Mauri Sivaraina
Iehova ese Hanaihanai Iena Abidadama Taudia Dekenai Davana Ia Henia
VERNON DUNCOMBE ESE IA SIVARAILAIA
Hanuaboi dekenai egu aniani sisina lau haorea bona vaia lau karaia bamona kuku ta lau gabua. Bena egu adavana, Aileen, lau nanadaia: “Hari hanuaboi ena hebou be edena bamona?”
IA naria sisina, bena ia gwau: “Revareva ta idia duahia, gaukara haida totona idia abia hidi taudia edia ladana idia gwauraia, bona oiemu ladana idia gwauraia danu. Oi be saun naria tauna. Unai revareva ena hereva dokona ia gwau: ‘Bema hari sibona ai abia hidi tadikaka be kuku idia ania, idia be mai edia maduna Society dekenai revareva idia torea bona idia hamaoroa idia be unai gaukara idia abia dae diba lasi.’ ”a Lau haere haraga lasi, to egu lalona lau hadaia ia hahedinaraia dalanai lau gwau, “So-o! Unai bamona idia hereva, a?”
Egu isena lau koria auka bona unai kuku be egu badinai ia noho kuku ena momoru udaia gauna lalonai lau habodoa. “Unai gaukara karaia totona lau idia abia hidi ena badina lau diba lasi. To gaukara ta lau do dadaraia lasi, bona lau ura lasi unai kara do lau hamatamaia.” Egu lalona lau hadaia kuku do lau ania lou lasi. Unai abia hidi karana be mai anina bada egu Keristani maurina bona miusiki karaia tauna gaukarana dekenai. Mani idia vara gaudia haida lau herevalaia, idia dainai egu lalona lau hadaia.
Ruma Bese Ena Mauri Gunana
Lau be September 21, 1914 ai, Toronto, Canada dekenai lau vara, lau be lalokau bona gaukara goada tama sina, Vernon bona Lila, edia vara guna natuna merona, idia ese ruma bese mai ena memero hani bona kekeni rua idia naria. Lauegu murinai be Yorke, iena murinai Orlando, Douglas, Aileen, bona Coral. Egu mauri lagani be 9 neganai, egu sinana ese violin ta ia atoa egu imana dekenai bona dala ia karaia Harris School of Music dekenai miusiki do lau dibaia totona. Moni dalanai ai hekwarahi, to Tamagu bona Sinagu ese dala idia tahua siti trein bona sikuli ena davana idia karaia totona. Gabeai, Royal Conservatory of Music ai, Toronto dekenai, miusiki bona tiuni hanamoa dalana lau stadilaia, bona egu mauri lagani be 12 neganai, Massey Hall, taoni ena ladana bada miusiki rumana dekenai, miusiki gadara helulu ta lalonai lau vareai. Lau kwalimu, bona huala ena kopina amo idia karaia mauna lalonai violin namona ta idia henia.
Nega sisina murinai, piano bona bass violin gadaralaia dalana lau dibaia danu. Nega momo emai grup be Friday bona Saturday hanuaboi ai, pati maragidia dekenai ai gadara bona stiuden orea edia mavaru haida dekenai danu. Unai bamona mavaru ta dekenai, Aileen lau hedavari henia. Egu haisikuli ena lagani gabena lalonai, siti ena miusiki gadaralaia orea idauidau ida lau gadara. Sikuli lau haorea murinai, lau idia noia Ferde Mowry Orchestra ida do lau gadara, bona unai gaukara namona amo moni bada lau abia ela bona lagani 1943.
Iehova Lau Diba Matamaia
Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana ia do matamaia lasi neganai, egu tama sina be Baibel ena hereva momokani idia kamonai, unai negai Tamagu be Toronto dekenai sitoa uindo ena kohu be hairai dalanai ia atoa gaukarana ia karaia. Dina tubua ena aniani idia ania rumana dekenai, Bible Student taudia (guna Iehova ena Witnes taudia be unai ladana idia gaukaralaia) rua edia herevahereva ia kamonai, bena hanuaboi ai ruma dekenai ia giroa lou neganai ia dibaia gaudia be Sinagu ida ia herevalaia. Lagani haida idia ore bena lagani 1927 ai, Bible Student taudia be Toronto dekenai, Canadian National Exhibition Grounds ai, Coliseum dekenai, hebouhebou badana ta idia abia. Emai ruma be hebouhebou gabuna ena west kahanai ia noho vareai gabuna sisina kahirakahira ia noho, bona Ohio, U.S.A. amo idia mai taudia 25 be ai danu idia noho.
Unai murinai, Bible Student ta, Ada Bletsoe, ese hanaihanai Sinagu ia vadivadi henia matamaia bona ia dekenai buka bona magasin matamatadia ia rakatania. Dina ta ai ia gwau: “Mrs. Duncombe, nega sisina daudau lalonai buka bona magasin haida lau rakatania vadaeni oi dekenai. Idia ta oi duahia vadaeni, a?” Ena be natudia 6 ia naria, Sinagu ese ena lalona ia hadaia unai nega amo magasin do ia duahia matamaia, bona unai kara ia hadokoa lasi. To, unai buka bona magasin lau laloa bada lasi. Sikuli lau haorea gwauraia, bona miusiki lau laloa bada.
June 1935 lalonai, lau bona Aileen be Anglikan dubu ta lalonai ai headava. Egu mauri lagani be 13 neganai United Church lau rakatania bona unai murinai dubu ma ta lau bamoa lasi; unai dainai headava rejista pepana dekenai lau torea, lau be Iehova ena Witnes tauna ta, ena be lau be do Witnes tauna lasi.
Emai ura be vaira negana dekenai ruma bese ta do ai naria bona ai ura tama sina namodia ai do ai lao. Unai dainai, Taravatu Matamatana ai duahia matamaia. Ena be unai kara namona ai ura karaia, to gau ma haida ese unai idia koua. Gabeai ai tohoa lou, to guna bamona ia vara. Bena lagani 1935 ena Kerisimasi ai, pepa namona ai idia lokua bukana ta ladana The Harp of God ai abia. Egu adavana ia gwau: “Oiemu sinana ese ita dekenai Kerisimasi harihari gauna idauna ia siaia.” To, gaukara dekenai lau lao murinai, ia duahia matamaia, bona ia duahia gauna ia ura henia. Nega sisina lalonai, unai lau do diba lasi. Emai ruma bese naria urana be ia guguru lasi. February 1, 1937 ai, emai natuna kekeni ia vara to, ia mauri lasi. Ai lalohisihisi bada herea!
Unai nega lalonai, egu ruma bese be haroro gaukara idia karaia goadagoada, bona lau kamonai ruma bese lalonai Tamagu sibona be ta dekenai Consolation magasin (hari Awake!) ena sabskripsen ia do karaia lasi. Unai hua lalonai haroro gaukara dekenai unai be edia tahua gauna. Ena be Society ena buka bona magasin ta lau do duahia lasi, to ia totona lau bogahisihisi bona lau gwau: “Namo Tamagu, lau totona sabskripsen oi karaia; bona oi be do ma haida hegeregerena.” Siahu negana ia mai, bona emai miusiki grup be siti ai rakatania bona ai lao laga-ani gabuna ta dekenai ai gadara. Consolation magasin be pos opesi amo ia do mai noho. Siahu negana ia ore bona emai miusiki grup be Toronto dekenai ai giroa. Emai adres matamata dekenai magasin idia do mai noho, bona idia ta be edia kumia gauna amo lau kokia lasi.
Kerisimasi ta ena laga-ani lalonai, unai magasin ibounai lau itaia bona lau laloa bema unai magasin ibounai totona davana lau karaia, namona be idia gwauraia gaudia lau diba totona idia haida lau duahia be namo. Lau kehoa gauna ginigunana dainai lau hoa. Unai nega ena politikol kara koikoi bona kara gageva ia hahedinaraia. Miusiki ai gadaralaia hebou taudia dekenai lau duahia gaudia lau herevalaia. To, lau gwauraia hereva ena momokani idia henanadailaia, bona lau duahia noho be namo edia hereva lau haerelaia diba totona. Ena be lau diba lasi, to Iehova ena hereva lau harorolaia matamaia unai. Bona unai nega amo, “hesiai tauna mai ena kamonai, bona mai ena kara maoromaoro” ese idia karaia Baibel buka bona magasin namodia duahia karana lau hadokoa lasi ema bona hari.—Mataio 24:45.
Ena be gaukara dainai pura lalonai lau bisi bada, daudau lasi murinai Aileen ida Sunday ena hebou lau lao henidia. Lagani 1938 ai, Sunday ta ena hebou totona ai ginidae neganai, buruka taihudia rua ese ai idia hedavari henia, bona ta ia gwau: “Tadikaka matamata e, Iehova ena kahanai oi gini vadaeni, a? Oi diba, Aramagedono be kahirakahira momokani!” Lau diba Iehova be Dirava momokanina tamona, bona lau diba momokani inai be iena orea. Lau ura unai orea ena kahana ai lau lao, unai dainai October 15, 1938 ai, bapatiso lau abia. Hua 6 bamona murinai Aileen ese bapatiso ia abia. Mai moale ida lau hereva diba egu ruma bese taudia ibounai be Iehova ena gwauhamata hesiai taudia ai idia lao.
Dirava ena taunimanima lau bamoa dainai, moale bada lau davaria! Daudau lasi murinai, idia lau manadalaia momokani. Hebou lau lao diba lasi neganai, hanaihanai lau ura diba hebou dekenai dahaka ia vara. Sivarai ena matamanai lau gwauraia adorahi be mai anina bada Iehova lau hesiai henia lalonai.
Emai Mauri Ia Idau Momokani Negana
May 1, 1943 ai, emai mauri ia idau momokani. September 1942 ai, Cleveland, Ohio dekenai Tanobada Matamatana Tiokratik Hebouhebouna ai abia, unai be emai nega ginigunana hebouhebou badana dekenai ai lao. Unuseniai, ena dokona ia do hedinarai lasi tanobada tuarina dika herea huanai, unai negai Watch Tower Society ena presiden, Tadikaka Knorr, ese mai ena gari lasi ida pablik tok namona ladana “Maino—Do Ia Noho Daudau Diba, A?” ia henia. Ai laloatao goevagoeva diba Apokalupo karoa 17 amo ia hahedinaraia tuari murinai do ia vara maino negana lalonai haroro gaukara badana do ia vara.
Tadikaka Knorr ena hereva gunana ladana “Iepeta Bona Iena Gwauhamata” be mai anina bada ai dekenai. Idia noia ma haida be painia ai do idia lao! Lau bona Aileen be ta ta ai itaia bona mai lalo-tamona ida (taunimanima ma haida ida) ai gwau: “Unai be ita!” Maoromaoro palani ai karaia mai anina bada gaukarana do ai karaia totona.
July 4, 1940 ai, Iehova ena Witnes taudia edia gaukara Canada dekenai idia taravatua. May 1, 1943 ai, painia gaukara ai hamatamaia neganai, taravatu ia do noho Iehova ena ladana ai do ai haroro lasi bona Society ena buka bona magasin be haroro gaukara lalonai do ai hariharilaia lasi. Keristani taudia edia gaukara ai karaia lalonai emai King James Baibel sibona ai abia loaloa. Emai painia gabuna ginigunana, Parry Sound, Ontario dekenai, ai ginidae bena dina haida idia ore murinai, brens opesi ese Stewart Mann, ia manada painia tauna, idia siaia ai ida ia gaukara totona. Unai be lalokau bada karana! Tadikaka Mann be kara namo tauna bona nega momo ia kiri. Gau momo be ia amo ai dibaia bona nega namona ai abia. Stadi sisina momo ai karaia noho neganai, Society ese Hamilton siti dekenai ai idia siaia. Daudau lasi murinai, ami gaukarana totona lau idia abia hidi ena be egu mauri lagani ia bada. Lau ura lasi ami gaukarana lau karaia dainai December 31, 1943 ai lau idia dogoatao. Emai kota pepadia idia karaia murinai, tuari dekenai idia vareai lasi taudia edia kamepa dekenai lau idia siaia, unuseniai lau noho ela bona August 1945 ai.
Kamepa amo lau idia ruhaia neganai, lau bona Aileen be maoromaoro painia gaukara totona Cornwall, Ontario dekenai idia siaia. Daudau lasi murinai, Quebec dekenai ai lao, Society ena Legal Department amo ai abia gaukara idauna be pulisi ena kota maragina dekenai tadikaka ai durua. Inai be Duplessis ena lohia negana Quebec dekenai, unai negai Iehova ena Witnes taudia idia dagedage henia bada herea. Pura ta ta ibounai dina momo lalonai, kota idauidau hani dekenai lau lao tadikaka lau durua totona. Unai be moale bona abidadama hagoadaia negadia.
Lagani 1946 ena Cleveland hebouhebouna murinai, sekit bona distrik gaukara totona lau idia abia hidi dainai lau bona egu adavana be Canada ena gabu idauidau dekenai ai lao. Gau idauidau idia vara haraga momokani. Lagani 1948 lalonai, ai idia boiria Watchtower Bible School of Gilead ena klas namba 11 dekenai do ai lao. Tadikaka Albert Schroeder bona Maxwell Friend be emai hadibaia taudia rua, bona emai klas taudia ibounai 108 amo 40 be horoa taudia. Lagani momo lalonai Iehova idia hesiai taudia momo idia noho dainai, unai nega ese ai ia hagoadaia bada!
Dina ta, Tadikaka Knorr be Brooklyn amo ai ia vadivadi henia. Ena hereva lalonai, volantia taudia 25 totona ia noia idia dekenai Japan gado do idia hadibaia. Taunimanima ibounai 108 ese edia ladana idia henia! Daika do idia abia hidi idia hadibaia totona be presiden ena gaukara. Lau laloa Iehova ese unai abia hidi karana ia gunalaia badina gau ibounai idia heau namonamo. Idia abia hidi taudia 25 bona gabeai Japan dekenai gaukara idia hamatamaia taudia momo be edia gaukara idia do karaia noho—oibe, idia buruka vadaeni, to idia do noho. Haida, hegeregere Lloyd bona Melba Barry, be gaukara ma haida totona idia siaia. Lloyd be Hakaua Oreana tauna ta ela bona vanegai lagani ai ia mase. Iehova ese idia dekenai ia henia davana namona dainai idia ibounai ida ita moale hebou.
Sikuli haorea dinana ia ginidae, bona Jamaica dekenai ai idia siaia. To, Quebec dekenai nega haida kota dekenai do ai lao be mai badina dainai, ai idia hadibaia Canada dekenai do ai giroa be namo.
Miusiki Bada!
Ena be miusiki lau rakatania painia gaukara lau karaia totona, to toana be miusiki ese lau ia rakatania lasi. Lagani 1949 ai, Society ena presiden, Nathan Knorr, bona ena seketere, Milton Henschel, be Maple Leaf Gardens, Toronto dekenai, idia mai. Tadikaka Knorr ena pablik tok be “It Is Later Than You Think!” bona ibounai ese idia moalelaia. Lau idia boiria hebouhebou ena miusiki gadaralaia taudia do lau hakaua, unai be lauegu nega ginigunana. Kingdom Service Song Book (lagani 1944) amo momo ese idia diba ane haida be waltz dalanai ai gadaralaia. Toana be tadikaka ese idia ura henia. Saturday ai program ia doko neganai, Sunday totona ai palanilaia program ai hegaegaelaia. Tadikaka Henschel lau itaia, ai noho gabuna ena kahanai ia raka mai, bona miusiki gadaralaia taudia lau hadokoa ia lau hedavari henia totona. Lau ia nanadaia, “Emui miusiki grup dekenai miusiki gadaralaia taudia be hida?” Lau haere: “Ibounai idia noho neganai, ai be 35 bamona.” Ma ia gwau: “New York ai, gabeai ena siahu negana lalonai, unai namba be nega rua amo do ia bada.”
To, unai siahu negana ia do ginidae lasi neganai, Brooklyn dekenai lau idia boiria lao. Gau haida dainai, Aileen be maoromaoro lau ida ia mai diba lasi. Idia haginia rumana matamana, 124 Columbia Heights, idia do haorea lasi dainai, Betele ruma gunana ena daiutu maragina ta dekenai horoa tadikaka rua ida lau noho—buruka tauna, Tadikaka Payne bona Karl Klein, egu nega ginigunana idia lau hedavari henia. Daiutu be maragi ai taunimanima toi totona, a? Oibe. To, ai noho hebou namo herea. Unai tadikaka burukadia rua be idia hesiku haraga lasi bona idia haheauka. Lau gaukara goada idia lau hahekwarahia lasi totona! Dirava ena lauma ese ia karaia diba gaudia lau dibaia. Tadikaka Klein lau hedavari bona ia ida lau gaukara hebou ese hahenamo ia mailaia! Ia be hebogahisi bona heduru bada tauna. Ai gaukara hebou namonamo bona lagani 50 mai kahanai, ai be tura namodia.
Lagani 1950, 1953, 1955, bona 1958 ai, Yankee Stadium dekenai miusiki gadaralaia taudia lau durua bona lagani 1963 ena hebouhebou Rose Bowl, Pasadena, California dekenai, Al Kavelin ida miusiki gadaralaia maduna idauidau ai karaia hebou. Lagani 1953 ena hebouhebou Yankee Stadium dekenai, Sunday ai pablik tok idia do henia lasi neganai miusiki ai gadaralaia. Erich Frost ese Edith Shemionik ia hahedinaraia, “Witnes Taudia e, Umui Haroro Noho!” be miusiki gadaralaia taudia edia miusiki ida ia anelaia hebou. Bena iseda Africa tadikaka bona taihu edia gado namo herea be nega ginigunana ai kamonai neganai, ai moale bada. Misinari tauna Harry Arnott be Northern Rhodesia (hari Zambia) amo teipi namona ta ia mailaia ai kamonai totona. Edia ane ena rege be steidiam ibounai ia hahonua.
Lagani 1966 Ena Ane Buka Ai Rekodia
Ena kala be sisina kakakaka ane buka “Singing and Accompanying Yourselves With Music in Your Hearts” oi laloatao, a? Unai be kahirakahira idia karaia haorea neganai, Tadikaka Knorr ia gwau: “Ane haida do ita rekodia. Lau ura miusiki grup maragina ta oi karaia, violin bona ivilikou haida sibona. Lau ura lasi ta be ‘ena kibi do ia hiriria’!” Emai miusiki gadaralaia gabuna be Betele ena Kingdom Hall, to unai gabu ai gaukaralaia dainai gau haida totona ai laloa momo. Dahaka do ia vara bema haba, foloa, bona helai gaudia aukadia ese miusiki ena rege do idia haidaua? Daika ese ai ia durua diba rege ena hekwakwanai ai hamaoromaoroa totona? Ta ia gwau: Tommy Mitchell! Ia be American Broadcasting Company ena Network Studios dekenai ia gaukara. Tadikaka Mitchell ai hadibaia bona ia moale ai ia durua totona.
Rekodi ai karaia Saturday ginigunana ia ginidae, bona miusiki taudia be edia ladadia idia gwauraia neganai, tadikaka ta be mai ena kibi mauana. Tadikaka Knorr ena hadibaia herevana lau laloa: “Lau ura lasi ta be ‘ena kibi do ia hiriria’!” Hari, dahaka lau karaia diba? Tadikaka lau itaia noho lalonai ena kibi be maua amo ia kokia, ena kahana ta ia atoa, bena ia gadaralaia matamaia. Unai tadikaka be Tom Mitchell, bona ia gadaralaia miusiki ena regena be namo herea. Ia gadaralaia neganai kibi ena regena be violin ena regena bamona! Lau laloa, ‘inai tadikaka ia noho be namo!’ Tadikaka Knorr ese unai ia koua lasi.
Unai miusiki grup lalonai miusiki taudia namodia idia noho, idia be lalokau tadikaka bona taihu danu. Hekokoroku tauna ta ia noho lasi! Rekodi karaia totona be gaukara badana, to ta ia maumau lasi. Emai gaukara ia ore neganai, ai tai; bona idia noho taudia huanai hetura mamina goadana ia noho. Ai ibounai ese unai hahenamo ai moalelaia bada, bona Iehova dainai gaukara ai karaia haorea diba.
Hahenamo Ma Haida
Lagani momo herea murinai, ful-taim hesiai gaukara lau do moalelaia noho. Lagani 28 lalonai sekit bona distrik gaukara lau karaia—idia ibounai lau moalelaia. Unai murinai, Norval Assembly Hall, Ontario dekenai, be lagani ima lalonai lau naria. Sekit hebouhebou be pura dokona ibounai dekenai idia abia bona idau gado distrik hebouhebou idia karaia danu, unai dainai lau bona Aileen ai bisi bada herea. Lagani 1979 bona 1980 lalonai, ruma ena palani idia torea taudia bona ensinia taudia ese Assembly Hall idia gaukaralaia, Society ena brens matamata Halton Hills dekenai idia palanilaia neganai. Assembly Hall dekenai emai gaukara ai karaia murinai, gaukara ma ta dainai lagani 1982 ia lao 1984 lalonai miusiki gaukara ai karaia Brooklyn dekenai.
June 17, 1994 ai, emai headava lagani namba 59 ai laloatao bena dina 7 sibona murinai egu lalokau adavana ia mase. Lagani 51 lalonai painia gaukara ai karaia hebou.
Egu mauri lalonai idia vara gaudia momo lau laloa neganai, lau laloatao edena bamona Baibel be hakaua gauna namo herea. Nega haida, Aileen ena Baibel lau gaukaralaia bona ena kudouna idia hamarerea gaudia lau laloa karana amo moale bada lau abia—ia makaia siri ibounai, siri ena kahana maragi, bona hereva ta ta. Aileen hegeregerena, lau dekenai siri haida be mai anina bada. Ta be Salamo karoa 137, unai karoa ese Iehova dekenai inai guriguri namo hereana ia hahedinaraia: “Ierusalema e, bema lau ese oi lau laloaboio neganai, vadaeni gita do lau botaia lou diba lasi! Bema oi lau laloaboio neganai, bona oi be egu moale gauna momokani do lau halaoa lasi neganai, vadaeni ane do lau abia lasi!” (Salamo 137:5, 6, Today’s English Version) Ena be miusiki lau lalokau henia, to Iehova hesiai henia karana amo egu moale bada ia mai, Iehova ese lau dekenai mauri namona ia henia.
[Footnote]
a February 1, 1974, Gima Kohorona, ese ia gwauraia hedinarai dahaka dainai unai nega amo, ta ese kuku ania karana do ia hadokoa, bapatiso ia do abia lasi bona Iehova ena Witnes tauna ta ai ia do lao lasi neganai.
[Picture on page 28]
Aileen ida lagani 1947 ai
[Picture on page 30]
Guna rekodi gaukara ai karaia negana ta ai