Miusiki Ena Anina, Hari Inai Nega Ena Tomadiho Ai
ANE abia karana be Dirava ena harihari gauna ta. Ane ita abia neganai, unai ese ita ia hamoalea diba bona ita ia karaia Diravana danu. Ane amo iseda lalohisihisi bona iseda moale ita hahedinaraia diba. Inai danu, ane ia Havaraia Tauna, Iehova, ita lalokau henia, ita tomadiho henia, bona ita hanamoa be ita anelaia diba.
Baibel lalonai nega 300 bamona miusiki idia herevalaia, bona unai hereva momo be Iehova tomadiho henia karana herevadia. Ane abia karana be moale karana idia gwauraia—ane abia taudia idia moale bona Iehova danu ia moale. Salamo torea tauna ia gwau: “Tareko bona gita ena regena dekena amo, Lohiabada do idia hanamoa, badina be Lohiabada ese, iena bese taudia ia moalelaia noho momokani.”—Salamo 149:3, 4.
To hari inai negai tomadiho lalonai ane abia karana ena anina be dahaka? Iehova ena orea taudia hari inai negai ese ane abia karana amo edena bamona ia idia hamoalea diba? Tomadiho momokani lalonai miusiki be edena bamona idia gaukaralaia be namo? Idaunega amo tomadiho lalonai miusiki idia gaukaralaia daladia sivaraina bema ita tahua, unai henanadai edia haere do ita davaria diba.
Gunaguna Tomadiho Lalonai Miusiki Idia Gaukaralaia
Baibel lalonai miusiki gwauraia herevana ginigunana be Iehova tomadiho henia karana dekenai lasi. Genese 4:21 ese ia hahedinaraia Iubala be reana miusiki gaudia ginigunadia ia karaia eiava miusiki gadaralaia oreadia ia haginia. To, Iehova ese taunimanima ia do karaia lasi neganai, miusiki be mai anina ia tomadiho henia karana ai. Baibel haida, idia hahanaia gaudia, lalonai, aneru be ane idia abia idia gwauraia. Iobu 38:7 ia gwau aneru be “mai moale danu idia boiboi.” Unai hegeregerena, Baibel ena hereva dainai ita abia dae diba, nega daudau ia do noho ela bona Iehova ese taunimanima ia havaraia neganai, ia tomadiho henia karana lalonai aneru ese ane idia abia.
Idaunegai Heberu miusiki sivaraina torea taudia haida idia gwau, unai miusiki idia gadaralaia neganai, tiuni kavakava sibona idia gadaralaia, tiuni regena hanamoa regedia ma haida be miusiki gauna dekenai nega tamona idia gadaralaia lasi. To Baibel lalonai idia gwauraia momo miusiki gauna, gita, dekenai miusiki regedia rua nega tamona idia karaia diba. Unai gita botaia taudia idia davaria gita dekenai rege rua o ma haida nega tamona idia karaia neganai, rege namona idia havaraia diba. Edia miusiki be haraga lasi, to momokani ia be diba bada taudia ese idia karaia gauna. Ane edia hereva bona hereva idaudia, Heberu Revarevadia lalonai idia torea gaudia, dainai ita diba Israela taudia edia miusiki danu be namo herea. Momokani, miusiki torea totona ia hasiahudia gauna ese idia kahirakahira idia noho besedia ia hasiahua gauna ia hereaia.
Idaunegai dubu helagana lalonai idia tomadiho daladia hegeregeredia, miusiki gaudia idauidau idia gadaralaia hebou bona ane idia abia danu. (2 Sivarai 29:27, 28) Unai orea lalonai be ‘hakaua taudia,’ “miusiki diba momo taudia,” “diba tahua taudia,” bona ‘ane abia taudia edia lohia taudia.’ (1 Sivarai 15:22; 25:7, 8; Nehemia 12:46) Sivarai torea tauna ta, Curt Sachs, ese edia diba bada miusiki dekenai ia gwauraia, ia gwau: “Toana be Dubu Helaga Ierusalema ai ena ane abia oreadia bona miusiki gaudia gadaralaia oreadia be miusiki idia diba momo. . . . Ena be unai miusiki ena regena ita diba lasi, to gau haida ese idia hahedinaraia ia be mai ena siahu, mai ena hairai, bona diba momo taudia ese idia karaia.” (The Rise of Music in the Ancient World: East and West, 1943, rau 48, 101-2) Solomona ena Ane ese Heberu anedia edia namo ia hahedinaraia. Ia be haida ese idia anelaia sivaraina ta, opera ai idia abia anena, bamona. Heberu Baibel lalonai ena ladana idia hatoa “Ane Edia Ane,” anina be ane hereadaena. Ane abia karana be idaunegai Heberu taudia edia tomadiho karana korikorina ta. Iehova hanamoa anedia idia abia neganai, edia lalona ena mamina namona idia hahedinaraia diba.
Keristani Taudia Ginigunadia ese Ane Idia Abia
Keristani taudia danu edia tomadiho karana korikorina ta be ane abia karana. Dirava ena lauma amo idia torea salamo be idia dekenai idia noho, bona toana be idia danu ese edia tomadiho ena miusiki matamata bona ena ane matamatadia edia hereva idia torea, bona hari inai negai Keristani anedia torea taudia ese edia kara idia tohotohoa. (Efeso 5:19) Buka ta ladana The History of Music, Waldo Selden Pratt ia torea gauna, ia gwau: “Vaia edia kara Keristani taudia ginigunadia be edia tomadiho lalonai ane idia abia, edia dubu ai bona edia ruma ai danu. Keristani taudia ai idia lao Iuda taudia dekenai unai be edia dubu maragidia ai guna idia karaia karana hegeregerena . . . Unai tomadiho oreana matamatana taudia dekenai be Heberu Salamodia . . . . bona nega momo tomadiho anedia matamatadia idia torea, matamanai idia torea gaudia edia toana be rapsodi edia toana bamona.”a
Iesu ese Lohiabada ena Adorahi Anibouna ia hamatamaia neganai, ia hahedinaraia ane abia karana be mai anina bada; ia bona aposetolo taudia ese ane idia abia, reana unai be Halel anedia. (Mataio 26:26-30) Unai ane be Iehova hanamoa anedia, Salamo ai idia torea bona Pasova negadiai idia abia gaudia.—Salamo 113-118.
Tomadiho Koikoi ese Ia Hakereredia
Unai murinai, dibura negana idia gwauraia negana be ia do ginidae lasi neganai, tomadiho ena miusiki momo idia hadokoa bena tai anedia sibona idia abia. Lagani 200 C.E. bamona ai, Clement, Alexandria tauna, ia gwau: “Miusiki karaia gauna tamona ita gaukaralaia be hegeregere: hahenamo herevana mai mainona gwauraia gadona unai; gita o gaba o ivilikou o kibi be herevana.” Taravatu haida idia atoa, idia gwau dubu ena miusiki be gadona sibona amo. Unai bamona miusiki be tai anena o ane kavakava idia gwauraia. Buka ta ladana Our Musical Heritage ia gwau: “Constantinople idia haginia murinai lagani 40 idia do ore lasi neganai, Laodikea ena Kaunsolo (A.D. 367) ia gwau edia tomadiho lalonai miusiki gaudia idia gadaralaia bona kongregesen taudia ese ane idia abia be taravatu. Otodoks miusiki be uduna sibona amo.” Keristani tomadihona ena matamana neganai unai taravatu be lasi.
Dibura negana lalonai, hanua taudia ese Baibel idia abia diba lasi. Keristani taudia, bema mai edia Baibel, o bema ta idia duahia, idia dagedage henidia bona idia haida idia alaia mase. Unai dainai, unai nega dikana lalonai Dirava hanamoa anedia abia karana ia boio bamona be ita hoalaia lasi. Bema hanua taudia ese Baibel idia abia diba lasi, edena bamona idia diba Baibel ena kahana ibounai 10 amo kahana ta be ane? Daika ese do ia hadibadia Dirava ese ia idia tomadiho henia taudia ia hagania ‘Lohiabada dekenai ane matamatana do idia abia. Lohiabada idia abidadama henia taudia edia hebou dekenai, ia do idia hanamoa’?—Salamo 149:1.
Miusiki Ena Anina Korikori Tomadiho ai be Idia Havaraia Lou
Iehova ena orea ia gaukara goada vadaeni, miusiki bona ane abia karana edia anina korikori be tomadiho lalonai do idia havaraia lou totona. Unai hegeregerena, February 1, 1896 ena Zion’s Watch Tower ibounai lalonai be ane sibona. Ena sinado be “Siona Ena Moale Anedia Daba Negana Ena.”
Lagani 1938 ai, kongregesen heboudia lalodiai ane abia karana idia hadokoa. To, daudau lasi aposetolo taudia edia kara bona edia hakaua herevadia badinaia karana ena namo ia kwalimu. Lagani 1944 ena distrik hebouhebouna ai, F. W. Franz ese hereva ta ladana “Basileia Gaukarana Anena” ia harorolaia. Ia hahedinaraia nega daudau ia do noho ela bona Dirava ese taunimanima ia karaia neganai, Dirava ena guba anerudia ese Iehova hanamoa anedia idia abia bona ia gwau: “Dirava ena hesiai taudia tanobada ai ese ane idia abia be maoro bona Dirava ese ia abia dae.” Tomadiho lalonai ane abia karana ena maoro ia gwauraia murinai, ia gwau buka ta ladana Kingdom Service Song Book idia halasia, pura iboudiai hesiai hebou lalodiai do idia gaukaralaia totona.b Bena December 1944 ena Informant (hari ena ladana be Iseda Basileia Gaukara) pepana lalonai idia gwau hebou oredia danu be ane amo do idia kehoa bona do idia koua. Ane abia karana be Iehova tomadiho henia karana ena kahana ai idia halaoa lou unai.
‘Ane Dekena amo mai Eda Kudouna Ibounai Dirava Ita Tanikiu Henia’
Iseda tadikaka Eastern Europe bona Africa lalonai, lagani momo lalodiai dika bona dagedage idia hisihisilaia taudia, ese idia hahedinaraia ane abia mai lalona ibounai ida karana be mai ena namo. Lothar Wagner be lagani 7 lalodiai dibura rumana ena daiutu maragina lalonai ia sibona idia koua. Edena bamona ia haheauka? Ia gwau: “Pura haida lalodiai Basileia anedia iboudiai do lau laloa lou dalana lau tahua. Ane ta ena hereva iboudiai bema lau laloatao lasi, lau sibogu egu lalohadai hegeregerena hereva lau gwauraia. . . . Iseda Basileia anedia lalodiai be iseda lalona idia hagoadaia herevadia momo herea!”—1974 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, rau 226-8.
Harold King ese Dirava ia badinaia goadagoada dainai, lagani ima lalodiai dibura rumana ena daiutu maragina ta lalonai ia sibona idia koua. Unai nega lalonai Iehova hanamoa anedia ia torea bona ia abia; unai ese ena lalona ia hagoadaia. Ia torea anedia haida be hari inai negai Iehova ena Witness taudia ese edia tomadiho lalonai idia abia. Ane abia karana amo ita abia moalena ese ita ia hagoadaia. To dagedage ita do davaria lasi neganai danu, ita diba Dirava hanamoa anedia abia karana be mai ena namo.
Iehova ena orea taudia iboudiai be ane abia karana amo moale idia davaria diba. Ena be iseda lalohadai do ita gwauraia hedinarai garina ita gari sisina, to iseda lalohadai Iehova dekenai ita anelaia be gari gauna lasi. Dirava hanamoa anedia abia karana amo moale ita davaria diba dalana be aposetolo Paulo ese a hahedinaraia. Keristani taudia ia hamaoroa, ia gwau: “Keristani varavara taudia danu do umui herevahereva, salamo dekena amo, ane dekena amo, bona lauma anedia dekena amo. Ane do umui abia, bona Lohiabada do umui hanamoa emui kudouna lalonai.” (Efeso 5:19) Iseda lalona be lauma gaudia amo idia honu neganai, ane ita abia badabada diba. Unai dainai, iseda ane abia karana do ita hanamoa totona, namona be iseda lalona do idia maoro.
Bema Iehova ita tura henia namonamo, iseda lalona do idia moale, bena Iehova hanamoa herevadia do ita gwauraia, hanamoa anedia do ita abia, bona do ita hanamoa mai eda boiboi ida. (Salamo 146:2, 5) Ita moalelaia gaudia ita anelaia mai eda lalona ibounai ida. Bona bema ane ta ena tiuni eiava ena hereva ita ura henia, do ita abia mai eda lalona ibounai ida.
Ta ese ane ia abia diba mai ena lalona ibounai ida, ia abia badabada eiava lasi be herevana. Ena be ta ese ane ia abia badabada, to reana ia abia namonamo lasi; bona bema ta be ane ia abia to ta ese ia kamonaia diba lasi, unai danu be namo lasi. Taunimanima haida, ena be idia hereva maragi, to edia gado regena ita kamonai namonamo diba. Taunimanima ma haida ida ane do ita abia namonamo hebou totona, namona be iseda gado regena be idia edia ida do ita hahegeregerea. Herevana idia ida ane oi abia neganai emu tiuni be ataiai bona idia edia be henuai eiava emui tiuni be hegeregere, unai ane ena regena do ia namo totona, namona be emu gado regena ena bada be idia edia hegeregerena ai oi halaoa. Bema ta be Keristani dalanai ia manau bona ia kamonai namonamo, ane do ia abia mai ena lalona ibounai ida, to ena gado regena amo ma haida edia gado regena do ia koua lasi. To, namona be ane idia abia namonamo taudia eiava edia gado regena be namo herea taudia be ta ese do ia hamaorodia lasi ane do idia abia badabada lasi be namo. Kongregesen taudia ese Iehova hanamoa anedia idia abia negadiai, gado namona ta ese ia hagoadadia diba.
Iseda kongregesen heboudia lalodiai ane ita abia negadiai, bema haida edia tiuni be ataiai bona haida edia tiuni be henuai, unai be namo. Ane abia karana unai bamona idia diba taudia be kongregesen taudia oredia ida ane be unai bamona do idia abia be namo, miusiki regena hanamoa totona.c
Reana haida idia gwau, ‘Ane ena tiuni lau badinaia maoromaoro diba lasi’ eiava ‘Egu gado ia dika herea; ane abia lalonai egu gadona regena lau hadaea neganai ia dika.’ Unai dainai, ane idia abia neganai idia hemarai, Kingdom Hall dekenai ane idia abia neganai danu. To, momokani, Iehova ia hanamoa gadona ta ia “dika herea” lasi ia vairanai. Haroro Sikuli dekenai idia henia sisibana bema ta ese ia badinaia bona ia hereva goevagoeva loulou, unai ese ena gado regena do ia hanamoa; unai hegeregerena, ta ese ane ia abia dalana ia hanamoa diba danu. Haida be idia gaukara lalonai idia mu, unai amo edia gado regena idia hanamoa. Mu karana ese iseda gado regena ia hamanadaia. Bona nega namodia ai, ita siboda ita noho negadiai eiava haida edia maino do ita hadikaia lasi gabuna ai ita gaukara negadiai, Basileia anedia bema ita abia, unai ese iseda gadona do ia hagoadaia bona ita do ia hamoalea.
Moale totona ita hebou negadiai danu, namona be Basileia anedia haida do ita abia, bona reana gita o piano o Society ena kaset do ita badinaia. Unai bamona anedia ese lauma ena toana be iseda hebou lalodiai idia hahedinaraia. Unai kara amo unai ane do ita manadalaidia diba, bena kongregesen heboudia ai do ita abia namonamo diba.
Society ese unai ane edia miusiki be kaset teipi dekenai idia atoa vadaeni, kongregesen do idia durua hebou lalodiai ane abia urana idia habadaia totona. Teipi gadaralaia neganai saun naria tauna ese ena rege ena bada do ia laloa namonamo be namo. Bema ena rege ia maragi, reana kongregesen taudia ese ane do idia abia badabada garina do idia gari. Saun naria tauna be kongregesen taudia ida ane do ia abia lalonai, do ia diba miusiki ena rege ena bada be hegeregere do ia hakaudia, eiava lasi.
Iehova Hanamoa Anedia Do Ita Abia
Iseda lalohadai ita ia karaia Diravana dekenai be ane amo ita hahedinaraia diba. (Salamo 149:1, 3) Unai ita karaia kava lasi mai eda boiboi badabada ida, to mai eda hemataurai bona mai eda moale ida ita karaia. Kongregesen lalonai bema ane ita abia mai eda lalona ibounai ida, unai dainai iseda darana bona iseda lalona do idia hegaegae, bena program ena hereva do ita kamonaia namonamo bona do ita ura Iehova tomadiho henia karana do ita goadalaia. Ane abia karana ese iseda lalona ia hagoadaia, bona edia hereva ese ita idia hadibaia danu. Ane ita abia hebou mai eda lalo-tamona bona mai eda gado tamona ida neganai, iseda lalona be mai eda manau ida ita hegaegaelaidia, iseda hebou lalodiai diba do ita abia hebou diba totona.—Salamo 10:17 itaia.
Iehova tomadiho henia karana lalonai ane abia karana do ia doko lasi ela bona hanaihanai. Unai dainai ita be mai eda dala, salamo torea tauna ena hereva hegeregerena do ita kara ela bona hanaihanai; ia gwau: “Egu mauri dinadia ibounai lalonai, lau ese Lohiabada do lau hanamoa. Ane dekenai, Lohiabada do lau hanamoa egu mauri dinadia ibounai lalonai.”—Salamo 146:2.
[Footnotes]
a Rapsodi be ane ta, ena kahana haida lalonai ane abia taudia be sibodia edia ura hegeregerena ena tiuni idia abia. Rapsodi momo be boga auka karadia o boga auka taudia hanamoa gaudia.
b Korinto Ginigunana 14:15 ena hereva dainai, toana be Keristani taudia ginigunadia be edia tomadiho lalonai ane idia abia.
c Hari ita gaukaralaia ane bukana ladana Ane amo Iehova Hanamoa ena ane haida lalodiai miusiki edia tiuni mai edia kahana hani idia torea, unai kahana idauidau idia diba taudia do idia durua, ane do idia abia negadiai. To ane momo idia torea dalana be piano ai do idia gadaralaia totona bona torea taudia bese idauidau amo edia miusiki ena toana naria totona. Ane haida, edia tuini edia kahana hani idia torea lasi gaudia, ita abidia negadiai, bema haida be sibodia edia diba hegeregerena unai kahana idia abia, reana unai ese iseda hebou lalodiai ane ita abia karana do ia hanamoa.
[Box on page 27]
Ane Abia Karana Hanamoa Daladia Haida
1. Ane do oi abia neganai, ane bukana be emu vairana ai do oi dogoatao. Unai ese oi do ia durua do oi hahodi namonamo.
2. Ane herevadia edia kahana kahana edia matamana ai, emu lagana do oi abia badabada.
3. Emu uduna do oi kehoa badabada, bena emu gado regena do ia bada bona do ia namo.
4. Gau badana be, umui abia noho anena ena hereva edia anina do oi laloa.