ԱԶԳԵՐԻ ՀԱՄԱՐ ՍԱՀՄԱՆՎԱԾ ԺԱՄԱՆԱԿ

Երուսաղեմի գալիք կործանման մասին խոսելուց հետո Հիսուսն ասաց. «Ազգերը կկոխկրտեն Երուսաղեմը, մինչև որ ազգերի համար սահմանված ժամանակը [«հեթանոսների ժամանակները», ԱԹ, ԷԹ] լրանա» (Ղկ 21։24)։ Այն, թե ինչ ժամանակահատված է մատնանշում «ազգերի համար սահմանված ժամանակ [հուն.՝ կայրոյ էթնոն]» արտահայտությունը, բազմաթիվ տարակարծությունների պատճառ է եղել։

«Սահմանված ժամանակ» արտահայտության նշանակությունը։ «Սահմանված ժամանակ» կամ «նշանակված ժամանակ» արտահայտությամբ է թարգմանվել հունարեն կայրոս բառը (հոգնակի՝ կայրոյ), որը, համաձայն «Վայնի՝ Հին և Նոր Կտակարանների բառերի բացատրական բառարանի», «նշանակում էր որոշված կամ հստակ ժամանակահատված, ժամանակաշրջան, երբեմն՝ պատեհ կամ բարենպաստ ժամանակ» (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, 1981, հտր 4, էջ 138)։ Լիդելի և Սկոտի «Հունարեն-անգլերեն բառարանում» այդ բառը սահմանվում է որպես «ստույգ կամ վճռորոշ ժամանակ» (Greek-English Lexicon, 1968, էջ 859)։ Այսպիսով՝ կայրոս բառը հանդիպում է ժամանակահատվածներ մատնանշող տարբեր արտահայտություններում, ինչպես, օրինակ, «հնձի ժամանակ», «բերքահավաքի ժամանակ», «թզի ժամանակ» (Մթ 13։30; 21։34; Մկ 11։13), կերակուրը տալու «ճիշտ ժամանակ» (Մթ 24։45; Ղկ 12։42), «նշանակված ժամանակ», երբ սկսվեց Հիսուսի ծառայությունը, ու մարդկանց համար բարենպաստ ժամանակ եկավ (Մկ 1։15; Մթ 16։3; Ղկ 12։56; 19։44), նրա մահվան համար «նշանակված ժամանակ» (Մթ 26։18)։ Երբ Հիսուսը պատրաստվում էր երկու մարդկանց միջից հանել դևերին, դրանք բղավեցին. «Եկել ես՝ պատժե՞ս մեզ նշանակված ժամանակից շուտ» (Մթ 8։29)։

Կայրոս բառը գործածվում է նաև ապագա ժամանակների կամ դեպքերի առնչությամբ, որոնք կապ ունեն Աստծու նպատակի հետ և տեղի են ունենում նրա նշանակած ժամանակ։ Այս բառը մասնավորապես կիրառվում է Քրիստոսի ներկայության ու նրա թագավորության առնչությամբ (Գրծ 1։7; 3։19, ծնթ.; 1Թղ 5։1)։ Պողոս առաքյալը խոսեց Աստծու հայտնած «սրբազան գաղտնիքի» մասին, համաձայն որի՝ Նա «նպատակադրել է նշանակված ժամանակահատվածը [կայրոն] լրանալուն պես հաստատել տնօրինման մի գործընթաց, որի նպատակն է Քրիստոսի միջոցով նորից համախմբել բոլորին՝ նրանց, ովքեր երկնքում են, և նրանց, ովքեր երկրի վրա են» (Եփ 1։9, 10)։ Հաշվի առնելով, թե Աստվածաշնչում ինչ իմաստով է գործածվում կայրոս բառը՝ կարելի է ենթադրել, որ «ազգերի համար սահմանված ժամանակ» արտահայտությունը ոչ թե վերաբերում է ինչ-որ աղոտ կամ անորոշ ժամանակաշրջանի, այլ «որոշված կամ հստակ ժամանակահատվածի», «ստույգ կամ վճռորոշ ժամանակի», որն ունի կոնկրետ սկիզբ և կոնկրետ վերջ։

«Ազգերը» և «Երուսաղեմը»։ Հիսուսի խոսքերը հասկանալու համար հարկավոր է հաշվի առնել նրա նշած այն միտքը, որ Երուսաղեմը կոխկրտվելու էր, ինչը տևելու էր այնքան, մինչև «ազգերի համար սահմանված ժամանակը» լրանար։ «Ազգեր» և «հեթանոսներ» բառերը թարգմանված են հունարեն էթնե բառից, որը նշանակում է «ազգեր» և Աստվածաշնչում գործածվում է հրեաներից բացի մյուս բոլոր ազգերի առնչությամբ։ Ուստի որոշ մարդիկ կարծում են, թե այս մարգարեությունը վերաբերում է այն ժամանակահատվածին, երբ հին Երուսաղեմ քաղաքի տարածքը հեթանոսների տիրապետության տակ էր։

Գալիք կործանման մասին խոսելիս Հիսուսն ակնհայտորեն նկատի ուներ բառացի Երուսաղեմ քաղաքը. նրա խոսքերը կատարվեցին, երբ մ.թ. 70-ին հռոմեացիները ավերեցին այն։ Սակայն, ինչպես նշում են շատ մեկնաբաններ, «ազգերի համար սահմանված ժամանակի» մասին նրա մարգարեությունը ավելի մեծ կատարում ունի։ Օրինակ՝ Ֆ. Չ. Կուկը իր հայտնի աշխատության մեջ Ղուկաս 21։24-ի վերաբերյալ հետևյալն է ասել. «[Այս համարը] առանձնացնում է մեծ մարգարեության խիստ վախճանաբանական մասը [այսինքն՝ վերջին օրերին առնչվող հատվածը] այն մասից, որն իրավամբ վերաբերում է Երուսաղեմի կործանմանը» (Commentary)։ Ուստի հասկանալու համար՝ արդյոք «ազգերի համար սահմանված ժամանակ» արտահայտությունը վերաբերում է միայն բառացի Երուսաղեմ քաղաքին, թե ավելի մեծ բանի, շատ կարևոր է իմանալ, թե Սուրբ Գրքում ինչ նշանակություն ունի «Երուսաղեմ» բառը։

Երուսաղեմը Իսրայելի մայրաքաղաքն էր, իսկ իսրայելացի թագավորների մասին, որոնք Դավիթ թագավորից էին սերել, ասվում է, որ նրանք «Եհովայի գահին էին նստում» (1Տգ 29։23)։ Հետևաբար այդ քաղաքը ներկայացնում էր Աստծու հաստատած կառավարությունը։ Այնտեղ Դավթի տան միջոցով իշխում էր հենց ինքը Եհովան։ Զարմանալի չէ, որ Երուսաղեմը Սիոն լեռան հետ միասին կոչվում էր «Մեծ Թագավորի քաղաք» (Սղ 48։1, 2)։ Այդ պատճառով Երուսաղեմը խորհրդանշում էր այն թագավորությունը, որում իշխում էին Դավթից սերած թագավորները, ճիշտ ինչպես Վաշինգտոնը, Լոնդոնը, Փարիզը և Մոսկվան են ներկայացնում մերօրյա տերությունները, որոնք պաշտոնական լրատվամիջոցներում կոչվում են այդ քաղաքների անուններով։ Այն բանից հետո, երբ բաբելոնացիները կոխկրտեցին Երուսաղեմը, գերի տարան նրա թագավորին ու երկիրը ամայացրին, Դավթի սերնդից ոչ ոք այլևս չիշխեց երկրային Երուսաղեմում։ Սակայն Աստվածաշունչը ցույց է տալիս, որ Հիսուսը՝ Դավթից սերած Մեսիան, պետք է կառավարեր երկնային Սիոն լեռից՝ երկնային Երուսաղեմից (Սղ 2։6, 7; Եբ 5։5; Հտն 14։1, 3)։

Երբ են ազգերը սկսել «կոխկրտել Երուսաղեմը»։ Դավթի թագավորական դինաստիայի ղեկավարած թագավորությունը սկսեց «կոխկրտվել» ոչ թե մ.թ. 70-ին, երբ հռոմեացիները ավերեցին Երուսաղեմը, այլ դրանից դարեր առաջ, երբ բաբելոնացիները մ.թ.ա. 607-ին տապալեցին այդ դինաստիան։ Այդ ժամանակ Նաբուգոդոնոսորը կործանեց Երուսաղեմը, գերի տարավ գահընկեց եղած Սեդեկիա թագավորին և ամայացրեց երկիրը (2Թգ 25։1-26; տես ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ)։ Դա ներդաշնակ էր Սեդեկիային ուղղված այն մարգարեական խոսքերին, որոնք արձանագրված են Եզեկիել 21։25-27-ում. «Հանիր գլխափաթթոցը և թագը։ Ամեն ինչ կփոխվի.... Կկործանե՛մ, կկործանե՛մ, կկործանե՛մ այն։ Այն ոչ ոքի չի պատկանի, մինչև որ չգա նա, ով իրավունք ունի այն ստանձնելու, և ես այն նրան կտամ» (Եզկ 21։25-27)։ Ինչպես պարզ է դառնում Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքներից, «նա, ով իրավունք ունի» ստանալու Դավթի թագը, որից զրկվեց Սեդեկիան, Քրիստոս Հիսուսն է։ Նրա ապագա ծնունդն ազդարարելիս հրեշտակն ասաց. «Եհովա Աստված նրան կտա նրա նախահայր Դավթի գահը։ Նա հավիտյան կթագավորի Հակոբի սերունդների վրա, և նրա իշխանությանը վերջ չի լինի» (Ղկ 1։32, 33)։

Երբ մ.թ.ա. 607-ին Երուսաղեմը կործանվեց, ողջ աշխարհում տարածվեց հեթանոս ազգերի իշխանությունը։ Դավթից սերած թագավորների իշխանությունն ընդհատվեց, և այդպիսով Երուսաղեմը (այսինքն՝ այն, ինչ խորհրդանշում էր այդ քաղաքը) սկսեց «կոխկրտվել»։ Դա տևելու էր այնքան ժամանակ, քանի դեռ Աստծու թագավորությունը, որի իշխանությունը գործադրվում էր Դավթի տան միջոցով, հեթանոսների տիրապետության տակ ստորացված և անգործունյա էր։ Նշելով, որ «կոխկրտման» ժամանակահատվածը կապ ունի իշխանության հետ՝ «Ունգերի աստվածաշնչյան բառարանն» ասում է. «Հեթանոսները շարունակում են կատարել «ազգերի» դերը, մինչև ավարտվի որպես աշխարհի ղեկավարներ նրանց իշխելու ժամանակը։ Այդ ժամանակահատվածի ավարտով կվերջանա «հեթանոսների համար սահմանված ժամանակը» (Ղկ 21։24, ծնթ.; Դն 2։36-44)» (Unger’s Bible Dictionary, 1965, էջ 398; հմմտ. Եզկ 17։12-21; նաև Մարա-Պարսկաստանի անկման նկարագրությունը՝ Դն 8։7, 20-ում)։

Դանիելի մարգարեությունների հետ կապը։ Վերջի մասին մարգարեանալիս Հիսուսն առնվազն երկու անգամ հղում արեց «Դանիել» գրքին (Մթ 24։15, 21-ը հմմտ. Դն 11։31; 12։1-ի հետ)։ Այնտեղ նկարագրված է, թե ինչպես են հեթանոս ազգերը իրենց համար «սահմանված ժամանակ» իշխելու երկրի վրա։ Երկրորդ գլխում արձանագրված է Նաբուգոդոնոսոր թագավորին տրված մի մարգարեական տեսիլք։ Այն հսկա արձանի մասին է, որը, ինչպես Աստծու ներշնչմամբ բացատրեց Դանիելը, ներկայացնում է իրար հաջորդող աշխարհակալ հեթանոս ազգերի տերություններ։ «Երկնքի Աստծու» հաստատած թագավորությունը վերջ է դնելու այդ բոլոր թագավորություններին և իշխելու է ողջ երկրի վրա (Դն 2։31-45)։ Ուշագրավ է, որ արձանի գլուխը ներկայացնում է Բաբելոնյան կայսրությունը՝ առաջին աշխարհակալ տերությունը, որը, տապալելով Դավթի թագավորական դինաստիան, «կոխկրտեց Երուսաղեմը» ու «Եհովայի գահը» թափուր թողեց։ Դա նույնպես փաստում է, որ «ազգերի համար սահմանված ժամանակը» սկսվեց մ.թ.ա. 607-ին, երբ Երուսաղեմը կործանվեց։

Ծառի մասին «Դանիել» 4-րդ գլխում գրված տեսիլքը։ «Դանիել» գրքում հանդիպում է «ազգերի», այսինքն՝ հեթանոսական տերությունների առնչությամբ «ժամանակ» բառի ևս մի կիրառում, որը կարելի է զուգահեռ տանել Հիսուսի խոսքերի հետ։ Այդ տեսիլքը նույնպես տրվեց Նաբուգոդոնոսորին, ով գահընկեց էր արել Դավթից սերած Սեդեկիա թագավորին։ Ինչպես մեկնաբանեց Դանիելը, այն վերաբերում էր Աստծու հաստատած իշխանությանը։ Խորհրդանշական իմաստ կրող տեսիլքը անչափ բարձր ծառի մասին էր։ Երկնքից մի հրեշտակ հրամայեց, որ այն կտրեն։ Հետո դրա կոճղի վրա երկաթե ու պղնձե կապանքներ դրվեցին։ Այն պետք է մնար դաշտի խոտերի մեջ, մինչև որ «յոթ ժամանակ» անցներ։ «Թող դրա մարդկային սիրտը փոխարինվի գազանի սրտով, և այդպես թող յոթ ժամանակ անցնի.... որպեսզի ապրողներն իմանան, որ մարդկային թագավորությունների վրա իշխանությունը Բարձրյալին է պատկանում, և որ նա այն տալիս է նրան, ում ուզում է, նույնիսկ մարդկանցից ամենաաննշանին» (Դն 4։10-17; տես 4։16, ծնթ., Rbi8-E)։

Կապ ունի «ազգերի համար սահմանված ժամանակի» հետ։ Այդ տեսիլքը անկասկած կատարվեց Նաբուգոդոնոսորի առնչությամբ (տես Դն 4։31-35)։ Ուստի ոմանք կարծում են, որ դրա կատարումը այդքանով սահմանափակվում է, և ասում են, որ այն պարզապես արտացոլում է հետևյալ հավիտենական ճշմարտությունը՝ Աստծու իշխանությունը գերազանց է մյուս բոլոր իշխանություններից՝ թե՛ մարդկային, թե՛ այսպես կոչված աստվածային։ Ճիշտ է, նրանք ընդունում են, որ այս ճշմարտությունը կամ սկզբունքը չի վերաբերում միայն Նաբուգոդոնոսորին, բայց նաև այն չեն կապում Աստծու սահմանած ինչ-որ կոնկրետ ժամանակահատվածի հետ։ Սակայն «Դանիել» գրքի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դրանում արձանագրված տեսիլքներում ու մարգարեություններում ժամանակի գործոնը միշտ առկա է. յուրաքանչյուր տեսիլքում աշխարհակալ տերություններն ու դեպքերը ոչ թե ներկայացված են առանձին կամ խառնիխուռն՝ առանց հստակ ժամանակային սահմանների, այլ համապատասխանում են պատմական իրադարձություններին և նկարագրվում են ժամանակագրական հաջորդականությամբ (հմմտ. Դն 2։36-45; 7։3-12, 17-26; 8։3-14, 20-25; 9։2, 24-27; 11։2-45; 12։7-13)։ Բացի այդ՝ գիրքը բազմիցս մատնացույց է անում ավարտը՝ «մարդու որդու» գլխավորությամբ Աստծու հավիտենական թագավորության հաստատումը, որը դրանում արձանագրված մարգարեությունների գլխավոր թեման է (Դն 2։35, 44, 45; 4։17, 25, 32; 7։9-14, 18, 22, 27; 12։1)։ Եբրայերեն Գրվածքներում այս գիրքը առանձնահատուկ է նաև նրանով, որ բազմիցս խոսում է «վերջի ժամանակի» մասին (Դն 8։19; 11։35, 40; 12։4, 9)։

Հաշվի առնելով սա, ինչպես նաև «ազգերի համար սահմանված ժամանակի» մասին Հիսուսի մարգարեական խոսքերը՝ տրամաբանական է եզրակացնել, որ խորհրդանշական «ծառի» վերաբերյալ տեսիլքը և «յոթ ժամանակի» մասին հիշատակումը չեն վերաբերում միայն այն յոթ տարիներին, երբ Բաբելոնի թագավորը խելագարվել էր, հետո առողջացել և կրկին իշխանության գլուխ անցել։ Այս մանրամասն տեսիլքն ու դրա մեկնությունը ընդգրկվել են «Դանիել» գրքում այն պատճառով, որ հայտնում են «ազգերի համար սահմանված ժամանակի» տևողությունը և մատնացույց են անում Քրիստոսի գլխավորությամբ Աստծու թագավորության հաստատման ժամանակը։ Հետևյալ երեք գործոններն օգնում են գալ այդ եզրահանգման։ 1) Այն ժամանակը, երբ տրվեց տեսիլքը. դա շրջադարձային կետ էր պատմության մեջ։ Աստված՝ Գերիշխանը, թույլ տվեց, որ իր թագավորությունը, որը նա հաստատել էր՝ ուխտ կապելով իսրայելացիների հետ, տապալվի։ 2) Այն անհատը, ում տրվեց տեսիլքը. նա հենց այն կառավարիչն էր, ում միջոցով թագավորությունը տապալվեց, և ով այդպիսով աշխարհակալ իշխանություն ձեռք բերեց։ Դա տեղի ունեցավ Եհովա Աստծու կամքով, քանի որ նա չխոչընդոտեց դրան իր իշխանությունը ներկայացնող որևէ թագավորության միջոցով։ 3) Տեսիլքի գլխավոր թեման. «մարդկային թագավորությունների վրա իշխանությունը Բարձրյալին է պատկանում, և.... նա այն տալիս է նրան, ում ուզում է, նույնիսկ մարդկանցից ամենաաննշանին» (Դն 4։17)։

Ծառի խորհրդանշական իմաստը և Աստծու գերիշխանությունը։ Այս մարգարեական տեսիլքում օգտագործված խորհրդանշանները առանձնահատուկ չեն։ Աստվածաշնչյան այլ գրքերում նույնպես ծառերը ներկայացնում են իշխանություններ, այդ թվում՝ Աստծու իշխանությունը, որը գործի էր դրվում Երուսաղեմում գահակալող թագավորների միջոցով (հմմտ. Դտ 9։6-15; Եզկ 17։1-24; 31։2-18)։ Հատկապես մեսիական մարգարեություններում հաճախ են հանդիպում այնպիսի խորհրդանշաններ, ինչպիսիք են «ոստը», «ընձյուղը» ու բնից դուրս եկող «շիվը», որոնք ներկայացնում են որոշակի տոհմի իշխանության վերսկսումը (Ես 10։33-11։10; 53։2-7; Եր 23։5; Եզկ 17։22-24; Զք 6։12, 13; հմմտ. Հոբ 14։7-9)։ Հիսուսը նշեց, որ ինքն է «Դավթի արմատն ու սերունդը» (Հտն 5։5; 22։16)։

Անխոս, տեսիլքի գլխավոր միտքն այն է, որ Եհովա Աստված լիիրավ գերիշխանություն ունի «մարդկային թագավորությունների» վրա։ Հենց դա էլ օգնում է լիարժեք հասկանալու տեսիլքի նշանակությունը։ Ինչպես պարզ է դառնում «Դանիել» գրքից, ծառը ներկայացնում է Նաբուգոդոնոսորին, որը պատմության այդ ժամանակահատվածում աշխարհակալ տերության՝ Բաբելոնի գլուխն էր։ Սակայն նախքան Նաբուգոդոնոսորը կնվաճեր Երուսաղեմը՝ Աստծու թագավորության նստավայրը, այն ներկայացնում էր Եհովայի՝ երկրի վրա իշխելու գերագույն իրավունքը։ Հետևաբար այդ թագավորության գոյությունը արգելք, կամ՝ խոչընդոտ էր Նաբուգոդոնոսորի համար, որ հասնի աշխարհին տիրելու իր նպատակին։ Թույլ տալով, որ Երուսաղեմը տապալվի՝ Եհովան, ըստ էության, թույլ տվեց, որ Դավթի թագավորական դինաստիան «կտրվի», այսինքն՝ ընդհատվի երկրի վրա իր իշխանությունը։ Այդ ժամանակ հեթանոս ազգերը «մարդկային թագավորությունների» նկատմամբ գերիշխող դիրք ձեռք բերեցին, և Աստծու իշխանությունը ներկայացնող թագավորությունը այլևս խոչընդոտ չէր նրանց համար (Ողբ 1։5; 2։2, 16, 17)։ Այս փաստերի հիման վրա կարելի է եզրակացնել, որ «ծառը» վերաբերում է ոչ միայն Նաբուգոդոնոսորին, այլև շատ ավելի մեծ նշանակություն ունի. այն ներկայացնում է Աստծու գերագույն իշխանությունը ողջ աշխարհի վրա։

Աշխարհակալ իշխանության վերահաստատումը։ Այդուհանդերձ, Աստված հստակ ցույց է տալիս, որ աշխարհի վրա իշխանությունը առհավետ չի հանձնել հեթանոս ազգերին։ Տեսիլքից պարզ է դառնում, որ Աստծու կողմից իր իշխանության կասեցումը (ինչը ներկայացվում է կոճղի վրա դրված երկաթե ու պղնձե կապանքներով) տևելու էր այնքան, մինչև որ «յոթ ժամանակ անցներ» (Դն 4։16, 23, 25)։ Այնուհետև Բարձրյալը ողջ աշխարհի ղեկավարումը հանձնելու էր «նրան, ում ուզում է», քանի որ «մարդկային թագավորությունների վրա իշխանությունը [իրեն] է պատկանում» (Դն 4։17)։ Եվ հենց Դանիելի մարգարեական գրքից երևում է, որ այդ անձնավորությունը, ում հանձնվելու էր աշխարհի ղեկավարումը, «մարդու որդին» էր լինելու. նրան տրվելու էր «իշխանություն, պատիվ ու թագավորություն, որպեսզի տարբեր լեզուներով խոսող բոլոր ժողովուրդներն ու ազգերը ծառայեն նրան» (Դն 7։13, 14)։ Հիսուսի մարգարեությունը, որում հիշատակվում է «ազգերի համար սահմանված ժամանակի» մասին, նույնպես հստակ ցույց է տալիս, որ նա էր իշխանություն գործադրելու ողջ աշխարհի վրա որպես Աստծու կողմից ընտրված Թագավոր՝ Դավթի թագավորական դինաստիայի ժառանգ (Մթ 24։30, 31; Ղկ 21։27-31, 36)։ Այսպիսով՝ բունը՝ այն բանի խորհրդանիշը, որ Աստված որոշ ժամանակ չէր օգտվելու ողջ «մարդկային թագավորությունների» վրա իշխելու իր գերագույն իրավունքից, նորից պետք է շիվեր տար Աստծու Որդու թագավորության ներքո (Սղ 89։27, 35-37)։

Խորհրդանշական յոթ ժամանակը։ Նաբուգոդոնոսորի պարագայում «յոթ ժամանակը» ակներևաբար այն յոթ տարիներն էին, որոնց ընթացքում նա խելագարված էր (ախտանիշները հիշեցնում են լիկանտրոպիա հիվանդությունը), թողել էր իր գահը և ցլերի պես՝ բուսականություն էր ուտում (Դն 4։31-36)։ Հետաքրքիր է, որ Աստվածաշնչում աշխարհակալ տերությունները ներկայացված են որպես գազաններ կամ կենդանիներ, որոնք հակառակվում են Աստծու սուրբ ժողովրդին և նրանց «իշխանների Իշխանին» (հմմտ. Դն 7։2-8, 12, 17-26; 8։3-12, 20-25; Հտն 11։7; 13։1-11; 17։7-14)։ Ինչ վերաբերում է «ժամանակ» (արամերեն իդդան բառից (հոգն.)) բառին, բառարանագիրների կարծիքով՝ Դանիելի մարգարեության մեջ այն նշանակում է «տարիներ» (տես L. Koehler, W. Baumgartner, Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Leiden, 1958, էջ 1106; Brown, Driver, Briggs, A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, 1980, էջ 1105; Lexicon Linguae Aramaicae Veteris Testamenti, խմբ. E. Vogt, Rome, 1971, էջ 124)։ Այդպիսի մեկ տարվա տևողությունը հավասար է 360 օրվա, քանի որ համաձայն Հայտնություն 12։6, 14-ի՝ երեք ու կես ժամանակը հավասար է «1 260 օրվա» (հմմտ. նաև Հտն 11։2, 3)։ Ըստ այս հաշվարկի՝ «յոթ ժամանակը» հավասար է 2 520 օրվա։ Թվեր 14։34 և Եզեկիել 4։6 համարներից երևում է, որ Աստվածաշնչում օրերի որոշակի թիվը կարող է մարգարեաբար մատնացույց անել նույն թվով տարիներ։ «Մեկ օրվա տեղ՝ մեկ տարի» սկզբունքը կիրառելով «յոթ ժամանակի» առնչությամբ, ինչպես նաև հաշվի առնելով վերոնշյալ փաստերը՝ կարելի է գալ այն եզրահանգման, որ «Դանիել» գրքի 4-րդ գլխի տեսիլքը չկատարվեց միայն վաղուց մահացած Նաբուգոդոնոսորի առնչությամբ։ Այսպիսով՝ «յոթ ժամանակը» 2 520 տարի է։

Արժե ուշադրություն դարձնել հետևյալ պատմական փաստին. վերոնշյալ հիմնավորումներն ու ապացույցները հաշվի առնելով՝ «Դիտարան» ամսագրի 1880 թ. մարտի թողարկման մեջ նշված էր, որ «ազգերի համար սահմանված ժամանակը» (հեթանոս ղեկավարներին տրված իշխանությունը) ավարտվելու էր 1914-ին։ Դա 1914-ից և այդ թվականին սկսած նշանակալից իրադարձություններից 34 տարի առաջ էր։ Նյու Յորքի հայտնի «Ուորլդ» թերթի 1914 թ. օգոստոսի 30-ի կիրակնօրյա թողարկման գլխավոր հոդվածում գրված էր. «Եվրոպայում բռնկված սարսափելի պատերազմով կատարվեց մի զարմանալի մարգարեություն։ Անցած 25 տարիներին «Աստվածաշնչի միջազգային ուսումնասիրողները» քարոզիչների և մամուլի միջոցով.... ազդարարում էին աշխարհին, որ Աստվածաշնչում մարգարեացված Ցասման օրը սկսվելու է 1914-ին» (The World)։

1914-ին և դրանից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունները բոլորին են հայտնի։ Այդ տարի մեծ պատերազմ բռնկվեց՝ մարդկության պատմության մեջ առաջին համաշխարհային պատերազմը։ Առաջին անգամ էր, որ պայքար էր մղվում ոչ միայն Եվրոպային, Աֆրիկային, Ասիային, այլև ողջ աշխարհին իշխելու համար (Ղկ 21։7-24, 29-33; Հտն 11։15-18; տես ՎԵՐՋԻՆ ՕՐԵՐ; ՆԵՐԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆ)։