi bona idia ese lagani handred bamona Dariuse ena nega amo idia vara gaudia idia herevalaia.
To, gau haida idia hahedinaraia Parasa ena king Kurese Iharuana ese Ecbatana, Mede ena hanua badana, ia abia murinai Mede taudia edia lalona ia ania bena ia idia badinaia. Unai murinai, Mede bona Parasa taudia be Kurese ena gunalaia henunai idia tuari hebou. Edia turana karana ia herevalaia neganai, toretore tauna Robert Collins ese ena buka The Medes and Persians lalonai, ia gwau: “Maino negana lalonai, Mede bona Parasa taudia idia hegeregere. Nega momo Mede taudia danu be gavamani ena dagi bada gaukaradia idia karaia bona Parasa taudia edia ami lalonai gunalaia taudia edia dagi idia abia. Idau tano taudia ese Mede bona Parasa taudia idia herevalaia neganai, idia laloa lasi daika ese daika ia halusia.” Unai dala ai Mede taudia be Parasa taudia ida idia noho hebou, Mede bona Parasa Basileiana lalonai.—Daniela 5:28; 8:3, 4, 20.
Babulonia idia halusia tuarina lalonai, Mede taudia ese gaukara badana idia karaia. Baibel ese ia hahedinaraia “Dariuse, Ahasuero ena natuna be Mede tauna” bona Mede bona Parasa Basileiana ena king badana. Unai negana ai, Babulonia danu be unai Basileia henunai ia noho. (Daniela 9:1) Ena king dagina dainai ia be mai ena siahu taravatu ia atoa totona bona “Mede bona Parasa edia taravatu hegeregerena be do idia haidaua diba lasi.” (Daniela 6:8) Dariuse ena sivarai Baibel lalonai ese ena kara ia hahedinaraia bona toretore momo ese ia idia herevalaia lasi ena badina namona ia hahedinaraia.
DANIELA IA URA HENIA
Baibel ia gwau Babulonia dekenai siahu ia abia murinai, Dariuse ese “lohia taudia 120 ia abia hidi, basileia ena gaukara idia gunalaia gwauraia. Vadaeni ia ese Daniela bona ma tau rua ia abia hidi, inai tau toi ese unai lohia taudia do idia biagudia gwauraia.” (Daniela 6:1, 2) To, unai lohia taudia ese Daniela ena dagi bada idia moalelaia lasi. Reana ena kara maoromaoro karana ese edia mataganigani karadia ia koua, bona reana unai dainai Daniela idia ura henia lasi. Reana lohia taudia badadia idia mama danu, badina king ese Daniela ia ura henia bada bona praiminista ena dagi ia henia gwauraia.
Unai idia koua totona, lohia taudia badadia rua bona lohia taudia ma haida ese tarapu ta idia palanilaia. King vairanai idia lao bona idia ura ia ese pepa ta ia sainia, ia be taravatu ta bona ia gwau dina 30 lalonai, ‘tau ta ese dirava ta o tau ta’ amo gau ta ia noia diba lasi, to Dariuse sibona amo. Idia gwau unai hereva do ia utua tauna be laiona edia guri dekenai do idia negea. Dariuse idia koia, idia gwau lohia taudia badadia ibounai ese unai taravatu idia ura henia, bona toana be unai amo edia badinaia karana king dekenai idia hahedinaraia.—Daniela 6:1-3, 6-8.
Dariuse be unai pepa ia sainia bona nega sisina murinai ena anina ia itaia. Daniela be unai taravatu utua tauna ginigunana, badina Iehova Dirava ia guriguri henia noho. (Kara 5:29 itaia.) Abidadama tauna Daniela be laiona edia guri dekenai idia negea, ena be king ese mai ena lalo-momokani ida dala ia tahua unai taravatu aukana ia haidaua totona. Dariuse ese ia hahedinaraia ia be mai ena abidadama, Daniela ena Dirava ena siahu ia hegeregere unai peroveta tauna hamauria totona.—Daniela 6:9-17.
Hanuaboi lalonai Dariuse ia mahuta lasi bona ia aniani lasi bona daba ia rere neganai, ia be laiona edia guri dekenai ia lao haraga. Ia moale bada badina ia itaia Daniela ia mauri noho bona bero ta ia abia lasi! Bena karaharaga Dariuse ese hahemaoro karana ta ia karaia, Daniela idia gwauraia dika taudia bona edia ruma bese taudia be laiona edia guri dekenai ia negea. Danu, ia ese oda ta ia henia ‘ena basileia dekenai noho taudia ibounai ese Daniela ena Dirava do idia matauraia bona gari henia.’—Daniela 6:18-27.
Ia hedinarai goevagoeva, Dariuse ese Daniela ena Dirava bona tomadiho ia matauraia bona ia ura iena kara dika ia hamaoromaoroa. To, Daniela idia gwauraia dika taudia dekenai panisi ia henia dainai, reana lohia taudia ma haida ese ia idia badu henia. Danu, Dariuse ese oda ia henia ena basileia lalonai iboudiai be ‘Daniela ena Dirava idia mataurai bona gari henia’ dainai, reana Babulonia ena dubu gunalaia taudia oreana mai ena siahu bada ese ia idia ura henia lasi. Ita laloa diba unai gaudia ese sivarai idia torea taudia edia lalona idia veria danu, bona unai dainai ita hoa lasi bema edia sivarai idia haidaua Dariuse ena sivarai idia kokia totona. To, Daniela bukana ai ena sivarai kwadogina ese ia hahedinaraia Dariuse be laloa maoro bona kara maoromaoro ia laloa bada king ta.