Կենսագրություն

Ես մասնակցեցի Աստվածաշնչի կրթական գործի առաջխաղացմանը

Պատմում է Ռոբերտ Նիզբեթը

Սվազիլենդի թագավոր Սոբհուզա II–ը ողջունեց ինձ և եղբորս՝ Ջորջին, իր թագավորական պալատում։ 1936 թվականն էր, բայց մինչև այժմ շատ լավ հիշում եմ մեր խոսակցությունը։ Թագավորի հետ ունեցած այս երկար զրույցիս պատճառը աստվածաշնչյան մեծ կրթական աշխատանքն էր, որով ես երկար ժամանակ է զբաղվում էի։ Այժմ՝ 95 տարեկան հասակում, սիրով հիշում եմ, թե ինչ մասնակցություն եմ բերել այդ գործին, որն անելու համար ճամփորդել եմ հինգ մայրցամաքներով։

ԱՄԵՆ ինչ սկսվեց 1925 թ.–ին, երբ Դոբսոն անունով մի թեյավաճառ սկսեց այցելել մեր տուն։ Մենք բնակվում էինք Էդինբուրգում (Շոտլանդիա)։ Այդ ժամանակ ես պատանի էի և աշակերտում էի դեղագործի մոտ։ Չնայած համեմատաբար փոքր տարիքիս՝ այնուամենայնիվ անհանգստացած էի այն կտրուկ փոփոխություններով, որ 1914–1918 թթ. Առաջին համաշխարհային պատերազմը մտցրեց ընտանիքներում և կրոնական կյանքում։ Այցելություններից մեկի ժամանակ պրն Դոբսոնը մեզ մոտ թողեց «Դարերի աստվածային ծրագիրը» գիրքը։ Որոշակի «ծրագիր» ունեցող, բանականությամբ օժտված Արարչի բնութագիրը, որ ներկայացված էր այդ գրքում, ինձ շատ խելամիտ թվաց։ Դա համապատասխանում էր այն Աստծո նկարագրին, որին կուզենայի երկրպագել։

Ես և մայրս շուտով սկսեցինք հաճախել Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների հանդիպումներին (ինչպես այն ժամանակ հայտնի էին Եհովայի վկաները)։ 1926 թ. սեպտեմբերին Գլազգոյում տեղի ունեցած համաժողովի ժամանակ երկուսս էլ՝ ես ու մայրս, ջրի մկրտությամբ խորհրդանշեցինք մեր նվիրումը Եհովային։ Մկրտության յուրաքանչյուր թեկնածու ստացավ ոտքերի մասում կապիչներ ունեցող մի երկար պատմուճան, որ պետք է հագնեինք մեր սովորական լողազգեստների վրայից։ Այդ ժամանակ դա էր համարվում նման լուրջ արարողության համար պատշաճ զգեստ։

Այդ վաղ ժամանակներում մենք շատ հարցերում պարզաբանումների կարիք ունեինք։ Ժողովի անդամների մեծամասնությունը, եթե ոչ բոլորը, Սուրբ Ծնունդ էին տոնում։ Շատ քչերն էին մասնակցում քարոզչական ծառայությանը։ Նույնիսկ որոշ երեցներ հրաժարվում էին կիրակի օրը գրականություն տարածելուց՝ կարծելով, որ դրանով խախտում են Շաբաթը։ 1925 թ. «Դիտարանի» հոդվածներում սկսվեց ավելի շատ ուշադրություն դարձվել Գրությունների այնպիսի համարների վրա, որոնցից է օրինակ՝ Մարկոս 13։10–ը. «Եւ բոլոր ազգերին պէտք է առաջ աւետարանը քարոզուի»։

Ինչպե՞ս պետք է կատարվեր այդ համաշխարհային գործը։ Տնից տուն ծառայության մեջ իմ առաջին համեստ փորձն այն էր, որ պարզապես ասացի տանտիրոջը, թե հետաքրքիր կրոնական գրքեր եմ վաճառում, և առաջարկեցի «Աստծո քնարը» գիրքը, որը բացատրում էր Աստվածաշնչի տասը կարևոր ուսուցումները՝ նմանեցնելով դրանք քնարի տասը լարերի։ Ավելի ուշ մենք սկսեցինք քարոզել վկայության քարտով (տանտիրոջն ուղղված մի կարճ հաղորդագրություն)։ Մենք նաև օգտագործում էինք չորս ու կես րոպեանոց ելույթների ձայնագրություններ, որոնք կարելի էր լսել նվագարկիչի միջոցով։ Այս սարքի վաղ մոդելները բավականին ծանր էին։ Հետագայում պատրաստված մոդելները շատ ավելի թեթև էին, և կային այնպիսիները, որ կարելի էր օգտագործել անգամ ուղղահայաց դիրքով։

1925–1930 թթ. վկայության աշխատանքն անում էինք մեր պատկերացրած լավագույն ձևով։ Այնուհետև՝ 40–ական թվերի սկզբներին, բոլոր ժողովներում հիմնվեց Աստվածապետական ծառայության դպրոցը։ Մենք սովորեցինք Թագավորության լուրը ներկայացնել անձամբ՝ ուղղակիորեն խոսելով այն տանտերերի հետ, ովքեր պատրաստ էին մեզ լսել։ Նաև իմացանք, թե որքան կարևոր է հետաքրքրվող անձանց հետ Աստվածաշնչի ուսումնասիրություն անցկացնելը։ Կարծում եմ՝ կարելի է ասել, որ դա Աստվածաշնչի ուսուցանման համաշխարհային գործի սկիզբն էր։

Քաջալերություն՝ եղբայր Ռադերֆորդի կողմից

Կրթական գործունեությանը ավելի շատ մասնակցելու ցանկությունից մղված՝ 1931 թ.–ին համալրեցի լիաժամ ռահվիրաների շարքը։ Ես պատրաստվում էի սկսել ծառայությունս Լոնդոնում անցկացվելիք համաժողովից անմիջապես հետո։ Սակայն համաժողովի ընդմիջումներից մեկի ժամանակ եղբայր Ջոզեֆ Ռադերֆորդը, որն այդ տարիներին վերահսկում էր քարոզչական աշխատանքը, ցանկացավ զրուցել ինձ հետ։ Նա մտադրվել էր մի ռահվիրա ուղարկել Աֆրիկա։ «Պատրա՞ստ ես գնալու»,— հարցրեց նա։ Թեպետ մի փոքր զարմացած էի, բայց հաստատակամորեն պատասխանեցի. «Այո, կգնա՛մ»։

Այն օրերում մեր հիմնական նպատակն էր որքան հնարավոր է շատ գրականություն տարածել, իսկ դա նշանակում էր շարունակ ճամփորդել։ Ինձ քաջալերեցին մնալ ամուրի, ինչպես այն ժամանակվա պատասխանատու դիրք զբաղեցնող եղբայրների մեծամասնությունը։ Իմ քարոզչական տարածքը սկսվում էր Աֆրիկայի հարավում գտնվող Քեյփթաուն քաղաքից և տարածվում էր մայրցամաքի արևելյան սահմանի երկարությամբ՝ ներառելով Հնդկական օվկիանոսի մերձափնյա կղզիները։ Տարածքիս արևմտյան սահմանին հասնելու համար, պետք է ճամփորդեի Կալահարի անապատի տաք ավազների միջով մինչև Նեղոս գետի ակունքները՝ Վիկտորիա լճի մոտ։ Ես ու համագործակիցս ամեն տարի պետք է վեց ամիս անցկացնեինք Աֆրիկայի այս հսկայական հատվածում գտնվող երկրներից մեկում կամ մի քանիսում։

Երկու հարյուր արկղ հոգևոր հարստություն

Երբ ես ժամանեցի Քեյփթաուն, ինձ ցույց տվեցին 200 արկղ գրականություն, որը նախատեսված էր Արևելյան Աֆրիկայի համար։ Գրականությունը տպագրված էր չորս եվրոպական և չորս ասիական լեզուներով. դրանց մեջ ոչ մի աֆրիկյան լեզվով գրականություն չկար։ Երբ ես հարցրի, թե ինչու է այս ամբողջ գրականությունը այստեղ հայտնվել նախքան իմ ժամանելը, ինձ ասացին, որ այն նախատեսված է եղել երկու ռահվիրա եղբայրների՝ Ֆրենկ և Գրեյ Սմիթների համար, որոնք մի որոշ ժամանակ առաջ գնացել էին քարոզելու Քենիայում։ Այնտեղ ժամանելուց շատ չանցած երկուսն էլ մալարիայով հիվանդացան, և ցավոք, Ֆրենկը մահացավ։

Այդ լուրը մտածելու առիթ տվեց ինձ, սակայն ետ չկանգնեցրեց իմ մտադրությունից։ Ես և համագործակիցս՝ Դեյվիդ Նորմանը, Քեյփթաունում նավ նստեցինք և գնացինք մեր առաջին նշանակման վայրը՝ Տանզանիա, որը գտնվում էր մոտ 5 000 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Մոմբասայում (Քենիա), մի ճամփորդական գործակալության աշխատող հոգ էր տանում մեր գրականության մատակարարման մասին՝ ուղարկելով արկղերը ցանկացած ուղղությամբ, որ պատվիրում էինք։ Սկզբնական շրջանում մենք քարոզում էինք գործարար տարածքներում՝ յուրաքանչյուր քաղաքի խանութներում և հիմնարկություններում։ Մեզ ուղարկվող գրականության մի մասը բաղկացած էր 9 գրքերի ու 11 գրքույկների կոմպլեկտներից, որոնք իրենց տարբեր գույների պատճառով անվանվեցին «ծիածանային»։

Այնուհետև մենք որոշեցինք այցելել արևելյան ափից 30 կմ հեռավորության վրա գտնվող Զանզիբար կղզին։ Դարեր ի վեր Զանզիբարը եղել է ստրկավաճառության կենտրոն։ Կղզին նաև հայտնի է իր մեխակով (համեմաբույս)։ Այդ հոտը զգացվում էր ամբողջ քաղաքում։ Տեղանքում կողմնորոշվելը շատ դժվար էր, քանի որ քաղաքը կառուցված էր առանց որևէ նախագծի, ու դա մի փոքր վախեցնում էր։ Փողոցները ծուռումուռ էին և անսպասելիորեն թեքվում էին չգիտես ուր. մենք կարող էինք հեշտությամբ մոլորվել։ Մեր հյուրանոցը բավականին հարմարավետ էր, բայց հաստ պատեր ուներ, իսկ դռների վրա՝ մեծ գամեր։ Այսպիսով այն ավելի շատ նմանվում էր բանտի, քան հյուրանոցի։ Այնուամենայնիվ մենք լավ արդյունքների հասանք այնտեղ և ուրախանում էինք՝ տեսնելով, թե ինչպես են մեր գրականությունը պատրաստակամորեն ընդունում արաբները, հնդիկները և ուրիշներ։

Գնացքներ, նավակներ և ավտոմեքենաներ

Այն ժամանակներում Արևելյան Աֆրիկայով ճանապարհորդելը հեշտ բան չէր։ Օրինակ՝ մի անգամ, երբ Մոմբասայից գնում էինք դեպի Քենիայի լեռնային շրջաններ, գնացքը կանգ առավ մորեխների պատճառով։ Միլիոնավոր մորեխներ պատել էին գետինը և երկաթուղագծերը՝ դարձնելով դրանք այնքան ողորկ, որ շոգեքարշի անիվները չէին կարող շարունակել ընթացքը։ Միակ ելքը գնացքի առջևի երկաթուղագծերը լվանալն էր՝ օգտագործելով շոգեքարշի եռման ջուրը։ Այս կերպով մենք դանդաղ առաջ ընթացանք, մինչև որ վերջապես անցանք մորեխների բանակի միջով։ Ինչպիսի՜ թեթևություն զգացինք, երբ գնացքը մտավ բարձրադիր գոտի, ու մենք կարողացանք վայելել այնտեղի զով կլիման։

Ափամերձ քաղաքներ հեշտ էր հասնել գնացքով և նավակով, մինչդեռ գյուղական շրջաններ հասնելու ամենալավ միջոցը ավտոմեքենան էր։ Ես շատ ուրախացա, երբ եղբայրս՝ Ջորջը, միացավ ինձ. այդ ժամանակ մենք կարողացանք ձեռք բերել մի բավականին մեծ շարժական տնակ, որի մեջ կարելի էր տեղ հատկացնել մահճակալների, խոհանոցի ու պահեստի համար, ինչպես նաև տեղադրել մոծակներից պաշտպանող պատուհաններ։ Տանիքի վրա մենք տեղադրեցինք բարձրախոսներ։ Այս ամենը ունենալով՝ օրվա ընթացքում կարողանում էինք տնից տուն քարոզել և հրավիրել մարդկանց շուկաների հրապարակներում տեղի ունեցող մեր երեկոյան ելույթները լսելու։ Մեր ներկայացրած ձայնագրություններից մեկը, որը շատերի կողմից հավանության էր արժանանում, վերնագրված էր «Դժոխքում շո՞գ է»։ Մենք շարժական տնակով 3 000 կիլոմետրանոց մի ճանապարհորդություն կատարեցինք Հարավային Աֆրիկայից դեպի Քենիա։ Շատ ուրախ էինք, որ այդ ընթացքում ունեինք աֆրիկյան մի քանի լեզվով զանազան գրքույկներ, որոնք տեղի բնակիչները ուրախությամբ էին ընդունում մեզանից։

Այսպիսի ճանապարհորդությունների ընթացքում մենք հաճելի պահեր էինք ապրում, քանի որ կարող էինք դիտել Աֆրիկայի բնաշխարհը։ Իհարկե, ապահովության համար մութն ընկնելուց հետո մնում էինք տնակում, բայց Եհովայի ստեղծած կենդանական աշխարհի բազմազանությունը բնական պայմաններում տեսնելը մեր հավատը շատ էր ամրացնում։

Հակառակության սկիզբը

Թեպետ վայրի կենդանիների հետ մենք զգույշ էինք, բայց դա ոչինչ էր՝ համեմատած այն բանին, ինչ պետք է անեինք՝ բախվելով տարբեր պետական պաշտոնյաների և կատաղի կրոնական առաջնորդների հետ, որոնք բացահայտորեն սկսեցին խոչընդոտել Թագավորության լուրի քարոզչության գործին։ Գլխավոր պրոբլեմներից մեկը, որ պետք է հաղթահարեինք, մի մոլեռանդ անձնավորության և նրա խմբի պատճառով էր առաջացել։ Այդ մարդն իրեն անվանել էր Մյանա Լեսա՝ «Աստծո Որդի», իսկ նրա խումբը ճանաչված էր «Կիտավալա» անվամբ. դժբախտաբար, այն նշանակում է «Դիտարան»։ Մեր այնտեղ գնալուց մի որոշ ժամանակ առաջ այդ անհատը ջրում խեղդել էր բազմաթիվ աֆրիկացիների՝ պնդելով թե մկրտում է նրանց։ Վերջ ի վերջո նրան ձերբակալել էին ու կախել։ Հետագայում ես առիթ ունեցա զրուցելու դահիճի հետ՝ նրան բացատրելով, որ այդ մարդը ոչ մի կապ չի ունեցել մեր «Դիտարան» ընկերության հետ։

Մենք նաև դժվարություններ ունեցանք շատ եվրոպացիների հետ, ովքեր ուրախ չէին մեր անցկացրած կրթական աշխատանքի համար՝ հիմնականում ֆինանսական պատճառներով։ Մի պահեստի տնօրեն իր դժգոհությունը արտահայտեց՝ ասելով, որ եթե սպիտակամորթ մարդիկ մնալու լինեն այստեղ, աֆրիկացիները պիտի չիմանան, թե ինչպես է շահագործվում իրենց աշխատանքը։ Միևնույն պատճառով ոսկու հանքի ընկերության տնօրենը դուրս հանեց ինձ իր գրասենյակից ու զայրացած ուղեկցեց մինչև փողոց։

Անկասկած, նման կրոնական և առևտրական գործիչների դրդմամբ էր, որ Ռոդեզիայի (այժմ՝ Զիմբաբվե) կառավարությունը վերջ ի վերջո հրամայեց մեզ լքել երկիրը։ Մենք բողոքարկեցինք այս որոշումը և հաջողության հասանք. մեզ թույլատրեցին մնալ մի պայմանով, որ չքարոզենք աֆրիկացիներին։ Մի պաշտոնյա պատճառաբանեց, թե մեր գրականությունը «չի համապատասխանում աֆրիկյան մտածելակերպին»։ Աֆրիկյան մյուս երկրներում, սակայն, մեր կրթական աշխատանքը բնիկների շրջանում անխափան էր ընթանում, նույնիսկ ողջունվում էր։ Այդ երկրներից մեկը Սվազիլենդն էր։

Արքայական ընդունելություն Սվազիլենդում

Սվազիլենդը Աֆրիկայի հարավում գտնվող փոքր, անկախ պետություն է՝ 17 364 քառակուսի կիլոմետր տարածքով։ Այստեղ էր, որ հանդիպեցինք հոդվածի սկզբում հիշատակված Սոբհուզա II թագավորին՝ պերճախոս մի անձնավորության, որ կատարելապես տիրապետում էր անգլերեն լեզվին։ Այդ գիտելիքները նա ստացել էր մի բրիտանական համալսարանում։ Նա հագնված էր ոչ պաշտոնական և մեզ սիրալիր ընդունելություն ցույց տվեց։

Մենք հիմնականում խոսեցինք երկրային դրախտի մասին, որ Աստված նպատակ է դրել տալ ճիշտ տրամադրվածություն ունեցող մարդկանց։ Թեպետ նա շատ հետաքրքրված չէր այդ թեմայով, բայց պարզ ցույց տվեց, որ շատ հետաքրքրված է դրա հետ առնչվող մի հարցով։ Թագավորը նվիրված էր անգրագետ ու աղքատ մարդկանց կենսապայմանները բարելավելու գործին։ Նրան դուր չէր գալիս քրիստոնեական աշխարհի շատ միսիոներների գործունեությունը, որ, ասես, ավելի շատ հետաքրքրված էին մարդկանց իրենց եկեղեցիներին անդամակցելու, քան գրագիտություն սովորեցնելու հարցով։ Թագավորը լավ ծանոթ էր մեր ռահվիրաներից մի քանիսի գործունեությանը և գովեց մեզ Աստվածաշնչի վրա հիմնված կրթական գործունեության համար, հատկապես՝ որ դա անում էինք մեր կամքով, առանց որևէ վճար կամ այլ բաներ պահանջելու։

Աստվածաշնչի կրթական գործը նոր թափ է ստանում

1943 թ.–ին միսիոներներ պատրաստելու նպատակով հիմնադրվեց «Դիտարանի» աստվածաշնչյան «Գաղաադ» դպրոցը։ Շեշտ դրվեց մարդկանց կողմից ցուցաբերված ցանկացած հետաքրքրություն զարգացնելու և ոչ թե պարզապես գրականություն տարածելու վրա։ 1950 թ.–ին ես և Ջորջը հրավիրվեցինք սովորելու «Գաղաադի» 16–րդ դասարանում։ Այստեղ էր, որ առաջին անգամ հանդիպեցի Ջին Հայդին՝ ավստրալիացի մի անձնվեր քրոջ, որը Դպրոցն ավարտելուց հետո Ճապոնիայում միսիոներական ծառայություն կատարելու նշանակում ստացավ։ Այն ժամանակ ամուրի մնալը ընդունված բան էր, այդ պատճառով մեր ընկերությունը հետագա ընթացք չստացավ։

«Գաղաադի» դպրոցն ավարտելուց հետո ինձ ու Ջորջին որպես միսիոներներ ուղարկեցին Հնդկական օվկիանոսում գտնվող Մավրիկիոս կղզի։ Մենք ընկերացանք տեղի ժողովրդի հետ, սովորեցինք նրանց լեզուն և սկսեցինք Աստվածաշնչի ուսումնասիրություններ անցկացնել։ Հետագայում իմ փոքր եղբայր Ուիլյամը և նրա կին Մյուրիելը նույնպես ավարտեցին «Գաղաադը»։ Նրանց ուղարկեցին իմ նախկին քարոզչական տարածքը՝ Քենիա։

Աննկատ անցավ ութ տարի, և ահա 1958 թ.–​ին՝ Նյու Յորքում տեղի ունեցած միջազգային համաժողովի ժամանակ, ես կրկին հանդիպեցի Ջին Հայդին։ Մենք վերսկսեցինք մեր ընկերությունը և որոշ ժամանակ անց նշանվեցինք։ Իմ միսիոներական նշանակումը Մավրիկիոսից փոխվեց Ճապոնիա, և այնտեղ 1959 թ.–ին ես ու Ջինը ամուսնացանք։ Մեր միսիոներական ծառայության մեջ սկսվեց շատ հաճելի ժամանակաշրջան, որն անցավ Հիրոսիմայում։ Այնտեղ այդ ժամանակ ընդամենը մի փոքրիկ ժողով կար, այսօր՝ 36։

«Սայոնարա»՝ Ճապոնիային

Տարիների ընթացքում առողջական պրոբլեմները սկսեցին հետզհետե դժվարացնել մեր միսիոներական ծառայությունը, և վերջիվերջո անհրաժեշտ եղավ, որ հեռանայինք Ճապոնիայից ու բնակություն հաստատեինք Ջինի հայրենիքում՝ Ավստրալիայում։ Հիրոսիման լքելու օրը շատ տխուր էինք։ Երկաթուղային կայարանի կառամատույցին կանգնած՝ մենք «սայոնարա» (ցտեսություն) ասացինք մեր բոլոր թանկագին ընկերներին։

Այժմ մենք բնակվում ենք Ավստրիալիայում և մեր սահմանափակ հնարավորությունների չափով շարունակում ենք ծառայել Եհովային՝ Նոր Հարավային Ուելս նահանգում գտնվող «Արմիդալ» ժողովի հետ միասին։ Ի՜նչ մեծ ուրախություն՝ մոտ 80 տարի շարունակ Աստվածաշնչի ճշմարտության այս գանձը հասցնել բազմաթիվ մարդկանց։ Ես տեսել եմ Աստվածաշնչի վրա հիմնված կրթական այս գործի հրաշալի առաջխաղացումը և անձնապես վկա եղել նշանակալից հոգևոր իրադարձությունների։ Ոչ մի մարդ կամ մարդկանց խումբ չի կարող իրենց վերագրել փառքը՝ այս բաների համար։ Իրոք, ինչպես ասում է սաղմոսերգուն, «Տէրիցն եղաւ այս բանը, եւ զարմանալի է մեր աչքերի առաջին» (Սաղմոս 118։23)։

[նկար 28–րդ էջի վրա]

Եղբայրս՝ Ջոնը, մեր շարժական տնակի մոտ

[նկար 28–րդ էջի վրա]

Ես՝ Վիկտորիա լճի մոտ

[նկար 29–րդ էջի վրա]

Բարձր դասարանի ուսանողներ, որ եկել էին հանրային թեմա լսելու (Սվազիլենդ, 1938 թ.)

[նկարներ 30–րդ էջի վրա]

Ջինի հետ մեր ամուսնության օրը՝ 1959 թ.–ին, և այժմ