Հավելված

Արյուն. ո՞ւմ ընտրությունը, ո՞ւմ խիղճը

Բժշկական գիտությունների դոկտոր Լոուել Դիքսոն

Բժիշկներն իրենց պարտքն են համարում իրենց գիտելիքները, հմտություններն ու փորձը ներդնել հիվանդության և մահվան դեմ պայքարելու գործում։ Իսկ ինչպե՞ս վարվել, երբ հիվանդը հրաժարվում է բուժման առաջարկվող մեթոդից։ Ամենայն հավանականությամբ հենց սա կպատահի, եթե հիվանդը Եհովայի վկա է, իսկ բուժման եղանակը ենթադրում է ամբողջական արյան, կարմիր գնդիկների, պլազմայի կամ թրոմբոցիտների գործածություն։

Եթե արյան օգտագործման հետ կապված հարց է ծագում, բժիշկը սովորաբար այնպիսի զգացողություն է ունենում, թե անարյուն բուժում ստանալու մասին հիվանդի որոշումը կապում է իրենց գործին նվիրված բուժաշխատողների ձեռքերը։ Սակայն չպետք է մոռանալ, որ Եհովայի վկա չհանդիսացող մյուս հիվանդները հաճախ նույնպես որոշում են չհետևել իրենց բժշկի խորհուրդներին։ Ափելբաումի և Ռոթի¹ ներկայացրած տվյալների համաձայն՝ բժշկական բարձրագույն ուսումնական հաստատություններին կից հիվանդանոցներում բուժվողների 19 %–ը հրաժարվել է բուժման առնվազն մեկ եղանակից, ընդ որում հրաժարվողների 15 %–ի «կյանքը վտանգի տակ է եղել»։

Գոյություն ունի տարածված տեսակետ, թե «բժիշկը ավելի լավ գիտի»։ Այդ պատճառով հիվանդների մեծամասնությունը վստահում է իր բժշկի հմտությանն ու գիտելիքներին։ Սակայն ինչպիսի՜ վտանգավոր ծուղակի մեջ կընկնի բժիշկը, եթե բուժումը կատարելիս առաջնորդվի հենց այդ սկզբունքով, կարծես թե այն գիտականորեն ապացուցված փաստ է։ Ինչ խոսք, մեր կրթությունը, մասնագիտական որակավորումը և փորձը մեծ առավելություններ են տալիս մեզ բժշկական ասպարեզում։ Սակայն մեր հիվանդները իրավունքներ ունեն։ Իսկ, ինչպես հավանաբար տեղյակ ենք, օրենքը (նույնիսկ Սահմանադրությունը) իրավունքներին ավելի մեծ կարևորություն է տալիս։

Հիվանդանոցների պատերին հաճախ փակցված է լինում «Հիվանդի իրավունքները» կոչվող պլակատ։ Այդ իրավունքներից մեկը իրազեկորեն տրված համաձայնությունն է, որն ավելի ճիշտ կլինի անվանել իրազեկորեն կատարված ընտրություն։ Այն բանից հետո, երբ հիվանդին տեղյակ են պահում բուժման տարբեր եղանակների (կամ բուժումից հրաժարվելու) հնարավոր հետևանքների մասին, նա ինքն է ընտրում իր բուժման մեթոդը։ Ալբերտ Էյնշտեյնի անվան հիվանդանոցում (Բրոնքս, Նյու Յորք) Եհովայի վկաների և արյան փոխներարկման հետ կապված խնդիրների լուծման համար սահմանված է հետևյալ սկզբունքը. «Ցանկացած չափահաս անձնավորություն, որն ունակ է պատասխան տալու իր կայացրած որոշումների համար, իրավունք ունի հրաժարվել բուժումից, որքան էլ որ դա վատ անդրադառնա իր առողջության վրա»։²

Թեպետ բժիշկները կարող են մտավախություն արտահայտել իրենց պարտականության կատարման կամ բարոյական սկզբունքների առնչությամբ, դատարաններում շեշտվում է այն միտքը, որ հիվանդի ընտրությունը ավելի կարևոր է։³ Նյու Յորքի վճռաբեկ դատարանում, օրինակ, այսպիսի խոսքեր էին ասվել. «Բուժման մեթոդն ընտրելու իրավունքը, որ ունի հիվանդը, ամենագլխավորն [է].... Բժշկին չեն կարող մեղադրել իր իրավական և մասնագիտական պարտականությունները խախտելու մեջ, եթե նա հարգել է գիտակից հասուն մարդու՝ բուժումից հրաժարվելու իրավունքը»։⁴ Այդ դատարանում նաև նշվել էր. «Բժշկի մասնագիտությանը հավատարիմ մնալու բարոյական սկզբունքը, կարևոր լինելով հանդերձ, չի կարող ավելի կարևոր լինել, քան մարդու հիմնական իրավունքները, որ պաշտպանվում են այստեղ։ Գլխավորը անհատի կարիքներն ու ցանկություններն են և ոչ թե հաստատության պահանջները»։⁵

Պատահում է, որ երբ Վկան մերժում է արյան փոխներարկումը, բժշկի խիղճը տանջում է իրեն այն մտքից, թե նա չի կարող անել առավելագույնը։ Սակայն Վկայի խնդրածն այն է, որ բարեխիղճ բժիշկը կիրառի բուժման մեկ ուրիշ այնպիսի մեթոդ, որը տվյալ իրավիճակում ամենալավն է։ Բուժման եղանակը փոխելու անհրաժեշտություն հաճախ է առաջանում՝ կախված հանգամանքներից, ինչպես օրինակ՝ հիպերտոնիայի, հակաբիոտիկների հանդեպ սուր ալերգիայի կամ որոշակի թանկարժեք սարքավորումների բացակայության դեպքում։ Բժիշկներին խնդրանք է տրվում, որ Վկա հիվանդների բուժման կամ վիրահատության հետ կապված խնդիրները լուծելիս հաշվի նստեն նրանց ընտրության, խղճի, ինչպես նաև արյունից հրաժարվելու մասին բարոյական/կրոնական որոշման հետ։

Եհովայի վկաներին արված բարդ վիրահատությունների վերաբերյալ բազմաթիվ հաղորդագրություններից պարզ է դառնում, որ շատ բժիշկներ կարող են մաքուր խղճով և հաջողությամբ կատարել բուժումը՝ այն հարմարեցնելով արյուն չներարկելու մասին հիվանդի խնդրանքին։ Օրինակ՝ 1981 թ. Քուլին վիճակագրական տվյալներ ներկայացրեց 1 026 սիրտ–անոթային վիրահատությունների առնչությամբ, որոնց 22 %–ը արվել էր երեխաներին։ Նա այսպիսի եզրակացություն է անում. «Եհովայի վկա հիվանդներին արված վիրահատությունների ռիսկը էապես բարձր չէ մյուս հիվանդների վիրահատության ռիսկից»։⁶ Կամբուրիսը⁷ նույնպես խոսում է Վկաներին արված բարդ վիրահատությունների մասին։ Նրանցից մի քանիսին «մերժել էին անհետաձգելի վիրաբուժական օգնություն ցույց տալ արյունից հրաժարվելու պատճառով»։ Նա ասում է. «Բուժումը սկսելուց առաջ բոլոր հիվանդներին վստահեցրին, որ նրանց կրոնական համոզմունքները կհարգվեն՝ անկախ այն բանից, թե ինչ կպատահի վիրահատարանում։ Անցանկալի հետևանքներ չեղան»։

Եթե հիվանդը Եհովայի վկա է, ապա առաջին հերթին ծագում է ոչ թե մարդու ընտրության իրավունքի հարցը, այլ նրա խղճի։ Չի կարելի հաշվի առնել միայն բժշկի խիղճը։ Չէ՞ որ հիվանդը նույնպես խիղճ ունի։ Եհովայի վկաները կյանքը համարում են Աստծո կողմից տրված պարգև՝ ներկայացված արյան միջոցով։ Նրանք հավատում են Աստվածաշնչում գրված այն հրահանգին, որ քրիստոնյան պետք է հեռու մնա արյունից (Գործք 15։28, 29)։⁸ Ուստի եթե բժիշկը իրեն իրավունք վերապահի խախտելու նման հիվանդի խոր ու երկար ժամանակ դավանած կրոնական սկզբունքները, հետևանքները կարող են ողբերգական լինել։ Հռոմի պապ Հովհաննես Պողոս II–ը նշել է, որ եթե անհատին ստիպում են վարվել իր խղճին հակառակ, ապա «ամենածանր վնասն են հասցնում մարդու արժանապատվությանը։ Ինչ–որ տեղ դա ավելի վատ է, քան մահացու հարվածը, այսինքն՝ սպանությունը»։⁹

Եհովայի վկաները արյունից հրաժարվում են կրոնական նկատառումներով։ Մինչդեռ գնալով շատանում է Վկա չհանդիսացող այն հիվանդների թիվը, ովքեր նախընտրում են չենթարկվել արյան փոխներարկման ՁԻԱՀ–ի, լյարդաբորբ «ոչ A, ոչ B»–ի, ինչպես նաև իմունոլոգիական ռեակցիայի վտանգից խուսափելու համար։ Մենք կարող ենք ներկայացնել նրանց մեր տեսակետը այն մասին, թե որքան փոքր են թվում այդ վտանգները օգուտների համեմատությամբ։ Սակայն, ինչպես նշվում է Ամերիկյան բժշկական ընկերության կողմից, հիվանդն է «վերջնականապես որոշում՝ ընտրել բժշկի առաջարկած բուժումը կամ վիրահատությունը, թե այն վտանգները, որոնց կարող է ենթարկվել դրանից հրաժարվելու դեպքում։ Սա է անհատի բնական իրավունքը, որը ճանաչված է օրենքով»։¹⁰

Այս առնչությամբ Մաքլինը¹¹ հիշատակում է օգուտների և վտանգների վերլուծությունը՝ խոսելով մի Վկայի մասին, «որն արյան ներարկում չընդունելու դեպքում հայտնվելու էր արնաքամ լինելու և մահվան վտանգի առջև»։ Բժշկական ոլորտի մի ուսանող ասել էր. «Նա չէր կորցրել պարզ դատելու կարողությունը։ Ինչպե՞ս կվարվեք, եթե կրոնական համոզմունքները խանգարեն բուժման միակ մեթոդի կիրառմանը»։ Մաքլինը այսպիսի փաստարկ է բերում. «Հնարավոր է խորապես համոզված լինենք, որ տվյալ մարդը սխալ է գործում։ Սակայն Եհովայի վկաները հավատում են, որ փոխներարկում ընդունելը.... [կարող է] հանգեցնել հավերժական դատապարտության։ Բժշկության մեջ մեզ սովորեցրել են օգուտների և վտանգների վերլուծություն կատարել. եթե հավերժական դատապարտությունը համեմատեք այն երկրային կյանքի հետ, որ մնացել է մարդուն, ապա վերլուծությունը բոլորովին այլ ընթացք կստանա»։¹¹

Մեր հանդեսի այս համարում Վերչիլոն և Դուփրին¹² հիշատակում են «Ին ռե Օսբորնե»–ում («In re Osborne») նկարագրված մի դատական գործ՝ ընդգծելու համար այն հետաքրքրվածությունը, որ գոյություն ունի որևէ մեկի խնամակալության տակ գտնվողների ապահովությունը երաշխավորելու հարցում։ Գործը վերաբերում էր երկու զավակների հոր, որը ծանր վնասվածքներ էր ստացել։ Դատարանը վճռեց, որ եթե հայրը մահանա, հարազատները նյութապես և հոգևորապես հոգ կտանեն երեխաներին։ Ուստի, ինչպես վերջին մի քանի դատավարությունների ժամանակ,¹³ դատարանը պետության շահերից բխող որևէ լուրջ հիմք չգտավ ծնողի ընտրած բուժման ձևը մերժելու. դատական միջամտությամբ այնպիսի բուժում լիազորելը, որն ընդհանրապես ընդունելի չէր հիվանդի կողմից, արդարացում չուներ։¹⁴ Փոխարինող մեթոդի կիրառման շնորհիվ հիվանդը ապաքինվեց և շարունակեց հոգալ իր ընտանիքի կարիքները։

Ճշմարիտ չէ՞ այն փաստը, որ առանց արյան փոխներարկման դիմելու՝ գրեթե միշտ հնարավոր է ելք գտնել այն իրավիճակներից, որոնց բախվել են (կամ հավանաբար կբախվեն) բժիշկները։ Այն, ինչ ուսումնասիրել ենք և շատ լավ գիտենք, առնչություն ունի բժշկական խնդիրների հետ, սակայն հիվանդը մարդ է, որի արժեքներն ու նպատակները չեն կարող անտեսվել։ Նա բոլորից լավ գիտի, թե ինչն է իր համար կարևոր, և ինչպիսին են իր կյանքին իմաստ հաղորդող բարոյական նորմերն ու խիղճը։

Վկա հիվանդների խիղճը հարգելու համար գուցե ավելի շատ հմտություն պահանջվի մեզանից։ Սակայն փորձելով հաղթահարել այդ դժվարությունը՝ մեծ նշանակություն տված կլինենք այն իրավունքներին, որ բոլորս էլ բարձր ենք գնահատում։ Ինչպես իրավացիորեն գրեց Ջոն Սթյուարդ Միլը, «ոչ մի հասարակություն, որում այս իրավունքները ընդհանուր առմամբ չեն հարգվում, ազատ չէ՝ անկախ այն բանից, թե կառավարման որ ձևն է գործում այնտեղ։ .... Յուրաքանչյուր մարդ ինքն է իր ֆիզիկական, մտավոր և հոգևոր առողջության լավագույն պահապանը։ Թույլ տալով, որ մարդը ապրի այնպես, ինչպես իր համար է լավ՝ հասարակությունը ավելի շատ կշահի, քան եթե ստիպի նրան ապրել այնպես, ինչպես լավ է մնացածի համար»։¹⁵

[Աղբյուրներ]

1. Appelbaum PS, Roth LH: Patients who refuse treatment in medical hospitals. JAMA 1983; 250:1296-1301.

2. Macklin R: The inner workings of an ethics committee: Latest battle over Jehovah’s Witnesses. Hastings Cent Rep 1988; 18(1):15-20.

3. Bouvia v Superior Court, 179 Cal App 3d 1127, 225 Cal Rptr 297 (1986); In re Brown, 478 So 2d 1033 (Miss 1985).

4. In re Storar, 438 NYS 2d 266, 273, 420 NE 2d 64,71 (NY 1981).

5. Rivers v Katz, 504 NYS 2d 74,80 n 6, 495 NE 2d 337, 343 n 6 (NY 1986).

6. Dixon JL, Smalley MG: Jehovah’s Witnesses. The surgical/ethical challenge. JAMA 1981; 246:2471-2472.

7. Kambouris AA: Major abdominal operations on Jehovah’s Witnesses. Am Surg 1987; 53:350-356.

8. Jehovah’s Witnesses and the Question of Blood. Brooklyn, NY, Watchtower Bible and Tract Society, 1977, pp 1-64.

9. Pope denounces Polish crackdown. NY Times, January 11, 1982, p A9.

10. Office of the General Counsel: Medicolegal Forms with Legal Analysis. Chicago, American Medical Association, 1973, p 24.

11. Kleiman D: Hospital philosopher confronts decisions of life. NY Times, January 23, 1984, pp B1, B3.

12. Vercillo AP, Duprey SV: Jehovah’s Witnesses and the transfusion of blood products. NY State J Med 1988; 88:493-494.

13. Wons v Public Health Trust, 500 So 2d 679 (Fla Dist Ct App) (1987); Randolph v City of New York, 117 AD 2d 44, 501 NYS 2d 837 (1986); Taft v Taft, 383 Mass 331, 446 NE 2d 395 (1983).

14. In re Osborne, 294 A 2d 372 (DC Ct App 1972).

15. Mill JS: On liberty, in Adler MJ (ed): Great Books of the Western World. Chicago, Encyclopaedia Britannica, Inc, 1952, vol 43, p 273.