Tito—“Umui Totona Ai Ruaosi Ai Gaukara Hebou” Tauna
APOSETOLO edia nega lalonai idia noho Keristani kongregesen lalonai nega haida hekwakwanai idia vara. Unai hekwakwanai idia hanamodia be namo, bona unai karaia totona boga-auka bona kamonai karana be gau badadia. Unai bamona gaukara aukadia momo ia abia bona ia hamaoromaoroa tauna ta be Tito. Ia be aposetolo Paulo ida unai gaukara ia karaia, bona ia hekwarahi bada ma haida ia durudia Iehova ena dala ai gaukara idia karaia totona. Unai dainai, Paulo ese Keristani taudia Korinto dekenai ia hamaoroa Tito be “umui totona ai ruaosi ai gaukara hebou” tauna.—2 Korinto 8:23.
Tito be daika? Bona ia be dahaka gaukara ia karaia hekwakwanai ia hamaoromaoroa totona? Bona iena kara ita herevalaia amo dahaka namo ita abia diba?
Kopina Utua Taravatuna Ena Hepapahuahu
Tito be kopina utua lasi Helene tauna. (Galatia 2:3)a Paulo be Tito ia gwauraia “lauegu natuna korikori, . . . iseda abidadama be tamona dainai.” Unai ese ia hahedinaraia reana ia be lauma dalanai Paulo ese ia durua natudia ta. (Tito 1:4; 1 Timoteo 1:2 itaia.) Lagani 49 C.E. ai, Paulo, Banaba, bona Suria ena Antioka amo ma haida be kopina utua taravatuna ena henanadai idia herevalaia totona Ierusalema dekenai idia lao neganai, Tito be idia danu ia lao.—Kara 15:1, 2; Galatia 2:1.
Haida idia gwau, Ierusalema dekenai kopina utua lasi Idau Bese taudia be Keristani taudia ai idia lao karana do idia herevalaia dainai, Tito idia abia lao badina idia ura do idia hahedinaraia Iuda taudia bona Iuda lasi taudia be Dirava ena hahenamo idia abia diba, herevana idia be kopina utua eiava kopina utua lasi taudia. Ierusalema kongregesen tadikaka haida, guna idia be Farisea taudia to gabeai Keristani tomadiho idia abia dae, idia hereva auka idia gwau Idau Bese Keristani taudia be Taravatu do idia badinaia bona edia kopina do idia utua be namo, to haida ese unai hereva idia dadaraia. Tito bona Idau Bese taudia ma haida idia doria kopina idia utua totona ese ia hahedinaraia idia laloa hahemauri be Taravatu badinaia karana amo idia abia, to Iehova ena hebogahisi amo bona Iesu Keriso abidadama henia karana amo idia abia lasi. Bona danu, unai kara ese Idau Bese taudia, o Iuda lasi taudia, be Dirava ena lauma helaga idia abia vadaeni karana ia dadaraia.—Kara 15:5-12.
Korinto Dekenai Idia Siaia
Kopina utua hepapahuahuna idia hamaoromaoroa neganai, Paulo bona Banaba dekenai gwaumaoro idia henia Iuda lasi taudia do idia haroro henia. Nega tamona ai, idia hekwarahi ogogami taudia idia durua totona. (Galatia 2:9, 10) Momokani, lagani 6 murinai Tito ena ladana be Baibel ese ia gwauraia lou neganai, ia be Korinto dekenai Paulo ena hereva hegeregerena helaga taudia totona moni haboua gaukarana ia karaia noho. To, Tito be iena gaukara ia karaia noho lalonai, ia ese lalohisihisi bada ia havaraia hekwakwanai ma ta ia itaia.
Paulo ena revareva Korinto taudia dekenai ese ia hahedinaraia nega ginigunana ia tore henidia neganai, ia hamaorodia “heudahanai taudia danu umui turana karaia lasi.” Ia hamaorodia edia bogaragina amo ia helalo-kerehai lasi heudahanai tauna do idia atoa siri. Oibe, Paulo ese “mai tai danu” idia dekenai revareva aukana ia torea. (1 Korinto 5:9-13; 2 Korinto 2:4) Unai nega ai, Tito idia siaia Korinto dekenai, ogogami Iudea Keristani taudia durua monina haboua gaukarana ia naria totona. Reana, Korinto taudia edia kara Paulo ena revareva idia abia murinai ia itaia totona idia siaia danu.—2 Korinto 8:1-6.
Korinto taudia be Paulo ena sisiba dainai dahaka do idia karaia? Ia ura dikadika ia diba dainai, reana Paulo ese Efeso amo Tito ia siaia Aegean Sea ia hanaia lao Korinto dekenai, bona ia hamaoroa ia itaia gaudia be karaharaga do ia hadibaia. Bema Tito ena laolao be keru negana ai lagatoi idia heau lasi negana (November huanai) ia do matamaia lasi lalonai ia haorea, ia be lagatoi amo Troa dekenai ia lao diba eiava dala latana ia badinaia bona Hellespont kahana amo ia lao. Reana Paulo be Efeso ia rakatania haraga badina siliva gaudia idia karaia taudia ese helogohelogo idia havaraia bona guna idia gwauraia hedavari gabuna Troa dekenai ia ginidae haraga. Mai lalo-hekwarahi ida Paulo be Troa dekenai ia naria murinai, ia lalo-parara Tito be davara amo do ia mai lasi. Unai dainai, Paulo ia raka matamaia badina ia laloa dala dekenai do ia davaria. Europe tanona dekenai ia ginidae neganai, Paulo be Via Egnatia dala ai ia raka lao ela bona Makedonia dekenai Tito ia davaria. Korinto amo sivarai namona ia abia dainai, Paulo ia moale bada herea. Unai kongregesen ese Paulo ena sisiba idia badinaia.—2 Korinto 2:12, 13; 7:5-7.
Ena be Paulo ese Korinto kongregesen taudia be edena bamona ia siaia tauna do idia kara henia ia lalo-hekwarahilaia, to Dirava ese Tito ia durua iena gaukara ia karaia guguru totona. Tito be ‘mai edia gari bona hemataurai danu’ idia abia dae. (2 Korinto 7:8-15) W. D. Thomas ia hereva hegeregerena: “Ita gwau diba [Tito] ese Paulo ena hereva aukadia ia hamanokaia lasi, to ia be mai aonega bona mai hemataurai ida Korinto taudia ia hereva henidia; ia hamaorodia Paulo be unai bamona ia hereva auka badina edia noho namo lauma dalanai ia laloa.” Unai ia karaia lalonai, Tito ese Korinto Keristani taudia ia lalokau henia badina idia kamonai bona edia kara idia hamaoromaorodia. Edia kara maorodia ese ia idia hagoadaia bada.
Tito be Korinto dekenai ia lao ena badina ma ta—Iudea dekenai idia noho helaga taudia totona moni haboua gaukarana—be edena bamona? Korinto Iharuana ena hereva amo ita itaia Tito be unai gaukara ia karaia danu. Paulo ese unai revareva be reana Makedonia dekenai lagani 55 C.E. ena keru negana ia matamaia negana ai ia torea, Tito ia davaria negana sisina murinai. Paulo ia gwau, Tito, unai moni haboua gaukarana ia hamatamaia tauna, be hari do ia siaia giroa unai gaukara haorea totona, edia ladadia ia gwauraia lasi durua taudia rua ida. Tito be Korinto taudia ia ura henia bada dainai, ia ura dikadika ia giroa lou. Tito be Korinto dekenai ia giroa lou neganai, reana ia ese Paulo ena revareva iharuana Korinto taudia dekenai ia abia lao.—2 Korinto 8:6, 17, 18, 22.
Tito be gaukara ia hegaegaelaia namonamo tauna sibona lasi, to ia dekenai nega aukadia ai idia vara hekwakwanai aukadia idia henia diba ia hamaoromaoroa totona. Ia be boga-auka tauna, lo tauna, bona goada tauna. Paulo ia hahedinaraia ia laloa Korinto ena “aposetolo taudia namo herea” ese idia havaraia noho hekwakwanai be Tito ese ia hamaoromaoroa diba. (2 Korinto 11:5) Unai kara be gabeai Baibel ese ia hamomokania, iena ladana be ma hekwakwanai badana ta danu ia gwauraia neganai.
Kerete Motumotuna Dekenai
Reana lagani 61 C.E. bona lagani 64 C.E. huanai, Paulo ese Tito dekenai revareva ia torea. Unai nega ai Tito be Mediterranean motumotu Kerete dekenai ia gaukara. Paulo ese unuseniai ia rakatania ‘unai gabu dekenai idia do maoro lasi gaudia do ia hamaoromaoroa’ bona ‘hanua ta ta ibounai lalonai ekalesia gunalaia taudia do ia abia hidi’ totona. Kerete taudia momo be “nega ibounai idia koikoi noho, idia be uda boroma dikadia bamona, lahedo dikadika, bona aniani sibona idia laloa taudia.” Unai dainai, Kerete dekenai, Tito be mai boga-auka bona goada ida do ia gaukara lou. (Tito 1:5, 10-12) Unai be maduna badana badina iena gaukara ese unai motumotu dekenai Keristani tomadiho do ia tubu karana do ia lailaia. Lauma helaga ena siahu henunai, Paulo ese Tito ia hadibaia dahaka kara do ia tahua, gunalaia gaukara do idia karaia diba taudia ese idia karaia be namo karadia unai. Hari inai negai Keristani elda taudia idia abidia hidi neganai, idia ese unai kara idia tahua danu.
Baibel ia hereva lasi edena neganai Tito ese Kerete ia rakatania. Unuseniai ia noho negana be ia hegeregere dainai, Paulo ese ia noia diba Sena bona Apolo edia laolao ai unuseniai idia ginidae neganai edia dabu gaudia do ia henidia. To kahirakahira Tito be unai motumotu do ia rakatania. Paulo be palani ia karaia Aretema eiava Tukiko do ia siaia unuseniai, bena Tito be Nikapoli, reana ia be Greece ena notwest kahana ena siti badana ena ladana, dekenai Paulo ida do ia hedavari.—Tito 3:12, 13.
Baibel ese nega ginigabena ai Tito ia herevalaia sisina neganai, ita dibaia reana lagani 65 C.E. bamona ai, Paulo ese ia siaia gaukara ma ta ia karaia totona. Ia lao Dalamatia dekenai, ia be Adriatic Sea ena ist kahana dekenai, hari unai gabu be Croatia dekenai. (2 Timoteo 4:10) Baibel ese ita ia hadibaia lasi Tito be unuseniai dahaka do ia karaia, to haida idia gwau idia siaia kongregesen ena heau dalana ia naria bona misinari gaukara ia karaia totona. Bema unai be momokani, unuseniai Tito ese Kerete dekenai ia karaia gaukara hegeregerena ia karaia.
Lo Keristani tadikakadia, Tito bamona, dainai ita tanikiu bada! Idia be Baibel ena hakaua herevadia idia lalo-pararalaia goevagoeva bona mai boga-auka ida idia gaukaralaia karana ese kongregesen ena lauma dalana ia naria. Namona be ita ese edia abidadama ita tohotohoa bona Tito bamona lauma dalanai iseda tadikaka edia namo ita naria totona ita hekwarahi.—Heberu 13:7.
[Footnote]
a Galatia 2:3 ese Tito ia gwauraia Helene tauna. Unai ese ia hahedinaraia reana ia be Helene tauna korikorina. To, taunimanima haida idia gwau Helene toretore taudia haida ese taunimanima momo ia gwauraia herevana (Helʹle·nes) idia gaukaralaia, Helene taudia edia gado idia veria bona edia mauri dalana idia abia dae Helene lasi taudia, idia herevalaia neganai. Reana unai dala ai Tito be Helene tauna.
[Picture on page 31]
Tito be mai ena boga-auka ida ena Keristani tadikaka Korinto dekenai bona ma gabu haida dekenai durua totona ia gaukara